តើពាក្យ «រតូវ» មានន័យដូចម្ដេច ?

រតូវ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( សំ. ក្ល.; សំ. ឫតុ; បា. ឧតុ ) ទេសកាល, កាលកំណត់ដែលចែកជាភាគខែក្នុងឆ្នាំមួយៗ តាមសម័យដែលអាកាសប្រែប្រួល ( ច្រើនសរសេរ រដូវ ជាង ) រដូវរងា, រដូវក្ដៅ, រដូវភ្លៀង; ឈើផ្លែខុសរដូវ; ផ្លាស់រដូវ ។ តាមសុរិយគតិ, ក្នុងមួយឆ្នាំៗនិយមប្រើរដូវ ៤ គឺ ១- និទាឃៈ ឬ និទាឃរដូវ “រដូវក្ដៅ” ( ត្រូវគ្នានឹងរដូវ ប្រ័ងតង់ប្ស៍ Printemps ប្រទេសបារាំងសែស ) មាន ៣ ខែ, រាប់ពីត្រឹមថ្ងៃទី ២១ ខែមីនា ( ម៉ារ្ស ) ដល់ថ្ងៃទី ២១ ខែមិថុនា ( យូវ៉ាំង ), មាន ៩៣ ថ្ងៃ ។ ២- វស្សានៈ ឬ វស្សានរដូវ “រដូវភ្លៀង” ( ត្រូវគ្នានឹងរដូវ អេតេ Et´e ប្រទេសបារាំងសែស ) មាន ៣ ខែ, រាប់ពីត្រឹមថ្ងៃទី ២២ ខែ មិថុនា ( យូវ៉ាំង ) ដល់ថ្ងៃទី ២២ ខែកញ្ញា ( សេបតមប្រ៏ ) មាន ៩៣ ថ្ងៃ ។ ៣- សរទៈ ឬ សរទរដូវ “រដូវចុះអ័ព្ទ ឬរដូវមានខ្យល់, ភ្លៀង, ទឹកសន្សើមខ្លះ; រដូវលំហើយ” (ត្រូវគ្នានឹងរដូវ អូតូន Automne ប្រទេសបារាំងសែស ) មាន ៣ ខែ រាប់ពីត្រឹមថ្ងៃទី ២៣ ខែកញ្ញា ( សេបតមប្រ៏ ) ដល់ថ្ងៃទី ២១ ខែធ្នូ ( ដេសមប្រ៏ ) មាន ៩០ ថ្ងៃ ។ ៤- សិសិរៈ ឬ សិសិររដូវ “រដូវរងាខ្លាំង” ( ត្រូវគ្នានឹងរដូវ ហ‍៊ីវែរ Hiver ប្រទេសបារាំងសែស ) មាន ៣ ខែ, រាប់ពីត្រឹមថ្ងៃទី ២២ ខែធ្នូ ( ដេសមប្រ៏ ) ដល់ថ្ងៃទី ២០ ខែមីនា ( ម៉ារ្ស ), មាន ៨៩ ថ្ងៃ ឬចួនកាល ៩០ ថ្ងៃ ។ រួមទាំង ៤ រដូវត្រូវជា ១២ ខែ, មានថ្ងៃ ៣៦៥ ឬចួនកាល ៣៦៦ ជាមួយឆ្នាំនៃសុរិយគតិ ( មិនមានវិធីលើកខែទេ ) ។ តាមចន្ទគតិ, ក្នុងឆ្នាំមួយៗនិយមប្រើរដូវ ៣ គឺ ១- ហេមន្តៈ ឬ ហេមន្តរដូវ “រដូវមានទឹកសន្សើម, រដូវរងា” មាន ៤ ខែ, រាប់ពីត្រឹមថ្ងៃ ១ រោចខែកត្ដិក ដល់ថ្ងៃ ១៥ កើត ខែផល្គុន, មាន ១៨៨ ថ្ងៃ ។ ២- គិម្ហៈ ឬ គិម្ហរដូវ “រដូវក្ដៅ” មាន ៤ ខែ, រាប់ពីថ្ងៃ ១ រោចខែផល្គុន ដល់ថ្ងៃ ១៥ កើត ខែអាសាឍ, មាន ១១៨ថ្ងៃ; បើឆ្នាំដែលមានអធិការវារៈ មាន ១១៩ ថ្ងៃ; ឆ្នាំដែលមាន អធិកមាស មាន ៥ ខែ មាន ១៤៨ ថ្ងៃ ។ ៣- វស្សានៈ ឬ វស្សានរដូវ “រដូវភ្លៀង” មាន ៤ ខែ, រាប់ពីថ្ងៃ ១ រោចខែអាសាឍដល់ថ្ងៃ ១៥ កើតខែកត្ដិក, មាន ១៨៨ ថ្ងៃ ។ រួមទាំង ៣ រដូវ មានខែ ១២ ឬចួនកាល ១៣ ខែ, មានថ្ងៃ ៣៥៤ ឬ ៣៥៥ ឬក៏ចួនកាល ៣៨៤ ថ្ងៃ ជាមួយឆ្នាំនៃចន្ទគតិ ( លទ្ធិពុទ្ធសាសនានិយមប្រើរដូវ ៣ នេះ ។ ម. ព. ចន្ទគតិកាល ផង ) ។ តាមលទ្ធិបុរាណ, ក្នុងប្រទេសខ្លះនិយមប្រើរដូវ ៦ គឺ ១- ហេមន្តៈ ឬ ហេមន្តរដូវ “រដូវមានទឹកសន្សើម, រដូវរងា ” មាន ២ ខែ, រាប់ពីថ្ងៃ ១ រោចខែកត្ដិកដល់ថ្ងៃ ១៥ កើតខែបុស្ស, មាន៥៩ថ្ងៃ ។ ២- សិសិរៈ ឬ សិសិររដូវ ” រដូវរងាខ្លាំង ” មាន ២ ខែ, រាប់ពីថ្ងៃ ១ រោចខែបុស្ស ដល់ថ្ងៃ ១៥ កើតខែផល្គុន, មាន ៥៩ ថ្ងៃ ។ ៣- វសន្តៈ ឬ វសន្តរដូវ “រដូវឈើជ្រុះលាស់ស្លឹក” មាន ២ ខែ, រាប់ពីថ្ងៃ១រោចខែផល្គុនដល់ថ្ងៃ១៥កើតខែពិសាខ, មាន៥៩ថ្ងៃ ( គួរកុំច្រឡំ វស្សាន និង វសន្ត នេះ )។ ៤- គិម្ហៈ ឬ គិម្ហរដូវ “រដូវក្ដៅ” មាន ២ ខែ, រាប់ពី ១ រោចខែពិសាខ ដល់ថ្ងៃ ១៥ កើតខែអាសាឍ, មាន៥៩ថ្ងៃ ( បើឆ្នាំដែលមានអធិកវារៈ មាន ៦០ ថ្ងៃ, ឆ្នាំដែលមាន អធិកមាស មាន ៣ ខែ មានថ្ងៃ ៨៩ ( ? ) ព្រោះប្រើខែចេញឈ្មោះតាមចន្ទគតិដូចបែបប្រើរដូវ ៣ ដែរ ) ។ ៥- វស្សានៈ ឬ វស្សានរដូវ “រដូវភ្លៀង” មាន ២ ខែ, រាប់ពីថ្ងៃ ១ រោចខែអាសាឍ ដល់ថ្ងៃ ១៥ កើតខែភទ្របទ, មាន ៥៩ ថ្ងៃ ។ ៦- សរទៈ ឬ សរទរដូវ “រដូវចុះអ័ព្ទ ឬរដូវមានខ្យល់, ភ្លៀង, ទឹកសន្សើមខ្លះ ” មាន ២ ខែ, រាប់ពីថ្ងៃ ១ រោចខែភទ្របទ ដល់ថ្ងៃ ១៥ កើតខែកត្ដិក, មាន ៥៩ ថ្ងៃ ។ រួមទាំង ៦ រដូវមានខែ ១២ ( ឬចួនកាលមាន ១៣ ខែ ? ) មានថ្ងៃ ៣៥៤ ( ឬ៣៥៥ថ្ងៃ ឬក៏ចួនកាល ៣៨៤ ថ្ងៃ ? ) ត្រូវជាមួយឆ្នាំ ។ រដូវ ៦ នេះ លទ្ធិពុទ្ធសាសនាមិននិយមប្រើទេ មានបង្គាប់ឲ្យប្រើតែរដូវ ៣ តាមចន្ទគតិដោយដាច់ខាត ( ម. ព. រាសី ផង ព្រោះមានប្រាប់ឈ្មោះខែសម្រាប់សុរិយគតិ និងចន្ទគតិនៅនោះ ) ។ នាមសព្ទ ( សំ. ក្ល.; សំ. ឫតុ; បា. ឧតុ ) កាលកំណត់នៃដំណើរធ្លាក់លោហិតរបស់ស្រ្តី ( ច្រើនសរសេរ រដូវ ជាង ) ។
ឧទាហរណ៍៖ ស្រ្តីមានរដូវ, រាំងរដូវ, ធ្លាក់រដូវមិនស្រួល ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត