Category: A Khmer Dictionary

សមន្តនិយម

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា របបគ្រប់គ្រង ដែលអ្នកកាន់អំណាចមិនទទួល ឱ្យមានការប្រឆាំងតាមគន្លងច្បាប់ គឺប្រមូលមនុស្សដោយបង្ខំចិត្ត ឱ្យចូលរួមគ្នាបម្រើរដ្ឋ។

សមន្តជន

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា មនុស្សណាម្នាក់ធៀបទៅនឹងមនុស្សផងគ្នាមនុស្សទាំង​ឡាយ ធៀបទៅនឹងមនុស្សណាម្នាក់។
ឧទាហរណ៍៖ មនុស្សរាល់រូប ត្រូវស្រលាញ់ និងទំនុកបម្រុងដល់សមន្តជន។

សមនាម

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ឬ សមាននាម ឈ្មោះត្រូវគ្នា; អ្នកដែលមានឈ្មោះត្រូវគ្នា ។

សមធម៌

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា សេចក្តីយុត្តិធម៌តាមធម្មជាតិ (ផ្ទុយនឹងយុត្តិធម៌តាមគន្លងច្បាប់) សេចក្តីយុត្តិធម៌ស្មើភាគគ្នា ។
ឧទាហរណ៍៖ សមធម៌ ជាគុណជាតិដែលមាតាបិតា ត្រូវផ្សាយគ្រប់កូនរបស់ខ្លួន។

សមទិន

👉ថ្នាក់ពាក្យជា វាចាវិលាស
មានន័យថា អ្វីៗដែលគេធ្វើហូរហែរៀងរាល់ថ្ងៃ កុំឱ្យលស់ខាន ។
ឧទាហរណ៍៖ សៀវភៅបេឡាត្រូវតែចុះចាសមទិនដរាប ទើបមិនភាន់ច្រឡំ។

សមទណ្ឌ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា អាជ្ញា, ពិន័យដែលសមនឹងទោសខុស ។

សមថៈ

មានន័យថា ( ម. ព. សមថ )។

សមថ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( បា. សមថ; សំ. ឝមថ ) សេចក្ដីស្ងប់នៃចិត្ត, សេចក្ដីស្ងប់អារម្មណ៍រសេមរសាម, សមាធិធម៌ ។ សមថកម្មដ្ឋាន កម្មដ្ឋានសម្រាប់ធ្វើចិត្តឲ្យស្ងប់ស្ងាត់ ឲ្យឃ្លាតចាកពួកនីវរណធម៌ ( ហៅ សមថធម៌ ក៏បាន ) ។ សមថភាវនា ការចម្រើនឬការរំពឹងសមថធម៌ ។ សមថយានិក អ្នកមានសមថធម៌ជាយាន, ជាគ្រឿងដឹកនាំចិត្ត; យោគី; បើស្ត្រីជា សមថយានិកា ( យោគិនី ) ។ សមថវិបស្សនា សមថៈនិងវិបស្សនា ( ព. ពុ. ) ។ ល ។

សមត្ថ–

មានន័យថា មើលក្នុងពាក្យ សមត្ថ។

សមត្ថភាពផ្នែករដ្ឋបាល

👉ថ្នាក់ពាក្យជា ហិរញ្ញវត្ថុសាធារណៈ
មានន័យថា លទ្ធភាពក្នុងការគ្រប់គ្រងចាត់ចែង និងអនុវត្តមុខងារ ធនធានប្រកបដោយសមធម៌ មានតម្លាភាព មានគណនេយ្យភាព និងមានប្រសិទ្ធភាព។

សមត្ថភាពផ្ទុកកាបូន

👉ថ្នាក់ពាក្យជា បច្ចេកសព្ទបរិស្ថាន
មានន័យថា បិរមាណនៃសក្ដានុពលកាបូនដែលបានបង្ខាំងទុកក្នុងប្រព័ន្ធអេកូឡូស៊ីព្រៃឈើក្រោមលក្ខខណ្ឌបរិស្ថានធម្មតា និងរបបរំខានបែបធម្មជាតិ (បន្ទុះភ្នំភ្លើ់ង ទឹកជំនន់… ) ប៉ុន្តែមិនរាប់បញ្ចូលការរំខានពីមនុស្សឡើយ ។

សមត្ថភាពបន្សុំា

👉ថ្នាក់ពាក្យជា បច្ចេកសព្ទបរិស្ថាន
មានន័យថា លទ្ធភាពរបស់ប្រព័ន្ធ ( អេកូឡូស៊ី សង្គម….. ) ស្ថាប័ន មនុស្ស និងសារពាង្គកាយនានា ដើម្បីសម្របទៅនឹងការខូចខាតទាក់ទងនឹងការប្រែប្រួលអាកាសធាតុដែលអាចកើតមានឡើង និងទាញយកផលប្រយោជន៍ពីកាលានុវត្តភាព ឬឆ្លើយតបទៅផលវិបាកនានា ។

សមត្ថភាពដោះស្រាយបញ្ហា/ សមត្ថភាពឆ្លើយតប

👉ថ្នាក់ពាក្យជា បច្ចេកសព្ទបរិស្ថាន
មានន័យថា លទ្ធភាពរបស់មនុស្ស ស្ថាប័ន និងប្រព័ន្ធនានាដែលប្រើប្រាស់ជំនាញធនធាន និងកាលានុវត្តភាពដែលមានស្រាប់ដើម្បីដោះស្រាយ គ្រប់គ្រង និងជម្នះបញ្ហាអវិជ្ជមាននានានៅក្នុងរយៈពេលពីខ្លៅទៅមធ្យម ។

សមត្ថភាពដេញថ្លៃ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា លទ្ធកម្មសាធារណៈ
មានន័យថា ការវាស់ស្ទង់នូវសមត្ថភាពហិរញ្ញវត្ថុរបស់អ្នកដេញថ្លៃ ក្នុងការឆ្លើយតបតាមតម្រូវការនៃការប្រើប្រាស់ទុនអតិបរមា សម្រាប់សាងសង់ ឬផ្គត់ផ្គង់រយៈពេល ៣ ខែដំបូង នៃការអនុវត្តកិច្ចសន្យា។

សមត្ថភាពកាត់បន្ថយ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា បច្ចេកសព្ទបរិស្ថាន
មានន័យថា លទ្ធិភាពរបស់ប្រទេសមួយក្នុងការកាត់បន្ថយការបញ្ចេញឧស្ម័នផ្ទះកញ្ចក់ដោយសកម្មភាពមនុស្ស ឬក្នុងការបង្កើនអាងស្រូប កាបូនធម្មជាតិ ។ លទ្ធភាពសំដៅលើបំនិ​ន សមត្ថភាព ភាពសមស្រប និងភាពស្ទាត់ជំនាញដែលប្រទេសមួយបានទទួល និងផ្អែកលើបច្ចេកវិទ្យា ស្ថាប័ន ធនធាន ទ្រព្យសម្បត្តិ ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ និងព័័ត៌មាន។ សមត្ថភាពកាត់បន្ថយ គឺជាមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃមាគ៌ាអភិវឌ្ឍន៍ប្រកបដោយចីរភាព ។

សមត្ថភាព

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ភាពនៃបុគ្គលដែលអាចធ្វើបាន។
ឧទាហរណ៍៖ យន្តការីម្នាក់នឹងកែជួសជុលគ្រប់មុខក្នុងគ្រឿងយន្តមិនបានទេ ជាងធ្វើម៉ាស៊ីន មានសមត្ថភាពត្រឹមតែគ្រឿងម៉ាស៊ីន ឯជាងកែគ្រឿងភ្លើង ក៏មានសមត្ថភាពត្រឹមតែកែខាងភ្លើងដែរ។

                      ភាពនៃសេចក្ដីអាចហាន, សេចក្ដីមោះមុត ។ ល ។

សមត្ថបុរស

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា បុរសអាចហាន, មនុស្សហ៊ាន, មនុស្សមុត; អ្នកធ្វើការកើត, មនុស្សបានការ ។

សមត្ថចិត្ត

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ចិត្តហ៊ាន, ចិត្តមុត ។

សមត្ថគុណ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា គុណនៃសេចក្ដីអាចហាន ។

សមត្ថកិច្ចភូតគាមអនាម័យ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា គយ
មានន័យថា អង្គភាពទទួលបន្ទុកការងារត្រួតពិនិត្យភូតគាមអនាម័យ ដែលមានរចនាសម្ព័ន្ធច្បាស់លាស់ តាំងពីថ្នាក់កណ្តាលរហូតដល់ទីស្នាក់ការត្រួតពិនិត្យភូតគាមអនាម័យនានា។

សមត្ថកាល

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា វេលាដែលខ្លួននៅប្រឹងប្រែងបាន, វេលាដែលធ្វើការកើតនៅឡើយ ( វេលាកំពុងពេញកម្លាំង ) ។

សមត្ថកម្ម ឬសមត្ថកិច្ច

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា សិទ្ធិដែលជំនុំជម្រះរឿងហេតុមួយបាន។

សមត្ថ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា សេចក្ដីអាច, ការអាចហាន, ការហ៊ាន; ដំណើរធ្វើកើត ។ សមត្ថកាល វេលាដែលខ្លួននៅប្រឹងប្រែងបាន, វេលាដែលធ្វើការកើតនៅឡើយ ( វេលាកំពុងពេញកម្លាំង ) ។ សមត្ថគុណ គុណនៃសេចក្ដីអាចហាន ។ សមត្ថចិត្ត ចិត្តហ៊ាន, ចិត្តមុត ។ សមត្ថបុរស បុរសអាចហាន, មនុស្សហ៊ាន, មនុស្សមុត; អ្នកធ្វើការកើត, មនុស្សបានការ ។ សមត្ថភាព ភាពនៃសេចក្ដីអាចហាន, សេចក្ដីមោះមុត។ល។

👉ថ្នាក់ពាក្យជា គុណនាម
មានន័យថា ( បា.; សំ. សមថ៌ ) ដែលអាច, ដែលអាចហាន ។

សមត្តការ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ការពង្រាបដីឱ្យស្មើ ការរៀបចំមនុស្សឱ្យមានទ្រព្យ សម្បត្តិ និងការរស់នៅស្មើមុខគ្នា ។

សមត្ត

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ដែលយារស្តត; អ្វីៗដែលយារស្តត ។
ឧទាហរណ៍៖ អណ្ឌៈសម្តត ( ព. ព. ) ។ សរសេរជា សំតត ក៏បាន ។

👉ថ្នាក់ពាក្យជា គុណនាម
មានន័យថា ដែលយារស្តត; អ្វីៗដែលយារស្តត ។
ឧទាហរណ៍៖ អណ្ឌៈសម្តត ( ព. ព. ) ។ សរសេរជា សំតត ក៏បាន ។

សមតែ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា និបាតសព្ទ
មានន័យថា គួរតែ, ល្មមតែ ។
ឧទាហរណ៍៖ សមតែនឹងឲ្យ ។

សមតេជះ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា តេជះ, អំណាច ស្មើគ្នា; អ្នកដែលមានអំណាចស្មើគ្នា ។

សមតុល្យឥណបតី

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា សមតុល្យដែលផ្នែកឥណទានលើសខាងជំពាក់។

សមតុល្យជាប់បំណុល

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា សមតុល្យផ្នែកខាងជំពាក់លើសខាងឥណទាន។

សមតុល្យ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ប្រាក់សល់ពីចំនួនដែលត្រូវបើក ឬបង់ ទំនិញលក់ចុះថ្លៃ ដោយមកពីអន់សាច់ ឬខាតទុន។ ផ្នែកគណនីចុះខាងនៅសល់ ឬនៅជំពាក់។

👉ថ្នាក់ពាក្យជា ពន្ធដារ
មានន័យថា ចំនួនលម្អៀងនៃឥណទាន អតប ប្រចាំឆ្នាំប្រតិទិន និងឥណទាន អតប ក្នុងលិខិតប្រកាស។ អតប ក្នុងន័យនេះសំដៅដល់អាករលើតម្លៃបន្ថែម។

សមតាកម្ម

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ការដាក់ ឬធ្វើឱ្យមានសមតា។

សមតា

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ភាពដែលនៅស្ងៀមឈឹង ដោយអំណាចកម្លាំងពីរផ្ទប់ស្មើគ្នា ភាពមិនឃ្លេងឃ្លោង មិនបះបើក ភាពនៃកម្លាំង ឬទម្ងន់ស្មើគ្នា។

សមណ–

មានន័យថា ( ម. ក្នុង ព. សមណ ឬ សមណៈ )។

សមណៈ

មានន័យថា ( ម. ព. សមណ )។

សមណោគ្រួ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( ស. ប្រើជា សាំមះនោគ្វ្រ័ អ. ថ. ស័ម-ម៉ៈណូខ្រួ ) ចំនួនប្រជាជនក្នុងដែនឬក្នុងប្រទេសនីមួយៗ; ការរួបរួមចំនួនមនុស្ស ។
ឧទាហរណ៍៖ បញ្ជីសមណោគ្រួ បញ្ជីប្រាប់ចំនួនប្រជាជនចំណុះស្រុក ( ប្រើជាសាំមណោគ្រួ ក៏មាន; សព្វថ្ងៃនេះមិនប្រើទេ ) ។

សមណុទ្ទេស

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( បា. < សមណ + ឧទ្ទេស “”ការសម្ដែង; ការស្មាន””; សំ. ឝ្រមណ + ឧទ្ទេឝ ) សាមណេរកំលោះឬសាមណេរចាស់ ( ដែលគេស្មានថាជាភិក្ខុ ); បុរាណហៅ សាមណេរគ្រោង ឬ នេនគ្រោង ( ក្នុងព្រះវិន័យ ហៅសាមណេរទួទៅ )។

សមណុត្តមាភិសេក

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( បា. សមណ + ឧត្តម + អភិសេក; សំ. ឝ្រមណ + ឧត្តម + អភិឞេក ) ការអភិសេកឲ្យឡើងជាសមណៈខ្ពង់ខ្ពស់ គឺការអភិសេកសមណៈឲ្យឡើងជា ស្ដេចសង្ឃ។

សមណី

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( បា.; សំ. ឝ្រមណី ) សមណៈស្រី, ស្ត្រីអ្នកបួស; ដូនជីឬយាយជី។

សមណស័ក្ដិ

មានន័យថា ( ម. ព. សមណសក្ដិ )។

សមណសារូប

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( បា. –សារុប្ប ) ដំណើរសមគួរឬសមរម្យដល់សមណៈ, ការស្លៀកដណ្ដប់ត្រឹមត្រូវតាមបែបបទរបស់សមណៈ ។ ល ។

សមណសព្ទ ឬ ស្រមណសព្

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ពាក្យសម្រាប់សមណៈនិយាយស្ដីឬសម្រាប់និយាយស្ដីទៅរកសមណៈ, ដូចជា អាត្មា ( ខ្ញុំ ), ចម្រើនពរ ( បាទ,… ), ឆាន់ ( បរិភោគ ), សិង ( ដេក ), ជាដើម ( ហៅថា សមណសព្ទ ) ។

សមណសក្ដិ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( បា. និង សំ. ក្ល., បា. សមណ + សត្តិ; សំ. ឝ្រមណ + ឝក្តិ ) ស័ក្ដិសម្រាប់សមណៈ គឺឋានន្តរស័ក្ដិសម្រាប់បព្វជិតក្នុងប្រទេសនីមួយៗ ។ តាមបវេណីក្នុងកម្ពុជរដ្ឋ មានសមណស័ក្ដិទីស្ដេចសង្ឃ, ទីសង្ឃនាយក, ទីរាជាគណៈ, ទីឋានានុក្រម, ទីមហា; ចែកជា ៤ សម្រាប់គឺ ឯក, ទោ, ត្រី, ចត្វា ( ធៀបដោយឋានន្តរស័ក្ដិមន្ត្រីខាងអាណាចក្រក្នុងបុរាណសម័យ ) ។ សមណស័ក្ដិទីរាជាគណៈ ( ក្នុងតំណែង ) មាន ៣២ គឺ សម្រាប់ឯកមាន ១១ គឺ ១- ព្រះសុគន្ធ ( ទីអគ្គមហាសេនា ), ប៉ុន្តែចួនកាលព្រះករុណាជាម្ចាស់ជីវិត ទ្រង់តាំងជាស្ដេចសង្ឃទីសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជឬទីដូចជាឧបរាជរងបន្ទាប់ពីសម្ដេចព្រះមហាសង្ឃរាជមក, ហៅថា សម្ដេចព្រះសុគន្ធាធិបតី…; ២-ព្រះមង្គលទេពាចារ្យ ( ទីយោមរាជ ); ៣- ព្រះពោធិវ័ង្ស ( ទីវាំងវរវៀងជ័យ ); ៤- ព្រះធម្មលិខិត ( ទីក្រឡាហោម ); ៥- ព្រះវនរ័ត ( ទីចក្រី ) –ទីឱភាសមន្ត្រី ( រឿនហ្លួង ) មាន ២ គឺ ១- ព្រះមហាព្រហ្មមុនី ( ទីមហាមន្ត្រី ); ២- ព្រះមហាវិមលធម្ម ( ទីមហាទេព ) –ទីឃ្លាំងធម៌មាន ៤ គឺ ១- ព្រះពុទ្ធឃោសាចារ្យ; ២- ព្រះធម្មឃោសាចារ្យ; ៣- ព្រះឃោសធម្ម; ៤- ព្រះធម្មឧត្ដម ។រាជាគណៈសម្រាប់ឯកទាំងនេះត្រូវប្រើផ្លិតសមណស័ក្ដិព័ណ៌ក្រហម ។ រាជាគណៈសម្រាប់ទោមាន ៧ គឺ ១- ព្រះសិរីសម្មតិវង្ស ( ទីសម្ដេចចៅពញា ); ២- ព្រះពុទ្ធវង្ស ( ទីវង្សាអគ្គរាជ ); ៣- ព្រះសាក្យវង្ស ( ទីស្រីធម្មាធិរាជ ); ៤- ព្រះធម្មកវីវង្ស ( ទីវិបុលរាជ ); ៥- ព្រះអរិយវង្ស ( ទីរាជតេជៈ ) –ទីឱភាសមន្ត្រីមាន ២ គឺ ១- ព្រះអរិយកស្សប ( ទីអធិរាជវង្សា ); ២- ព្រះឧបាលិវង្ស ( ទីអធិកវង្សា ); ទាំង ៧ រូបនេះ ត្រូវប្រើផ្លិតសមណស័ក្ដិពណ៌បៃតង ។ រាជាគណៈសម្រាប់ត្រីមាន ៧ គឺ ១- ព្រះញាណរង្សី ( ទីជេដ្ឋាមន្រ្តី ); ២- ព្រះញាណវីរិយៈ ( ទី…ឯករាជ ); ៣- ព្រះធម្មប្បញ្ញាញាណ ( ទី…បទេសរាជ ); ៤- ព្រះសិរីវិសុទ្ធិញ្ញាណ ( ទីស្រីទិព្វវ័ង ); ៥- ព្រះញាណកោសល ( ទីនរិន្ទនាយក ); –ទីឱភាសមន្ត្រីមាន ២ គឺ ១- ព្រះទេពមុនី ( ទីវិសេសមន្រ្តី ); ២- ព្រះទេពសត្ថា ( ទីមន្ត្រីនាយក ); ទាំង ៧ រូបនេះ ត្រូវប្រើផ្លិតសមណស័ក្ដិព័ណ៌ស្វាយ ។ រាជាគណៈសម្រាប់ចត្វាមាន ៧ គឺ ១- ព្រះធម្មវិបស្សនា ( ទីអធិបតីសេនា ); ២- ព្រះធម្មវីរិយៈ ( ទីវង្សានុរក្ស ); ៣- ព្រះធម្មវិសុទ្ធិ ( ទីវង្សាភិមន្ដ ); ៤- ព្រះសមាធិធម្ម ( ទីបវររាជ ); ៥- ព្រះធម្មនិរោធរង្សី ( ទីវង្សាធិបេស ) –ទីឱភាសមន្ត្រីមាន ២ គឺ ១- ព្រះញាណសំវរ ( ទីមហាធិរាជ ); ២- ព្រះវិន័យសំវរ ( ទីទេពនាយក ); ទាំង ៧ រូបនេះត្រូវប្រើផ្លិតសមណស័ក្ដិព័ណ៌ខៀវ ។ ទាំងបព្វជិតជាឋានានុក្រមទីបាឡាត់, វិន័យធរ, ធម្មធរ, ព្រះគ្រូ, ធម្មកថិក, សមុហ៍ របស់រាជាគណៈទាំង ៤ សម្រាប់នេះ ក៏ត្រូវប្រើផ្លិតសមណស័ក្ដិមានព័ណ៌តាមលំដាប់សម្រាប់នោះដែរ; ឯរាជាគណៈនិងឋានានុក្រមក្រៅពីនេះ ហៅថា ឋានន្តរពិសេស ឬ សមណស័ក្ដិពិសេស បើតាំងក្នុងសម្រាប់ណា ( ឯក ឬ ទោ, ត្រី, ចត្វា ) ត្រូវប្រើផ្លិតសមណស័ក្ដិមានព័ណ៌តាមសម្រាប់នោះ ( ម. ព. វណ្ណ ឬ វណ្ណៈ ន. និង ទ្រទូង, រាជាគណៈ, ឋានានុក្រម ផង ) ។ សមណស័ក្ដិទាំង ៤ ថ្នាក់ ដូចខាងលើនេះ ជារបៀបក្នុងសម័យមុន ។ លុះដល់មក គ. ស. ១៩៤៣ មានការកែប្រែបន្ថែមបន្ថយខ្លះហើយតមកដល់ គ. ស. ១៩៤៨ បានរៀបចំកែប្រែម្ដងទៀត ( ព្រះរាជក្រមលេខ ១២ នស. ចុះថ្ងៃទី ៩-២-៤៣, លេខ ៦៨ នស. ចុះថ្ងៃទី ១៨-៩-៤៣ និងលេខ ១ រវ. ចុះថ្ងៃទី ២៦-៥-៤៨ ) មានរបៀបដូចតទៅនេះគឺ ព្រះសង្ឃនាយកគណៈមហានិកាយ មានឋានន្តរជា ព្រះមហាសុមេធាធិបតី; ព្រះសង្ឃនាយកគណៈ ធម្មយុត្តិកនិកាយ មានឋានន្តរជា ព្រះសុធម្មាធិបតី ។ ឋានន្តរទាំងពីរនេះ ជាសមណសក្ដិពិសេសខ្ពស់បំផុត សម្រាប់តែព្រះសង្ឃនាយកទាំងពីរគណៈ ហើយចួនកាលឡើងដល់ទី សម្ដេច ផង ក៏មាន, ចួនកាលឡើងជា សម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ក៏មាន ។ ឯសមណសក្ដិទីរាជាគណៈ ក្នុងតំណែងខាងគណៈ មហានិកាយថ្នាក់ឯកមាន ៣ គឺ ១- ព្រះធម្មលិខិត; ២- ព្រះពោធិវ័ង្ស; ៣- ព្រះវនរ័ត ( ទាំង ៣ នេះ ចួនកាលឡើងជាទី សម្ដេច ) ។ ថ្នាក់ទោមាន ៦ គឺ ១- ព្រះមហាវិមលធម្ម; ២- ព្រះពុទ្ធឃោសាចារ្យ; ៣- ព្រះធម្មឃោសាចារ្យ; ៤- ព្រះឃោសធម្ម; ៥- ព្រះសាសនមុនី; ៦- ព្រះមុនីកោសល ។ ថ្នាក់ត្រីមាន ៦ គឺ ១- ព្រះសិរីសម្មតិវង្ស; ២- ព្រះពុទ្ធវង្ស; ៣- ព្រះសាក្យវង្ស; ៤- ព្រះឧបាលិវង្ស; ៥- ព្រះញាណវង្ស; ៦- ព្រះសុមេធវង្ស ។ ថ្នាក់ចត្វាមាន ២០ គឺ ១- ព្រះធម្មវិបស្សនា; ២- ព្រះសមាធិធម្ម; ៣- ព្រះញាណកោសល; ៤- ព្រះសិរីសង្គាមមុនី; ៥- ព្រះសិរីវិសុទ្ធិ; ៦- ព្រះធម្មវង្សា; ៧- ព្រះញាណសំវរ; ៨- ព្រះវិន័យសំវរ; ៩- ព្រះឥន្ទមុនី; ១០- ព្រះទេពមុនី; ១១- ព្រះវិន័យមុនី; ១២- ព្រះទេពសត្ថា; ១៣- ព្រះសីលសំវរ; ១៤- ព្រះគម្ភីរត្ថេរ; ១៥- ព្រះអរិយមគ្គញ្ញាណ; ១៦- ព្រះវិភទ្ទញ្ញាណ; ១៧- ព្រះបវរសត្ថា; ១៨- ព្រះញាណវិសុទ្ធិវង្ស; ១៩- ព្រះធម្មវិសុទ្ធិវង្ស; ២០-ព្រះបិដកធម្ម ។ សមណសក្ដិទីរាជាគណៈក្នុងតំណែងខាងគណៈធម្មយុត្តិកនិកាយ ថ្នាក់ឯកមាន ២ គឺ ១- ព្រះមង្គលទេពាចារ្យ; ២- ព្រះពុទ្ធាចារ្យ ។ ថ្នាក់ទោមាន ៣ គឺ ១- ព្រះមហាព្រហ្មមុនី; ២- ព្រះធម្មឧត្ដម; ៣- ព្រះអរិយកស្សប ។ ថ្នាក់ត្រីមាន ៤ គឺ ១- ព្រះអរិយវង្ស; ២- ព្រះធម្មកវីវង្ស; ៣- ព្រះញាណរង្សី; ៤- ព្រះមហាវីរវង្សាចារ្យ ។ ថ្នាក់ចត្វាមាន ១២ គឺ ១- ព្រះបទុមវង្សា; ២- ព្រះធម្មមុនី; ៣- ព្រះវជិរមេធា; ៤- ព្រះអរិយមុនី; ៥- ព្រះទេពមោលី; ៦- ព្រះធម្មត្ថេរ; ៧- ព្រះអមរាភិរក្ខិត; ៨- ព្រះមហារាជធម្ម; ៩- ព្រះរតនមុនី; ១០- ព្រះធម្មត្រ័យលោកាចារ្យ; ១១- ព្រះធម្មវរោត្ដម; ១២- ព្រះញាណវីរិយៈ ។ រួមសមណសក្ដិព្រះរាជាគណៈក្នុងតំណែងទាំង ៤ ថ្នាក់ គឺខាងគណៈមហានិកាយ៣៥, ខាងគណៈធម្មយុត្តិកនិកាយ មាន ២១ ត្រូវជា ៥៦ ។ ព្រះសង្ឃនាយក ឬ សម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ទាំងពីរព្រះអង្គនិងព្រះរាជាគណៈក្នុងតំណែងទាំង ៥៦ អង្គនេះ សុទ្ធតែព្រះមហាក្សត្រិយ៍ទ្រង់ប្រោសព្រះរាជទានតែងតាំងដោយព្រះរាជក្រឹត្យ ។

សមណភេទ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( បា. សមណវេស ) ភេទជាសមណៈ ។

សមណភាព

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ភាព, បែបបទរបស់សមណៈ ។

សមណប្រេសិត

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ទូតរបស់សង្គ្រាជកាតូលិក ដែលចាត់ឱ្យទៅបំពេញ បេសកកម្មពិសេស មួយកាលមួយគ្រា ។

សមណប្បដិបត្តិ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា សេចក្ដី​បដិបត្តិ​របស់​សមណៈ ​ឬ​សម្រាប់​សមណៈ (ប្រើ​ជា សមណប្បដិបទា ឬ ស្រមណ​ប្រតិបត្តិ, –ប្រតិប័ទ ក៏​បាន) ។

សមណប័ត្រ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា រាជសព្ទ
មានន័យថា ក្រដាសសរសេរតាំងតំណែងយសព្រះភិក្ខុសង្ឃទាំងពួង។

សមណ​ព្រាហ្មណ៍

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា សមណៈ ​និង​ព្រាហ្មណ៍ ។

សមណប្បដិញ្ញា

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ការ​ប្តេជ្ញា​ខ្លួន​ថា​ជា​សមណៈ, ការ​ប្តេជ្ញា​ខ្លួន​ដែល​មិន​មែន​សមណៈ​ថា​ជា​សមណៈ ។

សមណ​បរិភោគ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ការ​ប្រើ​ប្រាស់​បច្ច័យ ៤ តាម​បែប​បទ​របស់​សមណៈ ។

សមណបរិក្ខារ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា គ្រឿងប្រដាប់សម្រាប់សមណៈប្រើប្រាស់ ។

សមណធម៌

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ធម៌សម្រាប់សមណៈ, សមថធម៌ ។

សមណទូត

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ទូតរបស់សង្គ្រាជកាតូលិក (ប៉ាប) ។

សមណជនជី

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា សមណជន គឺអ្នកបួសនិងតាជីឬយាយជី ( ព. កា. )
ឧទាហរណ៍៖ កុំងឿងដោយខ្យល់ កុំឱនពាក្យពល កុំខ្វល់ដោយស្រី កុំកាន់ពិសយង់ គប់នូវស្ត្រី សមណជនជី កុំឲ្យក្ដីត្រូវ ។ ( សាស្រ្តាច្បាប់ រាជនេតិ ជានិពន្ធនៃព្រះរាជសម្ភារ ) ។

សមណចរិយា

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ការប្រព្រឹត្តរបស់សមណៈ, សណ្ដាប់ធ្នាប់ឬបែបបទរបស់សមណៈ ។

សមណគោតម

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( បា.; សំ. ឝ្រមណគៅតម ) សមណៈជាគោតមគោត្ដ គឺសមណៈកើតក្នុងត្រកូលព្រះអាទិត្យ( ព្រះបរមនាមរបស់ព្រះសក្យមុនីសម្ពុទ្ធ ) ។ មើលពាក្យ គោតម និង គោតមគោត្ដ ផង។

សមណគារវៈ ឬ សមណគោរព

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា សេចក្ដីគោរពចំពោះសមណៈ ។

សមណកិច្ច ឬ ស្រមណក្រឹត្យ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា កិច្ចការ ឬក្រឹត្យរបស់សមណៈ ។

សមណ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( បា. សមណ; សំ. ឝ្រមណ ) អ្នកមានព្យាយាមដុតកម្ដៅបាប, អ្នកខំប្រឹងប្រព្រឹត្តធម៌ធ្វើកាយវាចាចិត្តឲ្យស្ងប់ចាកបាប, អ្នកស្ងប់, អ្នករម្ងាប់បាប ( អ្នកបួស ) ។ សមណកិច្ច ឬ ស្រមណក្រឹត្យ កិច្ចការឬក្រឹត្យរបស់សមណៈ ។ សមណគារវៈ ឬ សមណគោរព សេចក្ដីគោរពចំពោះសមណៈ ។ សមណចរិយា ការប្រព្រឹត្តរបស់សមណៈ, សណ្ដាប់ធ្នាប់ឬបែបបទរបស់សមណៈ ។ សមណជនជី ( សៈម៉ៈណៈជន់ជី ) សមណជន គឺអ្នកបួសនិងតាជីឬយាយជី ( ព. កា. ) ។
ឧទាហរណ៍៖ កុំងឿងដោយខ្យល់ កុំឱនពាក្យពល កុំខ្វល់ដោយស្រី កុំកាន់ពិសយង់ គប់នូវស្ត្រី សមណជនជី កុំឲ្យក្ដីត្រូវ ។ ( សាស្រ្តាច្បាប់ រាជនេតិ ជានិពន្ធនៃព្រះរាជសម្ភារ ) ។

                     សមណធម៌ ធម៌សម្រាប់សមណៈ, សមថធម៌ ។ សមណបរិក្ខារ គ្រឿងប្រដាប់សម្រាប់សមណៈប្រើប្រាស់ ។ សមណបរិភោគ ការប្រើប្រាស់បច្ច័យ ៤ តាមបែបបទរបស់សមណៈ ។ សមណប្បដិញ្ញា ( សៈម៉ៈណ័ប-ប៉ៈដិញ-ញ៉ា ) ការប្ដេជ្ញាខ្លួនថាជាសមណៈ, ការប្តេជ្ញាខ្លួនដែលមិនមែនសមណៈថាជាសមណៈ ។ សមណប្បដិបត្តិ ( សៈម៉ៈណ័ប-ប៉ៈដិបាត់ )សេចក្ដីបដិបត្តិរបស់សមណៈឬសម្រាប់សមណៈ ( ប្រើជា សមណប្បដិបទា ឬ ស្រមណប្រតិបត្តិ, –ប្រតិប័ទ ក៏បាន ) ។ សមណព្រាហ្មណ៍ សមណៈនិងព្រាហ្មណ៍ ។ សមណភាព ភាព, បែបបទរបស់សមណៈ ។ សមណភេទ ( បា. សមណវេស ) ភេទជាសមណៈ ។ សមណសព្ទ ឬ ស្រមណសព្ទ ពាក្យសម្រាប់សមណៈនិយាយស្ដីឬសម្រាប់និយាយស្ដីទៅរកសមណៈ, ដូចជា អាត្មា ( ខ្ញុំ ), ចម្រើនពរ ( បាទ,… ), ឆាន់ ( បរិភោគ ), សិង ( ដេក ), ជាដើម ( ហៅថា សមណសព្ទ ) ។ សមណសារូប ( បា. –សារុប្ប ) ដំណើរសមគួរឬសមរម្យដល់សមណៈ, ការស្លៀកដណ្ដប់ត្រឹមត្រូវតាមបែបបទរបស់សមណៈ ។ ល ។

សមឌ្ឍរេខា

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា បន្ទាត់ត្រង់ទម្លាក់ចុះទៅក្រោមមកលើបន្ទាត់ត្រង់។
ឧទាហរណ៍៖ បន្ទាត់ត្រង់ទម្លាក់ចុះទៅក្រោមមកលើបន្ទាត់ត្រង់។

សមឌ្ឍមុម

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា បន្ទាត់ត្រង់ ដែលពុះកាត់មុមចំពាក់កណ្តាល ។

សមឌ្ឍបាត

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា បន្ទាត់ពុះចំកណ្តាលនៃវត្ថុ ដែលមានរាងច្រមុះជ្រូក ទម្លាក់ពីកោណន្តមកជ្រុងប្រទល់មុខ ។

សមញ្ញា

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( បា.; សំ. សមជ្ញា ) នាម, ឈ្មោះ; កេរ្ដិ៍ឈ្មោះ ។ សមញ្ញាប័ដ ដំបារ, ផ្ទាំង, បន្ទះ ( ឈើឬស្ពាន់ជាដើម ) ដែលឆ្លាក់ឬសរសេរឈ្មោះជាគ្រឿងសម្គាល់មុខការ, ស្លាកយីហោ ( ហៅ សញ្ញាណប័ដ ក៏បាន )។
ការដាក់នាម នាមដែលដាក់ឱ្យ ឬមានស្រាប់ ។

សមជ្ជា

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( បា.; សំ. សមជ្យា ) សភា, ទីប្រជុំ, ការប្រជុំ ។ សមជ្ជាគារ ( បា. សមជ្ជា + អគារ “ផ្ទះ, រោង” ) ផ្ទះឬរោងសម្រាប់ប្រជុំ; មន្ទីរសម្រាប់ប្រជុំប្រឹក្សាកិច្ចការផ្សេងៗ ( ម. ព. សមាជ ផង ) ។

សមជ្ជមាល ឬ សមជ្ជាគារ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( < សមជ្ជ + អគារ “រោង, ផ្ទះ” ) រោងជាទីប្រជុំ; រោងមហោស្រព; រោងល្ខោន ។ ល ។

សមជ្ជទិន

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ថ្ងៃដែលត្រូវប្រជុំ; ថ្ងៃដែលមានលេងមហោស្រព ។

សមជ្ជកីឡា

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ការលេងមហោស្រព ។

សមជ្ជកាល

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ឬ –សម័យ កាល ឬសម័យដែលត្រូវប្រជុំគ្នា; ពេលដែលត្រូវលេងមហោស្រព ។

សមជ្ជ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( បា.; សំ. សមជ្យ ) ការប្រជុំ, ការចួបជុំគ្នា; ការប្រជុំលេងសប្បាយ; ការច្រៀងរាំ, ល្បែងរបាំ, មហោស្រព ។ សមជ្ជកាល ឬ –សម័យ កាលឬសម័យដែលត្រូវប្រជុំគ្នា; ពេលដែលត្រូវលេងមហោស្រព ។ សមជ្ជកីឡា ការលេងមហោស្រព ។ សមជ្ជទិន ថ្ងៃដែលត្រូវប្រជុំ; ថ្ងៃដែលមានលេងមហោស្រព ។ សមជ្ជមាល ឬ សមជ្ជាគារ ( < សមជ្ជ + អគារ “រោង, ផ្ទះ” ) រោងជាទីប្រជុំ; រោងមហោស្រព; រោងល្ខោន ។ ល ។

សមជីវិតា

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ការចិញ្ចឹមជីវិតស្មើ គឺចិញ្ចឹមជីវិតត្រូវតាមធម៌ តាមច្បាប់មិនខ្ពស់ៗទាបៗ ។

សមជាតិក

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ឬ –ជាតិកៈ អ្នកដែលមានជាតិស្មើគ្នា ( បើស្ត្រីជា សមជាតិកា ) ។

សមជាតិ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ជាតិស្មើគ្នា; ជាតិត្រូវគ្នា ។

សមជា

👉ថ្នាក់ពាក្យជា និបាតសព្ទ
មានន័យថា គួរជា, ល្មមជា ។
ឧទាហរណ៍៖ សមជានឹងបាន ។

សមចិន្តា

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា គំនិតស្មើគ្នា ។

សមចិត្ត

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ចិត្តស្មើ; ចិត្តស្មើគ្នា ។

សមចារី

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា អ្នកប្រព្រឹត្តស្មើ, អ្នកកាន់ធម៌ស្មើ ( អ្នកមិនលម្អៀងដោយអគតិ ៤ យ៉ាង ); បើស្ត្រីជា សមចារិនី ។

សមចរិយា

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ការប្រព្រឹត្តស្មើ, ការកាន់ធម៌ស្មើ គឺមិនលម្អៀង ព្រោះស្រឡាញ់, ព្រោះស្អប់, ព្រោះល្ងង់, ព្រោះខ្លាច ( ម. ព. អគតិ ផង ) ។

សមង្គុលី

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា និករថនិកសត្វ ដែលមានម្រាមជើងគត់គូ ដូចជាដំរីទឹក គោ ជាដើម។

សមង្គិភាពនៃប្រជាជាតិ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ការមូលចិត្ត វេញធ្លុង ប្រាស្រ័យរាប់រកគ្នា រវាងប្រជាជាតិមួយទៅនឹងមួយ។

សមង្គិភាព

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ដំណើររមូលចិត្ត គំនិត ស្ម័គ្រស្មោះរាប់រកគ្នា រួបរួមគ្នា សមង្គិភាពនៃមតិ។

សមគ្គសំវាស

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ឬ –សង្វាស ការនៅរួមព្រមចិត្តគំនិតគ្នា, ការនៅរួមសុខរួមទុក្ខ ( របស់ស្វាមីភរិយា ) ។ ល ។

សមគ្គភាព

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ភាព ឬដំណើរព្រមព្រៀងគ្នា, សេចក្ដីព្រមព្រៀង ។

សមគ្គចេតនា

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា គំនិតព្រមព្រៀង ។

សមគ្គចិត្ត

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ចិត្តព្រមព្រៀង ។

សមគ្គ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា គុណនាម
មានន័យថា ( បា.; សំ. សមគ្រ ) ដែលព្រមព្រៀងគ្នា, មូលគ្នា, រួបរួមគ្នា; ទាំងអស់, ទាំងមូល; ទួទៅ ។ ប្រើរៀងភ្ជាប់ពីខាងដើមសព្ទដទៃ : សមគ្គកម្ម ការព្រមព្រៀងគ្នា ។ សមគ្គចិត្ត ចិត្តព្រមព្រៀង ។ សមគ្គចេតនា គំនិតព្រមព្រៀង ។ សមគ្គភាព ភាពឬដំណើរព្រមព្រៀងគ្នា, សេចក្ដីព្រមព្រៀង ។ សមគ្គសំវាស ឬ –សង្វាស ( –ស័ង ឬ សង់-វ៉ាស ) ការនៅរួមព្រមចិត្តគំនិតគ្នា, ការនៅរួមសុខរួមទុក្ខ ( របស់ស្វាមីភរិយា ) ។ ល ។

សមគំនិត

👉ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាសព្ទ
មានន័យថា រួមគំនិតជាមួយ ។

សមគោត្ត

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា គោត្រត្រូវគ្នា, សែត្រូវគ្នា; អ្នកដែលមានគោត្រត្រូវគ្នា ។
ឧទាហរណ៍៖ សមគោត្រ ។

សមគួរ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា គុណនាម
មានន័យថា ល្មម, យ៉ាងមធ្យម ។
ឧទាហរណ៍៖ ល្អសមគួរ ។

សមគប់

👉ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាសព្ទ
មានន័យថា គប់រក, ចូលគំនិតគ្នា ។

សមកម្ម

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ការធ្វើឱ្យបានស្មើគ្នា ការពង្រាបផ្ទៃដីឱ្យស្មើគ្នា។

សម

👉ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាសព្ទ
មានន័យថា ( ស. ជ៍ម ឬ ទ្រ្ចម អ. ថ. សម់ ) ហ្វឹកហាត់ឲ្យស្ទាត់, ហាត់ជាមួយគ្នាឲ្យជំនាញ, ល្បងគ្នាមើលឲ្យដឹងដំណើរស្ទាត់រាល់ខ្លួន ។

ឧទាហរណ៍៖ អ្នកប្រដាល់សមដៃគ្នា, លោកសង្ឃសមធម៌, អ្នករៀនបាលីសមប្រយោគ ។

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( ស. សរសេរ ស្ចម ឬ ជ៍្ចម អ. ថ. សម់ ) នេសាទុបករណ៍មួយប្រភេទ មានផ្លែដែកមូលស្រួចបីទន្ទឹមគ្នាឥតងៀង មានដងឈើខ្លីកោងក្ងក់ សម្រាប់ចាក់ត្រី ។ ប្រដាប់មានផ្លែជាម្រាមបួនទន្ទឹមគ្នា ជាគូនឹងស្លាបព្រា សម្រាប់កាន់ចាក់ចាប់អាហារបរិភោគ ។

👉ថ្នាក់ពាក្យជា គុណនាម
មានន័យថា ដែលរញមស្លឹក ដោយត្រូវកម្ដៅថ្ងៃខ្លាំង ឬជាំទឹកជាដើម
ឧទាហរណ៍៖ ឈើសមស្លឹក។

                       ( សំ. បា. ) ដែលស្មើគ្នា, ប៉ុនគ្នា, ប្រហែលគ្នា; ស្រដៀងគ្នា ។
ឧទាហរណ៍៖ រូបរាងសមគ្នា, ប្ដីប្រពន្ធសមគ្នា ។

                       ដែលល្មមល្អមើល, មិនទាស់ភ្នែក, មិនឆ្គង
ឧទាហរណ៍៖ កាត់សក់សម, ស្លៀកពាក់សម ។

                       ដែលត្រូវ, ត្រូវដូច; សមដូចពាក្យគេថា; និយាយដូច្នេះមិនសមសោះ! ។ ល ។ សមគប់ កិ. គប់រក, ចូលគំនិតគ្នា ។ សមគួរ គុ. ល្មម, យ៉ាងមធ្យម : ល្អសមគួរ ។

                      ន. ដំណើរសម្ដែងអាការកិរិយាសុភាពរៀបរយ, ការធ្វើបដិសណ្ឋារៈរកគ្នាត្រូវបែបបទ : មានសមគួររកគ្នា ។ សមគំនិត កិ. រួមគំនិតជាមួយ ។ សមជា និ. គួរជា, ល្មមជា : សមជានឹងបាន ។ សមតែ និ. គួរតែ, ល្មមតែ : សមតែនឹងឲ្យ ។ សមបី និ. គួរបី, គួរគប្បី : សមបីអ្វីនឹងដល់ម្ល៉ឹង!; មិនសមបីនឹងទៅជាយ៉ាងហ្នឹងសោះ! ។ សមបុណ្យ គុ. ដែលគួរដល់បុណ្យ, ដែលល្មមនឹងបុណ្យ ។ សមបើ និ. គួរបើ : មិនសមបើដល់ម្ល៉ឹងសោះ! ។ សមបំណង កិ. ឬ កិ. វិ. បានដូចបំណង; ដែលត្រូវត្រង់តាមបំណង : បានសម្រេចប្រយោជន៍សមបំណង ។ សមប្រកប កិ. ឬ កិ. វិ. បានកបដូចចិត្ត; ដែលត្រូវចួនត្រូវទំនង : រកស៊ីសមប្រកប ។ សមមាឌ កិ. ឬ គុ. ល្មមដល់មាឌ : ខ្លាំងមិនសមមាឌ ។ សមមាត់ កិ. ឬ គុ. គួរដល់មាត់, គួរស្ដីនិយាយ, គួរហើបមាត់ថា : មិនសមមាត់នឹងនិយាយទៅរក ។ សមរម្យ ( –រំ ) គុ. ឬ កិ. វិ. ដែលត្រូវបែបត្រូវយ៉ាង, មិនទាស់ភ្នែក : ស្លៀកពាក់សមរម្យ, រូបឆោមសមរម្យ ។ សមសក្ដិ ឬ –ស័ក្ដិ ន. ឬ គុ. អំណាចដ៏សមរម្យ; អំណាចស្មើ; សមបុណ្យ សមអំណាច ។ សមសារ ( ម. ព. លំនាំសមសារ ផង ) ។ សមសួន គុ. ( សំ. បា. សម + ស. ស់្វន អ. ថ. សួន “ភាគ, ចំណែក, ប៉ែក” ) មានភាគដ៏សម, សមតាមភាគ; សមតាមបែប, តាមភាព; ដែលត្រូវតាមខ្នាត : រូបរាងសមសួន; មានកម្ពស់សមសួន ។ ល ។

                        ( សំ. បា. ) ស្មើ, ស្មើគ្នា, ប៉ុនគ្នា, ប្រហែលគ្នា, ដូចគ្នា ( ព. ផ្ទ. វិសម ) ។ប្រើរៀងភ្ជាប់ពីខាងដើមសព្ទដទៃបានតាមគួរដល់ការប្រកប : សមគោត្ត ឬ –គោត្រ គោត្រត្រូវគ្នា, សែត្រូវគ្នា; អ្នកដែលមានគោត្រត្រូវគ្នា ។ សមចរិយា ( សៈម៉ៈចៈរ៉ិយ៉ា ) ការប្រព្រឹត្តស្មើ, ការកាន់ធម៌ស្មើ គឺមិនលម្អៀង ព្រោះស្រឡាញ់, ព្រោះស្អប់, ព្រោះល្ងង់, ព្រោះខ្លាច ( ម. ព. អគតិ ផង ) ។ សមចារី អ្នកប្រព្រឹត្តស្មើ, អ្នកកាន់ធម៌ស្មើ ( អ្នកមិនលម្អៀងដោយអគតិ ៤ យ៉ាង ); បើស្ត្រីជា សមចារិនី ។ សមចិត្ត ចិត្តស្មើ; ចិត្តស្មើគ្នា ។ សមចិន្ដា ( –ចិន-ដា ) គំនិតស្មើគ្នា ។ សមជាតិ ជាតិស្មើគ្នា; ជាតិត្រូវគ្នា ។ សមជាតិក ឬ –ជាតិកៈ អ្នកដែលមានជាតិស្មើគ្នា ( បើស្ត្រីជា សមជាតិកា ) ។ សមជីវិតា ការចិញ្ចឹមជីវិតស្មើ គឺចិញ្ចឹមជីវិតត្រូវតាមធម៌ តាមច្បាប់មិនខ្ពស់ៗទាបៗ ។ សមតេជះ តេជះ, អំណាច ស្មើគ្នា; អ្នកដែលមានអំណាចស្មើគ្នា ។ សមទណ្ឌ (–ទ័ន ) អាជ្ញា, ពិន័យដែលសមនឹងទោសខុស ។ សមនាម ឬ សមាននាម ( សៈម៉ានៈ– ) ឈ្មោះត្រូវគ្នា; អ្នកដែលមានឈ្មោះត្រូវគ្នា ។ សមភាគ ចំណែកស្មើគ្នា ។ សមភាព ភាពស្មើគ្នា, ដំណើរស្មើមុខគ្នា ( ម. ព. នេះទៀតផង ) ។ សមវ័យ អាយុស្មើគ្នា, ឆ្នាំតំណាលគ្នា ។ សមវិជ្ជា ឬ –វិទ្យា ចំណេះស្មើគ្នា ។ សមវិទ អ្នកដែលមានចំណេះស្មើគ្នា ។ សមវិបាក ដែលមានវិបាកស្មើគ្នា; អំពើដែលមានផលស្មើគ្នា ។ សមានុភាព ( សៈម៉ា–; សំ. បា. < សម + អានុភាវ ) អានុភាពស្មើគ្នា; អ្នកដែលមានអានុភាពស្មើគ្នា ។ ល ។

👉ថ្នាក់ពាក្យជា រាជសព្ទ
មានន័យថា ស្នងព្រះអង្គុលា ។

សភា–

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( មើលក្នុងពាក្យ សភា )។

សភា​ស័ទ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា អ្នក​ខ្នះខ្នែង​កិច្ច​ការ​ក្នុង​ទី​ប្រជុំ​ ឬ​ក្នុង​សមាគម ។

សភា​សាមញ្

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា សន្និបាត​តាម​ធម្មតា គឺ​ការ​ប្រជុំ​តាម​ពេល​វេលា​ដែល​បាន​កំណត់​ទុក​ជា​ស្រេច ។ល។

សភា​សមាជិក

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ក្រុម​ជំនុំ (ក្រៅ​ពី​សភា​នាយក​និង​សភានុនាយក); បើ​ស្ត្រី​ជា សភា​សមាជិកា ។

សភា​វិសាមញ្

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា សភា​ជា​វិសាមញ្ញ, សន្និបាត​ប្លែក​ពី​ធម្មតា, ការ​ប្រជុំ​ប្លែក​ខុស​ពី​ពេល​ធម្មតា ដែល​បាន​កំណត់​ទុក​ពី​មុន​មក
ឧទាហរណ៍៖ រដ្ឋ​សភា តែង​បើក​សភា​វិសាមញ្ញ​ក្នុង​ករណី​ដែល​មាន​កិច្ច​ការ​ជា​ពិសេស​ហើយ​ជា​បន្ទាន់ ។

សភា​លេខាធិការ, សភា​លេខានុការ លេខាធិការ, លេខានុការ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា របស់​ក្រុម​ប្រជុំ​ពិភាក្សា​កិច្ច​ការ (បើ​ស្ត្រី​ជា សភា​លេខាធិការិកា, សភា​លេខានុការិកា) ។

សភា​នាយក

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា នាយក, អធិបតី របស់​ក្រុម​ជំនុំ; ចាងហ្វាង ក្រុម​ជំនុំ; បើ​ស្ត្រី​ជា សភា​នាយិកា (ហៅ សភាធិបតី, សភាបតី អ. ថ. –ប៉ៈតី ក៏​បាន; បើ​ស្ត្រី​ជា សភាធិបតានី, សភាបតានី អ. ថ. –ប៉ៈ–) ។

សភាសាមញ្ញ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា សន្និបាតសាមញ្ញ ឬការប្រជុំដែលធ្វើឡើងតាមពេលវេលាកំណត់ទុកជាស្រេច ។

សភាសហភាព

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ភាសាដែលប្រទេសបារាំង បានតាំងបង្កើតក្រោយពីផុតសង្គ្រាមលោកលើកទីពីរ ដោយមានអ្នកតំណាងប្រទេសបារាំង និងអ្នកតំណាងប្រទេសនានាជាចំណុះ ជាសមាជិក សភានេះផុតអាយុជីវិតតាំងពីប្រទេស ដែលជាសមាជិកបាន ឯករាជ្យរៀងៗខ្លួនមក ។