តើពាក្យ «ញាណ» មានន័យដូចម្ដេច ?

ញាណ

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា (បា.; សំ.ជា្ញន)សេចក្ដីដឹង, ប្រាជ្ញា. . . ។
ឧទាហរណ៍៖ ទ្រង់ញាណ ( ព្រះពុទ្ធ ) ទ្រង់ជ្រាបច្បាស់នូវកិច្ចការអាថ៏កំបាំងជ្រាលជ្រៅផ្សេងៗ ដោយព្រះប្រាជ្ញា; គេតែងប្រើពាក្យ ទ្រង់ញាណនេះ ក្នុងការស្ដីបន្ទោសគ្នីគ្នាថា: គ្មាននរណាទ្រង់ញាណដូចព្រះទេ, បើខ្លួនមិនប្រាប់ ធ្វើម្ដេចឲ្យគេដឹងផងបាន ?

                    បើប្រើរៀងភ្ជាប់ពីខាងដើមសព្ទដទៃ អ. ថ. ញាណៈ ដូចជា ញាណកោសល (—កោ-សល់ ) ឋានន្តរជាសមណស័ក្តិទីរាជាគណៈសម្រាប់ចត្វាក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ។ ញាណទស្សន ឬ ញាណទស្សនៈ (—ទ័ស-សៈ-ន៉ៈ; បា. ញាណទស្សន; សំ. ជ្ញានទស៌ន ) ប្រាជ្ញាដែលដឹង ដែលឃើញនូវសេចក្តីពិត ដូចឃើញច្បាស់នូវសេចក្ដីមិនទៀងនៃរូបកាយជាដើម; បច្ចវេក្ខណញ្ញាណ គឺប្រាជ្ញាសម្រាប់ពិចារណានូវសង្ខារ. . . ។ ញាណប្បភាស (ញា-ណ័ប-ប៉ៈ-ភាស; បា.; សំ. ជា្ញនប្រភាស ) ពន្លឺនៃសេចក្ដីដឹងគឺការយល់ភ្លឺឆ្លុះព្រោងមិនទើសគំនិត ។ ញាណលក្ខណ ឬ ញាណលក្ខណៈ(—ល័ក-ខៈណៈ;បា.ញាណលក្ខណ; សំ. ជ្ញានលក្សណ) លក្ខណៈនៃញាណ គឺគ្រឿងសម្គាល់របស់សេចក្ដីដឹង, ភ័ស្ដុតាងដែលសម្ដែងឲ្យដឹងនូវហេតុការណ៏អំពីមុន. . . ។ ញាណវង្ស (—វង់) ឋានន្តរជាសមណស័ក្តិទីរាជាគណៈសម្រាប់ត្រី ក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ។ ញាណវិប្បយុត្ដ (—វិប-ប៉ៈយុត; បា.; សំ. ជា្ញនវិប្រយុក្ដ)ដែលប្រាសចាកសេចក្ដីដឹង; ចិត្តដែលមានតែជំនឿឥតមានសេចក្ដីដឹងការខុសឬត្រូវឡើយ

ឧទាហរណ៍៖ ធ្វើបុណ្យដោយញាណវិប្បយុត្ត គឺធ្វើបុណ្យកុសលណាមួយដោយជឿជាក់ថាបានបុណ្យ ប៉ុន្តែឥតមានសេចក្ដីដឹងអ្វីប្លែកជាងជំនឿនោះឡើយ; កិច្ចការអ្វីៗដែលអ្នកធ្វើៗតាមតែបង្គាប់គេ ឥតមានយល់ជាក់ខ្លួនឯងសោះ ក៏ហៅថា ធ្វើដោយញាណវិប្បយុត្ដ ដែរ ។

                   ពាក្យផ្ទុយ : ញាណសម្បយុត្ដ ។ ញាណសម្បយុត្ដ(—ស័ម-ប៉ៈ-យុត; បា.; សំ. ជា្ញនសំប្រយុក្ដ ) ដែលប្រកបដោយសេចក្ដីដឹង; ចិត្តដែលប្រកបដោយប្រាជ្ញា គឺចិត្ដដែលមានជំនឿព្រមទាំងប្រាជ្ញាក៏មានផង : ធ្វើបុណ្យដោយញាណសម្បយុត្ដ;កិច្ចការអ្វីៗដែលគេធ្វើដោយការយល់ជាក់ខ្លួនឯង ក៏ហៅថា ធ្វើដោយញាណសម្បយុត្ត ដែរ ។ ពាក្យផ្ទុយ ញាណវិប្បយុត្ដ ។ ញាណសម្ភារ (—សំភា ) ការសន្សំប្រមូល, រួបរួមសេចក្ដីដឹងទុកឲ្យមានច្រើន ។ ញាណសាស្រ្ត (—សាស្រ្តៈ ឬ—សាស; បា. ញាណ + សត្ថ; សំ. ជា្ញនសាស្រ្ត ) ក្បួនសម្រាប់ទាយ, ក្បួនព្យាករណ៏ ។ល។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត