Category: A Khmer Dictionary

ជីវ៉ា

មានន័យថា ( ម. ព. ជីវា )។

ជីវៈ

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( សំ. បា. ជីវ ) ជីវិត ( ម. ព. ជីព, ជីវិត ) ។

ជីវី

?ថ្នាក់ពាក្យជា គុណនាម
មានន័យថា ( ម. ព. ជីវិន; បើស្រ្តីជា ជីវិនី ) ។

ជីវិន

?ថ្នាក់ពាក្យជា គុណនាម
មានន័យថា ( សំ. ជីវិន៑; បា. ជីវី ) ដែលមានជីវិត ( ម. ព. សហជីវិន, សហជីវិនី ផង ) ។

ជីវិតិន្ទ្រីយនិយម

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា លទ្ធិប្រកាន់នូវគោលការណ៍មួយ ថាជាគ្រឿងទ្រ ទ្រង់ជីវិត ក្រៅពីអាត្មន (អាត្ម័ន) ​និងសរីរាង្គ ។

ជីវិតិន្ទ្រិយ

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( បា. ជីវិតិន្ទ្រិយ; សំ. ជីវិតេន្រ្ទិយ ) ឥន្រ្ទិយគឺជីវិត, អំណាចនៃជីវិត, កម្លាំងជីវិត. . . ( ម. ព. ជីវិត និង ឥន្រ្ទិយ ) ។

ជីវិតសម្ពន្ធភាព

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា សន្ទុះកម្លាំងជាគ្រឿងទ្រទ្រង់ជីវិត គឺថាមពល ថាមភាព (ម.ព.នោះៗ) ។

?ថ្នាក់ពាក្យជា គុណនាម
មានន័យថា ដែលទ្រទ្រង់ សម្រាប់ជីវិត ស្មើដោយជីវិត។

ជីវិតសង្ខារ

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា អាយុ, ភ្លើងធាតុ និងបដិសន្ធិវិញ្ញាណ ។ (ម.ព. សង្ខារ បន្ថែម)

ជីវិតន្តរាយ

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( សំ. បា. ) អន្តរាយជីវិត ( សេចក្ដីស្លាប់ ) ។

ជីវិតក្ស័យ

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា (សំ.),(បា.) (ជីវិត័កក្សៃ) (ជីវិត​ក្សយ; ជីវិតក្ខយ) ដំណើរអស់ជីវិត ( សេចក្ដីស្លាប់ ) ។

ជីវិត

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( សំ. បា. ) ដំណើររស់នៅ, អាយុ ។
ឧទាហរណ៍៖ ចិញ្ចឹមជីវិត, រស់នៅអស់មួយជីវិត ។

ជីវាណូ

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា បវត្តិកាលនៃសត្វ និងរុក្ខជាតិ តាំងពីការកកើតជាជីវិតរៀងទៅ ដូចយ៉ាងជីវណូនៃមនុស្ស សត្វ និងរុក្ខជាតិ។

ជីវា

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( ក្លាយមកពី បា. ជីវ ) ពាក្យសម្រាប់ហៅស្រ្តីជាគូស្នេហា ដែលទុកស្មើជីវិតរបស់ខ្លួន ។
ឧទាហរណ៍៖ ដួងជីវ៉ា, កែវជីវ៉ា ។

                ច្រើនប្រើក្នុងពាក្យកាព្យ, ដូចកាព្យថា តាំងពីចិត្តគិតពីចងប៉ងស្នេហា លើជីវ៉ាថ្លាជីវិតវរមិត្រថ្លៃ នៅមិនស្ងៀមរៀមមិនស្ងាត់បាត់អាល័យ ហាក់ស្រមៃឆ្នៃស្រមោលចោលជិតប្រាណ ។

ជីវឧស្ម័ន

?ថ្នាក់ពាក្យជា បច្ចេកសព្ទបរិស្ថាន
មានន័យថា ល្បាយឧស្ម័នមេតាន ឧស្ម័នកាបូនិច និងឧស្ម័នកម្រផ្សេងៗទៀត ដែល បានមកពីការបំបែកសារធាតុសរីរាង្គ ដូចជាលាមកសត្វ សំណល់កសិកម្ម ជាដើមដោយគ្មានវត្តមានអុកស៊ីសែន។

ជីវឥន្ធនៈ

?ថ្នាក់ពាក្យជា បច្ចេកសព្ទបរិស្ថាន
មានន័យថា ឥន្ធនៈរាវផលិតចេញពីសារធាតុសិរីរាង្គ ឬប្រេងរុក្ខជាតិដែលអាចដុតឆេះ បាន។ ឧទាហរណ៍ ៖ ជីវឥន្ធនៈមានដូចជាអាល់កុល(ជីវអេតាណុល) ជ័រខ្មៅម្យ៉ាងបានពីដំណើរការផលិតក្រដាស ប្រេង សណ្តែកសៀង. . . ។

ជីវសាស្រ្ត

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា វិជ្ជា សិក្សាពីជាតិកំណើតនៃសត្វមានជីវិតទាំង ឡាយ ដែលកំពុងរស់ ឬស្លាប់សូន្យជា​យូរ ​ហើយក្លាយទៅជាបាសាណីភូត ។

ជីវសហគមន៍

?ថ្នាក់ពាក្យជា បច្ចេកសព្ទបរិស្ថាន
មានន័យថា ផ្នែកចំបង និងប្លែកពីគេនៃជីវមណ្ឌលដែលជាទូទៅផ្សំដោយប្រព័ន្ធអេកូ- ឡូស៊ីមួយចំនួន ដូចជាព្រៃឈើទន្លេ ស្រះ វាលភក់នៅក្នុងរង្វង់នៃតំបន់ ណាមួយដែលមានអាកាសធាតុប្រហាក់ប្រហែល។ លក្ខណៈជីវសហគមន៍ ស្តែងឡើងតាមរយៈសហគមន៍សត្វ និងរុក្ខជាតិដែលមានលក្ខណៈដាច់ ដោយឡែកមួយបែប។

ជីវម៉ាសក្រោមដីនៃរុក្ខជាតិ

?ថ្នាក់ពាក្យជា បច្ចេកសព្ទបរិស្ថាន
មានន័យថា ជីវម៉ាសរស់ទាំងអស់នៃឫសរុក្ខជាតិរស់ ដែលពេលខ្លះមិនរាប់បញ្ចូល ឬ ល្អិតៗដែលមានអង្កត់ផ្ចិតតូចជាង ២មិល្លិម៉ែត្រឡើយ ព្រោះតាមការ ពិសោធន៍ឫសល្អិតទាំងនោះ ភាគច្រើនមិនអាចញែកចេញពីដីសរីរាង្គ ឬ កម្ទេចសឈើឡើយ។

ជីវម៉ាស

?ថ្នាក់ពាក្យជា បច្ចេកសព្ទបរិស្ថាន
មានន័យថា បរិមាណសរុបរបស់សារពាង្គកាយរស់នៅទីកន្លែងណាមួយ ឬក្នុងបរិមាណ ណាមួយ។ បំណែករុក្ខជាតិដែរងាប់អាចចាត់ទុកជាជីវម៉ាសគ្មានជីវិត។

ជីវមណ្ឌល

?ថ្នាក់ពាក្យជា បច្ចេកសព្ទបរិស្ថាន
មានន័យថា ផ្នែកមួយនៃប្រព័ន្ធផែនដីដែលផ្សំដោយប្រព័ន្ធអេកូឡូស៊ីនានា និងសារពាង្គ កាយរស់ទាំងអស់ ដែលមានក្នុងបរិយាកាសនៅលើផែនដី (ជីវមណ្ឌល ដីគោក) ឬក្នុងសមុទ្រ(ជីចមណ្ឌលសមុទ្រ) រួមមានសារធាតុសរីរាង្គងាប់ ដូចជាសំរាម កាកសំណល់ បន្ទុះសារធាតុសរីរាង្គក្នុងដី និងកម្ទេច កម្ទីក្នុងសមុទ្រ។

ជីវភាព

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( បា. ) ភាពនៃការរស់នៅ, ការចិញ្ចឹមជីវិត ។
ឧទាហរណ៍៖ ជីវភាពទន់ខ្សោយ, ជីវភាពខ្ពង់ខ្ពស់ ។

                  អំពើ ឬការប្រព្រឹត្តរបស់សត្វមានជីវិតនីមួយៗ តាំងពីកើតរហូតដល់បាត់បង់ជីវិត ជីវិត ជីវប្រវត្តិ ការរស់នៅ។

ជីវព្រឹត្តិ

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា អាហារភោជន និងការបីបាច់រក្សាជីវិត ។

ជីវពល

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( បា. ជីវ + ពល ) ពលក្លាហាន, កងកម្លាំងដ៏អង់អាច គឺបុរសជាពលរដ្ឋធម្មតាដែលស្លៀកពាក់ជាទាហាន ក្នុងគ្រាស្រុកទេសមានភ័យអាសន្នជាជំនួយដល់ក្រុមទាហានក្នុងក្របខ័ណ្ឌ ( ជាគូដៃនឹង នារីក្លាហាន ) ។

ជីវប្បវត្តិ

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( បា. សំ. ) សេចក្ដីតំណាលអំពីជីវភាពរបស់បុគ្គល, ពង្សាវតារបស់មនុស្សម្នាក់ៗ តាំងពីកើតមកដរាបដល់ក្ស័យជីវិត ។
ឧទាហរណ៍៖ គប្បីស្រាវជ្រាវ សិក្សា នូវជីវប្បវត្តិរបស់រដ្ឋបុរសទាំងឡាយ ។

ជីវន្ត

?ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាសព្ទ
មានន័យថា ( សំ. បា. ) កំពុងរស់នៅ ( បើស្ដ្រីជា ជីវន្តី ឬ ជីវតី ) ។

ជីវធ្យូង

?ថ្នាក់ពាក្យជា បច្ចេកសព្ទបរិស្ថាន
មានន័យថា អង្គធាតុរឹងដែលទទួលបានពីការដុត ជីវម៉ាសឱ្យទៅជាធ្យូងដែលអាច បន្ថែមទៅក្នុងដីដើម្បីបង្កើនមុខងាររបស់ផែនដី និងកាត់បន្ថយការបញ្ចេញ ឧស្ម័នពីជីវម៉ាស បើពុំនោះទេជីវម៉ាសនោះ អាចនឹងពុកផុយតាមធម្មជាតិ បង្កទៅជាឧស្ម័នផ្ទះកញ្ចក់។ ជីវធ្យូងក៏អាចស្រូបយកការបូនខ្ពស់ផងដែរ។

ជីវធនលោភ

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ប្រាក់អាហារដែលរដ្ឋបើកឱ្យជនណាម្នាក់ លុះត្រាតែ​បាត់បង់ជីវិត ។

ជីវថាមពល

?ថ្នាក់ពាក្យជា បច្ចេកសព្ទបរិស្ថាន
មានន័យថា ថាមពលដែលបំលែងចេញពីទម្រង់ណាមួយនៃជីវមាស ដូចជាសារពាង្គ កាយរស់ថ្មីៗ ឬសំណល់កកើតពីសំណើរការមេតាបូលីស។

ជីវជាតិ

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( បា. ជីវ + ជាតិ ) រសជាតិសំខាន់ដែលមានប្រចាំនៅក្នុងអាហារក្នុងគ្រឿងបរិភោគគ្រប់ប្រភេទ សម្រាប់ទ្រទ្រង់នូវសុខភាពនៃមនុស្សនិងសត្វ ។
សារជាតិដែលត្រូវមានជាចាំបាច់ក្នុងអាហារ ឱ្យគ្រប់គ្រាន់ ដើម្បីទ្រទ្រង់សុខភាព​មនុស្ស ។

ជីវចម្រុះ

?ថ្នាក់ពាក្យជា បច្ចេកសព្ទបរិស្ថាន
មានន័យថា នានាភាពនៃសារពាង្គកាយនៅលើដី ក្នុងទឹក និងក្នុងប្រព័ន្ធអេកូឡូស៊ី ផ្សេងៗទៀតដែលរួមមាននានាភាពសេនេទិចនានាប្រភេទ និងនានាប្រព័ន្ធ អេកូឡូស៊ី។

ជីវង្គត

?ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាសព្ទ
មានន័យថា (សំ. បា. ជីវ + គត ) ទៅចាកជីវិតហើយ គឺស្លាប់ហើយ ។

ជីវគីមី

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ផ្នែកគីមី សិក្សាពីប្រតិកម្មដែលកើតមានក្នុង សារជាតិមានជីវិត ។

ជីវកជីវាក

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( សំ. ជីវំជីវ; បា. ជីវញ្ជីវ ) សត្វប៉ោលតោក ( ច្រើនប្រើតែក្នុងកាព្យឬពាក្យទេស្នា ) ។

ជីលួតមួយ

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា បងប្អូនរួមលួតជាមួយគ្នា ។

ជីលួត

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា មាតា ឬបិតារបស់ជីទួត ។

ជីលា

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា មាតា ឬបិតារបស់លួត ។

ជីរអង្កាម

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ឈ្មោះស្មៅគ្រឿងទេស គេច្រើនដាំនៅប្រទេសខ្មែរលើដីសើមៗមានអង្កាម ។ ជីរអង្កាមមានដុះពេញសកលលោក ។ ពូជខ្លះនៅអឺរ៉ុប ជាពូជបង្កាត់ ។ មានពូជច្រើនមុខណាស់ តែយើងដាំតែពូជមួយមុខទេ ។ គ្រូថ្នាំខ្មែរ ប្រើស្លឹកជាថ្នាំលើកកំលាំង ។

                  ជាជីរមួយប្រភេទ ដែលគេដាំតាមទីក្រុង និងជនបទនៅទូទាំងប្រទេសកម្ពុជា។ – ឈ្មោះខ្មែរ ឬក្នុងតំបន់ ៖ ជីររអង្កាម – អំបូរ ៖ LAMIACEAE (Labiatae) – ឈ្មោះវិទ្យាសាស្រ្ត ៖ Mentha sp. – ឈ្មោះអង់គ្លេស ៖ Mint – ឈ្មោះបារាំង ៖ Menthe – ប្រភពដើម ៖ មិនមានព័ត៌មានច្បាស់លាស់ – លក្ខណៈរូបសាស្រ្ត ៖ ដើមជ្រុងមានកម្ពស់១០-៣០ស.ម បែកមែកច្រើន និង មានពណ៌ត្នោតស្វាយ។ ស្លឹកទោលដុះទល់ទងរាងដូចស៊ុត មានពណ៌បែតងចាស់ បណ្តោយ២-៣ស.ម ទទឹង១,៥-២,៥ស.ម មានទ្រនុងរវីមរវាមផតខូងនៅផ្ទៃខាងលើ គែមស្លឹកមានរាងធ្មេញរណារតូចៗ។ ផ្កាតូចៗពណ៌ផ្កាឈូក។ ផ្លែរឹងរាងពងក្រពើ។ – លក្ខណៈជីវសាស្ត្រ ៖ ជាជីរមានក្លិនក្រអូបប្រហើរ – លក្ខណៈអេកូឡូស៊ី ៖ ដុះនៅតំបន់ក្តៅ និងត្រជាក់បង្គួរ។ នៅកម្ពុជាគេច្រើនដាំ នៅលើដីសើមៗ មានអង្គាម (មានពូជតែមួយមុខទេ) – ការប្រើប្រាស់ ៖ ជាគ្រឿងទេស៖ ស្លឹកធ្វើអន្លក់ ឬបន្លែល្បោយ និងជាភេសជ្ជៈ ជាបង្អែមឱ្យមានក្លិនឈ្ងុយ និងសោភ័ណ្ឌភាព។ ជាឱសថ៖ ប្រើជាថ្នាំលើកកម្លាំង(២៩) ថ្នាំដើរខ្យល់និងបំបាត់ហើមពោះ។ ជាធម្មតាគេបុកស្លឹកបិទសម្រាប់ព្យាបាល ឈឺក្បាល និងគេដាំទឹក ឬឆុងផឹកសម្រាប់ព្យាបាលជំងឺគ្រុន ក្តៅ ផ្តាសាយ ក្អក(៣០)។
ឧទាហរណ៍៖ (២៩) វចនានុក្រមរុក្ខជាតិប្រើប្រាស់ក្នុងប្រទេសកម្ពុជា របស់លោកស្រីបណ្ឌិត DY PHON PAULINE ឆ្នាំ២០០០ ទំព័រ៤៣៥(៣០) សៀវភៅរុក្ខជាតិឱសថកម្ពុជា របស់ក្រសួងសុខាភិបាល ឆ្នាំ២០១០ ភាគ៤ ទំព័រ៣៣ ។

ជីរស្លឹកក្រាស់, ជីរក្រអូប, ជីរត្រចៀកជ្រូក

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ស្មៅនាំចូលពីប្រទេស Moluques មកដាំនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍។ ជាដើមមានក្លិនក្រអូប ដោយមានជាតិក្រអូបម្យ៉ាងក្នុងស្លឹក។ គេប្រើជាគ្រឿងទេស។ គ្រូពេទ្យបូរាណតែងច្របាច់ស្លឹកជីរក្រាស់ជាមួយទឹក ហើយស្ករ ឱ្យក្មេងៗផឹក ដើម្បីការពារកុំឱ្យផ្តាសាយ។ ស្លឹកបុកជាថ្នាំ លាបលើបបូរមាត់កុំឱ្យប្រេះ។
ជាជីរមួយប្រភេទ ដែលគេដាំតាមភូមិសម្រាប់ធ្វើគ្រឿងទេស បន្លែ និងឱសថ។ – ឈ្មោះខ្មែរ ឬក្នុងតំបន់ ៖ ជីរត្រចៀកជ្រូក (ជីរស្លឹកក្រាស់ ឬជីរក្រអូប ឬជីរកំប៉ុង) – អំបូរ ៖ LAMIACEAE (Labiatae) – ឈ្មោះវិទ្យាសាស្រ្ត ៖ Coleus amboinicus/aromaticus (Roxb.) Benth. – ឈ្មោះអង់គ្លេស ៖ មិនទាន់មានព័ត៌មាន – ឈ្មោះបារាំង ៖ Ireille de Porc – ប្រភពដើម ៖ កោះ Moluque (ឥណ្ឌូនេស៊ី) – លក្ខណៈរូបសាស្រ្ត ៖ កម្ពស់៣០-៤០ស.ម ដើមមានរោម និងមានមែកផុយ ស្រួយងាយបាក់។ ស្លឹកក្រាស់ដុះទល់ទងធំៗរាងដូចស៊ុត ឬរាងដូចបេះដូង។ គែមស្លឹក មានរាងដូចធ្មេញរណារ។ កញ្ចុំផ្កាដុះចេញនៅខាងចុងមែក ជាកួរធំផ្គុំគ្នា ឬជាផ្កាខ្នែងផ្គុំ និងមានផ្កាតូចៗពណ៌ផ្កាឈូកពី១០-២០ផ្កា។ ផ្លែរាងស្ទើរត្រង់មានសម្បករឹងផ្គុំបួនៗ។ – លក្ខណៈជីវសាស្ត្រ ៖ រស់បានយូរឆ្នាំ ដើមមានទឹកច្រើន ស្លឹកមានក្លិនក្រអូប ប្រហើរ និងមានរសជាតិហឹរ ប្រហើរ និងក្តៅ – លក្ខណៈអេកូឡូស៊ី ៖ ដុះក្នុងព្រៃដោយឯងៗ នៅតំបន់ក្តៅបង្គួរ។ – ការប្រើប្រាស់ ៖ ធ្វើជាគ្រឿងទេស៖ ស្លឹកយកមកធ្វើអន្លក់ និងជាបន្លែ ជា ពិសេសពិសារជាមួយម៉ាំ។ ធ្វើជាឱសថ៖ ស្លឹកបុកធ្វើជាថ្នាំក្អក លាបលើបបូរមាត់ការពារប្រេះ ការពារផ្តាសាយ ការពារគ្រុន ហឺត វិលមុខ ឈឺត្រចៀក ឈឺសន្លាក់ ចុកទ្រូង ចុកខ្លន អាហារមិនរលាយ។ ស្លឹកស្រស់បុកបិទព្យាបាលរលាកភ្លើង រលាកទឹកក្តៅ សត្វទិច និងឈឺក្បាល(៣៧,៣៨))។

ឧទាហរណ៍៖ (៣៧) វចនានុក្រមរុក្ខជាតិប្រើប្រាស់ក្នុងប្រទេសកម្ពុជា របស់លោកស្រីបណ្ឌិត DY PHON PAULINE ឆ្នាំ២០០០ ទំព័រ១៦៨ (៣៨) សៀវភៅរុក្ខជាតិឱសថកម្ពុជា របស់ក្រសួងសុខាភិបាល ឆ្នាំ២០១០ ភាគ៤ ទំព័រ៣២ ។

ជីរប្រហើរ

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ឈ្មោះ តិណជាតិជាគ្រឿងទេសមួយប្រភេទ ស្លឹកច្រើនមានពណ៌ក្រហមភ្លាវ លាយបៃតង គេដាំនៅគ្រប់ប្រទេសក្តៅ និងត្រជាក់មធ្យម ។ ស្លឹកអាចបរិភោគឆៅ ឬសម្រាប់បង់ក្នុងសម្ល ។
ជាជីរមួយប្រភេទ ដែលគេដាំនៅតាមទីក្រុង និងជនបទ នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។ – ឈ្មោះខ្មែរ ឬក្នុងតំបន់ ៖ ជីរប្រហើរ (ជីរស ឬជីរនាងល័ក្ខ) – អំបូរ ៖ LAMIACEAE (Labiatae) – ឈ្មោះវិទ្យាសាស្រ្ត ៖ Ocimum gratissimum L. – ឈ្មោះអង់គ្លេស ៖ មិនទាន់មានព័ត៌មាន – ឈ្មោះបារាំង ៖ Basilic de ceylan – ប្រភពដើម ៖ មិនមានព័ត៌មាន – លក្ខណៈរូបសាស្រ្ត ៖ ដើមដុះត្រង់ មានកម្ពស់៤០-៧០ស.ម បែកមែកច្រើន។ ស្លឹកទោលទល់ទងរាងផ្លែលំពែង គែមស្លឹករាងធ្មេញរណារ ផ្ទៃស្លឹកពណ៌បៃតងខ្ចី មានរោមខ្លីៗ ទទឺង១-២ស.ម និងបណ្តោយ២-៤ស.ម។ កញ្ចុំផ្កាចេញនៅចុងមែក ផ្កាតូចៗ កញ្ចុំរួតរីកបន្តគ្នាពណ៌ស។ ផ្លែជាប្រភេទស្ងួត មានគ្រាប់តូចៗពណ៌ខ្មៅរលោងពេលទុំ។ – លក្ខណៈជីវសាស្ត្រ ៖ ក្លិនក្រអូបប្រហើរ ដូចក្លិនស្លឹកគ្រៃ – លក្ខណៈអេកូឡូស៊ី ៖ ដុះនៅតំបន់ក្តៅ និងត្រជាក់បង្គួរ(៣៣)។ – ការប្រើប្រាស់ ៖ ជាគ្រឿងទេស៖ បន្ថែមឱ្យមានក្លិនឈ្ងុយ និងសោភ័ណ្ឌភាព ក្នុងម្ហូបអាហារ។ ជាឱសថ៖ រុក្ខជាតិទាំងមូល ស្ងួតដាំទឹកផឹក ព្យាបាលក្អក ផ្តាសាយ ររលាកបំពង់ក-ទងសួត គ្រុនក្តៅ ឈឺក្បាល ហ៊ឹងត្រចៀក ចុកពោះ ក្អួតចង្អោរ ហើមរាក និងជួយសម្រួលរដូវស្ត្រី។ គ្រាប់ត្រាំទឹករីកអន្ធឹលដូចជាចាហួយ សម្រាប់ព្យាបាលទល់លាមក ឫសដូងបាត ប្រមេះទឹកបាយ និងឈឺភ្នែក។ ស្លឹកប្រើប្រាស់ខាងក្រៅ ពេលខ្ទួយ ឬសត្វល្អិតទិច ឬខាំ(៣៤)។
ឧទាហរណ៍៖ (៣៣) វចនានុក្រមរុក្ខជាតិប្រើប្រាស់ក្នុងប្រទេសកម្ពុជា របស់លោកស្រីបណ្ឌិត DY PHON PAULINE ឆ្នាំ២០០០ ទំព័រ៤៧៦(៣៤) សៀវភៅរុក្ខជាតិឱសថកម្ពុជា របស់ក្រសួងសុខាភិបាល ឆ្នាំ២០១០ ភាគ៤ ទំព័រ៣៤ ។

ជីរបារាំង ជីរបន្លា

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ស្លឹកមានបន្លា មានកំណើតក្នុងប្រទេសអាមេរិចក្តៅ គេនាំចូលមកដាំសម្រាប់ធ្វើគ្រឿងទេស។ ស្លឹកកាត់ល្អិតៗឫនៅទាំងមូលយើងតែងបរិភោគឆៅ ជាមួយម្ហូបខ្លះៗ។
ជាជីរមួយប្រភេទ ដែលគេដាំនៅតាមទីក្រុង និងជនបទស្រុកស្រែចម្ការ ក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។ គេយកមកធ្វើជាគ្រឿងបន្ថែមឱ្យមានសោភ័ណភាព និងក្លិនឈ្ងុយក្នុងម្ហូបអាហារ និងជាបន្លែ។ – ឈ្មោះខ្មែរ ឬក្នុងតំបន់ ៖ ជីររណា ឬជីរបារាំង – អំបូរ ៖ UMBELLIFEREAE – ឈ្មោះវិទ្យាសាស្រ្ត ៖ Eryngium fortidum L. – ឈ្មោះអង់គ្លេស ៖ Sawtooth, coriander Spiny – ឈ្មោះបារាំង ៖ Panicaut – ប្រភពដើម ៖ តំបន់ត្រូពិចនៃទ្វីបអាមេរិក – លក្ខណៈរូបសាស្រ្ត ៖ ដើមរាងមូលរលោងមានកម្ពស់១៥-៥០ស.ម។ ស្លឹកដុះ ចេញពីដើមផ្គុំត្រង់គល់ រាងជារង្វង់គូថខ្ចៅ។ ផ្កាផ្គុំគ្នាជាផ្គាមូលពណ៌បៃតងភ្លាវ ចេញតាមខ្នែងនៅខាងលើ។ – លក្ខណៈជីវសាស្ត្រ ៖ មិនទាន់មានព័ត៌មាន – លក្ខណៈអេកូឡូស៊ី ៖ ដុះនៅតាមតំបន់ក្តៅ និងត្រជាក់បង្គួរ។ – ការប្រើប្រាស់ ៖ ជាគ្រឿងទេស៖ ស្ងោរស៊ុប ស្ងោរជ្រក់ និងធ្វើជាបន្លែ។ល។ ជាឱសថ៖ ព្យាបាលគ្រុន ឈឺទ្រូង ផ្តាសាយ រលាកពោះវៀន ឈឺក្រពះ ចុកឬហើមពោះ ក្អួត ផ្លូវរំលាយអាហារខ្សោយ រាក បិទត្រង់កន្លែងរបួស ឬពស់ចឹក ទឹកនោមផ្អែម និងឡើងឈាម(២៨)។
ឧទាហរណ៍៖ (២៨) សៀវភៅរុក្ខជាតិឱសថកម្ពុជា របស់ក្រសួងសុខាភិបាល ឆ្នាំ២០១០ ភាគ៤ ទំព័រ៣៦។

ជីរនាងវង

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ជីរនាងវង ជាគ្រឿងទេស ធាតុ តិណជាតិ ដែលគេដាំនៅគ្រប់ប្រទេសក្តៅ ឬត្រជាក់ធម្យម។ គ្រាប់ជីរនាងវង អាចត្រាំទឹកដាក់ស្ករបរិភោគ ជាភេសជ្ជៈ ធ្វើឱ្យត្រជាក់ ។
ជាជីរមួយប្រភេទ ដែលគេដាំនៅតាមទីក្រុង និងជនបទនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។ – ឈ្មោះខ្មែរ ឬក្នុងតំបន់ ៖ ជីរនាងវង ឬជីរក្រហម – អំបូរ ៖ LAMIACEAE (Labiatae) – ឈ្មោះវិទ្យាសាស្រ្ត ៖ Ocimum basilicum – ឈ្មោះអង់គ្លេស ៖ Basil – ឈ្មោះបារាំង ៖ Basilic commun – ប្រភពដើម ៖ ទ្វីបអាស៊ី – លក្ខណៈរូបសាស្រ្ត ៖ ដើមដុះត្រង់កម្ពស់៣០-៨០ស.ម បែកមែកច្រើន។ មែក ពេលនៅខ្ចីមានរាងបួនជ្រុង ពណ៌ស្វាយ និងបៃតង។ ស្លឹកឈមរាងដូចផ្លែលំពែង។ កញ្ចុំផ្កាចេញនៅចុងមែកជាកួរវែង និងមានផ្កាពណ៌ស មានគ្រាប់តូចៗពណ៌ខ្មៅនៅពេលទុំ។ – លក្ខណៈជីវសាស្ត្រ ៖ មានក្លិនក្រអូបប្រហើរ – លក្ខណៈអេកូឡូស៊ី ៖ ដុះនៅតំបន់ក្តៅ និងត្រជាក់បង្គួរ។ – ការប្រើប្រាស់ ៖ ជាគ្រឿងទេស៖ ស្លឹកធ្វើអន្លក់ ឬបន្លែល្បោយ និងដាក់ក្នុង ម្ហូបអាហារឱ្យមានក្លិនឈ្ងុយ និងសោភ័ណ្ឌភាព។ គ្រាប់ត្រាំទឹកធ្វើជាភេសជ្ជៈ(៣១)។ ជាឱសថ៖ ព្យាបាលរោគឈឺក្បាល ឈឺភ្នែក ឈឺក្រពះ គ្រុនក្តៅ ផ្តាសាយ ក្អក រមាស់បំពង់ក រលាកបំពង់ខ្យល់ ទម្លាក់ព្រូន និងបំពោកបូស(៣២)។
ឧទាហរណ៍៖ (៣១) វចនានុក្រមរុក្ខជាតិប្រើប្រាស់ក្នុងប្រទេសកម្ពុជា របស់លោកស្រីបណ្ឌិត DY PHON PAULINE ឆ្នាំ២០០០ ទំព័រ៤៧៦(៣២) សៀវភៅរុក្ខជាតិឱសថកម្ពុជា របស់ក្រសួងសុខាភិបាល ឆ្នាំ២០១០ ភាគ៣ ទំព័រ៣៨ ។

ជីរថ្ពាលត្រី, ជីរយាបកា

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ឈ្មោះ តិណជាតិ មួយមានកំពស់ ១០ – ៣០ស.ម ច្រើនជារុក្ខជាតិស្ទើវារ ដាំក្នុងទ្វីបអាស៊ី សម្រាប់ស្លឹក ប្រើធ្វើគ្រឿងទេស ជាពិសេស ពេលធ្វើភ្លា ។
ជាជីរមួយប្រភេទ ដែលគេដាំនៅតាមទីក្រុង និងជនបទ យកធ្វើជាគ្រឿងទេស។ – ឈ្មោះខ្មែរ ឬក្នុងតំបន់ ៖ ជីរថ្ពាល់ត្រី (ជីរយាបកា ឬជីរឆ្អាប) – អំបូរ ៖ SAURURACEAE – ឈ្មោះវិទ្យាសាស្រ្ត ៖ Houttuynia cordata Thunb. – ឈ្មោះអង់គ្លេស ៖ មិនទាន់មានព័ត៌មាន – ឈ្មោះបារាំង ៖ Houttuynie – ប្រភពដើម ៖ នៅទ្វីបអាស៊ី – លក្ខណៈរូបសាស្រ្ត ៖ កម្ពស់១០-៣០ស.ម និងមានដើមស្ទើរវា។ – លក្ខណៈជីវសាស្ត្រ ៖ មិនមានព័ត៌មាន – លក្ខណៈអេកូឡូស៊ី ៖ ដុះនៅតំបន់ក្តៅបង្គួរ។ – ការប្រើប្រាស់ ៖ ធ្វើជាគ្រឿងទេស៖ ស្លឹកយកមកធ្វើជាល្បោយ អន្លក់ និង បន្លែញាំ ភ្លាជាដើម(៣៩)។ ធ្វើជាឱសថ៖ មិនមានព័ត៌មាន។
ឧទាហរណ៍៖ (៣៩) វចនានុក្រមរុក្ខជាតិប្រើប្រាស់ក្នុងប្រទេសកម្ពុជា របស់លោកស្រីបណ្ឌិត DY PHON PAULINE ឆ្នាំ២០០០ ទំព័រ៣៥១ (៣៨) សៀវភៅរុក្ខជាតិឱសថកម្ពុជា របស់ក្រសួងសុខាភិបាល ឆ្នាំ២០១០ ភាគ៤ ទំព័រ៣២ ។

ជីរតាំងឱ

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ជីរនេះជាស្មៅម៉្យាង គេយកមកដាំសម្រាប់យកស្លឹកធ្វើគ្រឿងទេស។ ដើមកំណើតដំបូង ជីរនេះ គឺនៅស្រុកអាមេរិកខាងត្បូង។ ស្លឹកជីរតាំងឱ តូចជាងជីរ Cereri។
ជាជីរមួយប្រភេទ ដែលគេដាំយកមកធ្វើជាគ្រឿងទេស និងបន្លែ។ – ឈ្មោះខ្មែរ ឬក្នុងតំបន់ ៖ ជីរតាំងឱ(២៤) – អំបូរ ៖ UMBELLIFEREAE – ឈ្មោះវិទ្យាសាស្រ្ត ៖ Apium graveolens L. – ឈ្មោះអង់គ្លេស ៖ Celery – ឈ្មោះបារាំង ៖ Celeri doux – ប្រភពដើម ៖ អាមេរិកខាងត្បូង(២៤) – លក្ខណៈរូបសាស្រ្ត ៖ កម្ពស់១០-២០ស.ម ស្លឹកជីរតាំងឱតូចជាងជីរ celeri – លក្ខណៈជីវសាស្ត្រ ៖ មិនទាន់មានព័តត៌មាន – លក្ខណៈអេកូឡូស៊ី ៖ ដុះនៅក្នុងតំបន់ត្រជាក់ និងក្តៅបង្គួរ។ – ការប្រើប្រាស់ ៖ ធ្វើជាគ្រឿងទេស៖ ស្លឹកដាក់ក្នុងស៊ុប (ពេញនិយមនៅ នៅកម្ពុជា) ធ្វើជាបន្លែឆា។ គល់បុកលាយគ្រឿងប្រឡាក់សាច់អាំង ឬរ៉ូទី។

ជីរណា

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ការរំលាយអាហារនៅក្នុងក្រពះ និងពោះវៀន។

ជីរ

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( សំ. បា. ) ឈ្មោះដំណាំមួយពួក សម្រាប់ប្រើស្លឹកជារបោយឬបង់បំបាត់ក្លិនរសឆ្អាប ។
ឧទាហរណ៍៖ ជីរមានច្រើនយ៉ាងគឺជីរនាងវង, ជីរលីងលាក់, ជីរស្លឹកគ្រៃ, ជីរអង្កាម ជាដើម ។

                   បណ្ដាជីរទាំងនុះ ជីរខ្លះមានគ្រាប់ទុំប្រើត្រាំទឹកឲ្យរីក ហើយលាយស្ករធ្វើជាបង្អែមបាន ។

ជីពុក

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( ព. បុ. ) ឳពុក, បិតា។

ជីពចរ

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( សំ. បា. ជីវ + ចរ; វ > ព = ជីពចរ “ដំណើរនៃជីវិត” ) កម្លាំង, សំទុះ, ដង្ហើមនៃសរសៃលោហិតដែលកម្រើកលោតៗនៅសព៌ាង្គកាយ ( អ្នកខ្លះនិយាយក្លាយថា ចឹបចរ, គួរកុំប្រើ )។

ជីព

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( សំ. បា. ជីវ; វ > ព = ជីព ) ជីវិត; ច្រើននិយាយថា ជីពជន្ម ឬ ជន្មជីព ។

ជីប៊ូទី

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ប្រទេស ជីប៊ូទី, (រាជធានី/​រដ្ឋធានី): ជីប៊ូទី ។
រាជធានី/​រដ្ឋធានី នៃប្រទេស ជីប៊ូទី ។

ជីប៉ា

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា មាតា ឬបិតារបស់ជីលា ។

ជីប

?ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាសព្ទ
មានន័យថា រឹតរួមបត់បង្រួញជាផ្នត់ ។
ឧទាហរណ៍៖ ជីបសំពត់, ជីបស្លា ជាដើម ។

                ប្រើជា គុ. ក៏មាន ។
ឧទាហរណ៍៖ សំពត់ជីប ។

ជីទួតមួយ

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា បងប្អូនរួមទួតជាមួយគ្នា។

ជីទួត

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ជីតាឬជីដូននៃមាតាបិតា ( ជីតាទួត, ជីដូនទួត ឬតាទួត, យាយទួត )។

ជីតុន

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ពាក្យសម្រាប់គ្រហស្ថហៅអ្នកបួសដែលជាញាតិឬដែលស្និទ្ធស្នាលដោយបានផ្គត់ផ្គង់ចតុប្បច័្ចយផង ។

ជីតា

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា អាពុកនៃមាតាឬបិតា ( តា ) ។
?ថ្នាក់ពាក្យជា រាជសព្ទ
មានន័យថា ព្រះអយ្យកោ ។

ជីដូនមួយ

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា បងប្អូនរួមជីដូនរួមជីតាជាមួយគ្នា។

ជីដូនទួត

?ថ្នាក់ពាក្យជា រាជសព្ទ
មានន័យថា ព្រះអយ្យិកាទួត ។

ជីដូន

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ម្ដាយនៃមាតាឬបិតា ( ដូន, យាយ ) ។
?ថ្នាក់ពាក្យជា រាជសព្ទ
មានន័យថា ព្រះអយ្យិកា ។

ជីងចក់

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ឈ្មោះសត្វជើង៤តូចសន្ដានតុកកែអាស្រ័យនៅជញ្ជាំង, នៅពិតានផ្ទះជាដើម, យំឮ ចក់ៗ ។

ជីក្រែង

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ឈ្មោះស្រុកមួយនៅក្នុងខេត្តសៀមរាប ។

ជីកស្មៅជីកទាំងឫស

មានន័យថា ពាក្យប្រើប្រាស់ជាសាកលក្នុងរបបផ្តាច់ការ។ ដោយឡែកក្នុងសង្គមខ្មែរ ពាក្យនេះបានយកមកប្រើពេញនិយម និងអនុវត្តក្នុងរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ (១៩៧៥-១៩៧៩)។ តាមន័យត្រង់ ដើម្បីកុំឱ្យស្មៅដុះសាជាថ្មី គេត្រូវជីកយកទាំង​ឫស។ តាមន័យនយោបាយ បើគេយល់ថាក្រុមណា ឬបុគ្គលណាមួយដែលជាគូប្រជែង ឬគូប្រឆាំងមិនពេញចិត្តទៅនឹងមនោគមវិជ្ជារបស់គេត្រូវគេកម្ទេចចោលទាំងអស់ ដើម្បីកុំឱ្យប្រឆាំងតបតមកវិញ។
ឧទាហរណ៍៖ ឧ. នៅឆ្នាំ១៩១៧ បដិវត្តន៍រុស្ស៊ីបានអនុវត្តនយោបាយ​ ជីកស្មៅជីកទាំងឫស ដោយបានសម្លាប់រាជវង្សស្តេចត្សារទាំងពូជ។

ជីក

?ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាសព្ទ
មានន័យថា ចាក់គាស់ដោយចបជាដើម ។
ឧទាហរណ៍៖ ជីកដី, ជីករណ្ដៅ ។

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ជ្រនីកមួយប្រភេទធ្វើដោយដែក ។
ឧទាហរណ៍៖ ចបជីក ។

ជី

?ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាសព្ទ
មានន័យថា អ្នក, ឯង; ពាក្យគួរសមសម្រាប់ហៅក្មេងប្រុសដែលទើបសឹកពីសាមណេរ ឬសម្រាប់អ្នកធំ, នឹងអ្នកចាស់ហៅអ្នកតូចជាង ឬក្មេងជាងដោយរាប់អាន ។
?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ស្ត្រីដែលកោរសក់ស្លៀកដណ្ដប់សំពត់ស កាន់សីល ១០ ( ម. ព. ដូនជី, យាយជីផង ) ។ គ្រឿងដាំត្បូង រាងសណ្ឋានស្លឹកសីមាសម្រាប់បំពាក់កូនក្មេង ។ ទម្ងន់អានុភាគអំពីតម្លឹង ។
ឧទាហរណ៍៖ មាសទម្ងន់មួយជី ។

                អ្វីៗដែលមានរសជាតធ្វើឲ្យដំណាំលូតលាស់ល្អ​​ ។
ឧទាហរណ៍៖ ចាក់ជីក្នុងស្រែ, ជីមានប្រយោជន៍គ្រប់ដំណាំទាំងអស់ ។

ជិះ​អារម្មណ៍

?ថ្នាក់ពាក្យជា គុណនាម
មានន័យថា ផ្ទួន​គំនិត ។

ជិះ

?ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាសព្ទ
មានន័យថា ឋិតលើពាហនៈ, នៅលើយានជំនិះ ។
ឧទាហរណ៍៖ ជិះសេះ, ជិះរទេះ, ជិះទូក, ជិះអង្រឹងស្នែង ។

                ជិះជាន់ ( ព. ប្រ. ) សង្កត់សង្កិន, ញាំញី, រាតត្បាតយកទ្រព្យរបស់ ។

ជិវ្ហាបសាទ

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( បា.; សំ. ជិហ្វាប្រសាទ ) បសាទរបស់អណ្ដាត, សម្ផស្សអណ្ដាត សម្រាប់ដឹងរសផ្សេងៗ ។ ជីវ្ហាវិញ្ញាណ សេក្ដីដឹងច្បាស់នូវរសជាតិដោយសារអណ្ដាត ។ ជិវ្ហិន្រ្ទិយ ( ជិវ-ហិនទ្រី ) ឥន្រ្ទិយ គឺអណ្ដាត ( ម. ព. ឥន្រ្ទិយ ផង ) ។

ជិវ្ហា

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( បា.; សំ. ជិហ្វា ) អណ្ដាត, ( រ. ស. ) ព្រះជិវ្ហា ។

ជិប

?ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាសព្ទ
មានន័យថា ផ្អឹប​បបូរ​មាត់​យក​តែ​បន្តិច ។
ឧទាហរណ៍៖  ជិប​មើល​ឲ្យ​ដឹង​រស ។

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ចំនួន​ដែល​ជិប ។
ឧទាហរណ៍៖ ស្រា ១ ជិប ។

ជិនោរស

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( បា. ជិន + ឱរស ) ដូចគ្នានឹង ជិនបុត្រ ដែរ ( ម. ព. នោះ ) ។

ជិនស្រី

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា (សំ.) (បា.) (ជិន + ស្រី; ជិន + សិរី) លោក​អ្នក​ឈ្នះ​មាន​ស្រី​សួស្ដី (ព្រះ​ពុទ្ធ) ។
ឧទាហរណ៍៖ ព្រះ​ជិនស្រី សម្ដេច​ព្រះ​ជិនស្រី​ទ្រង់​ទេស្នា​ប្រោស​សត្វ ។

ជិនវង្ស

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា (សំ. បា. ជិន+ វំស ) វង្សនៃអ្នកឈ្នះ ។ ព្រះនាមក្សត្រ១ ព្រះអង្គក្នុងរឿងសាស្រ្តាល្បែងពាក្យកាព្យសម្រាយ; រឿងនុ៎ះឯងហៅថា រឿងជិនវង្ស ដែរ ( ជារឿងប្រតិដ្ឋ “ប្រឌិដ្ឋ” ) ។

ជិនបុត្រ

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា (សំ.) (បា.) (ជិនបុត្ត) បុត្រ​របស់​លោក​អ្នក​ឈ្នះ (ច្រើន​ហៅ​បុព្វជិត​ក្នុង​ព្រះ​ពុទ្ធ​សាសនា​ដោយ​សំដៅ​សេចក្ដី​ថា ទុក​ស្មើ​ដូច​បុត្រ​នៃ​ព្រះ​សព្វញ្ញុពុទ្ធ ដែល​ទ្រង់​ឈ្នះ​កិលេស​ហើយ) ។

ជិនឆ្អន់

?ថ្នាក់ពាក្យជា រាជសព្ទ
មានន័យថា ទ្រង់និព្វិទា។

ជិន

?ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាសព្ទ
មានន័យថា ទ្រាន់​ចិត្ត ណាយ​ចិត្ត ទាស់​ចិត្ត ។ ជិនឆ្អន់​ នឿយ​ណាយ ជ្រេញ​ចិត្ត ។

ជិតំ ជិតំ!

មានន័យថា ( ម. ព. ជិតំ! ) ។

ជិតំ !

?ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាសព្ទ
មានន័យថា ( សំ. បា. កិ. ឬ គុ. ” ឈ្នះហើយ, ដែលឈ្នះហើយ ” ) ពាក្យសម្រាប់ស្រែកបន្លឺថា ឈ្នះហើយ ! ឬ ឈ្នះហើយៗ ! ( ម. ព. ជយោ ! ផង ) ។

ជិតិន្ទ្រិយ

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា (បា. ជិតិន្ទ្រិយ; សំ. ជិតេន្ទ្រិយ ) ដែលមានឥន្ទ្រិយឈ្នះហើយ( ដែលឈ្នះឥន្ទ្រិយ ), អ្នកសង្រួមឥន្ទ្រិយ គឺអ្នកដែលសង្រួមភ្នែក, ត្រចៀក, ច្រមុះ, អណ្ដាត, កាយ, ចិត្ត មិនឲ្យទាសទៅរកអំពើអាក្រក់ ។
?ថ្នាក់ពាក្យជា គុណនាម
មានន័យថា (បា. ជិតិន្ទ្រិយ; សំ. ជិតេន្ទ្រិយ ) ដែលមានឥន្ទ្រិយឈ្នះហើយ( ដែលឈ្នះឥន្ទ្រិយ ), អ្នកសង្រួមឥន្ទ្រិយ គឺអ្នកដែលសង្រួមភ្នែក, ត្រចៀក, ច្រមុះ, អណ្ដាត, កាយ, ចិត្ត មិនឲ្យទាសទៅរកអំពើអាក្រក់ ។

ជិតម៍!

មានន័យថា ( ម. ព. ជិត ! ) ។

ជិត !

?ថ្នាក់ពាក្យជា ឧទានសព្ទ
មានន័យថា សូរ​សំដី​ហៅ​ដំរី​ឲ្យ​ដើរ​ចូល​មក​ជិត ។
ឧទាហរណ៍៖ ជិត ! អា​ប្រកប ! ជិតម៏ ! អា​ប្រកប ! ជិតម៏ ។

ជិត

?ថ្នាក់ពាក្យជា គុណនាម
មានន័យថា ដែល​ទីទៃ​ពី​ឆ្ងាយ គឺ ទៀប ក្បែរ ខាង​គ្នា; ដែល​ទៅ​មក​ឆាប់​ដល់ ។
ឧទាហរណ៍៖ ផ្លូវ​នុះ​​ជិត​ដែរ​ទេ ។

             ដែលមានសាច់ហាប់ស្និទ្ធជិត; ដែលគ្មានចន្លោះធ្លុះធ្លាយ, គ្មានប្រហោង, គ្មានច្រកចេញចូល ។

ឧទាហរណ៍៖ ពាងនេះមានសាច់ជិតល្អណាស់ មិនលេចទឹកទេ; ផ្លូវនេះត្រូវធ្វើរបងបិតរាំងឲ្យជិត កុំឲ្យគេដើរចេញចូលទៀត ។

?ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាវិសេសន៍
មានន័យថា ដែលទីទៃពីឆ្ងាយ គឺ ទៀប, ក្បែរ, ខាងគ្នា; ដែលទៅមកឆាប់ដល់  ។
ឧទាហរណ៍៖ ផ្លូវនុះជិតដែរទេ ។

                ដែលមានសាច់ហាប់ស្និទ្ធជិត; ដែលគ្មានចន្លោះធ្លុះធ្លាយ, គ្មានប្រហោង, គ្មានច្រកចេញចូល ។
ឧទាហរណ៍៖ ពាងនេះមានសាច់ជិតល្អណាស់ មិនលេចទឹកទេ; ផ្លូវនេះត្រូវធ្វើរបងបិតរាំងឲ្យជិត កុំឲ្យគេដើរចេញចូលទៀត ។

ជិណ្ណភាព

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ភាពដែលចាស់ ទុ្រឌទ្រោមផុតសម័យ ប្រើលែងកើត​ ។

ជិណ្ណកាយ

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា (បា.) (សំ.) (ជិណ៌កាយ) កាយ​ចាស់ ដែល​មាន​រូប​កាយ​ចាស់​គ្រាំគ្រា​ ទ្រុឌទ្រោម ទ្រម ។
?ថ្នាក់ពាក្យជា គុណនាម
មានន័យថា (បា.) (សំ.) (ជិណ៌កាយ) កាយ​ចាស់ ដែល​មាន​រូប​កាយ​ចាស់​គ្រាំគ្រា​ ទ្រុឌទ្រោម ទ្រម ។

ជិណ្ណ រូប

មានន័យថា (ដូច​គ្នា​នឹង ជិណ្ណកាយ ដែរ) ។

ដកស្រង់​ពី​វចនានុក្រម​សម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

ជិណ្ណ

?ថ្នាក់ពាក្យជា គុណនាម
មានន័យថា ចាស់ទ្រុឌទ្រោម ថយកម្លាំងដោយជរាភាព ដែលផុតសម័យ ដែលទុកជាមោឃៈ ។

ជិញ្ជុកូល

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ត្រកូលរុក្ខជាតិមានទំពាំងបាយជូរជាតួយ៉ាង។

ជា​ឯក

?ថ្នាក់ពាក្យជា គុណនាម
មានន័យថា ជា​ទី​មួយ ។
ឧទាហរណ៍៖ ទុក​ជា​ឯក​ទុក​ថា​ជា​ទី​មួយ​ឬ​ជា​លេខ​មួយ ។ តួ​ឯក តួ​ឆើត, តួ​ស្រស់ : ល្ខោន​តួ​ឯក ។

ជា​មួយ​ផង

?ថ្នាក់ពាក្យជា និបាតសព្ទ
មានន័យថា ដែរ ជា​មួយ ផង​ដែរ ។
ឧទាហរណ៍៖ ទៅ​ជា​មួយ ទៅ​ផង ទៅ​ដែរ ។ គឺ​រួម​ដំណើរ ឬ​រួម​ការងារ ។

ជាំ

?ថ្នាក់ពាក្យជា គុណនាម
មានន័យថា ដែល​ឡើង​សម្បុរ​ខ្មៅ​សៅហ្មង ខ្មៅ​ខៀវ ។
ឧទាហរណ៍៖ ខ្មៅ​ជាំ មុខ​ជាំ។

                 ប្រើ​ជា​មួយ​នឹង​ពាក្យ​ក្រហម​ក៏​បាន ។
ឧទាហរណ៍៖ ក្រហម​ជាំ គឺ​ក្រហម​លាយ​ខ្មៅ​ច្រើន ។

                 ដែល​ជោក​បៀម​ទឹក ។
ឧទាហរណ៍៖ ជោកជាំ ព្រៃ​ជាំ ដី​ជាំ។

ជាស, សត្យា, ចំរុងព្រះរាម

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ឈ្មោះដើមឈើមួយប្រភេទកម្ពស់ពី ៥ ទៅ ១៥ ម ដុះក្នុងព្រៃស្រោង និងព្រៃល្បោះនៅប្រទេសជ្វា និងឥណ្ឌូចិន។ ស្នូលនៃដើម គេប្រើធ្វើកំសួល។ ដើមជាស មានទម្ងន់ស្រាលណាស់ គេអាចប្រើការធ្វើវត្ថុប្រើប្រាស់ក្នុងផ្ទះ។

ជាស

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ឈ្មោះ​សត្វ​មួយ​ប្រភេទ សន្ដាន​បង្កួយ មាន​រន្ធ​នៅ​ក្នុង​ដី ។
ឧទាហរណ៍៖ អ្នក​ស្រុក​ខ្លះ​បរិភោគ​ជាស​ជា​អាហារ ។

ជាវ

?ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាសព្ទ
មានន័យថា លក់ ឬ​ទិញ (ពាក្យ​គោរព) ។
ឧទាហរណ៍៖ ជាវ​ព្រះ​ពុទ្ធ​រូប ជាវ​គម្ពីរ ជាវ​ត្រៃចីវរ ជាវ​ដី ។

ជាលី

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( បា.; សំ. ជាលិន៑ ) ព្រះនាមព្រះរាជបុត្រនៃព្រះបាទស្រីវេស្សន្ដរ ( ក្នុងវេស្សន្ដរជាតក ) ; ច្រើននិយាយថា ។
ឧទាហរណ៍៖ បាជាលី ឬ​នាង​ក្រឹស្នា​ បាជាលី ។

ជាលិនី

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( សំ. បា. )ដែលមានបណ្ដាញ, ដែលមានសំណាញ់ ( តណ្ហា ) ។
?ថ្នាក់ពាក្យជា គុណនាម
មានន័យថា ( សំ. បា. )ដែលមានបណ្ដាញ, ដែលមានសំណាញ់ ( តណ្ហា ) ។

ជាលិកាសាស្រ្ត

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា វិជ្ជាពិពណ៌នាជាលិកា ដែលជាគ្រឿងបង្កើតសត្វមានជីវិត ។

ជាលិកាសន្ធាន

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ជាលិកាជាគ្រឿងរុំព័ទ្ធ និងគាំពារ ដូចយ៉ាងស្បែកក្រៅ ក្នុងជាដើម ។

ជាលិកា

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ការប្រជុំចុះនូវវត្ថុធាតុល្អិតក្រៃលែងដូចបរមាណូ ជាលិកានេះមានច្រើនប្រភេទក្នុងសត្វ និងរុក្ខជាតិ។

ជាលា

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា (បា.) ម. ព. ជ្វាលា ។

ជាលភណ្ឌ

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ឧបករណ៍នេសាទដែលក្រងចាក់ជាក្រឡា ដូចយ៉ាងមង សំណាញ់ជាដើម ។

ជាលបត្តសត្វ

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា និករបាណកសត្វ មានស្លាបបួនស្តើងៗ មានស្រាំង កន្ទុំរុយជាតួយ៉ាង ។