Category: A Khmer Dictionary

វិភូសនៈ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( បា. វិភូសន; សំ. វិភូឞណ ) គ្រឿងតាក់តែង, គ្រឿងស្អិតស្អាង, គ្រឿងតែងខ្លួន; លម្អ; អាការរុងរឿង ។ វិភូសនាលង្ការ ( –សៈន៉ាល័ង-កា; បា. < វិភូសន + អលង្ការ ) គ្រឿងប្រដាប់សម្រាប់ស្អិតស្អាង, សម្រាប់តែងខ្លួន ( ដែលល្មមដល់ការប្រកប ) ។ ល ។

វិភូ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ម្ចាស់របស់; អ្នកដែលមានអំណាចខ្លាំង ។ ព្រះព្រហ្ម; ព្រះឥសូរ; វិស្ណុ; ក្សត្រិយ៍ទ្រង់រាជ្យ។
ឧទាហរណ៍៖ ព្រះវិភូ ។

👉ថ្នាក់ពាក្យជា គុណនាម
មានន័យថា (សំ. បា. ) ដែលជាធំក្រៃលែង; ដែលមានអំណាចខ្លាំង, ដែលអង់អាចខ្លាំង, ខ្លាំងពូកែ ។

វិភីសណៈ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា មើលពាក្យ ពិភេក ន. ។

វិភាវី

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា (បា.; សំ. វិភាវិន៑ ) អ្នកចេះប្រាកដ, អ្នកប្រាជ្ញ ។ បើស្រ្តីជា វិភាវិនី ។

វិភាវិនី

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( ម. ព. វិភាវី ) ។

វិភាវរី

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( សំ. បា. ) រាត្រី, វេលាយប់; ស្រីពេស្យា ។ វិភាវរីមុខ ពេលព្រលប់, ក្បាលព្រលប់ ។

វិភាព

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( សំ. វិភាវ ) សភាពដែលនាំឲ្យកើតសេចក្ដីស្នេហា; សម្លាញ់ ។

វិភាតកាល

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា សំ. បា. < វិភាត + កាល ) អរុណោទ័យ, ពេលព្រះអាទិត្យរះ, ពេលព្រលឹមស្រាងៗ។
ឧទាហរណ៍៖ ចេញទៅតាំងពីវិភាតកាល ។

វិភាជិកា

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា (ម. ព. វិភាជក ) ។

វិភាជន៍

👉ថ្នាក់ពាក្យជា របបសន្តិសុខសង្គម
មានន័យថា ប្រាក់ឧបត្ថម្ភដែលត្រូវផ្ដល់ជូនជនរងគ្រោះតែម្ដងគត់។

វិភាជក

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( សំ. បា. ) អ្នកចែក, មេចំណែក ។ បើស្រ្តីជា វិភាជិកា ។

វិភាគឧស្ម័នវិវត្ដន៍

👉ថ្នាក់ពាក្យជា គីមី
មានន័យថា បចេ្ចកទេសវិភាគដែលក្នុងនោះលក្ខណៈ ឬបរិមាណផលិតផលហើរត្រូវបានបពោ្ចញដោយសារធាតុ និងផលិតផលប្រតិកម្មរបស់វា ត្រូវបានកំណត់ជាអនុគមន៍នៃសីតុណ្ហភាពនៅពេលភាគសំណាកត្រូវបានដាក់ ទៅក្នុងស៊េរីនៃបណ្ដូរសីតុណ្ហភាពត្រួតពិនិត្យ។ សរសេរកាត់ EGA។

វិភាគអេឡិចត្រូដេប៉ូស៊ីស្យុង

👉ថ្នាក់ពាក្យជា គីមី
មានន័យថា បចេ្ចកទេសវិភាគអគ្គិសនីដែលក្នុងនោះធាតុគីមីកកគរលើអេឡិចត្រូត។

វិភាគភ្លុយអរមាត្រ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា គីមី
មានន័យថា វិធីវិភាគគីមីដែលក្នុងនោះភាគសំណាកបានដាក់អោយត្រូវកាំរស្មីនៃជំហានរលកមួយដែលត្រូវស្រូបហើយបពោ្ចញទៅវិញនៅ ជំហានរលកវែងជាង ឬស្មើគ្នាក្នុងប្រហែលជា ១០-៩ វិនាទី។ អាំតង់ស៊ីតេកាំរស្មី ដែលបានបពោ្ចញទៅវិញសឹងតែសមាមាត្រទៅនឹងកំហាប់របស់រូបធាតុចាំង ពន្លឺនោះ។ ហៅម្យ៉ាងទៀតថា វិភាគចំណាំងពន្លឺភ្លុយអរមាត្រ។

វិភាគទាន

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( បា. ) ការឲ្យនូវភាគផ្សេងៗ ។ អំណោយដែលឥតកំណត់ចំនួន; ចំណែកដែលបុគ្គលម្នាក់ៗនាំយកមកចូលជាជំនួយ ក្នុងកិច្ចការណាមួយ។
ឧទាហរណ៍៖ ធ្វើវិភាគទាន, បានទទួលវិភាគទាន ។

👉ថ្នាក់ពាក្យជា របបសន្តិសុខសង្គម
មានន័យថា ការចូលរួមចំណែកជាថវិកា សេវា ឬសម្ភារៈផ្សេងៗ ដែលផ្ដល់ដល់បេឡាដោយការស្ម័គ្រចិត្ត។

វិភាគតាមសំរូបមាត្រ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា គីមី
មានន័យថា វិភាគគីមីនៃឧស្ម័ន ឫវត្ថុរាវដោយការវាស់វែងនៃជំហានរលកសំរូបអេឡិចត្រូម៉ាញេទិចខ្ពស់ជាងគេដែលមានសំរាប់តែធាតុ ឫរូបធាតុយថាប្រភេទណាមួយ។

វិភាគចំណាំងពន្លឺ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា គីមី
មានន័យថា មើល fluorometric analysis ។

វិភាគ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( សំ. បា. ) ការចែក, ការបែង, ការញែកធាតុ; ចំណែក, វគ្គ, សង្កាត់ ។ ធនវិភាគ ( ធៈនៈ– ) ការចែកទ្រព្យ ។ ធម្មវិភាគ ការចែកធម៌ជាពួកជាកង; ចំណែកធម៌; កងធម៌ ។ វចនវិភាគ ចំណែកពាក្យ ។ ល ។

វិភាករ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( សំ. បា. ) អ្នកធ្វើនូវពន្លឺ ( ព្រះអាទិត្យ ) ។

វិភា

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា (សំ. បា. ) ពន្លឺ, ពន្លឺត្រចះ; ដំណើរភ្លឺត្រចះ ។

វិភវធម៌

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ធម៌ដែលនាំឲ្យរួចស្រឡះចាកដំណើរកើតស្លាប់ ( លោកុត្តរធម៌ ) ។ (ម.ព. វិភព បន្ថែម )

វិភព

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( សំ. បា. វិភវ ) ទ្រព្យ, សម្បត្តិ; សេចក្ដីចម្រើន; លាភ; អំណាច; កម្លាំង; តេជះ ។ ការរួចស្រឡះចាកដំណើរកើតស្លាប់ ( ព. ពុ.; ម. ព. ពិភព ផង ) ។ វិភវធម៌ ធម៌ដែលនាំឲ្យរួចស្រឡះចាកដំណើរកើតស្លាប់( លោកុត្តរធម៌ ) ។

វិភត្តិវិបល្លាស

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ការបំប្លែងវិភត្តិ ( ម. ព. វិបល្លាស ) ។

វិភត្តិ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( បា.; សំ. វិភត្តិ ) ចំណែកប្រាប់ដំណើរបំបែកនាមសព្ទនិងកិរិយាសព្ទក្នុងវេយ្យាករណ៍ខាងតន្តិភាសា មានភាសាសំស្រ្កឹតនិងបាលីជាដើម ឲ្យមានលំនាំផ្សេងៗគ្នា, មាន ២ យ៉ាងគឺ វិភត្តិនាម ប្រាប់ដំណើរបំបែកនាមសព្ទ, ដូចជា បុរិស “ប្រុស” បំបែកជា បុរិសោ, បុរិសា, បុរិសំ, បុរិសេ, បុរិសេន, បុរិសេហិ ។ ល ។ បុរិសេសុ; វិភត្តិអាខ្យាត ប្រាប់ដំណើរបំបែកកិរិយាសព្ទ, ដូចជា ចរ “ដើរ” បំបែកជា ចរតិ, ចរន្តិ, ចរសិ,ចរថ, ចរាមិ,ចរាម ។ ល ។ ចរម្ហេ ( ព. វ. ) ។ វិភត្តិវិបល្លាស ( វិភ័ត-តិ-វិបុ័ល-ល៉ាស ) ការបំប្លែងវិភត្តិ ( ម. ព. វិបល្លាស ) ។

វិភង្

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( សំ. បា. ) ការចែក, ការបែង; ចំណែក; ការបែកចេញផ្សេង ។ ឈ្មោះគម្ពីរទី ២ នៃព្រះអភិធម្មបិដក។
ឧទាហរណ៍៖ គម្ពីរវិភង្គ ( ព. ពុ. ) ។

វិព្ភន្តិកា

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា មើលពាក្យ វិព្ភន្តក ។

វិព្ភន្តក

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( បា. ) អ្នកដែលភ័ន្តគំនិត; អ្នកដែលវិលគំនិត, ដែលវិលត្រឡប់ទៅរកខុស ។ បើស្រ្តីជា វិព្ភន្តិកា ។

វិព្ភន្ត

👉ថ្នាក់ពាក្យជា គុណនាម
មានន័យថា ( បា. ) ដែលភ័ន្តគំនិត, ដែលវិលគំនិត; ដែលវិលត្រឡប់ទៅរកខុស ( សរសេរជា វិព្ភ័ន្ត ក៏បាន ) ។ វិព្ភន្តចិត្ត ចិត្តដែលវិលត្រឡប់ទៅរកខុស; គំនិតវិលវល់ ។

វិពុធ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា អមរ, ទេវតា; អ្នកប្រាជ្ញ, អ្នកមានចំណេះខ្ពង់ខ្ពស់; គ្រូបង្រៀនចំណេះជាន់ខ្ពស់ ។ វិពុធជន ( វិ-ពុ-ធៈជន់) មនុស្សមានចំណេះខ្ពង់ខ្ពស់ ។ វិពុធរាជ ស្ដេចទេវតា, ព្រះឥន្ទ្រ ។ វិពុធសទ្ម័ន វិមានទេវតា ។ វិពុធស្រ្តី ស្រ្តីទេវតា, ស្រ្តីអប្សរ ។ ល ។

👉ថ្នាក់ពាក្យជា គុណនាម
មានន័យថា ( សំ. បា. ) ដែលមានប្រាជ្ញាស្រួចស្រាល់, ដែលមានចំណេះខ្ពង់ខ្ពស់ ។

វិប្រវាស

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( ម. ព. វិប្បវាស ) ។

វិប្រលាប

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( ម. ព. វិប្បលាប ) ។

វិប្រយោគ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( ម. ព. វិប្បយោគ ) ។

វិប្រតិសារៈ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា (ម. ព. វិប្បដិសារៈ ) ។

វិប្រតិបត្តិ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( សំ. ) ប្រតិបត្តិខុស; សេចក្ដីសន្ទិះសង្ស័យ; សេចក្ដីចង្អៀតចិត្ត; ជម្លោះ; ដំណើរប្រកាន់ខុសគ្នា។
ឧទាហរណ៍៖ មានវិប្រតិបត្តិ, កើតវិប្រតិបត្តិ ។

វិប្រតិការ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ការជជែកតវ៉ា, ការនិយាយតទល់, ការតបត; ដំណើរតទល់។
ឧទាហរណ៍៖ ធ្វើវិប្រតិការ ។

វិប្រជា

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា សង្គមមនុស្សដែលរៀបចំពុំទាន់មានសណ្តាប់ធ្នាប់គ្រប់គ្រាន់ ដូចយ៉ាងពួកគួយ ព័រ ព្នងដែលឃើញមាននៅក្នុងប្រទេសយើង ។

វិប្រច្ឆន្នការណ៍

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ឬ –ហេតុ ៖ ហេតុកំបាំង, ការណ៍សម្ងាត់ ។ (ម.ព. វិប្រច្ឆន្ន បន្ថែម)។

វិប្រច្ឆន្ន

👉ថ្នាក់ពាក្យជា គុណនាម
មានន័យថា (សំ.) ដែលកំបាំង, ដែលស្ងាត់ ។ វិប្រច្ឆន្នការណ៍ ឬ –ហេតុ ហេតុកំបាំង, ការណ៍សម្ងាត់ ។

វិប្រក្រឹតិ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( សំ. វិប្រក្ឫតិ ) ពាក្យត្មះតិះដៀល, ដំណៀល, និន្ទា; ការបៀតបៀន, យាយី ។

វិប្រការ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( ម. ព. វិប្បការ ) ។

វិប្រវាស

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( ម. ព. វិប្បវាស ) ។

វិប្បលាប

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( បា. ឬ សំ. ) ការពោលពាក្យខុស; ការនិយាយភ្លាត់, ការនិយាយផ្ដេសផ្ដាស; ដំណើរនិយាយរវើរវាយ; ការនិយាយអង្វរងោចៗ ខុសខ្លះត្រូវខ្លះ ។

វិប្បយោគភ័យ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ភ័យអំពីការព្រាត់ប្រាស ។ ល ។ (ម.ព. វិប្បយោគ បន្ថែម)។

វិប្បយោគទុក្ខ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ទុក្ខព្រោះការព្រាត់ប្រាស ។ (ម.ព. វិប្បយោគ បន្ថែម)។

វិប្បយោគ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( បា. ឬ សំ. ) សេចក្ដីព្រាត់ប្រាសចាកគ្នា, ការប្រាសនិរាស; ដំណើរបែកឃ្លាតចាកចេញពីគ្នា : មានវិប្បយោគ ។ វិប្បយោគទុក្ខ ទុក្ខព្រោះការព្រាត់ប្រាស ។ វិប្បយោគភ័យ ភ័យអំពីការព្រាត់ប្រាស ។ ល ។ បិយវិប្បយោគ ( ប៉ិយ៉ៈ– ) ការព្រាត់ប្រាសចាកបុគ្គលឬរបស់ជាទីស្រឡាញ់ ។ បុត្តវិប្បយោគ ( ប៉ុត-តៈ– ) ការពា្រត់ប្រាសចាកបុត្រ ។ ល ។

វិប្បដិសារៈ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( បា. –សារ ឬ សំ. –សារ ) សេចក្ដីក្ដៅក្រហាយចិត្ត, សេចក្ដីនឹកស្ដាយក្រោយ, សេចក្ដីនឹកតូចចិត្ត ព្រោះដឹងខ្លួនជាខុស
ឧទាហរណ៍៖ មានវិប្បដិសារៈ ។ វិប្បដិសារកម្ម អំពើដែលនាំឲ្យមានវិប្បដិសារៈ ( អំពើអាក្រក់ ) ។ វិប្បដិសារចិត្ត ចិត្តដែលមានវិប្បដិសារ: ។ វិប្បដិសារភាព ភាពនៃវិប្បដិសារៈ, ដំណើរនឹកស្ដាយក្រោយ ព្រោះដឹងខ្លួនជាខុស ។ ល ។

វិប្បដិសារី

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( បា.; សំ. វិប្រតិសារិន៑ ) អ្នកដែលមានវិប្បដិសារៈ ។ បើស្រ្តីជា វិប្បដិសារិនី ។

វិប្បដិសារិនី

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា មើលពាក្យ វិប្បដិសារី ។

វិប្បដិសារិនី

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា មើលពាក្យ វិប្បដិសារី ។

វិប្បដិសារ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា សេចក្តីស្តាយក្រោយ ។

វិប្បកិណ្ណភាព

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( បា. –ភាវ; សំ. វិប្រកីណ៌– ) ភាវៈរោយរាយ; ដំណើររាត់រាយ, រតាត់រតាយរយីករយាក; ការធ្វើឲ្យញែកចេញពីគ្នា, ឲ្យស្រដាស់ពីគ្នា ។

វិប្បការ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( បា. ឬ សំ. ) សេចក្ដីមើលងាយ, ការមាក់ងាយ មាក់ថោក; ការធ្វើឲ្យគេប្រទះអន្តរាយ, ការធ្វើឲ្យគេបានសេចក្ដីទុក្ខពិបាក; សេចក្ដីព្យាបាទ; ការធ្វើអាក្រក់ទៅរក; អំពើអាក្រក់។
ឧទាហរណ៍៖ ធ្វើវិប្បការ, មានវិប្បការ, ប្រទះវិប្បការ ។

វិប័ទ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( សំ. វិបទ៑ ឬ វិបទា ) វិបត្តិ, វិបរិត ។

វិបុលរាជ្យ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា វិបុលរាជ្យ ( សំ. ស. ) អ្នកបំពេញរាជការផែនដី ។ (ម.ព. វិបុល បន្ថែម)។

វិបុលភាព

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ភាវៈធំ, ទូលាយ ។ (ម.ព. វិបុល បន្ថែម)។

វិបុលផល

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ផលធំ, ផលច្រើន ។ (ម.ព. វិបុល បន្ថែម)។

វិបុលការ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ការវាត ពង្រីកឱ្យធំទូលាយ ឬរីកធំឡើងទៀត។

វិបុលកម្មនៃអនុសញ្ញាលើផែនដី

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា កិច្ចព្រមព្រៀងដែលពីពេលមុនមានតែនៅលើទីណាមួយនោះ ត្រូវមានវិបុលកម្មពាសពេញដែននៃគូសញ្ញា ។

វិបុលកម្ម

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ការលាតសន្ធឹង ពង្រីក បង្កើន ។

វិបុល

👉ថ្នាក់ពាក្យជា គុណនាម
មានន័យថា ( សំ. បា.) ធំ, ធំក្រៃលែង; ទូលាយ; ច្រើន, ច្រើនក្រៃ; បរិបូរ ។ វិបុលផល ផលធំ, ផលច្រើន ។ វិបុលភាព ភាវៈធំ, ទូលាយ ។ វិបុលរាជ្យ ( សំ. ស. ) អ្នកបំពេញរាជការផែនដី ។ ឋានន្តរសេនាបតីសម្រាប់ទោក្រសួងក្រឡាហោម ក្នុងកម្ពុជរដ្ឋ; សម័យឥឡូវតាំងជាទីអនុរដ្ឋលេខាធិការក្រសួងនុះដែរ។
ឧទាហរណ៍៖ អ្នកឧកញ៉ាវិបុលរាជ្យ . . .; ឬ –វិបុលរាជសេនា ។ ល ។

វិបារូបន៍

👉ថ្នាក់ពាក្យជា គុណនាម
មានន័យថា ដែលឥតអ្វីបិទបាំងគ្របដណ្តប់នៅកណ្តាលវាលប្រាក់ដែលធនាគាររិកបើកឱ្យអតិថិជនរបស់ខ្លួន មុនលើសចំនួនទឹកប្រាក់ដែលមានក្នុងគណនី ។

វិបាចនកម្ម

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( បា. ) ការនិយាយបន្តុះបង្អាប់ គឺការនិយាយឲ្យគេតុះទញ់, ឲ្យគេអាប់ឱន។
ឧទាហរណ៍៖ វិបាចនកម្មរបស់ជនជាអមិត្រ ច្រើនតែនាំឲ្យរឹងរឹតតែជាទោសសត្រូវនឹងគ្នាវែងឆ្ងាយទៅមុខទៀត ។

វិបាក

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( សំ. បា. ) ដំណើរចាស់, ទុំ, ឆ្អិន; ការចម្អិន; ការទ្រុឌទ្រោម; ដំណើររលួយ ។ ផលបុណ្យ ឬ ផលបាប។
ឧទាហរណ៍៖ ទទួលវិបាក, តាមវិបាក ។ វិបាកចិត្ត ចិត្តជាស្នាមគំនូសរបស់កុសលឬអកុសល ។ វិបាកទាយក ( –យក់ ) កម្មដែលឲ្យផល ។ វិបាកទុក្ខ ទុក្ខដែលកើតអំពីផលបាប ។ វិបាកសុខ សុខដែលកើតអំពីផលបុណ្យ ។ វិបាកសោក សោកដែលកើតព្រោះផលបាប ។ វិបាកាវសេស ( បា. < វិបាក + អវសេស “សំណល់” ) សំណល់ផលកម្ម, សេសបាប ។ ល ។ កម្មវិបាក ផលកម្ម ( ជាបុណ្យឬជាបាប ) ។ ម. ព. ពិបាក ផង ។

វិបស្សី

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( ម. ព. វិបស្សិនី ) ។

វិបស្សិនី

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា មើលពាក្យ វិបស្ចិត ។

វិបស្សនាម័យ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា គុណនាម
មានន័យថា វិបស្សនាម័យ ដែលសម្រេចព្រោះវិបស្សនា ( ព. ពុ. ) ។ ល ។ (ម.ព. វិបស្សនា បន្ថែម)។

វិបស្សនាធុរៈ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា កិច្ចខាងវិបស្សនា ( ជាធុរៈមួយប្រភេទក្នុងពុទ្ធសាសនា គូគ្នានឹង គន្ថធុរៈ ” កិច្ចខាងការសិក្សារៀនទន្ទេញ ” ) ។ (ម.ព. វិបស្សនា បន្ថែម)។

វិបស្សនាញាណ ឬ វិបស្សនាបញ្ញា

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ញាណ ឬប្រាជ្ញាដែលពិចារណាឃើញនូវដំណើរសង្ខារធម៌តាមការណ៍ពិត ( ព. ពុ. ) ។ (ម.ព. វិបស្សនា បន្ថែម)។

វិបស្សនា

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា (បា. ) ការពិចារណាឃើញច្បាស់តាមពិត; ប្រាជ្ញាពិចារណាឃើញច្បាស់នូវដំណើរសង្ខារធម៌តាមការណ៍ពិត ( ព. ពុ. ) ។ វិបស្សនាញាណ ឬ វិបស្សនាបញ្ញា ញាណឬប្រាជ្ញាដែលពិចារណាឃើញនូវដំណើរសង្ខារធម៌តាមការណ៍ពិត ( ព. ពុ. ) ។ វិបស្សនាធុរៈ កិច្ចខាងវិបស្សនា ( ជាធុរៈមួយប្រភេទក្នុងពុទ្ធសាសនា គូគ្នានឹង គន្ថធុរៈ ” កិច្ចខាងការសិក្សារៀនទន្ទេញ ” ) ។ វិបស្សនាម័យ ដែលសម្រេចព្រោះវិបស្សនា ( ព. ពុ. ) ។ ល ។

វិបស្ចិត

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( សំ. វិបឝ្ចិត៑; បា. វិបស្សី ) អ្នកឃើញវិសេស; បណ្ឌិត, កវី; អ្នកប្រាជ្ញធំ ( ប្រើជា វិបស្សិ ក៏បាន; បើស្រ្តីជា វិបស្សិនី ) ។

វិបល្លាស

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( បា.; សំ. វិបយ៌ាស ) ការផ្លាស់ប្រែ, ដំណើរប្រែប្រួល, វិបរិត; វិបត្តិ; ការបំប្លែង; ការក្រឡះ; ការភ្លាត់ខុស។
ឧទាហរណ៍៖ វិបល្លាសសញ្ញា, វិបល្លាសចិត្ត, វិបល្លាសទិដ្ឋិ វិបរិតសញ្ញា, ចិត្ត, ទិដ្ឋិ ( ហៅតាមរបៀបថា សញ្ញាវិបល្លាស, ចិត្តវិបល្លាស, ទិដ្ឋិវិបល្លាស ព. ពុ. ) ។

                       វិបល្លាសក្នុងវេយ្យាករណ៍បាលី មាន ៧ យ៉ាង គឺ ១- អក្ខរវិបល្លាស ការបំប្លែងអក្ខរៈ; ២- លិង្គវិបល្លាស ការបំប្លែងលិង្គ, ដំណើរប្រែប្រួលលិង្គ; ៣- វិភត្តិវិបល្លាស ការបំប្លែងវិភត្តិ; ៤- វចនវិបល្លាស ការបំបែ្លងវចនៈ; ៥- បុរិសវិបល្លាស ការបំប្លែងបុរិសៈ; ៦- កាលវិបល្លាស ការបំប្លែងកាល; ៧- វាចកវិបល្លាស ការបំបែ្លងវាចកៈ; ដំណើរប្រែប្រួលវាចកៈ ។

វិបល្លាស

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( បា.; សំ. វិបយ៌ាស ) ការផ្លាស់ប្រែ, ដំណើរប្រែប្រួល, វិបរិត; វិបត្តិ; ការបំប្លែង; ការក្រឡះ; ការភ្លាត់ខុស។
ឧទាហរណ៍៖ វិបល្លាសសញ្ញា, វិបល្លាសចិត្ត, វិបល្លាសទិដ្ឋិ វិបរិតសញ្ញា, ចិត្ត, ទិដ្ឋិ ( ហៅតាមរបៀបថា សញ្ញាវិបល្លាស, ចិត្តវិបល្លាស, ទិដ្ឋិវិបល្លាស ព. ពុ. ) ។

                      វិបល្លាសក្នុងវេយ្យាករណ៍បាលី មាន ៧ យ៉ាង គឺ ១- អក្ខរវិបល្លាស ការបំប្លែងអក្ខរៈ; ២- លិង្គវិបល្លាស ការបំប្លែងលិង្គ, ដំណើរប្រែប្រួលលិង្គ; ៣- វិភត្តិវិបល្លាស ការបំប្លែងវិភត្តិ; ៤- វចនវិបល្លាស ការបំបែ្លងវចនៈ; ៥- បុរិសវិបល្លាស ការបំប្លែងបុរិសៈ; ៦- កាលវិបល្លាស ការបំប្លែងកាល; ៧- វាចកវិបល្លាស ការបំបែ្លងវាចកៈ; ដំណើរប្រែប្រួលវាចកៈ ។

វិបរ្យាស

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( ម. ព. វិបយ៌ាស ) ។

វិបរ្យាយ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា (ម. ព. វិបយ៌ាយ ) ។

វិបរិយាស

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( បា.; សំ. វិបយ៌ាស ) ការផ្លាស់ប្រែ, ដំណើរប្រែប្រួល, វិបរិត ( ប្រើជា វិបយ៌ាស ឬ វិបរ្យាស ក៏បាន ) ។ វេវ. វិបរិយាយ, វិបល្លាស, វិបរិត ។

វិបរិយាយ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( បា.; សំ. វិបយ៌ាយ ) ការផ្លាស់ប្រែ, ដំណើរប្រែប្រួល, វិបរិត ( ប្រើជា វិបយ៌ាយ ឬ វិបរ្យាយ ក៏បាន ) ។ វេវ. វិបរិយាស, វិបរិត ។

វិបរិត

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ដំណើរប្រែប្រួល, ការផ្លាស់ប្រែ; ការមិនស្រួល, ដំណើរមានហេតុភេទអាក្រក់ប្លែកពីធម្មតា។
ឧទាហរណ៍៖ មានវិបរិត; ស្រុកកើតវិបរិត ។ វិបរិតភាព ( –ប៉ៈរ៉ិតៈភាប) ភាវៈវិបរិត, ដំណើរប្រែប្រួល ។ វិបរិតាការ (សំ. បា. វិបរីត + អាការ ) អាការវិបរិត។ល។

👉ថ្នាក់ពាក្យជា គុណនាម
មានន័យថា ( សំ. បា. វិបរីត ) ដែលប្រែប្រួល, ផ្លាស់ប្រែ; ដែលមិនពិត; ដែលជាទំនាស់នឹងគ្នា, ដែលផ្ទុយគ្នា, ទីទៃពីគ្នា។
ឧទាហរណ៍៖ ពាក្យវិបរិត, ចិត្តវិបរិត ។

វិបរិណាមធម៌

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( សំ. ) ធម៌ប្រែប្រួល, សភាវៈផ្លាស់ប្រែ, ដំណើរមិនទៀង។
ឧទាហរណ៍៖ អ្វីៗ ក្នុងសាកលលោក សុទ្ធតែជាវិបរិណាមធម៌ ។

វិបយ៌ាស

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ដូចគ្នានឹង វិបរិយាស ដែរ ។

វិបយ៌ាយ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ដូចគ្នានឹង វិបរិយាយ ដែរ ។

វិបទា

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( ម. ព. វិប័ទ ) ។

វិបត្តិសេដ្ឋកិច្ច

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ដំណើរគាំងក្នុងការលក់ដូរទំនិញទៅក្រៅប្រទេស (ម.ព. វិបត្តិ) ។

វិបត្តិរដ្ឋធម្មនុញ្

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា វិបត្តិដែលកើតមានដោយផ្អាកមិនប្រតិបត្តិរដ្ឋធម្មនុញ្ញមានការរំលាយរដ្ឋសភាជាដើម ។

វិបត្តិភ័យ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ទុក្ខវេទនាជាទម្ងន់ដែលកើតមានលើមនុស្សភាគច្រើន។

វិបត្តិនយោបាយ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ដំណើរប្រែប្រួលវិកវរក្នុងស្រុកកើតពីការជ្រៀតជ្រែករបស់បរទេស។

វិបត្តិគណៈរដ្ឋមន្រ្តី

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា​ ដំណើររលំរដ្ឋាភិបាលដែលកើតមានដោយសារគណៈរដ្ឋមន្រ្តីលាចាកតំណែង ឬដោយរដ្ឋសភាដកសេចក្តីទុកចិត្ត ។

វិបត្តិ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( សំ. បា. ) សេចក្ដីប្រែប្រួល; ដំណើរថ្លោះធ្លាក់; សេចក្ដីវិនាស, អន្តរាយ; វិបរិត; ដំណើរទទួលគ្រោះថ្នាក់, ការរងទុក្ខលំបាក; ដំណើរដុនដាប, ទន់ទាប; ការភ្លាត់ខុស, ការខុសទំនង; ដំណើរហិនហោច, លិចលង់, ធ្លាក់ខ្លួន; សេចក្ដីស្លាប់។
ឧទាហរណ៍៖ មានវិបត្តិ, ប្រទះវិបត្តិ, វិបត្តិចរិត ។ វិបត្តិការណ៍ ឬ វិបត្តិហេតុ ហេតុ, ដំណើរ ឲ្យកើតវិបត្តិ ។ វិបត្តិមូល ឫសឬទីតាំងនៃវិបត្តិ, ដើមកំណើតវិបត្តិ ។ ល ។

វិបក្ស

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( ម. ព. វិបក្ខ ) ។

វិបក្ខភាព

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ដំណើរខុសពួកគ្នា; ដំណើរជាសត្រូវនឹងគ្នា ។ (ម.ព. វិបក្ខ បន្ថែម)។

វិបក្

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( បា. ឬ សំ. ) ពួកផ្សេង, ពួកខុសគ្នា; បច្ចាមិត្ត ។ វិបក្ខភាព ( –បុ័ក-ខៈភាប ) ដំណើរខុសពួកគ្នា; ដំណើរជាសត្រូវនឹងគ្នា ។

វិន្

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( ម. ព. ពិន្ទុ ) ។

👉ថ្នាក់ពាក្យជា បកតិសំខ្យា
មានន័យថា ( ម. ព. ពិន្ទុ ) ។

វិន្ទភាព

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ភាវៈបាន; ដំណើរចួប, ប្រទះ, ពើបពះ។ (ម.ព. វិន្ទ បន្ថែម)។

វិន្ទ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា (សំ. បា. ) ការបាន; ការប្រទះ, ការចួប, ការពើបពះ; អ្នកបាន; អ្នកប្រទះ ។ វិន្ទភាព ( វិន-ទៈភាប) ភាវៈបាន; ដំណើរចួប, ប្រទះ, ពើបពះ។ ធនវិន្ទ ការបានទ្រព្យ។ មិត្តវិន្ទ ការចួបមិត្ត; ការបានមិត្ត ។ សុខវិន្ទ ការបានសុខ ។ ល។

វិន័យ–

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( ម. ព. វិនយ– ) ។

វិន័យសិក្ខា

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ការសិក្សាវិន័យ; សិក្ខាបទក្នុងវិន័យ ។

វិន័យធរ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា (បា .វិនយ– ) អ្នកទ្រទ្រង់វិន័យ, អ្នកចេះវិន័យ ។ ខ្មែរប្រើជាឋានន្តរសមណស័ក្កិទីឋានានុក្រម ( តាំងភិក្ខុអ្នកចេះវិន័យ ) មានមុខការខាងវិនិច្ឆ័យកាត់សេចក្ដីអធិករណ៍សង្ឃ ។
ឧទាហរណ៍៖ ព្រះវិន័យធរ, លោកវិន័យធរ ( ជាគូគ្នានឹង ធម្មធរ ឬ ធម្មកថិក ) ។

វិន័យធម្ម

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា (បា. សំ. ) វិន័យនិងធម៌ ឬធម៌ដែលត្រូវតាមវិន័យ ។ ខ្មែរប្រើពាក្យនេះ ជាឋានន្តរសមណសក្ដិទីឋានានុក្រម ( តាំងភិក្ខុអ្នកចេះវិន័យ ) មានមុខការខាងពិភាក្សាវិន័យក្នុងការវិនិច្ឆ័យអធិករណ៍សង្ឃ ។
ឧទាហរណ៍៖ ព្រះវិន័យធម្ម, លោកវិន័យធម្ម; ប៉ុន្តែដល់មក ព.ស. ២៥០៥ គ.ស ១៩៦១ ឋានន្តរនេះបានផ្លាស់ទៅជា ធម្មធរ “” អ្នកទ្រទ្រង់ធម៌ “” ដូច្នេះវិញ ព្រោះពាក្យថា វិន័យធម្ម ពុំសមតាមរបៀបវេយ្យាករណ៍បាលី ( ជាគូគ្នានឹង វិន័យធរ ) ។

វិន័យ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( ម. ព. វិនយ ) ។

វិនីត

👉ថ្នាក់ពាក្យជា គុណនាម
មានន័យថា ( សំ. បា. ) ដែលបានបង្វឹក, បានហាត់ស្ទាត់ហើយ, ដែលបានបទ; ដែលថ្នឹក,សាំង, ស៊ប់ស៊ាំ។ វិនីតចិត្ត ចិត្តដែលបានទូន្មាន, បានហាត់ថ្នឹក ។ វិនីតវត្ថុ រឿងដែលនាំមករៀបរៀង, រឿងដែលស្រង់យកមករៀបរៀងតាមលំដាប់ ។

វិនិបាតិកាសូរ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( សំ. បា. វិនិបាតិក + អសុរ ) អសុរកាយក្នុងពួកវិនិបាតិកសត្វ ។ (ម.ព. វិនិបាតិក បន្ថែម)។