Author: Buy Khmer Book

សង្ខេប

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( បា.; សំ. សំក្សេប ) សេចក្ដីបំប្រួញ សេចក្ដីយ៉ : និយាយដោយសង្ខេប។ ខ្មែរប្រើជា កិ. ក៏មាន “”បំប្រួញ”” : យើងត្រូវសង្ខេបសេចក្ដីនេះត្រឹមប៉ុណ្ណេះសិន។ ប្រើជា គុ ក៏បាន “”ដែលបំប្រួញ”” : រឿងសង្ខេប។ បើរៀងភ្ជាប់ពីខាងដើមសព្ទដទៃ អ. ថ. សង់ខេប៉ៈ, ដូចជា : សង្ខេបកថា សង្ខេបន័យ សង្ខេបបទ សង្ខេបវត្ថុ ពាក្យ ន័យ បទ រឿងសង្ខេប។ ល ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សង្ខុញ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាសព្ទ
មានន័យថា ជំរុញ រុញដោយប្រញាប់ឲ្យជ្រុលឬឲ្យលឿនទៅមុខ; បង្ខំខ្លាំងឲ្យទាន់ចិត្ត បន្ទាន់ចិត្ត ។
ឧទាហរណ៍៖ សង្ខុញឲ្យទាន់ការ សង្ខុញដាក់; សួរសង្ខុញ ទារសង្ខុញ សង្ខុញចូល។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សង្ខិត្ត

👉ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាសព្ទ
មានន័យថា ( បា.; សំ. សំក្សិប្ត ) បំប្រួញឲ្យខ្លី; បង្រួញ; ស្លេះទុក; ដែលរួញ, រួញរា; សង្ខេប ។
ឧទាហរណ៍៖ រឿងនេះត្រូវសង្ខិត្តទុកសិន; រឿងសង្ខិត្ត ។ សង្ខិតកថា ( សង់ខិត-តៈកៈថា ) ពាក្យសង្ខេប ។ សង្ខិត្តចិត្ត ចិត្តរួញ, ចិត្តរួញរា ។ សង្ខិត្តន័យ ន័យសង្ខេប ។ ល ។

👉ថ្នាក់ពាក្យជា គុណនាម
មានន័យថា ( បា.; សំ. សំក្សិប្ត ) បំប្រួញឲ្យខ្លី; បង្រួញ; ស្លេះទុក; ដែលរួញ, រួញរា; សង្ខេប ។
ឧទាហរណ៍៖ រឿងនេះត្រូវសង្ខិត្តទុកសិន; រឿងសង្ខិត្ត ។ សង្ខិតកថា ( សង់ខិត-តៈកៈថា ) ពាក្យសង្ខេប ។ សង្ខិត្តចិត្ត ចិត្តរួញ, ចិត្តរួញរា ។ សង្ខិត្តន័យ ន័យសង្ខេប ។ ល ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សង្ខារុបេក្ខា

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា (បា. < សង្ខារ + ឧបេក្ខា ) ដំណើរជើយព្រងើយចំពោះអ្វីៗទាំងពួង ។ ល ។ (ម.ព. សង្ខារ បន្ថែម)

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សង្ខារលោក

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា លោកគឺសង្ខារ, លោកដែលទុកថាជាសង្ខារ; សេចក្ដីចម្រើននិងសេចក្ដីវិនាស ។ (ម.ព. សង្ខារ បន្ថែម)

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សង្ខារបធាន ឬ –រប្បធាន

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ការតាំងនៅមាំរបស់សង្ខារ ។ (ម.ព. សង្ខារ បន្ថែម)

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សង្ខារបច្ច័យ ឬ –រប្បច្ច័យ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ធម៌ដែលជាបច្ច័យឲ្យកើតវិញ្ញាណ ។ (ម.ព. សង្ខារ បន្ថែម)

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សង្ខារនិរោធ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ដំណើររលត់សង្ខារ, ដំណើរលែងមានសង្ខារតទៅទៀត ។ (ម.ព. សង្ខារ បន្ថែម)

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សង្ខារធម៌

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ធម៌គឺសង្ខារ ឬសង្ខារដែលរាប់ថាធម្មតា ។ (ម.ព. សង្ខារ បន្ថែម)

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សង្ខារទុក្ខ ( –រ៉ៈទុក )

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា សេចក្ដីព្រួយលំបាករបស់ជីវិត ឬព្រោះជីវិត ។ (ម.ព. សង្ខារ បន្ថែម)

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សង្ខារក្ខន្ធ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា គំនរ ឬកងនៃគំនិត ( ដែលរាប់ជាខន្ធទី ៤ ក្នុងខន្ធទាំង ៥ ) ។ (ម.ព. សង្ខារ បន្ថែម)

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សង្ខារ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( បា.; សំ. សំស្ការ ) ការតាក់តែង, គ្រឿងប្រកបឬតាក់តែង; គ្រឿងប្រុង; ភ្ជុំ ប្រមូលផ្សំ; សព៌ាង្គកាយ; ជីវិត; គំនិត; អ្វីៗទាំងពួងក្នុងលោក; . . . ។ សង្ខារក្ខន្ធ ( –រុ័ក-ខ័ន ) គំនរឬកងនៃគំនិត ( ដែលរាប់ជាខន្ធទី ៤ ក្នុងខន្ធទាំង ៥ ) ។ សង្ខារទុក្ខ ( –រ៉ៈទុក ) សេចក្ដីព្រួយលំបាករបស់ជីវិតឬព្រោះជីវិត ។ សង្ខារធម៌ ( –រ៉ៈ ធ័រ ) ធម៌គឺសង្ខារឬសង្ខារដែលរាប់ថាធម្មតា ។ សង្ខារនិរោធ ( –រ៉ៈនិរោត ) ដំណើររលត់សង្ខារ, ដំណើរលែងមានសង្ខារតទៅទៀត ។ សង្ខារបច្ច័យ ឬ –រប្បច្ច័យ ( –រ៉ៈ ឬ រុ័ប-បុ័ច-ចៃ ) ធម៌ដែលជាបច្ច័យឲ្យកើតវិញ្ញាណ ។ សង្ខារបធាន ឬ –រប្បធាន ( –រ៉ៈឬរុ័ប-ប៉ៈ– ) ការតាំងនៅមាំរបស់សង្ខារ ។ សង្ខារលោក ( –រ៉ៈ–) លោកគឺសង្ខារ, លោកដែលទុកថាជាសង្ខារ; សេចក្ដីចម្រើននិងសេចក្ដីវិនាស ។ សង្ខារុបេក្ខា (–ប៉េក-ខា; បា. < សង្ខារ + ឧបេក្ខា ) ដំណើរជើយព្រងើយចំពោះអ្វីៗទាំងពួង ។ ល ។ កាយសង្ខារ ( –យ៉ៈ សង់ខា ) ខ្យល់ដកដង្ហើមចេញចូល ។ ចិត្តសង្ខារ ( ចិត-តៈសង់ខា ) សញ្ញានិងវេទនា ។ ជីវិតសង្ខារ ( –តៈសង់ខា ) អាយុ ភ្លើងធាតុនិងបដិសន្ធិវិញ្ញាណ ។ វចីសង្ខារ ( វៈចីសង់ខា ) វិតក្កៈ និង វិចារៈ ( ព. ពុ. ទាំងអស់ )។ ល ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សង្ខារ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( បា.; សំ. សំស្ការ ) ការតាក់តែង, គ្រឿងប្រកបឬតាក់តែង; គ្រឿងប្រុង; ភ្ជុំ ប្រមូលផ្សំ; សព៌ាង្គកាយ; ជីវិត; គំនិត; អ្វីៗទាំងពួងក្នុងលោក; . . . ។ សង្ខារក្ខន្ធ ( –រុ័ក-ខ័ន ) គំនរឬកងនៃគំនិត ( ដែលរាប់ជាខន្ធទី ៤ ក្នុងខន្ធទាំង ៥ ) ។ សង្ខារទុក្ខ ( –រ៉ៈទុក ) សេចក្ដីព្រួយលំបាករបស់ជីវិតឬព្រោះជីវិត ។ សង្ខារធម៌ ( –រ៉ៈ ធ័រ ) ធម៌គឺសង្ខារឬសង្ខារដែលរាប់ថាធម្មតា ។ សង្ខារនិរោធ ( –រ៉ៈនិរោត ) ដំណើររលត់សង្ខារ, ដំណើរលែងមានសង្ខារតទៅទៀត ។ សង្ខារបច្ច័យ ឬ –រប្បច្ច័យ ( –រ៉ៈ ឬ រុ័ប-បុ័ច-ចៃ ) ធម៌ដែលជាបច្ច័យឲ្យកើតវិញ្ញាណ ។ សង្ខារបធាន ឬ –រប្បធាន ( –រ៉ៈឬរុ័ប-ប៉ៈ– ) ការតាំងនៅមាំរបស់សង្ខារ ។ សង្ខារលោក ( –រ៉ៈ–) លោកគឺសង្ខារ, លោកដែលទុកថាជាសង្ខារ; សេចក្ដីចម្រើននិងសេចក្ដីវិនាស ។ សង្ខារុបេក្ខា (–ប៉េក-ខា; បា. < សង្ខារ + ឧបេក្ខា ) ដំណើរជើយព្រងើយចំពោះអ្វីៗទាំងពួង ។ ល ។ កាយសង្ខារ ( –យ៉ៈ សង់ខា ) ខ្យល់ដកដង្ហើមចេញចូល ។ ចិត្តសង្ខារ ( ចិត-តៈសង់ខា ) សញ្ញានិងវេទនា ។ ជីវិតសង្ខារ ( –តៈសង់ខា ) អាយុ ភ្លើងធាតុនិងបដិសន្ធិវិញ្ញាណ ។ វចីសង្ខារ ( វៈចីសង់ខា ) វិតក្កៈ និង វិចារៈ ( ព. ពុ. ទាំងអស់ )។ ល ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សង្ខតធម៌

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( បា. សង្ខតធម្ម; សំ. សំស្ក្ឫត + ធម៌ ) ធម៌ដែលបច្ច័យប្រជុំតាក់តែង, សង្ខារ ឬសង្ខារធម៌ ។
ឧទាហរណ៍៖ សាកលលោកជាសង្ខតធម៌ ។ ព. ផ្ទ. អសង្ខតធម៌។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សង្ខកុដ្ឋិ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( បា.; សំ. ឝង្ខកុឞ្ឋិ ) ឃ្លង់ល្ពៅ ។ រ. ស. ឬ ព. ខ្ព. ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សង្ក្រាន្តិ

មានន័យថា ( ម. ព. សង្ក្រាន្ត )។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សង្ក្រាន្ត

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( សំ. សង្ក្រាន្តិ ) ដំណើរឃ្លាតចាកទី; ការឈានចូលដល់; ដំណើរដែលព្រះអាទិត្យចរចូលដល់ទីចួបមួយជុំរាសិចក្រ គឺដំណើរដែលដើមនិងចុងនៃរាសិចក្រចួបគ្នា ពេញគ្រប់ជាមួយឆ្នាំ ( ដំណើរដាច់ឆ្នាំចាស់ផ្លាស់ឆ្នាំថ្មី ), ពិធីចូលឆ្នាំថ្មី ( សង្ក្រាន្តមានបីថ្ងៃគឺ ថ្ងៃទី ១ ជា ថ្ងៃចូលឆ្នាំ, ថ្ងៃទី ២ ជា ពារកណ្ដាល ឬហៅថា វ័នបត( ថ្ងៃខ្វាក់ ), ថ្ងៃទី ៣ ជា ពារឡើងស័ក គឺផ្លាស់ស័កថ្មីនៅថ្ងៃនេះឯង ។
ឧទាហរណ៍៖ ថ្ងៃសង្រ្កាន្ដ, ពិធីសង្រ្កាន្ដ ។ ត្រស្តិសង្រ្កាន្ដ ពិធីត្រស្តិនិងសង្រ្កាន្ដដែលក្សត្រិយ៍ពីបុរាណរួមគ្នាក្នុងកាលតែមួយ ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សង្ក្រម

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា អនុញ្ញាតឱ្យដឹកទំនិញកាត់ឆ្លងទីក្រុង ឬរដ្ឋ ដោយមិនចាំបាច់បង់ពន្ធនាំចូល ដូចយ៉ាងទំនិញដែលដឹកចូលទៅប្រទេសឡាវ ត្រូវធ្វើសង្ក្រមកាត់ប្រទេសកម្ពុជា ឬថៃជាដើម ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សង្ក្រម

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា អនុញ្ញាតឱ្យដឹកទំនិញកាត់ឆ្លងទីក្រុង ឬរដ្ឋ ដោយមិនចាំបាច់បង់ពន្ធនាំចូល ដូចយ៉ាងទំនិញដែលដឹកចូលទៅប្រទេសឡាវ ត្រូវធ្វើសង្ក្រមកាត់ប្រទេសកម្ពុជា ឬថៃជាដើម ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សង្កោបមូល

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា មូល, ដើមហេតុ, ប្រភពនៃកំហឹង; ដើមទងដែលនាំបណ្ដាលឲ្យក្រោធ ។ ល ។ (ម.ព. សង្កោប បន្ថែម)

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សង្កោបការណ៍

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ហេតុនៃកំហឹង, ហេតុដែលបណ្ដាលឲ្យខឹង ។ (ម.ព. សង្កោប បន្ថែម) ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សង្កោប

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( សំ. បា. ) ការកម្រើក; ការកក្រើកចិត្ត, សេចក្ដីក្រោធ ។ សង្កោបការណ៍ ( –ប៉ៈ– ) ហេតុនៃកំហឹង, ហេតុដែលបណ្ដាលឲ្យខឹង ។ សង្កោបមូល ( –ប៉ៈ– ) មូល, ដើមហេតុ, ប្រភពនៃកំហឹង; ដើមទងដែលនាំបណ្ដាលឲ្យក្រោធ។ ល ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សង្កោចន៍

មានន័យថា ( ម. ព. សង្កោចន )។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សង្កោចនាការ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា (សំ. បា. < សង្កោចន + អាការ ) អាការជូរមុខ, អាការក្រញូវមុខ ។
ឧទាហរណ៍៖ ទទួលភ្ញៀវដោយសង្កោចនាការ ។ ល ។ (ម.ព. សង្កោចន បន្ថែម )

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សង្កោចនភាព

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ភាពជូរមុខ, ភាពក្រញូវមុខ ។
ឧទាហរណ៍៖ សម្ដែងសង្កោចនភាពរកគ្នា ។ (ម.ព. សង្កោចន បន្ថែម )

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សង្កោចន

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( សំ. បា. សង្កោចន ) ដំណើរជ្រួញ, ជ្រីវ; ការចងចិញ្ចើម; ដំណើរជូរមុខ, ដំណើរធ្វើមុខក្រញូវ ។ សង្កោចនភាព ( –ចៈន៉ៈភាប ) ភាពជូរមុខ, ភាពក្រញូវមុខ
ឧទាហរណ៍៖ សម្ដែងសង្កោចនភាពរកគ្នា ។

                     សង្កោចនាការ ( –ចៈន៉ាកា; សំ. បា. < សង្កោចន + អាការ ) អាការជូរមុខ, អាការក្រញូវមុខ ។
ឧទាហរណ៍៖ ទទួលភ្ញៀវដោយសង្កោចនាការ ។ ល ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សង្កែភ្លើង, ព្រលប់ថ្កូវ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ចុល្លព្រឹក្សមួយប្រភេទ កំពស់ ១-៤ ម ដុះក្នុងព្រៃល្បោះ នៃប្រទេសក្តៅសកលលោក។ ស្លឹក សម្រាប់ឆុងផឹកដូចតែ។ ដើមគេយកធ្វើអុសដុត ល្អប្រណិត។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សង្កែភ្លើង

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ឈ្មោះឈើមួយប្រភេទ សណ្ឋានស្លឹកស្រដៀងនឹងស្លឹកឱជ្រឹង គេច្រើនប្រើសំបកធ្វើជាថ្នាំរម្ងាប់រោគបានច្រើនយ៉ាង តាមគួរដល់ការផ្សំប្រើតាមតម្រាគ្រូថ្នាំបុរាណ។
ចុល្លព្រឹក្សមួយប្រភេទ កំពស់ ១-៤ ម ដុះក្នុងព្រៃល្បោះ នៃប្រទេសក្តៅសកលលោក។ ស្លឹក សម្រាប់ឆុងផឹកដូចតែ។ ដើមគេយកធ្វើអុសដុត ល្អប្រណិត។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សង្កែព្រៃ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា គុម្ពព្រឹក្សកម្ពស់ ១-២ ម ដុះក្នុងព្រៃក្រាស់នៃស្រុកចិន ស្រុកខ្មែរ និងស្រុកវៀតណាម។ គេយកស្លឹកមូរបារីជក់បានដូចស្លឹកសង្កែធម្មតាដែរ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សង្កែ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ឈ្មោះឈើអសារជាតិមួយប្រភេទ សាច់សរឹង អ្នកស្រុកកណ្ដាលស្ទឹងពេញចិត្តដាំតាមភ្លឺស្រែ ជ្រុះស្លឹកមកនាំឲ្យដីស្រែចម្រើនជីជាតិល្អ ជាឈើងាយកើត ទោះកាប់ក្របែលដើមទុកឲ្យនៅតែគល់ ក៏អាចឆាប់ដុះជាលំពង់លូតលាស់ចម្រើនឡើងទៀតបាន គេប្រើការបន្ទំល័ក្តក៏បាន ធ្វើជាឧសដុតក៏បាន ស្លឹកប្រើការមូរបារីក៏បាន ជាឈើមានប្រយោជន៍ គួរប្រជាពលរដ្ឋគ្រប់ស្រុកពេញចិត្តដាំតាមភ្លឺស្រែរាល់គ្នា ឬដាំធ្វើជារបងភូមិរបងចម្ការផងក៏ស្រួលណាស់, បើឧស្សាហ៍កាប់កាត់សម្រួលរឿយៗ មិនចម្រើនម្លប់ដល់ទៅបោកស្រូវ ឬបោកដំណាំឲ្យអន់ឡើយ។

                        ឈ្មោះស្រុកមួយក្នុងខេត្តបាត់ដំបង។

                        ចុល្លព្រឹក្ស កម្ពស់ ២-១៩ ម ដុះក្នុងព្រៃល្បោះ ទីវាល តាមមាត់ទឹក មានក្នុងឧបទ្វីបឥណ្ឌូចិន (ថៃ ភូមា កម្ពុជា លាវ វៀតណាម) ។ ស្លឹកសង្កែ គេដាក់ក្រោមពូក ឬកន្ទេលឱ្យស្ងួត រាបល្អសម្រាប់មូរថ្នាំជក់ ល័ក្ខល្អលេខ១ សម្រាប់ជ្រលក់សូត្រកើតលើដើមសង្កែនេះឯង សោយសត្វម្យ៉ាងឈ្មោះ “Carteria lacca” គ្រូពេទ្យហ្មបុរាណប្រើផ្លែសង្កែសម្រាប់ឱ្យធ្លាក់ព្រូន។ សំបកផ្សំជាមួយថ្នាំផ្សេងៗទៀត គេប្រើព្យាបាលដំបៅឃ្លង់។ ពេទ្យសត្វប្រើសំបកជាថ្នាំកម្លាំងគោ និងសេះ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សង្កេតសង្កិន

👉ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាសព្ទ
មានន័យថា សង្កេតឈ្លេចឈ្លីឲ្យឃើញពិត ។ (ម.ព. សង្កិន បន្ថែម)

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សង្កេត

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( សំ. បា. ) ការកំណត់, ការមត់គ្នា, ណាត់គ្នា, ប្ដេជ្ញាគ្នា; ការយល់ព្រមជាមួយ; សញ្ញា; ការពិនិត្យឲ្យឃើញច្បាស់ ។
ឧទាហរណ៍៖​ ធ្វើតាមសង្កេត ។ ខ្មែរច្រើនប្រើជា កិ. សំដៅសេចក្ដីថា “ពិនិត្យ, ចំណាំ, គ្នេរគ្នាន់, រំពឹងមើល ឲ្យឃើញជាក់” : ត្រូវសង្កេតមើលសិន; បានសង្កេតឃើញសព្វគ្រប់ហើយ ។ សូត្របាលីពិនិត្យតាមអក្ខរប្បភេទ : សូត្រធម៌សង្កេត ( ម. ព. សង្កត់ កិ. ផង ) ។ បើរៀងភ្ជាប់ពីខាងដើមសព្ទដទៃ អ. ថ. សង់កេតៈ; ដូចជា : សង្កេតកម្ម ការឲ្យសញ្ញា ។ សង្កេតការណ៍ ហេតុដែលគួរសង្កេត, ហេតុនៃការពិនិត្យមើល ។ សង្កេតភាព ដំណើរសង្កេត ។ សង្កេតលក្ខណៈ លក្ខណៈនៃការពិនិត្យមើល ។ សង្កេតវិធី បែបនៃការពិនិត្យមើល ។ ល ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សង្កៀរ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាសព្ទ
មានន័យថា រអាឬរអាមខ្លាំង
ឧទាហរណ៍៖ សង្កៀរធ្មេញ សង្កៀរជើង សង្កៀរសាច់។ សង្កៀរចិត្ត រអាចិត្ត ជ្រេញចិត្ត ទ្រាន់ចិត្តខ្លាំង។ សង្កៀរត្រចៀក រអាមឬខ្ទ័រត្រចៀក គឺឮសូរសព្ទខ្លាំងជិតត្រចៀក ឬឮសម្ដីពុំគួរគាប់ នាំឲ្យខ្ទ័រ ឬរអាមស្រោតប្រសាទ។

👉ថ្នាក់ពាក្យជា គុណនាម
មានន័យថា រអាឬរអាមខ្លាំង ។
ឧទាហរណ៍៖ សង្កៀរធ្មេញ សង្កៀរជើង សង្កៀរសាច់។ សង្កៀរចិត្ត រអាចិត្ត ជ្រេញចិត្ត ទ្រាន់ចិត្តខ្លាំង ។ សង្កៀរត្រចៀក រអាមឬខ្ទ័រត្រចៀក គឺឮសូរសព្ទខ្លាំងជិតត្រចៀក ឬឮសម្ដីពុំគួរគាប់ នាំឲ្យខ្ទ័រ ឬរអាមស្រោតប្រសាទ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សង្កៀត

👉ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាសព្ទ
មានន័យថា ប៉ះត្រដុសត្បៀតគ្នា លាន់ឮសូរង៉េតង៉តៗឬក្រតៗ ជាដើម ។
ឧទាហរណ៍៖ ដើមឫស្សីសង្កៀតគ្នា ដេកសង្កៀតធ្មេញ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សង្កើសង្កាញ់

👉ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាសព្ទ
មានន័យថា ស្រៀវស្រាញក្ដៅមុខក្ដៅមាត់រកកល់គ្រុន ។
ឧទាហរណ៍៖ កាលណាបើសង្កើសង្កាញ់ត្រូវរកថ្នាំលេប ឬផឹកភ្លាមទៅ កុំបង្អង់ទុកឲ្យដល់ទៅចាប់គ្រុនទាន់។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សង្កើច

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា សុខុមសត្វមួយប្រភេទ ជាពួកសំសេទជសត្ត កើតនៅទីដេកទីអង្គុយ មានក្លិនធុំឆួលខ្មោះ, ខាំជញ្ជក់ឈាមមនុស្សជាអាហារ
ឧទាហរណ៍៖ សង្កើចខាំណាស់ដេកមិនបានទេ!; ពាក្យបណ្ដៅថា អាសាំងកខ្លី យប់ៗចង់ស្រី ប្រុសវាក៏ចង់ ( តើគឺអ្វី? –សង្កើច; ថាត្រូវហើយ! ) ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សង្កួតត្មាត

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ឈ្មោះព្រឹក្សមួយប្រភេទកំពស់ ១០-១៥ ម ដុះក្នុងព្រៃល្បោះ ឬព្រៃក្រាស់ជ្រុះស្លឹកនៃប្រទេសកម្ពុជា វៀតណាម និងថៃខាងត្បូង។ ឈើអាចធ្វើគ្រឿងផ្ទះរាយរងបាន។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សង្កួត

👉ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាសព្ទ
មានន័យថា កួតរឿយៗ; ត្រដុសរឿយៗ ធ្វើឲ្យកកិតរឿយៗ ។
ឧទាហរណ៍៖ សង្កួតកាំបិត ។ ថ្មសង្កួត ឈើ– ស្បែក– ថ្ម ឈើ ស្បែក សម្រាប់សង្កួតកាំបិតជាដើម។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សង្កុបកម្ម

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ការអុជអាល ចាក់រុកបំបះមិនឱ្យស្តាប់បង្គាប់នាយចៅហ្វាយ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សង្កឹម

មានន័យថា ( ម. ព. សង្កិម )។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សង្កិលេសិកសន្ដាន

👉ថ្នាក់ពាក្យជា គុណនាម
មានន័យថា សន្ដានសៅហ្មង, សន្ដានចិត្តមិនបរិសុទ្ធ ។ ល ។ (ម.ព. សង្កិលេសិក បន្ថែម )

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សង្កិលេសិកធម៌

👉ថ្នាក់ពាក្យជា គុណនាម
មានន័យថា ធម៌សៅហ្មង ។ (ម.ព. សង្កិលេសិក បន្ថែម ) ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សង្កិលេសិកចិត្ត

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ចិត្តដែលមានសៅហ្មង ។ (ម.ព. សង្កិលេសិក បន្ថែម ) ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សង្កិលេសិក

👉ថ្នាក់ពាក្យជា គុណនាម
មានន័យថា ( បា.; សំ. សំក្លេឝិក ) ដែលសៅហ្មង; ដែលជាមន្ទិល; ដែលនាំឲ្យអួអាប់ ឲ្យស្រអាប់។ សង្កិលេសិកចិត្ត ចិត្តដែលមានសៅហ្មង។ សង្កិលេសិកធម៌ ធម៌សៅហ្មង។ សង្កិលេសិកសន្ដាន ( –សន់-ដាន ) សន្ដានសៅហ្មង សន្ដានចិត្តមិនបរិសុទ្ធ។ល ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សង្កិលេស

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( បា.; សំ. សំក្លេឝ ) គ្រឿងសៅហ្មង, គ្រឿងសៅហ្មងចិត្ត; មន្ទិល; គ្រឿងនាំឲ្យអួអាប់, ឲ្យស្រអាប់ ។
ឧទាហរណ៍៖ រាគៈ, ទោសៈ, មោហៈ . . . ជាសង្កិលេសរបស់ចិត្ត; ពពក, ផ្សែង, ធូលី . . . ជាសង្កិលេសរបស់ព្រះអាទិត្យព្រះចន្ទ្រ ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សង្កិម

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ឈ្មោះសំពត់សូត្រ ត្បាញលើកជាផ្កាល្អិតៗផ្សេងៗ ព័ណ៌ភ្លឺរលើប កំណើតមកពីប្រទេសក្រៅ ។
ឧទាហរណ៍៖ សំពត់សង្កិម ត្បូងខ្នើយសង្កិម។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សង្កិន

👉ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាសព្ទ
មានន័យថា កិនហើយកិនទៀត, កិនរឿយៗ : សង្កិនឲ្យល្អិតម៉ដ្ឋ ។ ព. ប្រ. សង្កេត, ពិនិត្យ, ឈ្លេចឈ្លី ឲ្យឃើញជាក់ ឲ្យឃើញពិត : សង្កិនរក, សង្កិនឲ្យឆ្លើយ, សួរសង្កិន ។ សង្កត់សង្កិន ( ម. ព. សង្កត់ កិ. ) ។ សង្កេតសង្កិន សង្កេតឈ្លេចឈ្លីឲ្យឃើញពិត ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សង្កិណ្ណបុត្រ ឬ –បុត្រី

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា បុត្រឬបុត្រីលាយជាតិ ( កូនកាត់ ) ។ ល ។ (ម.ព. សង្កិណ្ណ បន្ថែម) ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សង្កិណ្ណដ្ឋាន

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ទីចង្អៀត, សម្ពាធដ្ឋាន ។ (ម.ព. សង្កិណ្ណ បន្ថែម)

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សង្កិណ្ណជាតិ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ជាតិលាយ (ជាតិកាត់) មនុស្សដែលមានជាតិលាយ ( មនុស្សកាត់ជាតិ ) ។ (ម.ព. សង្កិណ្ណ បន្ថែម) ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សង្កិណ្ណគ្រឹះ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ផ្ទះដែលចង្អៀតថ្តែថ្តុក ។ (ម.ព. សង្កិណ្ណ បន្ថែម)

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សង្កិណ្ណ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( បា.; សំ. សង្កីណ៌ ) ដែលចង្អៀតថ្តែ ដែលញៀតញាត់ ណែនណាន់ តាន់តាប់; ដែលលាយគ្នា ច្របូកច្របល់គ្នា ។ សង្កិណ្ណគ្រឹះ ផ្ទះដែលចង្អៀតថ្តែថ្តុក។ សង្កិណ្ណជាតិ ជាតិលាយ ( ជាតិកាត់ ); មនុស្សដែលមានជាតិលាយ ( មនុស្សកាត់ជាតិ ) ។ សង្កិណ្ណដ្ឋាន ទីចង្អៀត សម្ពាធដ្ឋាន ។ សង្កិណ្ណបុត្រ ឬ –បុត្រី បុត្រឬបុត្រីលាយជាតិ ( កូនកាត់ )។ល ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សង្កាសរូប ឬ –សណ្ឋាន

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា រូប ឬទ្រង់ទ្រាយដូចគ្នា, ប៉ុនគ្នា, ប្រហែលគ្នា ។ ល ។ (ម.ព. សង្កាស បន្ថែម)

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សង្កាសភណ្ឌ ឬ –វត្ថុ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា របស់ឬវត្ថុដូចគ្នា, ប៉ុនគ្នា ។ (ម.ព. សង្កាស បន្ថែម)

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សង្កាស

👉ថ្នាក់ពាក្យជា គុណនាម
មានន័យថា ( បា.; សំ. ឝំកាស ឬ សង្កាស ) ដែលដូចគ្នា, ដែលស្មើគ្នា; ដែលប៉ុនគ្នា ។ សង្កាសភណ្ឌ ឬ –វត្ថុ ( សង់-កាសៈភ័ន ឬ –វ័ត-ថុ ) របស់ឬវត្ថុដូចគ្នា, ប៉ុនគ្នា ។ សង្កាសរូប ឬ –សណ្ឋាន រូបឬទ្រង់ទ្រាយដូចគ្នា ប៉ុនគ្នា ប្រហែលគ្នា។ ល ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សង្ការី

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( សំ. ) ស្រ្តីដែលទើបរៀបការហើយថ្មីៗ; កញ្ញាដែលអន់ល្អហើយ, ក្រមុំចាស់ ឬចាស់ក្រមុំ ។
ឧទាហរណ៍៖ នាងសង្ការី។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សង្ការដ្ឋាន ឬ សង្ការធាន

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា កន្លែងចាក់សំរាម ។ (ម.ព. សង្ការ បន្ថែម)

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សង្ការច្ឆទ្ទក

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា អ្នកចាក់សំរាម, អ្នកស៊ីឈ្នួលចាក់សំរាម; បើស្រ្តីជា សង្ការច្ឆទ្ទិកា ។ (ម.ព. សង្ការ បន្ថែម) ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សង្ការកូដ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា គំនរ ឬពំនូកសំរាម ។ (ម.ព. សង្ការ បន្ថែម)

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សង្ការ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( សំ. សំស្ការ; បា. សង្ខារ ) សង្ខារ;… ។ ខ្មែរប្រើសំដៅសេចក្ដីថា “ការលើកសពធ្វើឈាបនកិច្ច, ការគាស់ខ្មោចដុត, ការលើកខ្មោចស្រោចឆ្អឹង” និយាយបានតែជាមួយនឹងពាក្យថា “លើកសព”
ឧទាហរណ៍៖ លើកសពសង្ការ ( លើកសពសង្ខារ ); បើឲ្យត្រឹមត្រូវ គួរនិយាយថា លើកសពសំស្ការ ។

                        ( បា.; សំ. សំករ ឬ សង្ការ ) សំរាម ។ សង្ការកូដ ( សង់ការ៉ៈកូត ) គំនរ ឬពំនូកសំរាម ។ សង្ការច្ឆទ្ទក ( សង់ការ៉័ច-ឆ័ត-ទៈកៈ ឬ –ទក់ ) អ្នកចាក់សំរាម, អ្នកស៊ីឈ្នួលចាក់សំរាម; បើស្រ្តីជា សង្ការច្ឆទ្ទិកា ។ សង្ការដ្ឋាន ឬ សង្ការធាន ( សង់ការ៉័ត-ឋានឬ –រ៉ៈធាន ) កន្លែងចាក់សំរាម ។
ឧទាហរណ៍៖ កាព្យធៀបពុទ្ធភាសិតថា : ឧប្បលបទុម ដើមតូចដើមធំ ផ្ការីកក៏មាន ដែលដុះនៅក្នុង សង្ការធាន ផ្កានោះពុំបាន ច្រឡំនឹងគល់ ។សុមេធកុលបុត្ត មានប្រាជ្ញាមុត ឈ្លាសធ្លុះយង់យល់ កើតក្នុងត្រកូល ងងឹតងងល់ រែងជាបុគ្គល ភ្លឺស្វាងខុសគេ ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សង្កាត់ក្រុង

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ផ្នែក ប៉ែកនៃក្រុងដែលនៅក្រោមការត្រួតត្រារបស់ចៅសង្កាត់នីមួយៗ ប្រហែលគ្នានឹងឃុំ ដែលនៅខេត្តក្រៅដូច្នោះឯង ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សង្កាត់

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ប៉ែក ឡែក ផ្នែក ខណ្ឌ សង្កាត់ពាក្យ សង្កាត់សេចក្ដី មានជួរមានសង្កាត់ ដាក់ដោយសង្កាត់; ឈរជាសង្កាត់ៗ; ចៅសង្កាត់។
ឧទាហរណ៍៖ សង្កាត់ពាក្យ, សង្កាត់សេចក្ដី, មានជួរមានសង្កាត់, ដាក់ដោយសង្កាត់; ឈរជាសង្កាត់ៗ; ចៅសង្កាត់ ។

👉ថ្នាក់ពាក្យជា ហិរញ្ញវត្ថុសាធារណៈ
មានន័យថា រដ្ឋបាលសង្កាត់ ដែលស្ថិតក្រោមដែនសមត្ថកិច្ចរបស់ក្រុមប្រឹក្សាសង្កាត់ ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សង្កា

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( បា.; សំ. ឝង្កា ) សេចក្ដីសង្ស័យ; សេចក្ដីខ្លាចក្រែង; ការប្រុងប្រយ័ត្ន, ការប្រុងប្រយ័ត្ន ក្រែងខុសទាស់, ក្រែងមិនសម្រេចដូចបំណង ។
ឧទាហរណ៍៖ មានសង្កា ។

                      ខ្មែរប្រើសំដៅសេចក្ដីថា “សន្យា, ប្ដេជ្ញា” ក៏មាន ។
ឧទាហរណ៍៖ ធ្វើសង្កាទៅវិញទៅមក ។

                      ប្រើជា កិ. ក៏បាន ។
ឧទាហរណ៍៖ សង្កាពាក្យ, ត្រូវសង្កាគ្នាឲ្យប្រាកដប្រជា ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សង្កល់

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ឈ្មោះអណ្ដើកមួយប្រភេទ មាត្រធំសម្បុរខៀវក្រមៅ ។
ឧទាហរណ៍៖ អណ្ដើកសង្កល់។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សង្កល

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( សំ. ) គណៈ ពួក ក្រុម បន ហ្វូង; ការបូកឲ្យឃើញចំនួន ការថែមចំនួនឲ្យច្រើនឡើង ។
ឧទាហរណ៍៖ ធ្វើសង្កលឲ្យឃើញចំនួន ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សង្ករ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( សំ. បា. ) ការច្របូកច្របល់ ច្រឡូកច្រឡំ ច្រឡំបល់; ដំណើរសាន់វ៉ាន់; សេចក្ដីខ្វល់ខ្លាំង។ សង្ករការណ៍ ( សង់-កៈរ៉ៈកា ) ហេតុ ឬដំណើរដែលនាំឲ្យច្របូកច្របល់,…។ សង្ករភាព ( សង់កៈរ៉ៈភាប ) ភាវៈច្របូកច្របល់ ។ ល។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សង្កប្ប

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( បា.; សំ. សំកល្ប ) សេចក្ដីត្រិះរិះ, តម្រិះ ។ សង្កប្បគោចរ ( សង់-ក័ប-ប៉ៈគោ-ច ) អារម្មណ៍ឬដំណើរគំនិតដែលត្រិះរិះ ។ មិច្ឆាសង្កប្ប តម្រិះខុស ។ សម្មាសង្កប្ប តម្រិះត្រូវ ។ ល ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សង្កថា

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( សំ. បា. ) ពាក្យសន្ទនា, ការសន្ទនាគ្នា; ការថ្លែងសេចក្ដីមាត់ទទេ ។
ឧទាហរណ៍៖ ធ្វើសង្កថារកគ្នាទៅវិញទៅមក ។

                     ពាក្យសន្ទនា ពាក្យប្រាស្រ័យគ្នា ពាក្យសាសងគ្នាយ៉ាងខ្លីៗ ហើយមិនសូវមានសារសំខាន់ ដូច​ជាពាក្យថ្លែងអំណរគុណទៅវិញទៅមក ក្នុងឱកាសជប់លៀង ជាដើម ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សង្កត់សង្កិន

មានន័យថា ( មើលក្នុងពាក្យ សង្កត់ កិ. )។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សង្កត់

👉ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាសព្ទ
មានន័យថា ( បា. សង្កដ; សំ. សំកដ ឬ សង្កដ ប្រើជា គុ. ឬ ន. “ចង្អៀត, ដែលញាត់ញៀត, ដែលប្រគរលើគ្នា; ផ្លូវឬច្រកចង្អៀត” ) ដាក់ទម្ងន់ពីលើ ដើម្បីឲ្យពៀច, ឲ្យរាប, ឲ្យទ្រោម ឬកុំឲ្យកម្រើក, កុំឲ្យហើប, កុំឲ្យរើរួច : សង្កត់ឲ្យរាប, អង្គុយសង្កត់ពីលើ ។ ចាប់ផ្ញុចមិនឲ្យរើរួច ។
ឧទាហរណ៍៖ សង្កត់ក ។

                      ព. ប្រ. គំរាម, ដាក់កំហិតឬបង្ខំឲ្យខាងតែបាន ។

ឧទាហរណ៍៖ សង្កត់កយកប្រាក់ ។

                      ទប់ចិត្តមិនឲ្យកក្រើក ។
ឧទាហរណ៍៖ សង្កត់ចិត្ត, ខំអត់សង្កត់ចិត្ត ។

                      លឿនបន្តិចជាងគ្នា ឬមានក្បាលបន្តិចជាងគ្នា ។
ឧទាហរណ៍៖ ទូក-ង ខាងស្ដាំសង្កត់ទូក-ងខាងឆ្វេង; គោម្ខាងដើរសង្កត់គោម្ខាង ។

                      រកស៊ីមានបានជាងគេ, មានទ្រព្យច្រើនជាងអ្នកស្រុកជាមួយ ។
ឧទាហរណ៍៖ មានទ្រព្យសង្កត់អ្នកស្រុក ។

                      ស្ដីនិយាយគ្របលើ ។

ឧទាហរណ៍៖ សង្កត់មិនឲ្យហើបមាត់រួច ។

                      សូត្របាលី ឬសូត្រពាក្យសម្រាយប្រើខ្យល់ធ្ងន់ៗដាច់ៗត្រង់អក្សរតម្រួត ( សូត្រសំយោគ ) ។

ឧទាហរណ៍៖ សូត្រធម៌សង្កត់, សូត្រសេចក្ដីសង្កត់ត្រង់ពាក្យធ្ងន់ៗច្បាស់លាស់ ( ម. ព. សង្កេត ផង ) ។

                      សង្កត់សង្កិន សង្កត់ដូចជាកិនរឿយៗឲ្យល្អិតខ្ទេចខ្ទី, បង្រ្គបលើ; បៀតបៀនយកប្រយោជន៍​ ។

ឧទាហរណ៍៖ និយាយសង្កត់សង្កិន; សង្កត់សង្កិនយកប្រាក់; សង្កត់សង្កិនរាស្ដ្រ ។ ល ។

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា រស្សសញ្ញា ឬបន្តក់ (់) នេះ ដូចជា ក + ង់ > កង់, គ + ត់ > គត់, ចា+ ប់ > ចាប់, ដ + ក់ > ដក់ ។ ល ។ ( ម. ព. វណ្ណយុត្ត ឬ –យុត្តិ ទៀតផង )។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សង់សឿ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ឈ្មោះពស់ឥតពិសមួយប្រភេទ ពួកពស់ព្រៃ តែសម្បុរខ្នងខ្មៅរលើប ក្រឡាស្រកាពីត្រឹមពាក់កណ្ដាលខ្លួនទៅក្បាលដូចក្រឡាស្រកាពស់វែកដំបូក ពីពាក់កណ្ដាលខ្លួនទៅចុងកន្ទុយដូចពស់ព្រៃ មាត្រធំជាងពស់ព្រៃ លូនលឿនភ្លែត
ឧទាហរណ៍៖ ពស់សង់សឿច្រើននៅក្នុងព្រៃទួល ។ មានពាក្យចាស់ទុំបរម្បរានិយាយថា បើប្រទះពស់មានពិសឲ្យថា សង់សឿៗ…, ថាពស់នោះនឹងទៅជាស្លូតមិនហ៊ានចឹកក្នុងវេលានោះ ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សង់ផ្ទះ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា គុណនាម
មានន័យថា ( ព. ប្រ. ) ដែលឈឺជាប់ជានិច្ចតាំងនៅយូរ, ដែលឈឺតត្រំតត្រើយមើលមិនជា
ឧទាហរណ៍៖ ជំងឺសង់ផ្ទះ រោគសង់ផ្ទះ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សង់ទ្រយុង

👉ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាវិសេសន៍
មានន័យថា ដែលធ្លាក់ឬដួលចំហុងក្បាលចុះក្រោម ។
ឧទាហរណ៍៖ ធ្លាក់សង់ទ្រយុង។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សង់ទីម៉ែត្

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( បារ. –ម៉ែត្រិ៍ Centimétre ) មាត្រារង្វាស់ប្រវែង ១០ មិល្លីម៉ែត្រ ។
ឧទាហរណ៍៖ មួយរយសង់ទីម៉ែត្រជា១ម៉ែត្រ; ពីរម៉ែត្រ៣០សង់ទីម៉ែត្រ ( ២ ម. ៣០ ) ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សង់ជ្រោង

👉ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាវិសេសន៍
មានន័យថា ដែលដួលមិនរលំ ព្រោះទប់ដោយដៃនិងជើងជ្រែងចំកោងខ្លួន ដូចជាជ្រោងឲ្យនៅនឹងបាន ។
ឧទាហរណ៍៖ ដួលសង់ជ្រោង។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សង់គោល

👉ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាវិសេសន៍
មានន័យថា ដួលឬរលំខ្លាំង; បោល រត់ ស្ទុះពេញទំហឹង ។
ឧទាហរណ៍៖ ដួលសង់គោល បោលសង់គោល។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សង់ខ្យា

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( ស. ស័ងខយា អ. ថ. –ខៈយ៉ា ) ឈ្មោះនំមួយប្រភេទ ធ្វើដោយស៊ុតទាលាយស្ករ ។
ឧទាហរណ៍៖ នំសង់ខ្យា សង់ខ្យាល្ពៅ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សង់ ឬ សាង

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ផ្គុំគ្រឿងទព្វសម្ភារឱ្យកើតឡើងជាអ្វីមួយ ដូចជាសង់ផ្ទះ សង់ស្ពាន។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សង់

👉ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាសព្ទ
មានន័យថា ប្រជុំគ្រឿងទព្វសម្ភារៈធ្វើឲ្យកើតបានជាលំនៅ ។
ឧទាហរណ៍៖ សង់ផ្ទះ, សង់សាលា, សង់រោង ។

                       ធ្វើស្ពាន ។
ឧទាហរណ៍៖ សង់ស្ពាន ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សង៉ា

👉ថ្នាក់ពាក្យជា គុណនាម
មានន័យថា ( ស. សង់ា អ. ថ. សៈង៉ា “ដែលជាទីគួរកោតក្រែង, ជាទីគួរគោរពរាប់អាន; ដែលគួរកោត, គួរស្ងើច” )ដែលរុងរឿង, មានរូបល្អអង់អាច, ឆើតឆាយ, ស្រស់, ស្រស់បស់, សង្ហា ។
ឧទាហរណ៍៖ រូបឆោមសង៉ា ( ម. ប្រ., ច្រ. ប្រ. សង្ហា ជាង ) ។ សង៉ារាសី សង្ហារាសី (រាសីរុងរឿង) ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សងសឹក

👉ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាសព្ទ
មានន័យថា ធ្វើអាក្រក់តបទៅរកវិញ, បំផ្លាញតបទៅវិញ, ចងពៀរតប ។
ឧទាហរណ៍៖ ម្ល៉េះហើយសងសឹកឲ្យត្រាតែបាន! ( ព. កា. ) : ទីឃាវុកុមារ មុនមានការគិតសងសឹក ក្រោយមកបានភ្នកនឹក ដល់បណ្ដាំនៃបិតា ។ ព្រះបាទព្រហ្មទត្ដ ក៏ពុំភ្លាត់បង់ជន្មា ព្រោះការស្រាយវេរា នៃទីឃាវុបណ្ឌិត ។ ល ។ ( រឿងទីឃាវុកុមារនិងព្រះបាទព្រហ្មទត្ត ក្នុងទីឃាវុជាតក ) ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សងខាង

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( ស. ស្ចងខាង អ ថ. សងខាង់ ) ពីរខាង ។
ឧទាហរណ៍៖ ភ្នែកទាំងសងខាង សងខាងផ្លូវ សុខចិត្តទាំងសងខាង។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សង

👉ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាសព្ទ
មានន័យថា ឲ្យតម្លៃរបស់ដែលទិញឬដែលខ្ចីគេមកឬចេញថ្លៃឲ្យគេជាជំនួសរបស់ដែលខូច ដែលវិនាសព្រោះខ្លួន ។
ឧទាហរណ៍៖ សងបំណុល, សងថ្លៃស្រូវគេ ។

                     ហូរវិលត្រឡប់ឡើងវិញព្រោះមានទីទើសម្ខាង ។
ឧទាហរណ៍៖ ទឹកហូរសង ។

                    ធ្វើការតបឲ្យគេវិញ ព្រោះគេបានធ្វើឲ្យខ្លួនមុនរួចហើយ ។
ឧទាហរណ៍៖ សងដៃគេ ឬ សងវេរគេ ( ម. ព. វេរ ន. ផង ) ។

                    ឲ្យប្រាក់ឬឲ្យរបស់ទៅគេ ឲ្យគេបាត់ឈឺចិត្ត ។
ឧទាហរណ៍៖ សងជំងឺចិត្ត ។

                     សបសម្ដីទៅវិញ ។
ឧទាហរណ៍៖ សងសម្ដី ។ ល ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សគ្គវាសី

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា អ្នកនៅក្នុងឋានសួគ៌ ( ទេវតាទួទៅ ); បើស្ត្រីជា សគ្គវាសិនី ស្រីដែលកើតក្នុងឋានសួគ៌ ( ស្រីសួគ៌ ) ។ ល ។ (ម.ព. សគ្គ បន្ថែម)

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សគ្គមោក្ខមគ្គ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ផ្លូវសួគ៌ និងនិពា្វន ។ (ម.ព. សគ្គ បន្ថែម)

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សគ្គមោក្ខមគ្គ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ផ្លូវសួគ៌ និងនិពា្វន ។ (ម.ព. សគ្គ បន្ថែម)

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សគ្គមគ្

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ផ្លូវទៅឋានសួគ៌ ( ផ្លូវសួគ៌ ) ។ (ម.ព. សគ្គ បន្ថែម)

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សគ្គគាមី

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា អ្នកដែលនឹងបានទៅកើតឯឋានសួគ៌ ( បើស្ត្រីជា សគ្គគាមិនី ) ។ (ម.ព. សគ្គ បន្ថែម)

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សគ្គ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( បា.; សំ. ស្វគ៌ ) ឋានសួគ៌ ។ សគ្គកថា សម្ដីសម្ដែងអំពីឋានសួគ៌, ពាក្យទេសនាប្រកាសអំពីឋានសួគ៌ ។ សគ្គគាមី អ្នកដែលនឹងបានទៅកើតឯឋានសួគ៌ ( បើស្ត្រីជា សគ្គគាមិនី ) ។ សគ្គមគ្គ ផ្លូវទៅឋានសួគ៌ ( ផ្លូវសួគ៌ ) ។ សគ្គមោក្ខ សួគ៌និងនិពា្វន ។ សគ្គមោក្ខមគ្គ ( –មោក-ខៈ– ) ផ្លូវសួគ៌និងនិពា្វន ។ សគ្គវាសី អ្នកនៅក្នុងឋានសួគ៌ ( ទេវតាទួទៅ ); បើស្ត្រីជា សគ្គវាសិនី ស្រីដែលកើតក្នុងឋានសួគ៌ ( ស្រីសួគ៌ )។ ល ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សគ៌ៈ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( សំ. សគ៌; បា. សគ្គ) បរិច្ឆេទ កណ្ឌ វគ្គ; ប៉ែក ផ្នែក; ខ្សែ ក្បាល ( របស់គម្ពីរ សាស្ត្រ ក្រាំង សៀវភៅ ) សេចក្ដីមួយសគ៌ៈ, សគ៌ៈ ទី ១, សគ៌ៈ ទី ២។ ការសាងឲ្យកើតឡើង ការបង្កើត; ទីកើត ដើមកំណើត; អ្វីៗដែលកើតមានឡើងតាមធម្មតា; . . . ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សគោត្រ

មានន័យថា ( ម. ព. សគោត្ត )។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សគោត្

មានន័យថា ( ម. ព. សគោត្ត )។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សគោត្ត

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ញាតិឆ្ងាយ ។

👉ថ្នាក់ពាក្យជា គុណនាម
មានន័យថា ( បា. ឬ សំ. ) ដែលជាប់ជាញាតិនឹងគ្នា ។
ឧទាហរណ៍៖ មនុស្សសគោត្ត ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សគុណ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា មនុស្ស ឬអ្វីៗដែលមានគុណ ដែលជាបំណាច់ ជារង្វាន់ : ឲ្យប្រាក់ ២០ រៀលជាសគុណ។ ( ព. ផ្ទ. និរគុណ )។

👉ថ្នាក់ពាក្យជា គុណនាម
មានន័យថា ( បា. ) ដែលប្រកបដោយគុណ ដែលមានគុណ មានបំណាច់ ។
ឧទាហរណ៍៖ មនុស្សសគុណ របស់សគុណ ប្រាក់សគុណ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សគារវកថា

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( បា. ) សម្ដីដែលប្រកបដោយសេចក្ដីគោរព ( សម្ដីគោរព ) ។
ឧទាហរណ៍៖ មនុស្សគួរប្រើសគារវកថាជានិច្ចទៅរកបុគ្គលដែលគួរគោរព។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សខិលសម្ភាសី

មានន័យថា ( ម. ព. សខិលភាសី )។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សខិលសម្ភាសិនី

មានន័យថា ( ម. ព. សខិលភាសិនី )។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សខិលសម្ភាសា

មានន័យថា ( ម. ព. សខិលភាសា )។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សខិលសម្ភាស

មានន័យថា ( ម. ព. សខិលភាស )។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

សខិលភាសី

មានន័យថា ( ម. ព. សខិលភាស ឬ –សម្ភាស )។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត