Category: A Khmer Dictionary

រថដំណើរ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ទូរថភ្លើងដែលសម្រាប់តែឱ្យមនុស្សជិះ។

រថក្រោះ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា រថចំបាំង មាតួធ្វើសុទ្ធតែពីដែកក្រាស់ៗ សម្រាប់ការពារកុំឱ្យគ្រាប់កាំភ្លើងមុតឆ្លុះ ។

👉ថ្នាក់ពាក្យជា គុណនាម
មានន័យថា រថចំបាំង មាតួធ្វើសុទ្ធតែពីដែកក្រាស់ៗ សម្រាប់ការពារកុំឱ្យគ្រាប់កាំភ្លើងមុតឆ្លុះ ។

រថ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( សំ. បា. ) រទេះទឹមសេះ ( រទេះសេះ ) មានទ្រង់ទ្រាយផ្សេងៗ ទីទៃពីរទេះគោរទេះក្របី : រថសេះមួយ, រថសេះពីរ; បររថ, ជិះរថ; រថបន្ទុក ។ រថការ ( រៈថៈកា ) អ្នកធ្វើរថ ( ជាងរថ ) ។ រថកេតុ ( រៈថៈ— ) ទង់សម្រាប់រថ ( ទង់រថ ) ។ រថចរិយា ឬ រថចរ្យា ( រៈថៈចៈរ៉ិយ៉ា ឬ —ច័រយ៉ា ) ការបង្ហាត់រថ គឺការបង្ហាត់សេះឲ្យថ្នឹកអូសរថ ឬការហាត់បររថ; ដំណើរទៅដោយរថ ។ រថនាយក ( រៈថៈនាយក់ ) អ្នកត្រួតត្រាលើក្រុមរក្សារថ, អ្នកត្រួតពួករថ ។ រថបញ្ជរ ( រៈថៈប័ញ-ជ ) រាងរថ, ផ្ទះរថ, តួរថ ។ រថបាទ ( រៈថៈបាត ) ជើងរថ, កង់រថ ។ រថភណ្ឌ ( រៈថៈភ័ន ) គ្រឿងរថ, ប្រដាប់រថ ។ រថយាត្រា ( រៈថៈ— ) ដំណើរហែដោយរថ, ក្បួនហែដោយរថ, ក្បួនរថ ។ រថយុទ្ធ ( រៈថៈយុត ) ការច្បាំងគ្នាដោយជិះរថ ។ រថយោធា ( រៈថៈ— ) ពួកទាហានរថ, ពួកទាហានរក្សារថ ។ រថរេណូ ( រៈថៈរេនូ ) ឈ្មោះគ្រឿងរាប់យ៉ាងល្អិតមួយប្រភេទប្រមាណ ៣៦ តជ្ជារី ( មើលក្នុងពាក្យ លិក្ខា ឬ លិក្សា ទៀតផង ) ។ រថវាហៈ ឬ រថពាហៈ ( រៈថៈ— ) អ្នកនាំរថ, គឺសេះទឹមអូសរថ; អ្នកបររថ ( សារថី ) ។ រថវិជ្ជា ឬ —វិទ្យា ( រៈថៈ— ) វិជ្ជាធ្វើរថ; ចំណេះបររថ ។ រថវិថី ( រៈថៈ—;សំ. បា.—វីថិ ) ឬ រថបថ ( រៈថៈបត់ ) ផ្លូវរថ ។ រថសាលា ( រៈថៈសាល៉ា ) រោងរថ ។ រថសាស្ត្រ ( រៈថៈសាស ) ក្បួន, ច្បាប់ សម្រាប់រៀនឲ្យចេះបររថឬឲ្យចេះធ្វើការរថ ។ រថសិក្សា ( រៈថៈ — ) ការរៀនធ្វើរថ, ការរៀនបររថ ។ រថាង្គ ( < រថ + អង្គ ) ឬ រថាវយវៈ ( < រថ + អវយវ ) អង្គឬអវយវៈរបស់រថ ។ រថានិក ( សំ. បា. រថានីក < រថ + អនីក “ពួក, ប្រជុំ” ) ពួករថឬក្បួនរថ (ក្បួនរថយោធាក្នុងសម័យបុរាណ, យ៉ាងតិចត្រឹមរថបី រថមួយៗ មានទាហានអ្នកកាន់កាប់បួននាក់ៗ រួមជា១២នាក់ ។ រថាលង្ការ ( < រថ + អលង្ការ ) គ្រឿងប្រដាប់តាក់តែងរថឲ្យល្អរុងរឿង ។ ល ។ ទោះយានទំនើបថ្មីដែលមិនទឹមសត្វពាហនៈ ក៏គួរហៅ រថ បានដែរ, ហៅដោយសន្មតិតាមលក្ខណៈថា រថត្រីចក្រ ( រត់— ) រថធាក់មានកង់តូចបី ខាងក្រោយមួយខាងមុខពីរ ជិះធាក់ពីក្រោយរុញឲ្យលឿនទៅមុខ ( បារ. ទ្រីស៊ិក្ល៍ Tricycle ) ។ រថធាក់ ឬ រថធាក់ទ្វិចក្រ ( រត់—) យានស្រាលមានកង់តូចពីរ, មានឈ្នាន់, ច្រវាក់ ខ្សែពាន, . . . សម្រាប់ជិះឲ្យលឿនទៅដោយកម្លាំងជើងធាក់ ( បារ. ប៊ីស៊ិក្លែត្តិ៍ Bicyclette ) ។ រថធាក់រុញ ( រត់— ) រថធាក់មានកង់តូចបី កង់មួយពីក្រោយកង់ពីរពីមុខ, មានតួរងបន្ទុកពីខាងមុខទ្រង់ទ្រាយដូចជាហឹប ឬមានសណ្ឋានជាទ្រុង សម្រាប់ដាក់នំបុ័ងលក់ឬដាក់ទំនិញ ឬក៏វត្ថុអ្វីផ្សេងៗ, មនុស្សម្នាក់ជិះធាក់រុញពីខាងក្រោយឲ្យលឿនទៅ ( បារ. ទ្រីពរទ័រ = ទ្រីពកទ័រ Triporteur ) ។ រថធាក់មួយបែបទៀត មានកង់បីដែរ, ទ្រង់ទ្រាយតួរងបន្ទុកស្រដៀងនឹងរថអូសតែទាបជាង ( សម្រាប់មនុស្សជិះ ), មានទូកធ្វើដោយដែកចាប់ភ្ជាប់ពីខាងក្រោយរហូតទៅខាងមុខ, មានកន្លែងសម្រាប់មនុស្សម្នាក់ជិះធាក់រុញពីក្រោយឲ្យលឿនទៅ; យានបែបនេះ ក៏ហៅ រថធាក់រុញ ដែរ ( បារ. ស៊ីក្លូពុស្សិ៍ Cyclopousse ) ។ រថធាក់អូស ( រត់— ) រថមានកង់តូចបី ពីខាងមុខមួយ ពីខាងក្រោយពីរ, មានទូកធ្វើដោយដែកចាប់ភ្ជាប់ពីខាងក្រោយរហូតទៅខាងមុខ, មានកន្លែងរងបន្ទុកនៅខាងក្រោយសណ្ឋានស្រដៀងនឹងរថអូស តែទាបជាង, មនុស្សម្នាក់ជិះពីខាងមុខធាក់អូសឲ្យលឿនទៅ ( បារ. ទ្រីពុស្សិ៍ Tripousse ) ។ រថបន្តោង ( រត់— ) រថធាក់ទ្វិចក្រ បន្តោងសណ្ដោងតួរងបន្ទុក ( ដែលសម្រាប់មនុស្សជិះឬដាក់អីវ៉ាន់ក៏បាន, មនុស្សជិះយ៉ាងច្រើនបានបួននាក់ ) ពីខាងមុខមានមនុស្សម្នាក់ជិះធាក់ទាញអូសឲ្យលឿនទៅ ( ហៅតាមពាក្យបារាំងសែសថា អាឡារ៉ឺម៉រកិ៍ = អាឡារ៉ឺម៉ក a la remorque; ក្នុងកម្ពុជរដ្ឋមានប្រើតែនៅខែត្រក្រៅ ) ។ រថភ្លើង ( រត់— ) រទេះភ្លើង, អយស្ម័យយាន ( ម. ព. រទេះ ) ។ រថយន្ត ឬ —យន្ត្រ ( រត់យន់ ) រថដ៏វិសេសមួយប្រភេទមានទ្រង់ទាយផ្សេងៗច្រើនបែប, មានចង្កូត មានគ្រឿងទប់, . . . បើកឲ្យលឿនទៅមុខឬឲ្យថយមកក្រោយក៏បានដោយកម្លាំងគ្រឿងយន្តប្រកបគ្នា អាស្រ័យចំហាយក្ដៅដែលឆេះប្រេងវិសេស, . . . ( ជាយានមានតម្លៃក្នុងសម័យនេះ ) : បើករថយន្ត, ជិះរថយន្ត ( បារ. ហៅដោយសង្ខេបថា អូតូ Auto, ហៅឲ្យពេញថា អូតូម៉ូប៊ិលិ៍ Automobile ) ។ ម. ព. យន្ត ឬ យន្ត្រ ផង ) ។ រថអូស ( រត់— ) យានស្រាល មានកង់ពីរ រាងខ្ពស់ស្រោងមានកន្លែងជិះ មានដំបូលសំពត់ក្រាស់សម្រាប់ដំឡើងបើកឬតម្លោះបិទបាន ពីខាងមុខមានដងពីរឃ្លាតឆ្ងាយពីគ្នា សម្រាប់មនុស្សម្នាក់ចូលក្នុងចន្លោះចាប់សង្កត់ដោយដៃទាំងពីរទាញអូសរត់លឿនទៅយ៉ាងធូរ ( បារ. ពុស្សឺពុស្សិ៍ = ពុសស្ពុស PoussePousse; យ. សៃកែវ ឬ ឆៃកែវ ។ ល ។ ( ម. ព. រទេះ និង អយស្ម័យយាន ផង ) ។

រថ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( សំ. បា. ) រទេះទឹមសេះ ( រទេះសេះ ) មានទ្រង់ទ្រាយផ្សេងៗ ទីទៃពីរទេះគោរទេះក្របី : រថសេះមួយ, រថសេះពីរ; បររថ, ជិះរថ; រថបន្ទុក ។ រថការ ( រៈថៈកា ) អ្នកធ្វើរថ ( ជាងរថ ) ។ រថកេតុ ( រៈថៈ— ) ទង់សម្រាប់រថ ( ទង់រថ ) ។ រថចរិយា ឬ រថចរ្យា ( រៈថៈចៈរ៉ិយ៉ា ឬ —ច័រយ៉ា ) ការបង្ហាត់រថ គឺការបង្ហាត់សេះឲ្យថ្នឹកអូសរថ ឬការហាត់បររថ; ដំណើរទៅដោយរថ ។ រថនាយក ( រៈថៈនាយក់ ) អ្នកត្រួតត្រាលើក្រុមរក្សារថ, អ្នកត្រួតពួករថ ។ រថបញ្ជរ ( រៈថៈប័ញ-ជ ) រាងរថ, ផ្ទះរថ, តួរថ ។ រថបាទ ( រៈថៈបាត ) ជើងរថ, កង់រថ ។ រថភណ្ឌ ( រៈថៈភ័ន ) គ្រឿងរថ, ប្រដាប់រថ ។ រថយាត្រា ( រៈថៈ— ) ដំណើរហែដោយរថ, ក្បួនហែដោយរថ, ក្បួនរថ ។ រថយុទ្ធ ( រៈថៈយុត ) ការច្បាំងគ្នាដោយជិះរថ ។ រថយោធា ( រៈថៈ— ) ពួកទាហានរថ, ពួកទាហានរក្សារថ ។ រថរេណូ ( រៈថៈរេនូ ) ឈ្មោះគ្រឿងរាប់យ៉ាងល្អិតមួយប្រភេទប្រមាណ ៣៦ តជ្ជារី ( មើលក្នុងពាក្យ លិក្ខា ឬ លិក្សា ទៀតផង ) ។ រថវាហៈ ឬ រថពាហៈ ( រៈថៈ— ) អ្នកនាំរថ, គឺសេះទឹមអូសរថ; អ្នកបររថ ( សារថី ) ។ រថវិជ្ជា ឬ —វិទ្យា ( រៈថៈ— ) វិជ្ជាធ្វើរថ; ចំណេះបររថ ។ រថវិថី ( រៈថៈ—;សំ. បា.—វីថិ ) ឬ រថបថ ( រៈថៈបត់ ) ផ្លូវរថ ។ រថសាលា ( រៈថៈសាល៉ា ) រោងរថ ។ រថសាស្ត្រ ( រៈថៈសាស ) ក្បួន, ច្បាប់ សម្រាប់រៀនឲ្យចេះបររថឬឲ្យចេះធ្វើការរថ ។ រថសិក្សា ( រៈថៈ — ) ការរៀនធ្វើរថ, ការរៀនបររថ ។ រថាង្គ ( < រថ + អង្គ ) ឬ រថាវយវៈ ( < រថ + អវយវ ) អង្គឬអវយវៈរបស់រថ ។ រថានិក ( សំ. បា. រថានីក < រថ + អនីក “ពួក, ប្រជុំ” ) ពួករថឬក្បួនរថ (ក្បួនរថយោធាក្នុងសម័យបុរាណ, យ៉ាងតិចត្រឹមរថបី រថមួយៗ មានទាហានអ្នកកាន់កាប់បួននាក់ៗ រួមជា១២នាក់ ។ រថាលង្ការ ( < រថ + អលង្ការ ) គ្រឿងប្រដាប់តាក់តែងរថឲ្យល្អរុងរឿង ។ ល ។ ទោះយានទំនើបថ្មីដែលមិនទឹមសត្វពាហនៈ ក៏គួរហៅ រថ បានដែរ, ហៅដោយសន្មតិតាមលក្ខណៈថា រថត្រីចក្រ ( រត់— ) រថធាក់មានកង់តូចបី ខាងក្រោយមួយខាងមុខពីរ ជិះធាក់ពីក្រោយរុញឲ្យលឿនទៅមុខ ( បារ. ទ្រីស៊ិក្ល៍ Tricycle ) ។ រថធាក់ ឬ រថធាក់ទ្វិចក្រ ( រត់—) យានស្រាលមានកង់តូចពីរ, មានឈ្នាន់, ច្រវាក់ ខ្សែពាន, . . . សម្រាប់ជិះឲ្យលឿនទៅដោយកម្លាំងជើងធាក់ ( បារ. ប៊ីស៊ិក្លែត្តិ៍ Bicyclette ) ។ រថធាក់រុញ ( រត់— ) រថធាក់មានកង់តូចបី កង់មួយពីក្រោយកង់ពីរពីមុខ, មានតួរងបន្ទុកពីខាងមុខទ្រង់ទ្រាយដូចជាហឹប ឬមានសណ្ឋានជាទ្រុង សម្រាប់ដាក់នំបុ័ងលក់ឬដាក់ទំនិញ ឬក៏វត្ថុអ្វីផ្សេងៗ, មនុស្សម្នាក់ជិះធាក់រុញពីខាងក្រោយឲ្យលឿនទៅ ( បារ. ទ្រីពរទ័រ = ទ្រីពកទ័រ Triporteur ) ។ រថធាក់មួយបែបទៀត មានកង់បីដែរ, ទ្រង់ទ្រាយតួរងបន្ទុកស្រដៀងនឹងរថអូសតែទាបជាង ( សម្រាប់មនុស្សជិះ ), មានទូកធ្វើដោយដែកចាប់ភ្ជាប់ពីខាងក្រោយរហូតទៅខាងមុខ, មានកន្លែងសម្រាប់មនុស្សម្នាក់ជិះធាក់រុញពីក្រោយឲ្យលឿនទៅ; យានបែបនេះ ក៏ហៅ រថធាក់រុញ ដែរ ( បារ. ស៊ីក្លូពុស្សិ៍ Cyclopousse ) ។ រថធាក់អូស ( រត់— ) រថមានកង់តូចបី ពីខាងមុខមួយ ពីខាងក្រោយពីរ, មានទូកធ្វើដោយដែកចាប់ភ្ជាប់ពីខាងក្រោយរហូតទៅខាងមុខ, មានកន្លែងរងបន្ទុកនៅខាងក្រោយសណ្ឋានស្រដៀងនឹងរថអូស តែទាបជាង, មនុស្សម្នាក់ជិះពីខាងមុខធាក់អូសឲ្យលឿនទៅ ( បារ. ទ្រីពុស្សិ៍ Tripousse ) ។ រថបន្តោង ( រត់— ) រថធាក់ទ្វិចក្រ បន្តោងសណ្ដោងតួរងបន្ទុក ( ដែលសម្រាប់មនុស្សជិះឬដាក់អីវ៉ាន់ក៏បាន, មនុស្សជិះយ៉ាងច្រើនបានបួននាក់ ) ពីខាងមុខមានមនុស្សម្នាក់ជិះធាក់ទាញអូសឲ្យលឿនទៅ ( ហៅតាមពាក្យបារាំងសែសថា អាឡារ៉ឺម៉រកិ៍ = អាឡារ៉ឺម៉ក a la remorque; ក្នុងកម្ពុជរដ្ឋមានប្រើតែនៅខែត្រក្រៅ ) ។ រថភ្លើង ( រត់— ) រទេះភ្លើង, អយស្ម័យយាន ( ម. ព. រទេះ ) ។ រថយន្ត ឬ —យន្ត្រ ( រត់យន់ ) រថដ៏វិសេសមួយប្រភេទមានទ្រង់ទាយផ្សេងៗច្រើនបែប, មានចង្កូត មានគ្រឿងទប់, . . . បើកឲ្យលឿនទៅមុខឬឲ្យថយមកក្រោយក៏បានដោយកម្លាំងគ្រឿងយន្តប្រកបគ្នា អាស្រ័យចំហាយក្ដៅដែលឆេះប្រេងវិសេស, . . . ( ជាយានមានតម្លៃក្នុងសម័យនេះ ) : បើករថយន្ត, ជិះរថយន្ត ( បារ. ហៅដោយសង្ខេបថា អូតូ Auto, ហៅឲ្យពេញថា អូតូម៉ូប៊ិលិ៍ Automobile ) ។ ម. ព. យន្ត ឬ យន្ត្រ ផង ) ។ រថអូស ( រត់— ) យានស្រាល មានកង់ពីរ រាងខ្ពស់ស្រោងមានកន្លែងជិះ មានដំបូលសំពត់ក្រាស់សម្រាប់ដំឡើងបើកឬតម្លោះបិទបាន ពីខាងមុខមានដងពីរឃ្លាតឆ្ងាយពីគ្នា សម្រាប់មនុស្សម្នាក់ចូលក្នុងចន្លោះចាប់សង្កត់ដោយដៃទាំងពីរទាញអូសរត់លឿនទៅយ៉ាងធូរ ( បារ. ពុស្សឺពុស្សិ៍ = ពុសស្ពុស PoussePousse; យ. សៃកែវ ឬ ឆៃកែវ ។ ល ។ ( ម. ព. រទេះ និង អយស្ម័យយាន ផង ) ។

រត្ន—

មានន័យថា ( ម. ព. រតនៈ ) ។

រត្នៈ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( ម. ព. រតនៈ ) ។

រត្នាវលី

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( ម. ព. រត្នាករ ) ។

រត្នាករ

មានន័យថា ដូចគ្នានឹង រតនាករ, . . . រតនាវលី ( មើលក្នុងពាក្យ រតនៈ ) ។

រត្នា

មានន័យថា ដូចគ្នានឹង រតនា ( ម. ព. រតនៈ ) ។

រត្នត្រ័យ

មានន័យថា ( មើលក្នុងពាក្យ រតនៈ ) ។

រត្នត្រៃ

មានន័យថា ( ម. ព. រត្នត័្រយ ) ។

រត្ន

មានន័យថា ( ម. ព. រតន: ) ។

រត្តុប្បល

មានន័យថា ( មើលក្នុងពាក្យ រត្ត ) ។

រត្តិភាគ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( បា. ឬ សំ. រាត្រិ— ) ចំណែកនៃរាត្រី គឺពេលយប់ទាំងមូល, វេលាពេញមួយយប់ ។
ឧទាហរណ៍៖ ខំប្រឹងដើរអស់មួយរត្តិភាគ ឬ មួយរាត្រីភាគ ។ ព. ផ្ទ. ទិវសភាគ ។

រត្តិន្ទិព

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( បា. រត្តិន្ទិវ < រត្តិ “យប់” + ទិវ “ថ្ងៃ” , វ > ព ) យប់និងថ្ងៃ, មួយយប់មួយថ្ងៃ ។ ( ព. កា. ) ។
ឧទាហរណ៍៖ ខំដើរធ្វើគ្រូមើលជំងឺ គេឈឺស្ទើររាល់រត្តិនិ្ទព នឹកស្មានថានឹងបានទ្រនឹប ស្រាប់តែគេលឹបឥតឲ្យសោះ ។

រត្តិច្ឆេទ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( បា. ) ដំណើរដាច់រាត្រី … ( ព. វិ. ពុ. ក្នុងវិធីធ្វើបរិវាសកម្ម ) ។

រត្តិចរ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( បា. ឬ សំ. រាត្រិ— ) ដែលចេញចរតែក្នុងវេលាយប់, ដែលចេញរកស៊ីតែក្នុងវេលាយប់ ។ ចោរ; ព្រាយអាកាស; បិសាចដើរយប់ ។

                      សត្វដែលចេញរកស៊ីតែក្នុងវេលាយប់ វេលាថ្ងៃឈប់ដេក
ឧទាហរណ៍៖ មៀម, ទីទុយ, ខ្លែងស្រាក, ពព្លាក់, ជ្រឹង, ប្រចៀវ, . . . ជាសត្វរត្តិចរ ឬ រាត្រីចរ ។ វេវ. និសាចរ, រជនីចរ ។ ព. ផ្ទ. ទិវាចរ ។

👉ថ្នាក់ពាក្យជា គុណនាម
មានន័យថា ( បា. ឬ សំ. រាត្រិ— ) ដែលចេញចរតែក្នុងវេលាយប់, ដែលចេញរកស៊ីតែក្នុងវេលាយប់ ។ ចោរ; ព្រាយអាកាស; បិសាចដើរយប់ ។
សត្វដែលចេញរកស៊ីតែក្នុងវេលាយប់ វេលាថ្ងៃឈប់ដេក ។
ឧទាហរណ៍៖ មៀម, ទីទុយ, ខ្លែងស្រាក, ពព្លាក់, ជ្រឹង, ប្រចៀវ, . . . ជាសត្វរត្តិចរ ឬ រាត្រីចរ ។ វេវ. និសាចរ, រជនីចរ ។ ព. ផ្ទ. ទិវាចរ ។

រត្តិកាល

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( បា. ឬ សំ. រាត្រិ— ) ពេលយប់ ។

រត្តញ្ញូ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( បា. < រត្តិ “រាត្រី” > រត្ត + ញា “ដឹង” > ញូ; សំ. រាត្រិជ្ញ, រាត្រជ្ញ ) អ្នកដឹងរាត្រី គឺអ្នកដែលមានអាយុច្រើន ( ចាស់ ) ជាអ្នកដឹងកិច្ចការផ្សេងៗច្រើន ( ព. កា. ) ស្រុកណាមានរត្តញ្ញូ អាចធ្វើជាគ្រូបា្រប់ខុសប្រាប់ត្រូវគេបាន ស្រុកនោះមានសុខក្សេមក្សាន្ត ព្រោះមានលំអាន អ្នកប្រាជ្ញបុរាណឋិតនៅ ។

រត្ត

👉ថ្នាក់ពាក្យជា គុណនាម
មានន័យថា ( បា. សំ. រក្ត ) ដែលជ្រលក់ហើយ; ដែលផាត់ព័ណ៌ហើយ; ក្រហម ។ ដែលប្រែថា ក្រហម ច្រើនប្រើភ្ជាប់ពីខាងដើមនាមនាមជាបទសមាស, ដូចជា : រត្តកម្ពល ( រ័ត-តៈក័ម-ពល់ ) សំពត់កម្ពលក្រហម ។ រត្តគាវី មេគោក្រហម ។ រត្តចន្ទន៍ ( រ័ត-តៈច័ន ) ចន្ទន៍ក្រហម ។ រត្តបឋវី ដីក្រហម ។ រត្តរឿងរង្សី ( រ័ត-តៈ— ឬ រ័ត— ) រស្មីក្រហមរុងរឿង ( ព. កា. ) ។ រត្តសុវណ្ណ មាសក្រហម ( មាសឆ្អិន; មាសឲ្យដី ) ។ រត្តុប្បល ( រ័ត-តុប-បល់ ឬ ត. ទ. ស្រ.—បុល; < រត្ត + ឧប្បល ) ព្រលឹតក្រហម; លំចង់ក្រហម ។ ល ។ រត្ត ន. ឈាម; រាត្រី (< រត្តិ “យប់”) : ទីឃរត្ត (ទីឃៈរ័ត) រាត្រីវែង, កាលមានរាត្រីវែង (កាលវែង, កាលអង្វែង) : បានសុខក្សេមក្សាន្ត អស់ទីឃរត្ត ព្រោះផលបុណ្យគាត់ បានកសាងមក។ អឌ្ឍរត្ត (អ័ត-ឍៈរ័ត) កន្លះរាត្រី, ពាក់កណ្ដាលយប់ (អធ្រាត្រ) : លុះដល់ពេលយាមអឌ្ឍរត្ត ក្នុងក្រុងស្ងាត់មាត់ឈឹងជ្រងំ ស្ដេចទ្រង់យាងចូលទីបន្ទំ អប់រំព្រះទ័យដោយមេត្តា ។

រត់យួន

👉ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាសព្ទ
មានន័យថា បោលរាយជើងស្មើៗត្រឹកៗ ( ចំពោះតែសេះ ) ។
ឧទាហរណ៍៖ សេះរត់យួន ( បង្ហាត់តាមបែបយួន ? ) ។ ព. ផ្ទ. ដើរ, ផាយ, លុន ។

រត់

👉ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាសព្ទ
មានន័យថា ស្ទុះដោយល្បឿន ។
ឧទាហរណ៍៖ រត់ខ្នាប, រត់ខ្មឺត, រត់លឿន, រត់សណ្ដាប ។

                      គេចវៀះចៀសឲ្យផុតមុខ, ឲ្យផុតអំណាច ។
ឧទាហរណ៍៖ រត់គយ, រត់ពន្ធ, រត់ទ័ព ។

                      គេចវៀះដោះខ្លួនលូនត្បុលចូលពួនក្នុងព្រៃ ។
ឧទាហរណ៍៖ រត់លូន; ( ស្រុកកើតរត់លូន គឺស្រុកកើតមានទ័ព ឬកើតមានចោរប្លន់ញឹកញយ អ្នកស្រុកភិតភ័យរត់លូនចូលពួនក្នុងព្រៃ ) ។ល។

                       ព. ប្រ. ដែលប្រព្រឹត្តទៅស្រួលឥតទើសទាក់
ឧទាហរណ៍៖ រត់គន្លង ដែលមានរបៀបគន្លងត្រូវគ្នា; រត់ជួរ ដែលត្រូវជួរគ្នា; រត់ដៃ ដែលថ្នឹកដៃ, ស្ទាត់ដៃ ដោយរហ័ស; រតផ្នត់ ដែលត្រូវផ្នត់គ្នាឥតល្អៀង; រត់មាត់ ដែលស្ទាត់មាត់ឥតមានទាក់ : រៀនចាំរត់មាត់, ឬដែលនិយាយត្រូវគ្នារាល់មាត់ : គេនិយាយរត់មាត់ . . . ; រត់មុខគេ ដែលខំប្រឹងធ្វើការឬប្រឹងរៀនប្រឹងទន្ទេញ ឲ្យបានលឿនជឿនជាងគេ : ធ្វើការរត់មុខគេ; រត់របត់ ដែលត្រូវគ្នាតាមកម្រិត, តាមបែបបទឬតាមសណ្ដាប់ធ្នាប់តែមួយ; រត់របប ដែលមានរបបដូចគ្នា; រត់របៀប ដែលមានរបៀបត្រូវគ្នា, ដែលចុះរបៀបគ្នា; រត់សាច់មួយ រលាយសាច់មួយ; រត់ឡើង ឬ រត់ឡើងមកនៅ ឡើងមកនៅដោយស្ម័គ្រចិត្តឯងឥតមានអ្នកណាហៅរក : ស្រីរត់ឡើង ។ល។

រតោង

👉ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាវិសេសន៍
មានន័យថា ដែលព្យួរដូចគេចងបន្តោងជិតៗគ្នា ។
ឧទាហរណ៍៖ ព្យួររតោង ( ម. ព. រតែង ផង ) ។

រតោក

👉ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាវិសេសន៍
មានន័យថា ដែលយារស្តោក ឬដែលព្យួររណោងជិតៗគ្នា ។
ឧទាហរណ៍៖ ព្យួររតោក ( ម. ព. រតែក ផង ) ។

រតែង

👉ថ្នាក់ពាក្យជា បរិវារសព្ទ
មានន័យថា ពាក្យសម្រាប់ប្រើផ្សំនឹងពាក្យ រតោង ថា ។
ឧទាហរណ៍៖ រតែងរតោង រតោងពេញពាស, រណោងខើចខ្លះយារខ្លះ ។

រតែក

👉ថ្នាក់ពាក្យជា បរិវារសព្ទ
មានន័យថា ពាក្យសម្រាប់និយាយផ្សំនឹងពាក្យ រតោក ថា ។
ឧទាហរណ៍៖ រតែករតោក រតោកយេកយោគខើចខ្លះយារខ្លះ ។

រតេវ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា បរិវារសព្ទ
មានន័យថា ពាក្យសម្រាប់និយាយផ្សំនឹងពាក្យ រតាវ ថា ។
ឧទាហរណ៍៖ រតេវរតាវ រតាវក្រៃពេក ។

រតេត

👉ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាវិសេសន៍
មានន័យថា ដែលដួលក្រាបក្បាលចុះដង្ហែគ្នា ។
ឧទាហរណ៍៖ ដួលរតេត;

                      ឬដែលក្រាបក្បាលចុះខ្ពស់ក្រោយជិតៗគ្នា ។
ឧទាហរណ៍៖ ក្រាបរតេត ។

👉ថ្នាក់ពាក្យជា បរិវារសព្ទ
មានន័យថា ពាក្យសម្រាប់និយាយផ្សំនឹងពាក្យ រតូត ថា ។
ឧទាហរណ៍៖ រតេតរតូត រកូតខ្ពស់ៗទាបៗ មិនចុះរបៀបគ្នា ។

រតេយ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា បរិវារសព្ទ
មានន័យថា ពាក្យសម្រាប់និយាយផ្សំនឹងពាក្យ រតាយ ថា ។
ឧទាហរណ៍៖ រតេយរតាយ រតាយក្រៃពេក, រាត់រាយរតាយ ។

រតេក

👉ថ្នាក់ពាក្យជា បរិវារសព្ទ
មានន័យថា ពាក្យសម្រាប់និយាយផ្សំនឹងពាក្យ រតាក ថា ។
ឧទាហរណ៍៖ រតេករតាក រតាកខ្លាំង, កន្ត្រាកក្រៃពេក, រយីករយាកពន់ពេក ។

រតូវ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( សំ. ក្ល.; សំ. ឫតុ; បា. ឧតុ ) ទេសកាល, កាលកំណត់ដែលចែកជាភាគខែក្នុងឆ្នាំមួយៗ តាមសម័យដែលអាកាសប្រែប្រួល ( ច្រើនសរសេរ រដូវ ជាង ) រដូវរងា, រដូវក្ដៅ, រដូវភ្លៀង; ឈើផ្លែខុសរដូវ; ផ្លាស់រដូវ ។ តាមសុរិយគតិ, ក្នុងមួយឆ្នាំៗនិយមប្រើរដូវ ៤ គឺ ១- និទាឃៈ ឬ និទាឃរដូវ “រដូវក្ដៅ” ( ត្រូវគ្នានឹងរដូវ ប្រ័ងតង់ប្ស៍ Printemps ប្រទេសបារាំងសែស ) មាន ៣ ខែ, រាប់ពីត្រឹមថ្ងៃទី ២១ ខែមីនា ( ម៉ារ្ស ) ដល់ថ្ងៃទី ២១ ខែមិថុនា ( យូវ៉ាំង ), មាន ៩៣ ថ្ងៃ ។ ២- វស្សានៈ ឬ វស្សានរដូវ “រដូវភ្លៀង” ( ត្រូវគ្នានឹងរដូវ អេតេ Et´e ប្រទេសបារាំងសែស ) មាន ៣ ខែ, រាប់ពីត្រឹមថ្ងៃទី ២២ ខែ មិថុនា ( យូវ៉ាំង ) ដល់ថ្ងៃទី ២២ ខែកញ្ញា ( សេបតមប្រ៏ ) មាន ៩៣ ថ្ងៃ ។ ៣- សរទៈ ឬ សរទរដូវ “រដូវចុះអ័ព្ទ ឬរដូវមានខ្យល់, ភ្លៀង, ទឹកសន្សើមខ្លះ; រដូវលំហើយ” (ត្រូវគ្នានឹងរដូវ អូតូន Automne ប្រទេសបារាំងសែស ) មាន ៣ ខែ រាប់ពីត្រឹមថ្ងៃទី ២៣ ខែកញ្ញា ( សេបតមប្រ៏ ) ដល់ថ្ងៃទី ២១ ខែធ្នូ ( ដេសមប្រ៏ ) មាន ៩០ ថ្ងៃ ។ ៤- សិសិរៈ ឬ សិសិររដូវ “រដូវរងាខ្លាំង” ( ត្រូវគ្នានឹងរដូវ ហ‍៊ីវែរ Hiver ប្រទេសបារាំងសែស ) មាន ៣ ខែ, រាប់ពីត្រឹមថ្ងៃទី ២២ ខែធ្នូ ( ដេសមប្រ៏ ) ដល់ថ្ងៃទី ២០ ខែមីនា ( ម៉ារ្ស ), មាន ៨៩ ថ្ងៃ ឬចួនកាល ៩០ ថ្ងៃ ។ រួមទាំង ៤ រដូវត្រូវជា ១២ ខែ, មានថ្ងៃ ៣៦៥ ឬចួនកាល ៣៦៦ ជាមួយឆ្នាំនៃសុរិយគតិ ( មិនមានវិធីលើកខែទេ ) ។ តាមចន្ទគតិ, ក្នុងឆ្នាំមួយៗនិយមប្រើរដូវ ៣ គឺ ១- ហេមន្តៈ ឬ ហេមន្តរដូវ “រដូវមានទឹកសន្សើម, រដូវរងា” មាន ៤ ខែ, រាប់ពីត្រឹមថ្ងៃ ១ រោចខែកត្ដិក ដល់ថ្ងៃ ១៥ កើត ខែផល្គុន, មាន ១៨៨ ថ្ងៃ ។ ២- គិម្ហៈ ឬ គិម្ហរដូវ “រដូវក្ដៅ” មាន ៤ ខែ, រាប់ពីថ្ងៃ ១ រោចខែផល្គុន ដល់ថ្ងៃ ១៥ កើត ខែអាសាឍ, មាន ១១៨ថ្ងៃ; បើឆ្នាំដែលមានអធិការវារៈ មាន ១១៩ ថ្ងៃ; ឆ្នាំដែលមាន អធិកមាស មាន ៥ ខែ មាន ១៤៨ ថ្ងៃ ។ ៣- វស្សានៈ ឬ វស្សានរដូវ “រដូវភ្លៀង” មាន ៤ ខែ, រាប់ពីថ្ងៃ ១ រោចខែអាសាឍដល់ថ្ងៃ ១៥ កើតខែកត្ដិក, មាន ១៨៨ ថ្ងៃ ។ រួមទាំង ៣ រដូវ មានខែ ១២ ឬចួនកាល ១៣ ខែ, មានថ្ងៃ ៣៥៤ ឬ ៣៥៥ ឬក៏ចួនកាល ៣៨៤ ថ្ងៃ ជាមួយឆ្នាំនៃចន្ទគតិ ( លទ្ធិពុទ្ធសាសនានិយមប្រើរដូវ ៣ នេះ ។ ម. ព. ចន្ទគតិកាល ផង ) ។ តាមលទ្ធិបុរាណ, ក្នុងប្រទេសខ្លះនិយមប្រើរដូវ ៦ គឺ ១- ហេមន្តៈ ឬ ហេមន្តរដូវ “រដូវមានទឹកសន្សើម, រដូវរងា ” មាន ២ ខែ, រាប់ពីថ្ងៃ ១ រោចខែកត្ដិកដល់ថ្ងៃ ១៥ កើតខែបុស្ស, មាន៥៩ថ្ងៃ ។ ២- សិសិរៈ ឬ សិសិររដូវ ” រដូវរងាខ្លាំង ” មាន ២ ខែ, រាប់ពីថ្ងៃ ១ រោចខែបុស្ស ដល់ថ្ងៃ ១៥ កើតខែផល្គុន, មាន ៥៩ ថ្ងៃ ។ ៣- វសន្តៈ ឬ វសន្តរដូវ “រដូវឈើជ្រុះលាស់ស្លឹក” មាន ២ ខែ, រាប់ពីថ្ងៃ១រោចខែផល្គុនដល់ថ្ងៃ១៥កើតខែពិសាខ, មាន៥៩ថ្ងៃ ( គួរកុំច្រឡំ វស្សាន និង វសន្ត នេះ )។ ៤- គិម្ហៈ ឬ គិម្ហរដូវ “រដូវក្ដៅ” មាន ២ ខែ, រាប់ពី ១ រោចខែពិសាខ ដល់ថ្ងៃ ១៥ កើតខែអាសាឍ, មាន៥៩ថ្ងៃ ( បើឆ្នាំដែលមានអធិកវារៈ មាន ៦០ ថ្ងៃ, ឆ្នាំដែលមាន អធិកមាស មាន ៣ ខែ មានថ្ងៃ ៨៩ ( ? ) ព្រោះប្រើខែចេញឈ្មោះតាមចន្ទគតិដូចបែបប្រើរដូវ ៣ ដែរ ) ។ ៥- វស្សានៈ ឬ វស្សានរដូវ “រដូវភ្លៀង” មាន ២ ខែ, រាប់ពីថ្ងៃ ១ រោចខែអាសាឍ ដល់ថ្ងៃ ១៥ កើតខែភទ្របទ, មាន ៥៩ ថ្ងៃ ។ ៦- សរទៈ ឬ សរទរដូវ “រដូវចុះអ័ព្ទ ឬរដូវមានខ្យល់, ភ្លៀង, ទឹកសន្សើមខ្លះ ” មាន ២ ខែ, រាប់ពីថ្ងៃ ១ រោចខែភទ្របទ ដល់ថ្ងៃ ១៥ កើតខែកត្ដិក, មាន ៥៩ ថ្ងៃ ។ រួមទាំង ៦ រដូវមានខែ ១២ ( ឬចួនកាលមាន ១៣ ខែ ? ) មានថ្ងៃ ៣៥៤ ( ឬ៣៥៥ថ្ងៃ ឬក៏ចួនកាល ៣៨៤ ថ្ងៃ ? ) ត្រូវជាមួយឆ្នាំ ។ រដូវ ៦ នេះ លទ្ធិពុទ្ធសាសនាមិននិយមប្រើទេ មានបង្គាប់ឲ្យប្រើតែរដូវ ៣ តាមចន្ទគតិដោយដាច់ខាត ( ម. ព. រាសី ផង ព្រោះមានប្រាប់ឈ្មោះខែសម្រាប់សុរិយគតិ និងចន្ទគតិនៅនោះ ) ។ នាមសព្ទ ( សំ. ក្ល.; សំ. ឫតុ; បា. ឧតុ ) កាលកំណត់នៃដំណើរធ្លាក់លោហិតរបស់ស្រ្តី ( ច្រើនសរសេរ រដូវ ជាង ) ។
ឧទាហរណ៍៖ ស្រ្តីមានរដូវ, រាំងរដូវ, ធ្លាក់រដូវមិនស្រួល ។

រតូត

👉ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាវិសេសន៍
មានន័យថា រកូតរៀងគ្នា ។
ឧទាហរណ៍៖ ក្រាបរតូត ( ម. ព. រតេត ផង ) ។

រតឺង

👉ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាវិសេសន៍
មានន័យថា ដែលក្រោកព្រមគ្នាដោយអាការប្រញាប់ប្រញាល់ ដូចគេខឹងខ្លាំង ឬព្រោះខឹងខ្លាំង ។
ឧទាហរណ៍៖ ស្ទុះក្រោករតឺង ។

                      រតឺងរតាង ដែលក្រោកឡើងរតឺងព្រមគ្នាដោយចេញអាការតតេងតតាង ។

រតិបរតុប

👉ថ្នាក់ពាក្យជា គុណនាម
មានន័យថា តតិបតតុប; ខ្ពស់ៗ ទាបៗ ដូចគេដាក់បន្តុប ។
ឧទាហរណ៍៖ ដាក់របស់រាត់រាយរតិបរតុប; ការរតិបរតុប ។

👉ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាវិសេសន៍
មានន័យថា តតិបតតុប; ខ្ពស់ៗ ទាបៗ ដូចគេដាក់បន្តុប ។
ឧទាហរណ៍៖ ដាក់របស់រាត់រាយរតិបរតុប; ការរតិបរតុប ។

រតិករតុក

👉ថ្នាក់ពាក្យជា គុណនាម
មានន័យថា រញ៉ឹករញ៉ុក; រអាក់រអួល ។
ឧទាហរណ៍៖ ធ្វើការរតិករតុក; ដំណើររតិករតុក ។

👉ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាវិសេសន៍
មានន័យថា រញ៉ឹករញ៉ុក; រអាក់រអួល ។
ឧទាហរណ៍៖ ធ្វើការរតិករតុក; ដំណើររតិករតុក ។

រតិ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( សំ. បា. ) រាគ; តម្រេក, សេចក្ដីត្រេកត្រអាល; មេថុន; សេចក្ដីរីករាយ; អំណរ… ។ រតិកម្ម, រតិក្រិយា ( រៈតិ-ក័ម, —ក្រិ-យ៉ា ) ការរួមបវេណី, មេថុនសេវនៈ ។ រតិគ្រឹះ ផ្ទះសម្រាប់កំសាន្តសប្បាយ ។ រតិទូតី ស្រីអ្នកនាំការឲ្យបុរសស្ត្រីស្រឡាញ់គ្នា ( មេអណ្ដើក ) ។ ល ។ កាមរតិ ( កាម៉ៈរៈតិ ) សេចក្ដីត្រេកត្រអាលទៅរកកាម, តម្រេកក្នុងកាមគុណ ។ ធម្មរតិ ( ធ័ម-មៈរៈតិ ) អំណរចំពោះធម៌ ។ វនរតិ ( វៈនៈ— ) អំណរទៅរកព្រៃ, សេចក្ដីពេញចិត្តនៅក្នុងព្រៃ ។ ល ។

រតាវ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា គុណនាម
មានន័យថា ដែលចេញអាការគោងៗស្រាវៗ ។
ឧទាហរណ៍៖ ទោចឡើងដើមឈើរតាវ; ឃើញតែជើងរតាវៗ ( ម. ព. រតេវ ផង ) ។

👉ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាវិសេសន៍
មានន័យថា ដែលចេញអាការគោងៗស្រាវៗ ។
ឧទាហរណ៍៖ ទោចឡើងដើមឈើរតាវ; ឃើញតែជើងរតាវៗ ( ម. ព. រតេវ ផង ) ។

រតាយ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា គុណនាម
មានន័យថា ដែលវែងឬអន្លាយចេញដូចគេរាយ ។
ឧទាហរណ៍៖ ធ្លាក់រតាយ; វែងរតាយ ( ម. ព. រតាត់ និង រតេយ ផង ) ។

👉ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាវិសេសន៍
មានន័យថា ដែលវែងឬអន្លាយចេញដូចគេរាយ ។
ឧទាហរណ៍៖ ធ្លាក់រតាយ; វែងរតាយ ( ម. ព. រតាត់ និង រតេយ ផង ) ។

រតាត់

👉ថ្នាក់ពាក្យជា បរិវារសព្ទ
មានន័យថា ពាក្យសម្រាប់និយាយផ្សំនឹងពាក្យ រតាយ ថា ។
ឧទាហរណ៍៖ រតាត់រតាយ រាត់រាយចេញពីគ្នា, រាត់រាយពេញពាស ។

រតាក

👉ថ្នាក់ពាក្យជា គុណនាម
មានន័យថា ដែលសាកត្រាក, កន្រ្តាក ។
ឧទាហរណ៍៖ ធ្លាក់រតាក; សំពត់រតាក ។ រតេករតាក រតាកខ្លាំង, កន្ត្រាកក្រៃពេក ។

👉ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាវិសេសន៍
មានន័យថា ដែលសាកត្រាក, កន្រ្តាក ។
ឧទាហរណ៍៖ ធ្លាក់រតាក; សំពត់រតាក ។ រតេករតាក រតាកខ្លាំង, កន្ត្រាកក្រៃពេក ។

រតន—

មានន័យថា ( ម. ព. រតនៈ ) ។

រតនៈ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( សំ. រត្ន; បា. រតន “វត្ថុឬរបស់ដែលញ៉ាំងចិត្តឲ្យរីករាយ;…” ) កែវ; ពេជ្រ, ត្បូងគ្រប់ប្រភេទ; សូម្បីមាស, ប្រាក់ ក៏ហៅ រតនៈ ដែរ ឬហៅថា រតនវត្ថុ ក៏បាន; វត្ថុ, ធម្មជាតិដ៏ប្រសើរវិសេសឬមនុស្សប្រសើរវិសេស, សត្វវិសេស ក៏ហៅ រតនៈ បានដែរ ។ សព្ទនេះបើប្រើភ្ជាប់ជាមួយនឹងនាមសព្ទដទៃឲ្យជាបទសមាសរៀងពីខាងដើមក៏បាន ពីខាងចុងក៏បាន, បើរៀងពីខាងដើម អ. ថ. រៈតៈន៉ៈ ឬ រ័ត-ត្នៈ បើរៀងពីខាងចុង អ. ថ. រ័ត ដូចជា : រតនករ ( រៈតៈន៉ៈក ) អ្នកធ្វើរតនៈ គឺអ្នកជីកត្បូង, អ្នកច្នៃត្បូង; ជាងមាសប្រាក់; ព្រះវេស្សវ័ណ ។ រតនករណ្ឌ ( រៈតៈន៉ៈកៈរ៉ន់ ) ទូឬហឹបដាក់រតនៈ, ដាក់ពេជ្រ, ដាក់ត្បូង ។ រតនគភ៌ ឬ រត្នគ័ភ៌ ផ្ទៃជាទីកើតរតនៈ គឺសមុទ្រ ( ព្រោះសមុទ្រជាទីកើតរតនៈផ្សេងៗ ); ព្រះបាទកុវេរៈ គឺព្រះវេស្សវ័ណ ( ព្រោះព្រះបាទកុវេរៈ ពួកមនុស្សពីបុរាណយល់ថាជាទេវតាម្ចាស់រតនៈឬម្ចាស់ទ្រព្យ ) ។ រតនគព្ភា ឬ រត្នគ័ភ៌ា, រត្នគ័រ្ភី ផែនដី ( ព្រោះផែនដីជាទីកើតរតនៈផ្សេងៗ ) ។ រតនត្រ័យ, រត្នត្រ័យ, ឬ —ត្រៃ រតនៈបីយ៉ាងគឺព្រះពុទ្ធ, ព្រះធម៌, ព្រះសង្ឈ ហៅថា ពុទ្ធរតនៈ, ធម្មរតនៈ, សង្ឃរតនៈ ឬ ព្រះពុទ្ធរ័ត្ន, ព្រះធម៌រ័ត្ន, ព្រះសង្ឃរ័ត្ន ក៏បាន ។ រត្នត្រ័យប្រណាម ការបង្អោនកាយវាចាចិត្តគោរពព្រះរត្នត្រ័យ ។ រតននិធិ កំណប់រតនៈ គឺសមុទ្រ; ភ្នំព្រះសុមេរុ ។ រតនប្បភា ឬ រត្នប្រភា ( រៈតៈណ័ប-ប៉ៈភា ឬ រ័ត-ត័្នប-ប្រៈភា ) ពន្លឺរតនៈ; ផែនដី ។ រតនពាណិជ អ្នកលក់ពេជ្រ, អ្នកលក់ត្បូង; អ្នកលក់គ្រឿងប្រដាប់ដែលដាំត្បូង ។ រតនពាណិជ្ជ ឬ —ពាណិជ្យ ការលក់ត្បូង, ជំនួញត្បូង ( ប្រើជា រតនវណិជ្ជ ឬ រតនវណិជ្ជា ក៏បាន ) ។ រតនម័យ គុ. ដែលប្រដាប់ដោយរតនៈ, ដែលដាំពេជ្រ, ដាំត្បូង ។ រតនមាលា កម្រងកែវ; ខ្សែខ្លួនឬខ្សែ-កដាំពេជ្រ ។ រតនរង្សី រស្មីរតនៈ, ពន្លឺពេជ្រ។ រតនរាសី គំនរកែវ; មហាសមុទ្រ ។ រតនវត្ថុ ឬ រត្នព័ស្តុ វត្ថុជារតនៈ មានកែវ, ត្បូង, មាស, ប្រាក់ជាដើម ។ រតនវិកតិ ឬ រតនវិក័តិ ការរចនាដោយរតនៈ, របស់ដាំត្បូង។ រតនវិចិត្រ ឬ រត្នពិចិត្រ ដែលវិចិត្រដោយរតនៈ, ការរចនារំលេចដោយត្បូង ។ រតនសុវណ្ណ ឬ រត្នសុព័ណ៌ មាសប្រដាប់ដោយត្បូង, មាសដាំពេជ្រ ។ រតនសោភា លំអរតនៈ ។ រតនាករ (< រតន + អាករ) អណ្ដូងរតនៈ, កន្លែងដែលកើតពេជ្រ, ដែលកើតត្បូង; សមុទ្រ (ប្រើជា រត្នាករ ក៏បាន, < រត្ន + អាករ) ។ រតនាគារ (< រតន + អគារ) អគារនៃរតនៈ, ឃ្លាំងរ័តន៍; ឃ្លាំងប្រាក់ ។ រតនាភរណៈ (< រតន + អាភរណ)គ្រឿងអម្ពរដាំត្បូង ។ រតនាលង្ការ (< រតន + អលង្ការ) គ្រឿងអលង្ការប្រដាប់ដោយពេជ្រ, ដោយត្បូង ។ រតនាលោក (< រតន + អាលោក) ឬ រតនោភាស ( < រតន + ឱភាស ( ពន្លឺរតនៈ,ពន្លឺពេជ្រ។ រតនាវលី (< រតន + អាវលិ) ខ្សែ-កដាំពេជ្រ។ល។ គហបតីរ័តន៍ គហបតីកែវ, នាយឃ្លាំងកែវ (សម្រាប់ព្រះរាជាចក្រពត្តិ)។ ចក្ករ័តន៍ ឬ ចក្ររ័ត្ន កង់កែវ (សម្រាប់ស្ដេចចក្រពត្តិ) ។ ទ្រទូងរ័ត្ន ទ្រទូងកែវ គឺសមណស័ក្តិទីរាជាគណៈសម្រាប់ឯកនៅកម្ពុជរដ្ឋពីក្នុងសម័យបុរាណ (ម. ព. ទ្រទូង ន. ផង)។ នារីរ័ត្ន នាងកែវ, ស្ត្រីកែវឬស្រីថ្លៃ, ស្ត្រីមានលំអប្រហែលដូចពេជ្រ។ បរិនាយករ័តន៍ នាយពលកែវ (សម្រាប់ស្តេចចក្រពត្តិ)។ បុរសរ័ត្ន ឬ ប្រុសរ័ត្ន ប្រុសកែវ ឬប្រុសថ្លៃ,…។ប្រពាលរ័ត្ន កែវប្រពាល ។ មណីរ័ត្ន កែវមណី, ពេជ្រមានតម្លៃ (សម្រាប់ស្តេចចក្រពត្តិ ក៏មាន) ។ មហាបុរសរ័ត្ន មហាបុរសថ្លៃថ្លា,…។ ហត្ថិរ័តន៍ ឬ ដំរីរ័ត្ន ដំរីកែវ (សម្រាប់ព្រះរាជាចក្រពត្តិ) ។ អស្សរ័តន៍ (អ័ស-សៈ—) ឬ សេះរ័តន៍ សេះកែវ (សម្រាប់ស្តេចចក្រពត្តិ) ។ ឥត្ថីរ័តន៍ ឬ ស្ត្រីរ័ត្ន ស្ត្រីកែវ (សម្រាប់ព្រះរាជាចក្រពត្តិ) ។ល។ (ចំពោះពាក្យ រតនៈ នេះសុំមើលក្នុងពាក្យ លិក្ខា ឬ លិក្សា ទៀតផង)។

រតនោភាស

មានន័យថា មើលក្នុងពាក្យ រតនៈ ។

រតនោបល

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ត្បូងពេជ្រទឹកផ្កាម្លិះ​ ។

រតនាគារជាតិ

មានន័យថា ស្ថាប័នជាតិទទួលបន្ទុកជាបេឡាធិការ និងគណនេយ្យករសាធារណៈ។

រតនា

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា រតនៈទាំងឡាយ ( ម. ព. រតនៈ ) ។

រតនសម្បត្តិជាតិ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា គំនរមាស ប្រាក់ និងវត្ថុដ៏មានតម្លៃជាសម្បត្តិរបស់ជាតិ ឃ្លាំងប្រាក់ជាតិ ។

រតនសម្បត្តិ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ប្រាក់កាសជារបស់រដ្ឋ ប្រាក់សល់ទំនេររបស់សមូហភាព ឬឯកជនកំណប់ ។

រតនភណ្ឌ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា រតនកម្ម សិល្បៈ ជំនួញខាងគ្រឿងអលង្ការ សម្រាប់តាក់តែងកាយ ។

រតននិធិការ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ការប្រមូលប្រាក់កាសទុកមិនចំណាយ ។

រតនគិរី

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ឈ្មោះខេត្តមួយនៃកម្ពុជរដ្ឋ, បំបែកចេញពីខេត្តស្ទឹងត្រែង ហើយតែងតាំងឡើងពីឆ្នាំ ១៩៥៩ ( ព្រះរាជក្រមលេខ ២៩៨-នស. ចុះថ្ងៃទី ១៧ កុម្ភៈ ១៩៥៩ ) ។

រត

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា គ្រឿងទព្វសម្ភារៈនៃគេហដ្ឋានដែលដាក់ភ្ជាប់នឹងសសរ សម្រាប់ទ្ររនូត ។
ឧទាហរណ៍៖ រតផ្ទះ, រតសាលា ។

រណ្ឌកព្រឹក្ស

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( សំ . រណ្ឌក ) ឈើដែលមិនសូវមានផ្លែ, ឈើអារឹះផ្លែ ។

រណ្ដំ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាសព្ទ
មានន័យថា ដំគ្នារឿយៗ, ប៉ះឬទង្គិចគ្នាដូចគេដំរឿយៗ ។
ឧទាហរណ៍៖ ចានរណ្ដំគ្នា ។

                      ព. ប្រ. រណ្ដំតែគ្នាឯង ប្រទូស្តតែគ្នាឯង ។ ព. ទ. បុ. ចានមួយរាវរណ្ដំតែគ្នាឯង នៅក្នុងលំនៅ ឬក្នុងបន្ទុកមួយចេះតែប្រទូស្តគ្នារឿយៗឥតស្រាក ដូចជាចានក្នុងរាវមួយរណ្ដំគ្នា ។

រណ្ដៅ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ក្រហូងរាក់ឬជ្រៅកើតអំពីជីក, កកាយឬដាប់ជាដើម ។
ឧទាហរណ៍៖ រណ្ដៅសសរ, រណ្ដៅក្ដាម, រណ្ដៅជ័រ ។

                      រណ្ដៅនរក ឋាននរកដែលមានសណ្ឋានដូចជារណ្ដៅយ៉ាងធំ ។ អុជបីរណ្ដៅ អុជបីប៉ុយ គឺអុជសាច់មនុស្សបីអន្លើដោយប៉ុយ ដើម្បីឲ្យសះជារោគ ។

រណ្ដាស

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ឈ្មោះស្មៅពួកស្បូវមួយប្រភេទ ស្លឹកតូចវែងៗ ច្រើនដុះតាមទីវាលឬទីមានព្រៃស្ដួចស្ដើង, ច្រូតក្រងប្រក់រោង ឬប្រក់ផ្ទះបាន តែមិនសូវជាប់យូរ ។
ឧទាហរណ៍៖ ស្មៅរណ្ដាស ឬ ស្បូវរណ្ដាស ។

រណ្ដាប់

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា វត្ថុសម្រាប់ធ្វើទាន ឬសម្រាប់ទទួលភ្ញៀវ, គ្រឿងទេយ្យទាន; ទ្រនឹបគ្រូ; គ្រឿងបណ្ណាការ ។
ឧទាហរណ៍៖ រៀបរណ្ដាប់បុណ្យ, រណ្ដាប់ទេយ្យទាន; រៀបរណ្ដាប់គ្រូ, រៀបរណ្ដាប់ការ ( អាពាហ៍ពិពាហ៍ ) ។

រណៈ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( សំ. បា. រណ ) សង្រ្គាម, ទ័ព, ចម្បាំង; សូរសព្ទ, សម្រែក ។ ប្រើជាបទសមាស ដូចជា : រណកម្ម, រណការ, រណកិច្ច ឬ រណក្រឹត្យ ការច្បាំងគ្នា ឬការរវល់ដោយច្បាំងគ្នា, ការរវល់ក្នុងចម្បាំង ។ រណក្សេត្រ, រណក្ខេត្ត, រណដ្ឋាន, រណភូមិ, រណរង្គ, រណស្ថាន សមរភូមិ, ទីតយុទ្ធគ្នា, ទីចម្បាំង ។ រណជ័យ ការឈ្នះទ័ព, ការច្បាំងឈ្នះ ។ រណបរាជ័យ ( រៈណៈប៉ៈរ៉ាជៃ ) ការចាញ់ទ័ព, ការច្បាំងចាញ់គេ ។ រណពិធី បែបចម្បាំង, របៀបចម្បាំង ។ រណភណ្ឌ ឬ រណាង្គ, រណោបករណ៍ ប្រដាប់សម្រាប់ច្បាំង, គ្រឿងចម្បាំង ។ រណភេរី ស្គរទ័ព ។ រណមន្ត្រី មន្ត្រីខាងក្រសួងចម្បាំង ។ រណមិត្ត ឬ —មិត្រ មិត្រដែលចូលដៃជួយច្បាំង, សម្ពន្ធមិត្រអ្នកជួយច្បាំង ។ រណមុខ ឬ —មុខ្យ កងទ័ពមុខ, ទ័ពស្រួច ។ រណវាទ្យ ភ្លេងសម្រាប់លេងក្នុងចម្បាំង, ភ្លេងទ័ព។ រណវិជ្ជា ឬ —វិទ្យា ចំណេះខាងចម្បាំង ។ រណវិន័យ ច្បាប់ចម្បាំង ។ រណសភា ដំណើរប្រជុំប្រឹក្សាអំពីការច្បាំង ។ រណសភាធិបតី ឬ —នាយក អធិបតីឬនាយកក្នុងការប្រជុំប្រឹក្សាអំពីការច្បាំង ។ រណសាន្តិភាព ដំណើរស្ងប់សឹក, ការលើកលែងច្បាំងគ្នាតទៅទៀត ។ រណសាស្ត្រ ក្បួនសម្រាប់សិក្សាខាងចម្បាំង ។ រណសិក្សា ការហាត់រៀនចំណេះខាងចម្បាំង, ការហាត់ច្បាំង ។ រណសិរ្ស ( រៈណៈសេ ) ក្បាលទ័ព, ខាងមុខនៃកងទ័ព; ជួរនៃកងទ័ពដែលរៀបចំត្រៀមខ្លួនចាំឈមមុខបម្រុងប្រយុទ្ធនឹងបច្ចាមិត្ត ។ រណស្ដម្ភ ( ជើង ដ, —ស្ដំ ) សសរគោលដែលបោះឬលើកដាំទុកជាទីនឹកឃើញដល់សម័យកាលកើតចម្បាំង, អនុស្សាវរីយ៍ជាទីនឹកដល់គ្រាដែលកើតសង្គ្រាម ។ រណឫទិ្ធ ឬ —រឹទ្ធិ ( —រឹត ) ឫទ្ធិនៃចម្បាំង; អ្នកដែលមានឫទ្ធិក្នុងការច្បាំង ។ល។ ( ម. ព. យុទ្ធ ផង ) ។

រណោបាយ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( សំ. បា. រណ “សង្គ្រាម” + ឧបាយ “ល្បិច, កល” ; ឧ > ឱ = រណោបាយ ) ឧបាយកលក្នុងសង្រ្គាម, ក្នុងចម្បាំង, ល្បិចព្យូហ៍សឹក ។
ឧទាហរណ៍៖ ច្បាំងឈ្នះដោយរណោបាយរបស់មេទ័ព . . . ។

រណោង

👉ថ្នាក់ពាក្យជា គុណនាម
មានន័យថា ដែលព្យួរឬសំយុងចុះដូចគេចងបន្តោង ។
ឧទាហរណ៍៖ ស្វាយផ្លែរណោង, ព្យួររណោង, មើលទៅឃើញរណោង ។

👉ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាវិសេសន៍
មានន័យថា ដែលព្យួរឬសំយុងចុះដូចគេចងបន្តោង ។
ឧទាហរណ៍៖ ស្វាយផ្លែរណោង, ព្យួររណោង, មើលទៅឃើញរណោង ។

រណែល

👉ថ្នាក់ពាក្យជា គុណនាម
មានន័យថា ដែលរាយរដូក ។
ឧទាហរណ៍៖ ដេករណែល, ដួលរណែល, រដូករណែល ( ម. ព. រណិល ផង ) ។

👉ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាវិសេសន៍
មានន័យថា ដែលរាយរដូក ។
ឧទាហរណ៍៖ ដេករណែល, ដួលរណែល, រដូករណែល ( ម. ព. រណិល ផង ) ។

រណែរណោ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា គុណនាម
មានន័យថា តែលតោលឥតទីពឹងពំនាក់ ឬឥតមានមុខការរបរអ្វីជាប្រាកដ
ឧទាហរណ៍៖ មនុស្សរណែរណោ ។

រណែបរណប

👉ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាវិសេសន៍
មានន័យថា ( ម. ព. រណេបរណប ) ។

រណែង

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( ស. រះនេង អ. ថ. រ៉ៈណែង ) ចម្រៀកឈើឬឫស្សីជាដើម ដែលវាយភ្ជាប់លើបង្កង់; ច្រើនតែ ហៅ ដៃរណែង ( ម. ព. នុះ ) ។

👉ថ្នាក់ពាក្យជា បរិវារសព្ទ
មានន័យថា​​ ពាក្យសម្រាប់និយាយផ្សំជាមួយនឹងពាក្យ រណោង ថា ។
ឧទាហរណ៍៖ រណែងរណោង រណោងពេញពាស, រតែងរតោង ។

រណេបរណឺប

👉ថ្នាក់ពាក្យជា គុណនាម
មានន័យថា ខ្នឺបចុះខ្នឺបឡើង, ដែលឱនៗក្រាបៗ ត្រង់ខ្លួនខ្លះបន្ទន់ខ្លួនខ្លះ ដោយសេចក្ដីគោរពឬផ្គាប់ផ្គុន ។
ឧទាហរណ៍៖ អង្គុយគាល់រណេបរណឺប, ផ្គាប់ផ្គុនរណេបរណឺប; កិរិយារណេបរណឺប ។

👉ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាវិសេសន៍
មានន័យថា ខ្នឺបចុះខ្នឺបឡើង, ដែលឱនៗក្រាបៗ ត្រង់ខ្លួនខ្លះបន្ទន់ខ្លួនខ្លះ ដោយសេចក្ដីគោរពឬផ្គាប់ផ្គុន ។
ឧទាហរណ៍៖ អង្គុយគាល់រណេបរណឺប, ផ្គាប់ផ្គុនរណេបរណឺប; កិរិយារណេបរណឺប ។

រណេបរណប

👉ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាវិសេសន៍
មានន័យថា រណេបរណឺបអែបអប ។
ឧទាហរណ៍៖ ផ្គាប់ផ្គន់រណេបរណប ។

រណូងរណាង

👉ថ្នាក់ពាក្យជា គុណនាម
មានន័យថា ( ព. ប្រ. ) ដែលរហ័សតតូងតតាងហួសពេកឬដែលខឹងខ្លាំងចាប់នេះចាប់នោះបោកបោះតតូងតតាង ។
ឧទាហរណ៍៖ ធ្វើការរណូងរណាង; ខឹងរណូងរណាង; ចិត្តខ្លាំងរណូងរណាង ។

👉ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាវិសេសន៍
មានន័យថា ( ព. ប្រ. ) ដែលរហ័សតតូងតតាងហួសពេកឬដែលខឹងខ្លាំងចាប់នេះចាប់នោះបោកបោះតតូងតតាង ។
ឧទាហរណ៍៖ ធ្វើការរណូងរណាង; ខឹងរណូងរណាង; ចិត្តខ្លាំងរណូងរណាង ។

រណិល

👉ថ្នាក់ពាក្យជា គុណនាម
មានន័យថា ដែលដួលឬជ្រុះរាយរដូក ។
ឧទាហរណ៍៖ ដួលរណិល, ផ្លែស្វាយជ្រុះរណិលនៅដី ( ម. ព. រដូកផង ) ។

👉ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាវិសេសន៍
មានន័យថា ដែលដួលឬជ្រុះរាយរដូក ។
ឧទាហរណ៍៖ ដួលរណិល, ផ្លែស្វាយជ្រុះរណិលនៅដី ( ម. ព. រដូកផង ) ។

រណិមរណុំ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាសព្ទ
មានន័យថា ណិមណុំៗរឿយៗ, ច្រិមច្រុមៗ ចាប់នេះបន្តិចចាប់នោះបន្តិច ។
ឧទាហរណ៍៖ អង្គុយរណិមរណុំ; កិរិយារណិមរណុំ ។

👉ថ្នាក់ពាក្យជា គុណនាម

មានន័យថា ណិមណុំៗរឿយៗ, ច្រិមច្រុមៗ ចាប់នេះបន្តិចចាប់នោះបន្តិច ។
ឧទាហរណ៍៖ អង្គុយរណិមរណុំ; កិរិយារណិមរណុំ ។

រណិងរណុង

👉ថ្នាក់ពាក្យជា ឧទានសព្ទ
មានន័យថា សូរឮណិងណុងៗរឿយៗ ។

រណិងរណុង

👉ថ្នាក់ពាក្យជា ឧទានសព្ទ
មានន័យថា សូរឮណិងណុងៗរឿយៗ ។

រណារ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា បន្ទះដែកសំប៉ែតស្ដើងមានធ្មេញ មានគ្រឿងភ្ជាប់សម្រាប់កាន់ ជាប្រដាប់សម្រាប់អារឈើជាដើម មានច្រើនប្រភេទគឺ រណារកន្ទុយត្រី, រណារកាត់, រណារច្រៀក, រណារយក្ស ( រណារកាត់យ៉ាងធំ ), រណាររ៉ …។

រណសិរ្ស

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ជួរទ័ពដែលរៀបចំបម្រុងនឹងប្រយុទ្ធ ឬតទល់នឹងខ្មាំងសត្រូវ ។

រណរង្គ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា សមរភូមិ ទីប្រយុទ្ធ ទីច្បាំងគ្នា ។

រណប

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ប្រដាប់សម្រាប់អប, របស់ដែលអបពីលើគេ ។
ឧទាហរណ៍៖ រណបជញ្ជាំង ។

                       ព. ប្រ. អ្នកដែលរងបន្ទាប់គេ ។
ឧទាហរណ៍៖ ធ្វើជារណបគេ;

                       អ្នកដែលជួយការពារឬជួយស្រោបដណ្ដប់ដូចគេអបស្ទប
ឧទាហរណ៍៖ អាងមានរណប ។

👉ថ្នាក់ពាក្យជា របបសន្តិសុខសង្គម
មានន័យថា ឧបករណ៍ខាងក្រៅប្រើសម្រាប់អបផ្នែករាងកាយដែលទន់ខ្សោយសាច់ដុំ ឬខូចទ្រង់ទ្រាយ ដើម្បីជំនួយដល់ការធ្វើចលនា ឬការធ្វើការងារផ្សេងៗ។

រណប

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ប្រដាប់សម្រាប់អប, របស់ដែលអបពីលើគេ ។
ឧទាហរណ៍៖ រណបជញ្ជាំង ។

                       ព. ប្រ. អ្នកដែលរងបន្ទាប់គេ ។
ឧទាហរណ៍៖ ធ្វើជារណបគេ;

                      អ្នកដែលជួយការពារឬជួយស្រោបដណ្ដប់ដូចគេអបស្ទប ។
ឧទាហរណ៍៖ អាងមានរណប ។

👉ថ្នាក់ពាក្យជា របបសន្តិសុខសង្គម
មានន័យថា ឧបករណ៍ខាងក្រៅប្រើសម្រាប់អបផ្នែករាងកាយដែលទន់ខ្សោយសាច់ដុំ ឬខូចទ្រង់ទ្រាយ ដើម្បីជំនួយដល់ការធ្វើចលនា ឬការធ្វើការងារផ្សេងៗ។

រឌុក

មានន័យថា ( មើលក្នុងពាក្យ រពុក ) ។

រដ្ឋាភិបាលផ្តាច់ការ

មានន័យថា រដ្ឋាភិបាលដែលដឹកនាំាដោយមនុស្សម្នាក់ ឬមនុស្សមួយក្រុម ហើយគ្របដណ្តប់លើអំណាចទាំងបី គឺអំណាចនីតិបញ្ញត្តិ អំណាចនីតិប្រតិបត្តិ និងអំណាចតុលាការ។ រដ្ឋាភិបាលប្រភេទនេះមិនអនុញ្ញាតឱ្យប្រជាជនមានសិទ្ធិបោះឆ្នោតតតាមលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យសេរីពហុបក្ស និងមានសិទ្ធិបញ្ចេញមតិក្នុងកិច្ចការរដ្ឋឡើយ ។
ឧទាហរណ៍៖ ឧ. ប្រព័ន្ធដឹកនាំរដ្ឋបែបរាជានិយមផ្តាច់ការ និងកុកម្មុយនីស្តនិយម តែងតែដឹកនាំរដ្ឋដោយរដ្ឋាភិបាលផ្តាច់ការ។

រដ្ឋាភិបាល

មានន័យថា អង្គការចាត់តាំងរបស់ប្រជាជននៅក្នុងរដ្ឋមួយដែលមានរចនាសម្ព័ន្ធគ្រប់គញរងច្បាស់លាស់ និងគ្រប់គ្រងកិច្ចការនានារបស់រដ្ឋ។ រដ្ឋាភិបាលគឺជាផ្នែកមួយរបស់រដ្ឋគ្មានលក្ខណៈអចិន្ត្រៃយ៍ និងអាចមានការផ្លាស់ប្តូរតាមរយៈបដិវត្តន៍ រដ្ឋប្រហារ ការបោះឆ្នោត និងវិធីផ្សេងៗខាងផ្លូវច្បាប់។
ឧទាហរណ៍៖ ឧ. ចលនាតស៊ូរបស់ខ្មែរក្រហមផ្តួលរំលំរដ្ឋាភិបាលសាធារណរដ្ឋខ្មែរប្រកបដោយជោគជ័យនៅថ្ងៃទី១៧ ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧៥។

រដ្ឋាករ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា មើលពាក្យ រជ្ជទេយ្យ​ ។

រដ្ឋសីមា

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ព្រំប្រទល់ជាខណ្ឌទឹកដីនៃរដ្ឋពីរ ដែលនៅជិតជាប់គ្នា ។

រដ្ឋសភា

👉ថ្នាក់ពាក្យជា មូលដ្ឋាន
មានន័យថា អង្គការដែលមានអំណាចនីតិប្បញ្ញត្តិ ហើយបំពេញភារកិច្ចរបស់ខ្លួន ដូចបានកំណត់ក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញ និងច្បាប់ជាធរមាន។

រដ្ឋវាសី

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា មនុស្សមានកំណើតស្រាប់នៅក្នុងប្រទេសតាំងពីបុព្វបុរសមក ។

រដ្ឋមន្រ្តី

👉ថ្នាក់ពាក្យជា មូលដ្ឋាន, ហិរញ្ញវត្ថុសាធារណៈ
មានន័យថា វាក្យសព្ទនេះមាននិយមន័យច្រើន ដូចខាងក្រោម៖ ១. សមាជិកទាំងឡាយ នៃរាជរដ្ឋាភិបាលដែលដឹកនាំ គ្រប់គ្រងក្រសួង ហៅថា រដ្ឋមន្រ្តី។ ២. អាណាប័កដើមខ្សែនៃចំណូលនិងចំណាយថវិកាទូទៅរបស់រដ្ឋ និងគណនីពិសេសរបស់រតនាគារ។

រដ្ឋបាលឯកភាព

👉ថ្នាក់ពាក្យជា ហិរញ្ញវត្ថុសាធារណៈ
មានន័យថា ការរៀបចំឱ្យមានក្រុមប្រឹក្សានៅរដ្ឋបាលថ្នាក់ក្រោមជាតិ ដែលអាចម្ចាស់ការក្នុងការគ្រប់គ្រង ចាត់ចែងមុខងារនិងធនធាន រាប់ទាំងហិរញ្ញវត្ថុ បុគ្គលិក ទ្រព្យសម្បត្តិរបស់ខ្លួន ហើយក្រុមប្រឹក្សានីមួយៗនោះមានសមត្ថភាពសម្របសម្រួល ប្រកបដោយប្រសិទ្ធភាពនូវសកម្មភាពនៃការផ្ដល់សេវាកម្មនិងការអភិវឌ្ឍផ្សេងៗទៀត ដែលមាននៅក្នុងដែនសមត្ថកិច្ចរបស់ខ្លួន រួមទាំងការផ្ដល់សេវាកម្ម និងការអភិវឌ្ឍ ដែលធ្វើឡើងដោយក្រសួង ស្ថាប័ននានារបស់រាជរដ្ឋាភិបាល សំដៅឆ្លើយតបសេចក្ដីត្រូវការរបស់ប្រជាពលរដ្ឋនៅមូលដ្ឋាន។

រដ្ឋបាលស្រុក

👉ថ្នាក់ពាក្យជា មូលដ្ឋាន
មានន័យថា ក្រុមប្រឹក្សានិងគណៈអភិបាលស្រុក។

រដ្ឋបាលស្នើសុំ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា មូលដ្ឋាន, គយ
មានន័យថា រដ្ឋបាលគយដែលស្នើសុំឱ្យគេជួយ។

រដ្ឋបាលសារពើពន្ធ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា ពន្ធដារ
មានន័យថា អង្គការចាត់តាំង នៃអគ្គនាយកដ្ឋានពន្ធដារ។

រដ្ឋបាលរាជធានីភ្នំពេញ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា មូលដ្ឋាន
មានន័យថា ក្រុមប្រឹក្សានិងគណៈអភិបាលរាជធានីភ្នំពេញ ។

រដ្ឋបាលរាជធានី ខេត្ត ក្រុង ស្រុក ខណ្ឌ ឃុំ សង្កាត់ ហៅកាត់ថា “រដ្ឋបាលថ្នាក់ក្រោមជាតិ”

👉ថ្នាក់ពាក្យជា ហិរញ្ញវត្ថុសាធារណៈ
មានន័យថា នីតិបុគ្គលនៃនីតិសាធារណៈ ដែលមានទ្រព្យសម្បត្តិ ធនធានហិរញ្ញវត្ថុ និងថវិកាផ្ទាល់របស់ខ្លួន។

រដ្ឋបាលព្រៃឈើ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា ទ្រព្យសម្បត្តិរដ្ឋ
មានន័យថា វាក្យសព្ទនេះមាននិយមន័យច្រើន ដូចខាងក្រោម៖ ១. អាជ្ញាធររដ្ឋាភិបាលគ្រប់ថ្នាក់ដែលមានសមត្ថកិច្ចគ្រប់គ្រងព្រៃឈើ ស្របតាមគោលនយោបាយព្រៃឈើជាតិ និងអនុវត្តតាមច្បាប់នេះ។ ២. អាជ្ញាធររដ្ឋាភិបាលដែលចំណុះក្រោមក្រសួងកសិកម្ម រុក្ខាប្រមាញ់ និងនេសាទ ក្នុងការគ្រប់គ្រងព្រៃឈើ និងធនធានព្រៃឈើ ស្របតាមគោលនយោបាយវិស័យព្រៃឈើជាតិ និងច្បាប់នេះ។

រដ្ឋបាលទទួលសំណើ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា មូលដ្ឋាន, គយ
មានន័យថា រដ្ឋបាលគយដែលទទួលការស្នើសុំឱ្យជួយ ។

រដ្ឋបាលថ្នាក់ជាតិ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា ហិរញ្ញវត្ថុសាធារណៈ
មានន័យថា ក្រសួង ស្ថាប័ន អង្គភាពសាធារណៈប្រហាក់ប្រហែល និងមន្ទីរជំនាញក្រោមឱវាទ។

រដ្ឋបាលថ្នាក់ក្រោមជាតិ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា ទ្រព្យសម្បត្តិរដ្ឋ, ហិរញ្ញវត្ថុសាធារណៈ, រដ្ឋបាលសាធារណៈ
មានន័យថា “វាក្យសព្ទនេះមាននិយមន័យច្រើន ដូចខាងក្រោម៖ ១. រាជធានី ខេត្ត ក្រុង ស្រុក ខណ្ឌ ឃុំ សង្កាត់។ សូមមើលពាក្យរាជធានី ខេត្ត ក្រុង ស្រុក ខណ្ឌ ឃុំ សង្កាត់។ បទប្បញ្ញត្តិមួយចំនួននៃច្បាប់នេះ រដ្ឋបាលថ្នាក់ក្រោមជាតិ គឺសំដៅត្រឹមតែរាជធានី ខេត្ត ក្រុង ស្រុក ខណ្ឌ តែប៉ុណ្ណោះ។ ២. រដ្ឋបាលរាជធានី រដ្ឋបាលខេត្ត រដ្ឋបាលក្រុង រដ្ឋបាលស្រុក រដ្ឋបាលខណ្ឌ។”

រដ្ឋបាលតំបន់សេដ្ឋកិច្ចពិសេស

👉ថ្នាក់ពាក្យជា ពន្ធដារ
មានន័យថា អង្គភាពគ្រប់គ្រងរដ្ឋបាលរបស់រដ្ឋ ដែលជាយន្តការច្រកចេញចូលតែមួយនៅនឹងកន្លែងនៃតំបន់សេដ្ឋកិច្ចពិសេស និងមានភារកិច្ចចេញនូវលិខិតអនុញ្ញាត ការយល់ព្រម អាជ្ញាបណ្ណ និងបញ្ជិកា រួមទាំងការអនុម័តលើការលើកទឹកចិត្តនានាជំនួសមុខឱ្យសាមីក្រសួង ស្ថាប័នជំនាញ តាមការទទួលសិទ្ធិអំណាចពេញលេញរបស់ក្រសួង និងស្ថាប័នសាមីសម្រាប់ផ្ដល់ជូនដល់អ្នកវិនិយោគក្នុងតំបន់ជាមួយគ្នាដោះស្រាយនូវរាល់សំណូមពរនានាពាក់ព័ន្ធនឹងសមត្ថកិច្ចគ្រប់គ្រងរបស់រដ្ឋ ក្នុងដំណើរការវិនិយោគនៅក្នុងតំបន់។

រដ្ឋបាលគយ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា មូលដ្ឋាន, គយ
មានន័យថា អាជ្ញាធរគយ និងអាជ្ញាធរផ្សេងទៀតនៃប្រទេសហត្ថលេខីដែលទទួលសិទ្ធិស្របច្បាប់ជាតិ និងត្រូវបានតែងតាំងដោយប្រទេសហត្ថលេខី ដើម្បីអនុវត្តនៅក្នុងបទប្បញ្ញត្តិនៃអនុសញ្ញានេះ។

រដ្ឋបាលខេត្ត

👉ថ្នាក់ពាក្យជា មូលដ្ឋាន
មានន័យថា ក្រុមប្រឹក្សានិងគណៈអភិបាលខេត្ត។

រដ្ឋបាលខណ្ឌ

👉ថ្នាក់ពាក្យជា មូលដ្ឋាន
មានន័យថា ក្រុមប្រឹក្សានិងគណៈអភិបាលខណ្ឌ ។

រដ្ឋបាលក្រុង

👉ថ្នាក់ពាក្យជា មូលដ្ឋាន
មានន័យថា ក្រុមប្រឹក្សានិងគណៈអភិបាលក្រុង ។

រដ្ឋនិយម

👉ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា គុណធម៌របស់ពលរដ្ឋល្អត្រឹមត្រូវ ភក្តីភាពចំពោះមាតុប្រទេស ។