Category: A Khmer Dictionary

ទស្សនីយម័ត្ត

?ថ្នាក់ពាក្យជា គុណនាម
មានន័យថា ដែលជាគ្រឿងទាញចិត្តឱ្យចង់មើល ចង់ឃើញ​ ដែលល្អតែមើល ។

ទស្សនីយភាព

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា (បា. ទស្សនីយភាវ) ភាពដែលគួរមើលគួរឃើញ; អ្វីៗដែលគួរឲ្យចង់មើលចង់ឃើញ ទស្សនីយភាពនៃជើងភ្នំ ទស្សនីយភាពនៃវាលស្រែ។
អ្វីៗដែលនាំឱ្យចង់មើល ចង់ឃើញ មានល្ខោន របាំ និងភាពយន្តជាដើម ។

ទស្សនា—

មានន័យថា ( មើលក្នុងពាក្យ ទស្សន ឬ ទស្សនៈ ) ។

ទស្សនាវដ្តីវិចិត្រ

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ទស្សនាវដ្តីដែលលំអដោយរូបគំនូរ ឬរំលេចដោយពណ៌ផ្សេងៗ ។

ទស្សនាវដ្ដី

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា (បា.) ចំណងជើងនៃប្រជុំអត្ថបទផ្សេងៗដែលផ្សាយចេញតាមកំណត់ពេល សៀវភៅដែលគេចុះអត្ថបទច្រើនផ្នែក ផ្សាយចេញប្រចាំសប្ដាហ៍ ឬ ប្រចាំខែ។
ឧទាហរណ៍៖ ទស្សនាវដ្ដីវិទ្យាសាស្ត្រ ជាវទស្សនាវដ្ដី អានទស្សនាវដ្ដី ។

                    ចំណងជើងនៃកម្រងអត្ថបទនានា ដែលចេញផ្សាយតាមពេលកំណត់ទុក ។

ទស្សនាទាន

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ញាណសក្តិជាគ្រឿងនាំឱ្យឆាប់យល់នូវកិច្ចការ ។

ទស្សនាការ

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា (បា. សំ. ទស៌ន + អាការ ) អាការនៃការឃើញ លក្ខណៈនៃការឃើញ ។ ខ្មែរយើងប្រើជា (រ. ស.) កិ. ក៏មាន ទ្រង់ទស្សនាការ គឺទ្រង់ទតព្រះនេត្រ ទ្រង់ទតឃើញ ។
ដំណើរត្រួតមើលកិច្ចការផ្សេងៗ តាមកម្មវិធីដែលបានកំណត់ទុក លោកអភិបាលខេត្ត ធ្វើទស្សនាការក្នុងស្រុក-ក្នុងសង្កាត់ ។ ប្រើជា ទស្សនាចរ ឬ ទស្សនាចរណ៍ ក៏មាន ។

                   ដំណើរដែលអ្នករាជការ ឈ្មួញធ្វើតាមទីកំណត់ទុក ដើម្បីត្រួត​មើលការផ្សេងៗ ។

ទស្សនសម្ពន្ធ

?ថ្នាក់ពាក្យជា គុណនាម
មានន័យថា ដែលទាក់ទងនឹងទស្សនភ័ណ្ឌ(ម.នោះ)។

ទស្សនវិស័យ

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា (បា. ទស្សនវិសយ) ប្រទេស ឬទីឱកាសដែលមើលឃើញ គឺចម្ងាយដែលភ្នែកល្មមមើលឃើញបាន (ចម្ងាយមួយក្រឡេក ឬមួយកន្ទុយភ្នែក) ។
មើលពាក្យទស្សនៈ ។

ទស្សនវិទូ

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា (បា.) អ្នកប្រាជ្ញខាងទស្សនវិជ្ជា ។
ឧទាហរណ៍៖ ព្រះពុទ្ធ ជាទស្សនវិទូឯកក្នុងលោក ។

                 អ្នកប្រាជ្ញខាងទស្សនវិជ្ជា អ្នកប្រព្រឹត្តតបធម៌ អ្នករំងាប់កំហឹងនឹងទុក្ខវេទនា​បាន។

ទស្សនវិជ្ជា

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា (បា.) វិជ្ជាដែលកើតឡើងដោយទស្សនៈ; វិទ្យាសាស្ត្រចែងអំពីគោលការណ៍សំខាន់ៗ និងបុព្វហេតុផ្សេងៗ ឬអំពីជីវិតនៃមនុស្សនិងសត្វ ទស្សនវិជ្ជា ជាគុណជាតិវិសេសមួយចំណែក ។
វិទ្យាសាស្រ្តចែងពីសត្វមានជីវិត ពីគោលការណ៍ និងបុព្វហេតុ ។

ទស្សនភណ្ឌ

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា គ្រឿងប្រដាប់សម្រាប់មើលវត្ថុ ដែលនៅឆ្ងាយពីខ្លួន ។

ទស្សន–

មានន័យថា ( មើលក្នុងពាក្យ ទស្សន ឬ ទស្សនៈ ) ។

ទស្សន

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា (បា. ទស្សន; សំ. ទស៌ន ការឃើញ, ដំណើរយល់ឃើញ; បញ្ញាសាមញ្ញ; លទ្ធិ; ភ្នែក; អាទិមគ្គ គឺសោតាបត្តិមគ្គ ។ ទស្សនកិច្ច (—កិច ) ន. (បា.; សំ. ទស៌ន + ក្ឫត្យ ) ចក្ខុដែលមានការឃើញជាកិច្ច ឬជាមុខការ ។ ទស្សនវិជ្ជា ន. (បា.) វិជ្ជាដែលកើតឡើងដោយទស្សនៈ; វិទ្យាសាស្ត្រចែងអំពីគោលការណ៍សំខាន់ៗ និងបុព្វហេតុផ្សេងៗ ឬអំពីជីវិតនៃមនុស្សនិងសត្វ ។
ឧទាហរណ៍៖ ទស្សនវិជ្ជា ជាគុណជាតិវិសេសមួយចំណែក ។

                  ទស្សនវិទូ ន. (បា.) អ្នកប្រាជ្ញខាងទស្សនវិជ្ជា ។
ឧទាហរណ៍៖ ព្រះពុទ្ធ ជាទស្សនវិទូឯកក្នុងលោក ។

                ទស្សនវិស័យ (—វិសៃ ) ន. (បា. ទស្សនវិសយ) ប្រទេសឬទីឱកាសដែលមើលឃើញ គឺចម្ងាយដែលភ្នែកល្មមមើលឃើញបាន (ចម្ងាយមួយក្រឡេក ឬមួយកន្ទុយភ្នែក) ។ ទស្សនាការ (ទ័ស-សៈ ន៉ាកា) ន. (បា.; សំ. ទស៌ន + អាការ ) អាការនៃការឃើញ, លក្ខណៈនៃការឃើញ ។ ខ្មែរយើងប្រើជា (រ. ស.) កិ. ក៏មាន ។
ឧទាហរណ៍៖ ទ្រង់ទស្សនាការ គឺទ្រង់ទតព្រះនេត្រ, ទ្រង់ទតឃើញ ។

                  ដំណើរត្រួតមើលកិច្ចការផ្សេងៗ តាមកម្មវិធីដែលបានកំណត់ទុក ។
ឧទាហរណ៍៖ លោកអភិបាលខេត្ត ធ្វើទស្សនាការក្នុងស្រុក-ក្នុងសង្កាត់ ។

                ប្រើជា ទស្សនាចរ ឬ ទស្សនាចរណ៍ ក៏មាន ។ ទស្សនាវដ្ដី (ទ័ស-សៈន៉ាវ៉ាត់-ដី) ន. (បា.) ចំណងជើងនៃប្រជុំអត្ថបទផ្សេងៗដែលផ្សាយចេញតាមកំណត់ពេល, សៀវភៅដែលគេចុះអត្ថបទច្រើនផ្នែក ផ្សាយចេញប្រចាំសប្ដាហ៍ ឬ ប្រចាំខែ ។
ឧទាហរណ៍៖ ទស្សនាវដ្ដីវិទ្យាសាស្ត្រ, ជាវទស្សនាវដ្ដី, អានទស្សនាវដ្ដី ។

                 ទស្សនីយភាព (ទ័ស-សៈន៉ីយ៉ៈ—) ន. (បា.) ទស្សនីយភាវ) ភាពដែលគួរមើលគួរឃើញ; អ្វីៗដែលគួរឲ្យចង់មើលចង់ឃើញ ។
ឧទាហរណ៍៖ ទស្សនីយភាពនៃជើងភ្នំ, ទស្សនីយភាពនៃវាលស្រែ ។

                 ទស្សនូបចារ (ទ័ស-សៈន៉ូប៉ៈចារ ) ន. (បា. ទស្សន + ឧបចារ > ទស្សនុបចារ ឬ ទស្សនូបចារ ឬក៏ ទស្សនោបចារ ) ទីជិតល្មមមើលឃើញច្បាស់ (ម. ព. ទស្សនវិស័យ ទៀតផង) ។

ទស់

?ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាសព្ទ
មានន័យថា រាំង​ដោយ​ឆ្នស់។
ឧទាហរណ៍៖ ទស់​ធ្នស់, ទស់​ទឹក​ឲ្យ​ចាល់ ។

                រារាំង, ទប់​ទល់ ។
ឧទាហរណ៍៖  មើល​ទៅ​ឃើញ​ទស់​គេ​មិន​ឈ្នះ​ទេ ។

               ទស់​ទ័ព គឺ​រាំង​មុខ​ទ័ព​មិន​ឲ្យ​ចូល​មក​បាន។

               (ស. ស.) ទាញយកដោយតាំងសញ្ញាថារបស់ដែលគេចោលឬឥតម្ចាស់ ។
ឧទាហរណ៍៖ ភិក្ខុទស់សំពត់បង្សុកូល, ទស់បន្លុង ។

ទសវត្ស៍

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា កំលុងដប់ឆ្នាំ។

ទសវត្សរ៍

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា (សំ. ទឝ + សំវត្សរ, លុប សំ ចេញជាវត្សរ (អាទិលុប) > ទឝវត្សរ; បា. ទស + សំវច្ឆរ) កំលុងដប់ឆ្នាំ ។
ឧទាហរណ៍៖ មួយ​ទសវត្សរ៍ ។

                 ដប់ទសវត្សរ៍ (កំលុងមួយរយឆ្នាំហៅថា មួយសតវត្សរ៍), ដប់សតវត្សរ៍ ជាមួយសហស្សវត្សរ៍ (កំលុងមួយពាន់ឆ្នាំ ), ដប់សហស្សវត្សរ៍ ជាមួយទសសហស្សវត្សរ៍ (កំលុងមួយម៉ឺនឆ្នាំ ) ។ល។

ទសមុខ

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា មុខ ១០; ដែល​មាន​មុខ ១០ (រាពណ៍) ។
ឧទាហរណ៍៖ ព្រះ​បាទ​ទសមុខ (ក្នុង​រឿង​រាមកេរ្តិ៍ ) ។

?ថ្នាក់ពាក្យជា គុណនាម
មានន័យថា មុខ ១០; ដែល​មាន​មុខ ១០ (រាពណ៍) ។
ឧទាហរណ៍៖ ព្រះ​បាទ​ទសមុខ (ក្នុង​រឿង​រាមកេរ្តិ៍ ) ។

ទសពិធរាជធម៌

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា (បា. ទសវិធ + រាជធម្ម) រាជធម៌ ១០ យ៉ាង គឺធម៌ ១០ ប្រការសម្រាប់ព្រះរាជាទ្រង់ប្រព្រឹត្ត ព្រមទាំងណែនាំពួកសេនាបតីមន្ត្រីធំតូចនិងពួករាស្ត្រ ប្រជាឲ្យប្រព្រឹត្តផង ។ ទសពិធរាជធម៌នោះគឺ ១-ទានៈ ការធ្វើអំណោយ; ២-សីលៈ ការក្សាសីល ៥ ជានិច្ច ឬរក្សាសីល ១០ មួយដងមួយកាល; ៣-បរិច្ចាគៈ ការចំណាយព្រះរាជទ្រព្យទំនុកបម្រុងប្រទេសជាតិ; ៤-អាជ្ជវៈ មានសេចក្ដីត្រង់; ៥- មទ្ទវៈ មានសេចក្ដីទន់ភ្លន់ស្លូតសុភាពរាបសា; ៦- តបៈ ការកាន់ឧបោសថសីលតាមកាលកំណត់ម្ដងៗ (ម. ព. តបៈ ឬ តបះ ផង); ៧- អក្កោធនៈ មិនកម្ដៅក្រហាយអ្នកដទៃ; ៨- អវិហឹសា មិនបៀតបៀនអ្នកដទៃ; ៩- ខន្តិ មានសេចក្ដីអត់ធន់; ១០- អវិរោធនៈ មិនបំពានលើធម៌លើច្បាប់ ។ ច្រើនហៅកាត់ខ្លីត្រឹមតែ ទសពិធ ឬ ទសពិធធម៌ ។

ទសពិធ

?ថ្នាក់ពាក្យជា គុណនាម
មានន័យថា (បា. ទសវិធ, វ > ព = ទសពិធ) ដែលមាន ១០ យ៉ាង មាន ១០ ប្រការ ។

ទសពល

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា (បា.) ដែលមានកម្លាំង ១០ គឺមានកម្លាំងស្មើនឹងដំរីវិសេស ១០ (ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ) ។
ឧទាហរណ៍៖ ព្រះទសពល ។

?ថ្នាក់ពាក្យជា គុណនាម
មានន័យថា (បា.) ដែលមានកម្លាំង ១០ គឺមានកម្លាំងស្មើនឹងដំរីវិសេស ១០ (ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ) ។
ឧទាហរណ៍៖ ព្រះទសពល ។

ទសបារមី

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា (បា.) បារមី ១០ គឺចរិយាដ៏លើសលន់ ឬគុណជាតិដ៏ល្អ ដែលគួរបំពេញមាន ១០ យ៉ាងគឺ ១-ទាន ការធ្វើអំណោយ; ២-សីល ការរក្សាកាយវាចាឲ្យបរិសុទ្ធប្រពៃ; ៣-នេក្ខម្មៈ ការចេញចាកកាម គឺចេញបួស; ៤-បញ្ញា ការដឹងច្បាស់នូវសេចក្ដីពិត; ៥-វីរិយៈ ព្យាយាម; ៦-ខន្តិ សេចក្ដីអត់ធន់; ៧-សច្ចៈ ការកាន់សំដីពិតមិនរើរុះ; ៨-អធិដ្ឋានៈ ការអធិដ្ឋានឲ្យឃើញជាក់ស្ដែងតាមហេតុពិត; ៩-មេត្តា ការផ្សាយសេចក្ដីរាប់អានចំពោះសព្វសត្វមិនរើសមុខ; ១០-ឧបេក្ខា ដំណើរតាំងចិត្តជើយព្រងើយដោយស្មោះស្មើ ។ បារមីទាំង ១០ នេះឯងដែលពោធិសត្វរាល់ព្រះអង្គបំពេញឲ្យបានត្រាស់ជាព្រះសព្វញ្ញុពុទ្ធ ។

ទសធម្ម

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា (បា.) ធម៌ ១០ ។ ឈ្មោះសូត្រមួយក្នុងព្រះសុត្តន្តបិដក សំដែងពីធម៌១០ ប្រភេទ ។

ទសក័ណ្ឋ

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា (បា. ទសកណ្ឋ; សំ. ទឝកណ្ឋ ) អ្នកដែលមាន-ក ១០ គឺរាពណ៍។
ឧទាហរណ៍៖ ព្រះបាទទសក័ណ្ឋ ( ក្នុងរឿងរាមកេរិ៍្ត )។

ទសកៈ

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ចំនួនសរុបមានដប់ ​ដប់ប្លាយ ។

ទស —

មានន័យថា (មើល​ក្នុង​ពាក្យ ទស) ។

ទស

?ថ្នាក់ពាក្យជា បកតិសំខ្យា
មានន័យថា (បា.) ដប់ (១០) ។
ឧទាហរណ៍៖ យើងខ្ញុំបង្គំព្រះទ្រង់យស ដោយម្រាមទាំងទសផ្ចង់គោរព ព្រមដោយសក្ការៈទាំងគ្រប់ សូមឲ្យឧបទ្រពចៀសចេញឆ្ងាយ ។

                  ប្រើរៀងភ្ជាប់ពីខាងដើមសព្ទដទៃទៀត អ. ថ. ទៈសៈ ដូចជា ទសក័ណ្ឋ (—ក័ន) ន. (បា. ទសកណ្ឋ; សំ. ទឝកណ្ឋ ) អ្នកដែលមាន-ក ១០ គឺរាពណ៍ : ព្រះបាទទសក័ណ្ឋ ( ក្នុងរឿងរាមកេរិ៍្ត )។ ទសធម្ម (—ធ័ម ឬ—ធ័ម-ម:) ន. (បា.) ធម៌ ១០ ។ ឈ្មោះសូត្រមួយក្នុងព្រះសុត្តន្តបិដក សំដែងពីធម៌១០ ប្រភេទ ។ ទសបារមី (ទៈ សៈ បារ៉ៈម៉ី) ន. (បា.) បារមី ១០ គឺចរិយាដ៏លើសលន់ ឬគុណជាតិដ៏ល្អ ដែលគួរបំពេញមាន ១០ យ៉ាងគឺ ១-ទាន ការធ្វើអំណោយ; ២-សីល ការរក្សាកាយវាចាឲ្យបរិសុទ្ធប្រពៃ; ៣-នេក្ខម្មៈ ការចេញចាកកាម គឺចេញបួស; ៤-បញ្ញា ការដឹងច្បាស់នូវសេចក្ដីពិត; ៥-វីរិយៈ ព្យាយាម; ៦-ខន្តិ សេចក្ដីអត់ធន់** ; ៧-សច្ចៈ ការកាន់សំដីពិតមិនរើរុះ; ៨-អធិដ្ឋានៈ ការអធិដ្ឋានឲ្យឃើញជាក់ស្ដែងតាមហេតុពិត; ៩-មេត្តា ការផ្សាយសេចក្ដីរាប់អានចំពោះសព្វសត្វមិនរើសមុខ; ១០-ឧបេក្ខា ដំណើរតាំងចិត្តជើយព្រងើយដោយស្មោះស្មើ ។ បារមីទាំង ១០ នេះឯងដែលពោធិសត្វរាល់ព្រះអង្គបំពេញឲ្យបានត្រាស់ជាព្រះសព្វញ្ញុពុទ្ធ ។ ទសពល ( —ពល់ ) គុ. ឬ ន. (បា.) ដែលមានកម្លាំង ១០ គឺមានកម្លាំងស្មើនឹងដំរីវិសេស ១០ (ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ) **ពាក្យ “ធន់” ត្រូវបានកែតម្រូវពីពាក្យដើម “ធន” ដោយហេតុថាពាក្យ “ធន” មានន័យថាទ្រព្យសម្បត្តិ ដែលមិនសមស្របតាមបរិបទនេះ។ ព្រះទសពល ។ ទសពិធ (—ពិត) គុ. (បា. ទសវិធ, វ > ព = ទសពិធ) ដែលមាន ១០ យ៉ាង, មាន ១០ ប្រការ ។ ទសពិធរាជធម៌ (ទៈសៈពិធៈរាជៈធ័រ, ឬតាមទម្លាប់ថា ទស់សៈពិត—) ន. (បា. ទសវិធ + រាជធម្ម) រាជធម៌ ១០ យ៉ាង គឺធម៌ ១០ ប្រការសម្រាប់ព្រះរាជាទ្រង់ប្រព្រឹត្ត ព្រមទាំងណែនាំពួកសេនាបតីមន្ត្រីធំតូចនិងពួករាស្ត្រ ប្រជាឲ្យប្រព្រឹត្តផង ។ ទសពិធរាជធម៌នោះគឺ ១-ទានៈ ការធ្វើអំណោយ; ២-សីលៈ ការក្សាសីល ៥ ជានិច្ច ឬរក្សាសីល ១០ មួយដងមួយកាល; ៣-បរិច្ចាគៈ ការចំណាយព្រះរាជទ្រព្យទំនុកបម្រុងប្រទេសជាតិ; ៤-អាជ្ជវៈ មានសេចក្ដីត្រង់; ៥- មទ្ទវៈ មានសេចក្ដីទន់ភ្លន់ស្លូតសុភាពរាបសា; ៦- តបៈ ការកាន់ឧបោសថសីលតាមកាលកំណត់ម្ដងៗ (ម. ព. តបៈ ឬ តបះ ផង); ៧- អក្កោធនៈ មិនកម្ដៅក្រហាយអ្នកដទៃ; ៨- អវិហឹសា មិនបៀតបៀនអ្នកដទៃ; ៩- ខន្តិ មានសេចក្ដីអត់ធន់; ១០- អវិរោធនៈ មិនបំពានលើធម៌លើច្បាប់ ។ ច្រើនហៅកាត់ខ្លីត្រឹមតែ ទសពិធ ឬ ទសពិធធម៌ ។ ទសមុខ (ទៈ សៈមុក, ឬ ត. ទ. ថា ទស់មុខ) ន. ឬ គុ. (បា.) មុខ១០; ដែលមានមុខ ១០ (រាពណ៍) ។
ឧទាហរណ៍៖ ព្រះបាទទសមុខ ( ក្នុងរឿងរាមកេរ្តិ៍ ) ។

ទល់អង្រែ

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ឈ្មោះល្បែងលេងសាកកម្លាំងគា្ន ដោយយកអង្រែមកទល់នឹងគ្រលៀនម្ខាងម្នាក់រុញទៅរុញមក ។
ឧទាហរណ៍៖ លេងទល់អង្រែ ឬ លេងរុញអង្រែ ។

ទល់ផ្អក

?ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាសព្ទ
មានន័យថា ចុកពោះខ្លាំង, ស្រងល់ឆ្អល់ខ្លាំងក្នុងពោះឬក្នុងទ្រូងដោយបណ្តាលមកពីធ្លាក់ឬលោតពីទីខ្ពស់ ។
ឧទាហរណ៍៖ មិត្រខ្ញុំធ្លាក់ពីលើផ្ទះ ទល់ផ្អកប៊ិះនឹងស្លាប់ ។

ទល់

?ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាសព្ទ
មានន័យថា ឃាំង​ឧច្ចារៈ, បស្សាវៈ គឺ​ឃាំង​អាចម៍, នោម​ឬ​មិន​ដើរ​ខ្យល់ ។
ឧទាហរណ៍៖ ទល់​មូត្រ, ទល់​លាមក, ទល់​ពោះ, ទល់​ខ្យល់ ។

                 (បា. ទឡ្ហ “មាំ, ធ្វើឲ្យមាំ” ) ទ្រពីក្រោមឲ្យមាំឲ្យរឹងប៉ឹងដោយចន្ទល់
ឧទាហរណ៍៖ ទល់ផ្ទះ ។

ទលិទ្រ

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( ម. ព. ទលិទ្ទ ) ។
?ថ្នាក់ពាក្យជា គុណនាម
មានន័យថា ( ម. ព. ទលិទ្ទ ) ។

ទលិទ្ទភាព

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា (បា. ទលិទ្ទភាវ) ភាពនៃអ្នកក្រីក្រ, ការខ្សត់ទ្រព្យសម្បត្តិ, សេចក្ដីទ័លក្រ ។
ឧទាហរណ៍៖ ឱបងអើយ, ខ្ញុំសព្វថ្ងៃដោះដៃ ពីទលិទ្ទភាពពុំរួចទេ ។

ទលិទ្ទ

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា (បា. ទលិទ្ទ; សំ. ទលិទ្រ) ដែលក្រីក្រទ្រព្យ, ដែលខ្សត់ទ្រព្យ; អ្នកកំសត់, មនុស្សទុគ៌ត ។
ឧទាហរណ៍៖ មនុស្ស​ទលិទ្ទ ។ ស្ត្រី​ជា ទលិទ្ទា ។(ព. កា.), ពួក​អ្នក​ទលិទ្ទ គ្នា​ខំ​ប្រឹង​គិត រាវ​រក​ឧបាយ ឲ្យ​មាន​ទ្រព្យ​ធន សម្រាប់​ប្រើ​ចាយ នោះ​ខំ​ខ្វល់ខ្វាយ ក៏​នៅ​តែ​ទ័ល ។ ម. ព. ទ័ល ទៀត​ផង ។ ទលិទ្រ។

?ថ្នាក់ពាក្យជា គុណនាម
មានន័យថា (បា. ទលិទ្ទ; សំ. ទលិទ្រ) ដែលក្រីក្រទ្រព្យ, ដែលខ្សត់ទ្រព្យ; អ្នកកំសត់, មនុស្សទុគ៌ត ។
ឧទាហរណ៍៖ មនុស្ស​ទលិទ្ទ ។ ស្ត្រី​ជា ទលិទ្ទា ។(ព. កា.), ពួក​អ្នក​ទលិទ្ទ គ្នា​ខំ​ប្រឹង​គិត រាវ​រក​ឧបាយ ឲ្យ​មាន​ទ្រព្យ​ធន សម្រាប់​ប្រើ​ចាយ នោះ​ខំ​ខ្វល់ខ្វាយ ក៏​នៅ​តែ​ទ័ល ។ ម. ព. ទ័ល ទៀត​ផង ។ ទលិទ្រ។

ទលសេនា

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា សេនាទាហានមួយបន ដែលចាត់ប្រើឱ្យទៅធ្វើប្រតិបត្តិការ ដាច់ពីអង្គទ័ព ។

ទរ

?ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាសព្ទ
មានន័យថា កិន. គឺ​ជេរ, ស្ដី​ឲ្យ, បន្ទោស; វាយ, ទះ, តប់… (ជា​ពាក្យ​សាមញ្ញ​សម្រាប់​និយាយ​បញ្ឆៀង​មិន​ចំពោះ​ដំណើរ​ជេរ, បន្ទោស​ជាដើម​នោះ​ទេ)។
ឧទាហរណ៍៖ ខ្ញុំ​ឥត​ដឹង​រឿង​ហ្នឹង​សោះ ស្រាប់​តែ​គាត់​មក​ដល់​ភ្លាម តាំង​ទរ​ខ្ញុំ​តែ​ម្ដង ។

                   ស៊ី (ព. សា.) ។
ឧទាហរណ៍៖ ឆ្កែ​ទរ​នំ​អស់ ។ល។

ទយ

?ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាសព្ទ
មានន័យថា ធ្វើ​ឲ្យ​លយ​លើស​ចេញ​ទៅ​ក្រៅ ។
ឧទាហរណ៍៖ ទយ​គូទ, ផ្ទះ​ទយ​គូទ​ទៅ​រក​ថ្នល់ ។

?ថ្នាក់ពាក្យជា គុណនាម
មានន័យថា ដែល​លយ​លើស​ចេញ​ទៅ​ក្រៅ ។
ឧទាហរណ៍៖ រាង​ទយ, គូទ​ទយ ។

ទម​ភាព

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា (បា.) (ទម​ភាវ) ភាវៈ​នៃ​ការ​ទូន្មាន, ដំណើរ​ទូន្មាន។
ឧទាហរណ៍៖ ចិត្ត​ប្រកប​ដោយ​ទម​ភាព ។

ទម្លុះ

?ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាសព្ទ
មានន័យថា ធ្វើ​ឲ្យ​ធ្លុះ​ពី​ម្ខាង​ទៅ​ម្ខាង។
ទម្លុះទម្លាយ ធ្វើឲ្យធ្លុះធ្លាយ (ឲ្យឃើញតាមការណ៍ពិត ) ព. ប្រ. ។

ទម្លាយអាកាស

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ឃ្មុំ, (ទឹក​ឃ្មុំ) ពាក្យ​គ្រូ​ថ្នាំ គឺ​គ្រូ​ពេទ្យ​ខ្មែរ​ក្នុង​សម័យ​បុរាណ។
ឧទាហរណ៍៖ ទម្លាយ​អាកាស ដាស​ព្រះ​ធរណី គឺ​ទឹក​ឃ្មុំ​និង​មើម​ក្រវាញ​ជ្រូក ។

ទម្លាយស្មង

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ឈ្មោះ​ឈើ​តូច​មួយ​ប្រភេទ មាន​បន្លា​ច្រើន​តែ​ដុះ​លើ​ដី​ដំបូក ។

ទម្លាយរត

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ឈ្មោះ​ប្រទាល​ផ្ញើ​ប្រាណ ដុះ​តោង​អាស្រ័យ​នឹង​ដើម​ឈើ​រស់, មាន​ពីរ​ប្រភេទ​គឺ ទម្លាយ​រត​ញី មាន​ផ្កា​ព័ណ៌​ស, ទម្លាយ​រត​ឈ្មោល មាន​ផ្កា​ព័ណ៌​ក្រហម (គេ​អាច​ប្រើ​ទម្លាយ​រត​ទាំង ២ ប្រភេទ​នេះ​ជា​ថ្នាំ​រំងាប់​រោគ​ផ្សេង​ៗ តាម​ទម្លាប់​ប្រើ) ។

ទម្លាយ

?ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាសព្ទ
មានន័យថា ធ្វើ​ឲ្យ​ធ្លាយ។
ឧទាហរណ៍៖ ទម្លាយ​ទំនប់; បិទ​ថ្នាំ​ទម្លាយ​បូស ។

ទម្លាប់

?ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាសព្ទ
មានន័យថា ធ្វើ​ឲ្យ​ធ្លាប់, ឲ្យ​ថ្នឹក ។
ឧទាហរណ៍៖  ទម្លាប់​ខ្លួន, ទម្លាប់​ចិត្ត, ទម្លាប់​ដៃ, ទម្លាប់​មាត់ ។ល។

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ការ​ដែល​ធ្លាប់, លំអាន​ដែល​ធ្លាប់​តែ​មាន​មក ។
ឧទាហរណ៍៖ ទម្លាប់​ចាស់​បុរាណ; ធ្វើ​តាម​ទម្លាប់​ពី​មុន​មក; មាន​ទម្លាប់​ពី​នាយ​មក ។ល។

ទម្លាក់បំពង់

?ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាសព្ទ
មានន័យថា (ព. ប្រ. ) ទម្លាក់ប្រមោយគោះដីឮសូរដូចគេបោះបំពង់ទម្លាក់ទៅលើដី (ដំរី) ។
ឧទាហរណ៍៖ ដំរីទម្លាក់បំពង់ឲ្យសញ្ញាថា វាទទួលស្ដាប់បង្គាប់ហើយ (គេអាចចូលទៅចាប់វាបាន )។ល។

ទម្លាក់ចិត្ត ឬ ទម្លាក់គំនិត

?ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាសព្ទ
មានន័យថា លាកចិត្ត ឬលាកគំនិត ។

ទម្លាក់ក្រាញ

?ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាសព្ទ
មានន័យថា តាំងក្រាញទម្រន់នៅ ។

ទម្លាក់ —

មានន័យថា (មើល​ក្នុង​ពាក្យ ទម្លាក់) ។

ទម្លាក់

?ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាសព្ទ
មានន័យថា ធ្វើឲ្យធ្លាក់; លែងចោលឲ្យរបូតជ្រុះធ្លាក់។
ឧទាហរណ៍៖ ទម្លាក់ផ្លែឈើ ។

                 ទម្លាក់ក្រាញ តាំងក្រាញទម្រន់នៅ ។

                 ទម្លាក់ចិត្ត ឬ ទម្លាក់គំនិត លាកចិត្តឬលាកគំនិត ។

                 ទម្លាក់បំពង់ (ព. ប្រ. ) ។

                ទម្លាក់ប្រមោយគោះដីឮសូរដូចគេបោះបំពង់ទម្លាក់ទៅលើដី (ដំរី) ។
ឧទាហរណ៍៖ ដំរីទម្លាក់បំពង់ឲ្យសញ្ញាថា វាទទួលស្ដាប់បង្គាប់ហើយ (គេអាចចូលទៅចាប់វាបាន )។ល។

ទម្រោម

?ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាសព្ទ
មានន័យថា ធ្វើ​ឲ្យ​ទ្រោម។
ឧទាហរណ៍៖​​ ទម្រោម​ដំរី ។

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ការ​​ទ្រោម (ព. ថ.) ។
ឧទាហរណ៍៖ ទម្រោម​នៃ​ដំរី គឺ​ការ​ដែល​ដំរី​វា​ទ្រោម ។

ទម្រោប

?ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាសព្ទ
មានន័យថា ធ្វើឲ្យទ្រោប ។
?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ការទ្រោប (ព. ថ. ) ។
ឧទាហរណ៍៖ ទម្រោបកាយញយពេក នាំឲ្យឈឺដើមទ្រូង កា្លយជាជំងឺក្អក ។

ទម្រេល

?ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាសព្ទ
មានន័យថា ធ្វើ​ឲ្យ​ទ្រេល ។
ឧទាហរណ៍៖ ទម្រេល​គំនរ​ចំបើង​កុំ​ឲ្យ​ខ្ពស់​ពេក ក្រែង​វា​រលំ, ទម្រេល​គំនរ​ស្រូវ ។

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ការទ្រេល; អ្វីៗដែលទ្រេលឯង ។
ឧទាហរណ៍៖ ទម្រេលគំនរសំរាមស្រកេកស្រកាក ។

ទម្រេត

?ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាសព្ទ
មានន័យថា ធ្វើ​ឲ្យ​ទ្រេត ។
ឧទាហរណ៍៖ ទម្រេត​បង្គោល ។

​​​​                 ញ៉ាំង​រាង​កាយ​ឲ្យ​ទ្រេត​ចុះ គឺ​ដេក​សម្រាក​មិន​ឲ្យ​លក់ ។
ឧទាហរណ៍៖ ឈឺ​ចង្កេះ​ណាស់ ទម្រេត​បន្តិច​សិន !

ទម្រើស

?ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាសព្ទ
មានន័យថា ធ្វើ​ឲ្យ​ទ្រើស គឺ​ធ្វើ​ឲ្យ​បាន​ចិត្ត, ថ្នម​ជំទួយ​ឲ្យ​ទាល់​តែ​បាន​ចិត្ត ។
ឧទាហរណ៍៖ ទម្រើស​កូន ។

?ថ្នាក់ពាក្យជា គុណនាម
មានន័យថា កូន​ទម្រើស កូន​ដែល​ម្ដាយ​អាពុក​ថ្នម​ឲ្យ​ទាល់​តែ​ទ្រើស​ចិត្ត ។

ទម្រុឌ

?ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាសព្ទ
មានន័យថា ធ្វើ​ឲ្យ​ទ្រុឌ គឺ​ចុច​ ឬ​សង្កត់​ឲ្យ​ទ្រុឌ​ចុះ ។
ឧទាហរណ៍៖ ត្រូវ​ទម្រុឌ​វា កុំ​ឲ្យ​វា​ឡើង​ចិត្ត​ឡើង​ចាង​ពេក ។

                 ទម្រុឌ​ទម្រោម ធ្វើ​ឲ្យ​ទ្រុឌទ្រោម (ម. ព. ទ្រុឌ និង ទ្រោម ទៀត​ផង) ។

ទម្រឹង

?ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាសព្ទ
មានន័យថា ធ្វើ​អាការ​ទ្រឹង គឺ​ដំអក់​ដោយ​រឹងត្អឹង​ក្រ​ឆ្លើយ, ក្រ​ឲ្យ, ក្រ​ថា, ក្រ​សង។
ឧទាហរណ៍៖ វា​ទម្រឹង​មិន​ឆ្លើយ; គាត់​ទម្រឹង​មិន​ព្រម​សង​ប្រាក់​សោះ ។

ទម្រាំ

?ថ្នាក់ពាក្យជា និបាតសព្ទ
មានន័យថា ទ្រាំតែ, ដរាបតែ, ដរាបដល់, ត្រាតែ ។
ឧទាហរណ៍៖ ទម្រាំគេមកដល់; ទម្រាំបាយឆ្អិន; យើងធ្វើការបណ្ដើរទៅ ទម្រាំលោកអញ្ជើញមកដល់ ។

                 ទំនុកបំពេកូនសម័យបុរាណថា ។
ឧទាហរណ៍៖ កូនអើយដេកទៅ កូនពៅនាងកុំយំ ទម្រាំបាយងំ ស៊ីរួចហើយដើរលេង ។

                 ក្នុងសម័យយើងឥឡូវគួរថា ។
ឧទាហរណ៍៖ . . . ស៊ីរួចហើយខំរៀន ឬ … ទៅរៀន ដូច្នេះវិញ ។

ទម្រម

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ភាវៈ​ទ្រម, ភាព​ថយ​ខ្សោយ​កម្លាំង​មិន​រឹងប៉ឹង ។

ឧទាហរណ៍៖​ គាត់​ធ្វើ​តាម​ទម្រម​របស់​មនុស្ស​ចាស់ ។

ទម្រន់

?ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាសព្ទ
មានន័យថា ទម្រន់ គឺ​មិន​ខំ​ប្រឹង, មិន​ខ្នះខ្នែង, បន្ថយ​កម្លាំង​ឬ​សេចក្ដី​អង់អាច; ធ្វើ​អាការ​ទន់​ខ្សោយ​ទទ្រន់។
ឧទាហរណ៍៖ ត្រូវ​ខំប្រឹង​ឲ្យ​ពេញ​កម្លាំង​ឡើង កុំ​ទម្រន់ ។

ទម្រង់ស័ក្

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា របៀបឬច្បាប់ស្តីអំពីថ្នាក់ស័ក្តិយសនៃមន្រ្តីធំតូច ។
ឧទាហរណ៍៖ ធ្វើសំបុត្រឆ្លើយឆ្លងតាមទម្រង់ស័ក្តិធំតូច។

ទម្រង់សំណើហិរញ្ញវត្ថុ

?ថ្នាក់ពាក្យជា លទ្ធកម្មសាធារណៈ
មានន័យថា សំណុំឯកសារពាក់ព័ន្ធតម្លៃសេវា ដែលត្រូវបំពេញដោយទីប្រឹក្សា។

ទម្រង់សំណើបច្ចេកទេស

?ថ្នាក់ពាក្យជា លទ្ធកម្មសាធារណៈ
មានន័យថា សំណុំឯកសារពាក់ព័ន្ធនឹងបច្ចេកទេសដែលត្រូវបំពេញដោយទីប្រឹក្សា។

ទម្រង់វិសមរូបអាកាសធាតុ

?ថ្នាក់ពាក្យជា បច្ចេកសព្ទបរិស្ថាន
មានន័យថា វិសមរូបធម្មជាតិ នៃប្រព័ន្ឋអាកាសធាតុ ជាពិសេស តាមរដូវកាលនិងក្នុង រយៈពេលវែង ដែលច្រើនតែកើតឡើង ដោយទម្រង់ទីតាំងនិងមាត្រដ្ឋានពេលវេលាសមស្រប តាមរយៈជីវភាព (dynamic ) នៃចរន្តបរិយាកាសនិងតាមរយៈអន្តរកម្មរវាងផ្ទៃដី និងមហាសមុទ្រ។ ទម្រង់ទាំងនេះច្រើនត្រូវបានគេហៅថា របបម៉ូត ឬទំនាក់ទំនងពីចម្ងាយ។ ឧទាហរណ៏ ចរន្តអាត្លង់ទិកខាងជើង (NAO) ទម្រង់ប៉ាស៊ីហ្វិចអាមេរិកខាងជើង (PNA) ចរន្តអែលនីញ៉ូមខាងត្បូង (ENSO) ទម្រង់ជាវង់ខាងជើង និងទម្រង់ជាវង់ខាងត្បូង ជាទម្រង់វិសមរូបអាកាសធាតុ។

ទម្រង់ពាក្យសុំដេញថ្លៃ

?ថ្នាក់ពាក្យជា លទ្ធកម្មសាធារណៈ
មានន័យថា ទម្រង់សម្រាប់ឱ្យអ្នកដេញថ្លៃបំពេញ ដើម្បីចូលរួមដេញថ្លៃ។

ទម្រង់បញ្ជីប៉ាន់តម្លៃ ឬទម្រង់តារាងតម្លៃ

?ថ្នាក់ពាក្យជា លទ្ធកម្មសាធារណៈ
មានន័យថា ទម្រង់ដែលបរិយាយអំពីការងារ មុខទំនិញ និងសម្ភារៈ និងបរិមាណនៃការងារ មុខទំនិញ និងសម្ភារៈទាំងនោះ សម្រាប់អ្នកដេញថ្លៃបំពេញដើម្បីដាក់ដេញថ្លៃ។

ទម្រង់ជាវង់ខាងត្បូង

?ថ្នាក់ពាក្យជា បច្ចេកសព្ទបរិស្ថាន
មានន័យថា គំរូនាំមុខនៃវិសមរូបកម្ពស់ប៉ូតង់ស្យែលធរណីនៅអឌ្ឍគោលខាងត្បូង ដែលជាប់ទងនិងការប្រែប្រួលចរន្តទៅមកនៃខ្យល់នៅរយៈទទឹងមធ្យម។

ទម្រង់ជាវង់ខាងជើង

?ថ្នាក់ពាក្យជា បច្ចេកសព្ទបរិស្ថាន
មានន័យថា ការប្រែប្រួលយ៉ាងគំហុកនារដូវត្រជាក់នូវទម្រង់ ដែលកំណត់ដោយសម្ពាធទាបនៅលើផែនដីក្នុងមហាសមុទ្រអាកទិកនិងរយៈទទឹងមធ្យមទៅកាន់ទិសខាងលិច។ ទម្រង់ជាវង់ខាងជើង មានទំនាក់ទំនងជាមួយចរន្តទៅមកនៃខ្យល់ប៉ូលខាងជើង ដែលគួចឡើងទៅក្នុង មណ្ឌលអាកាសស្ងប់ ។ ទម្រង់នេះមាននិន្នាការទៅរកអាត្លង់ទិកខាងជើង ហើយមានទំនាក់ទំនងយ៉ាងខ្លាំងជាមួយចរន្តទៅមកនៃអាត្លង់ទិកខាងជើង។

ទម្រង់ការគយ

?ថ្នាក់ពាក្យជា គយ
មានន័យថា ប្រតិបត្តិការដែលត្រូវអនុវត្តដោយបុគ្គលពាក់ព័ន្ធ និងដោយរដ្ឋបាលគយក្នុងគោលបំណងគោរពតាមច្បាប់នេះ និងច្បាប់ផ្សេងទៀតដែលរដ្ឋបាលគយមានភារៈចាត់ចែងគ្រប់គ្រង និងអនុវត្ត។

ទម្រង់ការ

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា របៀបធ្វើមង្គលការអាពាហ៍ពិពាហ៍ ។
ឧទាហរណ៍៖ ទម្រង់ការព្រះជ័យចេស្ដា របៀបមង្គលការអាពាហ៍ពិពាហ៍ដែលព្រះបាទសម្តេចព្រះជ័យចេស្តា ទ្រង់មានព្រះរាជបញ្ជាឲ្យរៀបរៀង ។

                   លក្ខខណ្ឌចាំបាច់ ដើម្បីញ៉ាំងកិច្ចការតុលាការឱ្យបានការ វិធានដែលតម្រូវឱ្យ​បំពេញ​ជាកាតព្វកិច្ច ។

ទម្រង់

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា សណ្ឋាន, ទ្រង់, ទ្រង់ទ្រាយ, លំនាំ ។
ឧទាហរណ៍៖ របស់នេះមានទម្រង់សមរម្យ; ទម្រង់វែងពុំសូវសម ។

                 រ. ស. គ្រឿងទ្រង់នៃព្រះរាជា ។
ឧទាហរណ៍៖ ព្រះទម្រង់ខុរំ (—ខុរុ័ង ) កាំបិតកោរ; ព្រះទម្រង់គទាវុធ (—គៈទាវុត) ដំបង; ព្រះទម្រង់មណីរត្ន (—មៈនីរ័ត) ចិញ្ចៀន; ព្រះទម្រង់អគ្គី (—អ័កគី ) កាំភ្លើង; ព្រះទម្រង់អសិ (—អៈសិ) ដាវ ។ ល ។

ទម្រ

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា (ព. ថ.) ប្រដាប់សម្រាប់ទ្រ, គ្រឿងទ្រ ។
ឧទាហរណ៍៖ ទម្រផើង, ទម្រត្រៃ ។

ទម្ងន់សរុបអនុញ្ញាតអតិបរមារបស់យាន

?ថ្នាក់ពាក្យជា ទ្រព្យសម្បត្តិរដ្ឋ
មានន័យថា ផលបូកទម្ងន់យាននឹងទម្ងន់ផ្ទុកមនុស្ស និងទម្ងន់ផ្ទុកទំនិញ។ ប្រសិនបើមានយានមានសណ្ដោង ទម្ងន់សរុបអនុញ្ញាតអតិបរមារបស់យាន គឺផលបូកនៃទម្ងន់សរុបអតិបរមារបស់យាននីមួយៗ។

ទម្ងន់

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ភាវៈ​ធ្ងន់, សភាព​ធ្ងន់; ចំនួន​ដែល​ធ្ងន់ ។
ឧទាហរណ៍៖ អង្ករ​មួយ​បាវ​នេះ មាន​ទម្ងន់​ប៉ុន្មាន​គីឡូក្រាម ? ការណ៍​ហ្នឹង ពុំ​មែន​មាន​ទម្ងន់​ប៉ុន្មាន​ទេ; កុំ​លើក​ទម្ងន់​ដាក់​ទៅ​លើ​គេ ។

                  ការ​មាន​គ័ភ៌ ។
ឧទាហរណ៍៖ វា​មាន​ទម្ងន់​៥​ខែ​ហើយ គឺ​វា​មាន​គ័ភ៌​ឬ​មាន​ផ្ទៃ​ពោះ​៥​ខែ​ហើយ ។

ទម័ក

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា (បា. ទមក “អ្នកទូន្មាន, អ្នកបង្ហាត់” ) អ្នកបង្ហាត់ដំរី, អ្នកទូន្មានដំរី, អ្នកទាម-កដំរី, អ្នកបរដំរី, ហ្មដំរី ។ សរសេរក្លាយជា ទ្រមាក់ យូរហើយ, គួរប្រើ ទម័ក វិញទើបត្រឹមត្រង់តាមប្រភពសព្ទដើម ។

ទមិឡ

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា (បា.; សំ. ទ្រាវិឌ ) ពួកមនុស្សជាតិមួយនៅក្នុងប្រទេសឥណ្ឌា ទិសនិរតី ប៉ែកខាងកើត ។
ឧទាហរណ៍៖ ជាតិទមិឡ ពួកទមិឡ ។

                  ខ្មែរយើងប្រើជា គុ. ក៏បាន ។
ឧទាហរណ៍៖ ចិត្តទមិឡ, មនុស្សទមិឡ សំដៅសេចក្ដីថា ចិត្តកាច, មនុស្សកាចអាក្រក់ ប៉ុន្តែតាមការណ៍ពិត ជនជាតិទមិឡ ពុំកាចស្លូតខុសពីជនជាតិដទៃទេ ។

ទមភាព

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា (បា. ទមភាវ ) ភាវៈនៃការទូន្មាន, ដំណើរទូន្មាន ។
ឧទាហរណ៍៖ ចិត្តប្រកបដោយទមភាព ។

ទម

?ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាសព្ទ
មានន័យថា បញ្ចេញទមគឺបញ្ចេញផ្កាដែលហៅថា ទម ។
?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា សំណុំ​ផ្កា​ដូង, ស្លា, ត្នោត, ចេក​ជាដើម ដែល​ទើប​នឹង​ចេញ​លេច​ឡើង នៅ​ក្ដោប​មិន​ទាន់​បែក​មិន​ទាន់​រីក។
ឧទាហរណ៍៖ កុំ​កាត់​ទម​ដូង ស្លា​ទើប​នឹង​លេច​ទម ។

ទព្វៈ

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា (បា. ទព្វ; សំ. ទ្រវ្យ ) គ្រឿងប្រើប្រាស់ផ្សេងៗ, ទ្រព្យ, សម្បត្តិ, គ្រឿងប្រកបកិច្ចការ, គ្រឿផ្សំ . . . (ម. ព. ទ្រព្យ ផង) ។
?ថ្នាក់ពាក្យជា គុណនាម
មានន័យថា មាន​ប្រាជ្ញា​ឈ្លាសវៃ ។
ឧទាហរណ៍៖ ទព្វបុរស ។

ទព្វសម្ភារៈ

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា (បា.; សំ. ទ្រវ្យ—) គ្រឿងប្រុង គឺគ្រឿងប្រដាប់សម្រាប់ផ្គុំ, សម្រាប់ផ្សំ, ដំឡើង ដូចយ៉ាងគ្រឿងគេហដ្ឋាននិងគ្រឿងរទេះជាដើម ។
ឧទាហរណ៍៖ មុននឹងសង់គេហដ្ឋាន គប្បីរកទព្វសម្ភារៈឲ្យបានសព្វគ្រប់សិន ។

ទព្វសម្ភារ

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា (ម. ព. ទព្វសម្ភារៈ) ។

ទព្វបុរស

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា (បា.) បុរស​អ្នក​មាន​ប្រាជ្ញា​ឈ្លាសវៃ ។

ទប់​អារម្មណ៍

?ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាសព្ទ
មានន័យថា ទប់​គំនិត ។

ទប់ទល់

?ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាសព្ទ
មានន័យថា ទប់​ផង​ទល់​ផង, ទល់​ឲ្យ​នឹង, ទល់​គាំទ្រ; អត់​សង្កត់ ។
ឧទាហរណ៍៖ កុំ​មើល​បំណាំ, គួរ​ជួយ​ទប់​ទល់​គ្នា​ផង !

ទប់

?ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាសព្ទ
មានន័យថា បិទ, រាំង, ខាំង, ឃាត់, អត់, អត់​សង្កត់, គាំ, គាំ​ឲ្យ​នឹង។
ឧទាហរណ៍៖ ទប់​ទឹក, ទប់​ចិត្ត, ទប់​ខ្លួន, ទប់​ចែវ, យក​ជើង​ទប់ ។ល។

ទន្សោង

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ឈ្មោះ​សត្វ​ជើង ៤ ពួក​គោ​ព្រៃ ។

ទន្សែតូច

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា បែកមែកច្រើន (ខុសពីដើមស្លា) មានដើមកំណើតក្នុងប្រទេសជ្វា គេនាំមកដាំជាលម្អ។ គល់ ស្លឹក គ្រូថ្នាំខ្មែរតែងយកធ្វើប៉ុយ សម្រាប់ដុតកន្លែងឈើ។

ទន្សែ

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ឈ្មោះ​ឈើ​មួយ​ប្រភេទ មាន​ដើម​សណ្ឋាន​ស្លា ផ្លែ​មាន​ស្មែង នៅ​ស្រទាប់​ធាង​មាន​ក្រមរ​ជា​ផង់​ល្អិត ។ ទន្សែ​នេះ, អ្នក​លង្កា​ទ្វីប​គេ​ធ្វើ​ផ្កា​វា​ឲ្យ​ស្រក់​ទឹក​ផ្អែម​បាន ដូច​ផ្កា​ត្នោត​ដែរ, មុន​ដំបូង, កាល​បើ​គេ​ស្ទង់​ឃើញ​ថា​ផ្កា​វា​មាន​ចំណាស់​ល្មម​គាប​បាន​ហើយ, គេ​ធ្វើ​ជណ្ដើរ​ឫស្សី​តូច​ល្មម, ជណ្ដើរ​នោះ​មាន​កាំ​ខាង​លើ ២ ជា​ចម្ពាម​ទប់​កុំ​ឲ្យ​ក្រឡាច់, គេ​ឡើង​ទៅ​ក្រសោប​សំណុំ​ផ្កា ចង​ផ្អោប​ឲ្យ​ណែន, ចង ៧ ថ្ងៃ ក្ដឹប​ក៏​ទុំ​ទាំងអស់ គ្រាន់​តែ​ស្រាយ​ចំណង​ចេញ ក្ដឹប​ទាំង​នោះ​ក៏​ជ្រុះ​អស់ នៅ​សល់​តែ​ស្មែង​គេ​ប្រមូល​ទង​ស្មែង​ឲ្យ​ល្មម​តែ​គាប​កើត ចង​ជា​ដុំ​តូច​ៗ ច្រើន​ដុំ ឥត​កាត់​ចោល​ទេ, លុះ​គម្រប់ ៧ ថ្ងៃ គេ​យក​គំនាប​សំប៉ាត ដូច​គំនាប​ត្នោត​ឈ្មោល គាប ៣ ថ្ងៃ គេ​យក​កាំបិត​យ៉ាង​មុត​ចិត ដូច​ចិត​ផ្កា​ត្នោត​ដែរ, ក៏​ស្រក់​ទឹក​ផ្អែម​មក, គេ​ត្រង​នឹង​ក្វាង​មាន​ទំហំ​មាត់​ល្មម​តែ​ចុះ​សំណុំ​ផ្កា​ដែល​គេ​ចង​នោះ, បាន​ទឹក​ផ្អែម គេ​អាច​រំងាស់​ធ្វើ​ស្ករ​បាន​ដូច​ត្នោត​ដែរ, ងាយ​ធ្វើ​ជាង​ត្នោត ព្រោះ​មិន​ខ្លាច​ធ្លាក់​ដូច​ត្នោត​ទេ; ស្ករ​ទន្សែ​ផ្អែម​ខ្សោយ​បន្តិច​ជាង​ស្ករ​ត្នោត​មិន​រងាន់​ទេ ។ ទន្សែ​បញ្ចេញ​ផ្កា​ឥត​រដូវ​ដូច​ត្នោត​ទេ, គួរ​យើង​ធ្វើ​ល្បង​មើល, ក៏​គង់​នឹង​បាន​ដឹង​ដោយ​ងាយ, បើ​ធ្វើ​កើត, មាន​ប្រយោជន៍​សំខាន់​ណាស់, គួរ​តែ​យើង​ពិសោធន៍​មើល។
ឧទាហរណ៍៖ ដី​នៅ​ប្រទេស​យើង​ងាយ​ដាំ​ទន្សែ​ណាស់​គួរ​តែ​ដាំ​ត្រង់​ដី​ទំនេរ​ៗ​ឲ្យ​មាន​ច្រើន​ឡើង ។

                  ដើមសណ្តានស្លា ដូង ច្រើនមានគល់មិនបែកជាពីរ បី កម្ពស់ 10-15ម ដុះក្នុងព្រៃក្រាស់នៃប្រទេសជ្វា នាំយកមកដាំជាលម្អសួន។ ធាង​ស្លឹក សម្រាប់ត្បាញជារបស់ប្រើប្រាស់ ដូចជាកញ្ជើ កញ្ច្រែង ។ល។ គេអាចចុងចុងផកាដើម្បីត្រងយកទឹកផ្អែម ដូចដើមត្នោតក៏បានដែរ ទឹកផ្អែមអាចយកធ្វើស្រា ដូចទឹកត្នោតបាន។ កណ្តាលដើមមានជាតិម្យ៉ាងដូចម្សៅជ្រែ។ ស្លឹកទន្សែមានរោមរឹងៗនៅជុំវិញ ពេលដគេដករោមទាំងនេះចេញ គេអាចបរិភោគផ្លែបានហើយឆ្ញាញ់ពិសារ។​ដើមធំៗគេអាចប្រើសង់ផ្ទះបាន។

ទន្សាយ

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ឈ្មោះ​សត្វ​ជើង ៤ មិន​ផឹក​ទឹក ផឹក​តែ​សន្សើម, ជា​សត្វ​ផ្លាង​ពិបាក​ផ្សាំង ។

ទន្សា

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ដែក​មូល​ ឬ​បួន​ជ្រុង​ស្រួច​ខាង​ចុង ភ្ជាប់​ពី​គល់​សស្ត្រា​មាន​កាំបិត, ផ្គាក់​ជាដើម ជា​ពន្លួញ​សម្រាប់​ស៊ក​បញ្ចូល​ភ្ជ័រភ្ជាប់​ក្នុង​ដង​ដោយ​មាន​មៀន​ស្រោប​ពី​ខាង​ង​ក្រៅ ​ឬ​ឥត​មៀន​ក៏​បាន។
ឧទាហរណ៍៖ ទន្សា​កាំបិត, កាន់​សំពង​ខ្លាំង​ពេក ទាល់​តែ​បាក់​ទន្សា​អស់ ។

                   ព. ទ. បុ. មេ​ខាត​លក្ខណ៍ ត្រូង​នឹង​អាបាក់​ទន្សា រក​ស៊ី​ប្រវេប្រវា លិច​កញ្ជង់ លង់​កញ្ជើ (និយាយ​ពី​ប្រពន្ធ​និង​ប្ដី​អភ័ព្វ) ។

                   ឈ្មោះ​ឈើ​តូច​មួយ​ប្រភេទ ពួក​ទ្រាំង ឬ ពួក​ស្លា​ព្ទ​ ។
ឧទាហរណ៍៖ ដើម​ទន្សា ។

ទន្សង

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ឈ្មោះ​សត្វ​ជើង ៤ ពួក​ក្រពើ ពួក​ត្រកួត តែ​តូច​ជាង​ក្រពើ ធំ​ជាង​ត្រកួត ។

ទន្លេអន្តរជាតិ

?ថ្នាក់ពាក្យជា ទ្រព្យសម្បត្តិរដ្ឋ
មានន័យថា ទន្លេដែលមានភូមិសាស្រ្តពាក់ព័ន្ធដល់ទឹកដីប្រទេសចាប់ពី ពីរ ឡើងទៅ។

ទន្លេសាប

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ឈ្មោះបឹងធំសម្បើមសន្លឹមបាត់ត្រើយស្រដៀងនឹងសមុទ្រ តែមានទឹកសាប ។ ក្នុងកម្ពុជរដ្ឋយើងមានទន្លេសាបមួយនៅខាងទិសពាយព្យក្រុងភ្នំពេញ ជាទីសម្បូរមច្ឆជាតិបំផុតជាងបឹងជាងទន្លេឯទៀតក្នុងលោក ។ បើស្រាវជ្រាវរកដើមកំណើតពាក្យ ទន្លេសាប នេះ គួរយល់ថា សៀមហៅសមុទ្រថា ទះលេ (អ. ថ. ថៈល៉េ ), សាប ខ្មែរថា ” មិនប្រៃ”, សៀមថា ចឺត (អ. ថ. ជឺត “មិនប្រៃ” ), គួរតែសៀមហៅបឹងធំស្រដៀងនឹងសមុទ្រនេះថា ទះលេចឺត (ថៈល៉េជឺត ) = “សមុទ្រសាប” , មិនដូច្នោះទៅជា ទះលេសាប, ទះលេ ជាពាក្យសៀម, សាប ជាពាក្យខ្មែរ, សៀមថា ទះលេ ” សមុទ្រ”, ខ្មែរថា ទន្លេ “មហានទី”, ទន្លេសាប ថា “ទន្លេមិនប្រៃ” គឺទន្លេមានទឹកសាប, តើមាន ទន្លេប្រៃ នៅឯណាដែរឬទេ? —គ្មានទេ, បើគ្មាន ទន្លេប្រៃទេ ម៉េចក៏មានទន្លេសាប? —បើខ្មែរហៅបឹងធំនោះថា សមុទ្រសាប, សៀមថា ទះលេចឺត យ៉ាងនេះវិញទើបសម ។ ប៉ុន្តែយើងកែពាក្យនេះឲ្យទៅជា សមុទ្រសាប ឬ ទះលេចឺត វិញពុំកើតទេ ព្រោះពាក្យថា ទន្លេសាប នេះមានចុះក្នុងផែនទីលោករួចទៅហើយ, ក្នុងសកលលោកគេស្គាល់ថា ទន្លេសាប ឬ ទះលេសាប អស់ទៅហើយ, ត្រូវតែទុកឲ្យនៅដូចដែល ពុំគួរកែឡើយ ។

ទន្លេរពៅ

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ឈ្មោះខែត្រចាស់មួយនៅទិសខាងជើងក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ទីរួមខែត្រស្ទឹងត្រែង, សព្វថ្ងៃនេះតាំងជាតំបន់វិញ ។
ឧទាហរណ៍៖ តំបន់ទន្លេរពៅ ។

ទន្លេបាទី

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ឈ្មោះបឹងមួយក្នុងស្រុកបាទី; មានប្រាសាទបុរាណមួយនៅពីខាងត្បូងហៅថា ប្រាសាទតាព្រហ្ម។

ទន្លេធំ

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ឈ្មោះទន្លេយ៉ាងធំមួយ មានដើមកំណើតនៅភ្នំទីបេត៍ ក្នុងប្រទេសចិនប៉ែកខាងលិច ដែលហូរកាត់ប្រទេសលាវ, ខ្មែរ, កូសាំងស៊ីន ចុះទៅសមុទ្រ; ហៅតាមផែនទីសម័យសព្វថ្ងៃនេះថា ទន្លេមេកុង, សព្វថ្ងៃនេះ អ្នកខ្លះសរសេរជា មេគង្គ ព្រោះគេយល់ថាទន្លេនោះជាមេគង្គា គឺជាមេទឹកធំជាងទន្លេឯទៀតក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ។

ទន្លេតូច

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ឈ្មោះនទីមួយ ដែលហូរចេញមកចួបនឹងទន្លេធំ នៅទីមួយអន្លើឈ្មោះ ពាមផ្កាយម្រេច ។

ទន្លេ

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា មហា​នទី, ផ្លូវ​ទឹក​ធំ​ហូរ​ចុះ​ពី​ភ្នំ និង​ធ្នារ​ទឹក​ផ្សេង​ៗ ប្រជុំ​មូល​មក​ហូរ​ចេញ​ទៅ​សមុទ្រ ។
ឧទាហរណ៍៖ ទន្លេ​តូច, ទន្លេ​ធំ ។ ម.ព. ទន្លេ​សាប ផង ។

?ថ្នាក់ពាក្យជា ទ្រព្យសម្បត្តិរដ្ឋ
មានន័យថា ផ្លូវទឹកធម្មជាតិ ដែលទទួលប្រភពទឹកមកពីស្ទឹងព្រែក ជ្រោះ អូរ ទឹកក្រោមដី និងពីតំបន់ផ្ទៃរងទឹកភ្លៀងនៅផ្នែកខាងលើ ហើយហូរចាក់ទៅសមុទ្រ។

ទន្លីង

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា កង​ធ្វើ​ដោយ​ផ្ដៅ ​ឬ​វល្លិ សម្រាប់​ធ្លីង​ជើង​ដំរី ។ ឈ្មោះ​វល្លិ​ធំ​មួយ​ប្រភេទ ដើម​រឹង សម្រាប់​ប្រើ​ធ្វើ​ទន្លីង​ដំរី​ ឬ​ធ្វើ​ជា​ទោង​សែង​ឈើ​ជាដើម។
ឧទាហរណ៍៖ វល្លិ​ទន្លីង ។

ទន្លាប់ព្រៃ

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ព្រឹក្សមួយប្រភេទកម្ពស់ ១៥-៣០ ម ដុះក្នុងព្រៃធំ និងព្រៃស្រោងនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍។ ឈើអាចក្លាយបន្តិចម្តងៗជាឈើខ្មៅស្រិលដោយអនិយ័ត មានតម្លៃណាស់ សម្រាប់ប្រើការយ៉ាងច្រើន ពិសេសធ្វើវត្ថុតាំងជាលម្អ។

ទន្លាប់ទេស

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ចុល្លព្រឹក្ស កម្ពស់ ២-៤ម នាំចូលមកជាលំអ អំពីប្រទេសចិនឫជប៉ុន គេដាំនៅអាស៊ីផ្នែកអាគ្នេយ៍។ ស្រុកឥណ្ឌា អាមេរិក និងអឺរ៉ុបខាងត្បូង។ ផ្លែទុំ គេបរិភោគជាចំណី។ ស្លឹកសម្រាប់ព្យាបាលស្នាមរបួសនឹងដំបៅ។ គ្រូប្រើស្លឹកធ្វើថ្នាំរាគ ហើយឈើគេប្រើធ្វើគ្រឿងភ្លេង។

ទន្លាប់ចិន

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ព្រឹក្សមួយប្រភេទកម្ពស់ ៦-២០ ម គេដាំក្នុងស្រុកចិន ស្រុកជប៉ុន និងវៀតណាមខាងជើង។ នៅប្រទេសខ្មែរ គេនាំផ្លែក្រៀមជាតំណាប់មកលក់ក្នុងទីផ្សារខ្មែរ។ បើតាមយោបល់អ្នកផ្សាយសាសនាគ្រិស្តម្នាក់ (មានសរសេរក្នុង Pételot II: 98) “ផ្លែទន្លាប់នេះធ្វើអោយមានការរីករាយ និងសន្តិភាពក្នុងចិត្តពេលគេបរិភោគវា ផ្លែនេះអាចធ្វើអោយច្រមុះបាត់តឹង តែជាសត្រូវនឹងស្រា ហេតុនេះមិនត្រូវអោយអ្នកស្រវឹងស្រាបរិភោគផ្លែនេះឡើយ ” ។