Author: Buy Khmer Book

“អស្ចារ្យភុជង្គពង្សនាគា ឫទ្ធាលើសលប់ភពផែនដីឃើញស្រះចូលស្រង់បោក្ខរណី មុជដល់បាតដីសម្តែងឫទ្ធិ ។
រន្ទះភ្លៀងផ្គរខ្ទ័រអស្ចារ្យ ជលសាលលាមមេឃងងឹតពពកបោកបាំងសែងអាទិត្យ ថយឫទ្ធិចូលរូងគុហាអើយ”

អត្ថាធិប្បាយ

នេះគឺកំពាព្យ ដែលមានអត្ថន័យអាថ៌កំបាំង ដកស្រង់ចេញពីរឿង “សេក-សារិកា”។ សេកចាប់ចិត្តស្នេហា ទៅលើសារិកាយ៉ាងខ្លាំង, ហើយសារិកា ក៏ស្រឡាញ់សេកយ៉ាងខ្លាំងដែរ តែស្រឡាញ់លាក់ទុកក្នុងបេះដូង មិនបញ្ចេញឲ្យ សារិកាដឹងទេ។ សេកបាននិយាយលួងលោម សុំស្នេហ៍យ៉ាងយូរ ដោយប្រើវាចា ផ្តោះផ្តង ពោលសរសើរពីលំអរបស់សារិកា, សារិកានៅតែមិនព្រម, នៅតែប្រកែក ដោយយកលេសផ្សេងៗ មកធ្វើជាឧបស័គ្គ។ លុះលួងលោមអស់ចិត្តហើយ នៅតែមិនបានសំរេច, សេកក៏និយាយលាសារិកា វិលត្រឡប់ទៅស្រុកខ្លួនវិញ រួចហើយលាស្លាបប្រុងហើរចេញ។ ភ្លាមនោះ សារិកា ចឹកស្លាបជាប់ មិនឲ្យហើរ។ សេកយល់នូវកាយវិការនេះ ក៏… ឡើងជាន់លើខ្នងសារិកា… រួមបេតី… កំណាព្យក៏ចាប់ផ្តើមៈ “អស្ចារ្យភុជង្គពង្សនាគា… ” ។
តើកំណាព្យនេះ មានន័យយ៉ាងណា?
កវីខ្មែរពីអតីតកាលដ៏យូរយារ, ភាគច្រើនជាភិក្ខុ (អ្នកបួស) កាលណានិយាយពីសេចក្តីស្នេហា – ពីការរួមសង្វាស – ពីទិដ្ឋភាពនៃសេចក្តីស្នេហា រវាងបុរស និង ស្ត្រី លោកតែងតែប្រើពាក្យប្រដូច , មិនប្រើពាក្យចំៗ-ប៉ាច់ៗ ស្ទើរដាច់សាច់ របៀបសម័យសព្វថ្ងៃនេះទេ ។ លោកយល់ថា “ចំណីដែលឆ្ងាញ់ គឺ ចំណីដែល មានចំនួនតិច (មិនសម្បូរហូរហៀរ), ឯភាសាពិរោះ គឺភាសាប្រដូច ឬភាសាប្រយោល (Indirect)។ យ៉ាងណាមិញ, បើមនុស្សណាម្នាក់ វាល្ងង់ ល្ងើពកថ្ងាស, ប្រើឲ្យទៅខាងលិច វាបែរជាទៅខាងកើត ។ល។ គេមិនជេរមនុស្សនោះ ដោយប្រើភាសាទាបថា អាភ្លើ-អាល្ងើពកថ្ងាស ដូច្នេះទេ, គេនិយាយតែ មួយម៉ាត់ថាៈ “ដូចអាជ័យ ! ” ។
នៅក្នុងកំណាព្យខាងលើ, កវីខ្មែរ បានប្រើពាក្យប្រដូចរបៀបតទៅនេះ ៖
– ភុជង្គ (ពស់, នាគ) សំដៅទៅ “អង្គជាតិរបស់បុរស”
– ស្រះ បោក្ខរណី , បឹង… សំដៅទៅ ” យោនី ”
– គុហា សំដៅ “លំនៅ, ទី, កន្លែងសំណាក់… ”
– អង្គជាតិ ដែលឡើងរឹង ព្រោះមានតម្រេកខ្លាំងពេកទៅលើស្ត្រី (ចង់សេពសន្ធវៈខ្លាំងពេក…) លោកប្រើពាក្យថា “ឫទ្ធាលើសលប់ភពផែនដី”
– ចាប់សេពសន្ធវៈ (បញ្ចូលអង្គជាតិ ទៅក្នុងយោនី)… ប្រើពាក្យថា “ឃើញស្រះចូលស្រង់បោក្ខរណី”
– បញ្ចូលអង្គជាតិ យ៉ាងជ្រៅបំផុត ទៅក្នុងយោនី… ប្រើពាក្យថា ” មុជដល់បាតដី សម្តែងឫទ្ធិ ”
– សម្លេងលាន់ឮ កើតពីជលនាអង្គជាតិ នៅក្នុងរយៈពេលសេពសន្ធវៈ… ប្រើពាក្យថាៈ “រន្ទះភ្លៀងផ្គរខ្ទរអស្ចារ្យ ”
– ទឹកកាម ដែលចេញមក នៅគ្រាបញ្ចប់… ប្រើពាក្យថា “ជលសាលលាម មេឃងងឹត”
– តម្រេក-ភ្លើងតណ្ហា ក៏ចាប់អស់កំសួល ក្រោយពេលដែលទឹកកាមចេញមក… លោកប្រើពាក្យថាៈ “ពពកបោកបាំងសែងអាទិត្យ ថយឬទ្ធិចូល រូងគុហាអើយ”
ខ្ញុំសូមអភ័យទោសពីអ្នកអាន , ជាពិសេស អ្នកអានភេទស្រី, ចំពោះការប្រើពាក្យពេចន៍ ដែលជាភាសា “ចំៗ” របៀបខាងលើនេះ ដែលភាសាខ្មែរយើង ដាក់ឈ្មោះថា “ភាសាចំអាស ឬ អាសគ្រាម”។ បើខ្ញុំមិនប្រើភាសាសាមញ្ញនេះទេ វាពិបាកនឹងរកភាសាបែបណាផ្សេងទៀត មកពន្យល់ឲ្យយល់ច្បាស់នូវន័យរបស់កំណាព្យ ដែលមានមនុស្សមួយភាគធំ មិនដែលយល់សោះឡើយ។

Source: khmerproverb

“បានត្រីស្រស់ កុំចោលត្រីងៀតបានអ្នកកន្តៀត កុំចោលញាតិបានគង ចូរកុំចោលរនាតបានជាអាពាធ កុំចោលថ្នាំ”

អត្ថាធិប្បាយ

មានមនុស្សមួយចំនួន មានចិត្តប្រែប្រួលរហ័ស មិនសូវចេះគិតវែងឆ្ងាយ ឲ្យតែបានរបស់អ្វីមួយថ្មី ក៏តាំងគ្រវែងចោលរបស់ចាស់មួយរំពេច។ ដោយហេតុនេះហើយទើបមានពាក្យប្រដៅនេះកើតឡើង។
– បានត្រីស្រស់ កុំចោលត្រីងៀតៈ ពាក្យនេះ មានន័យវែងឆ្ងាយ ហួសពីត្រីងៀតទៅទៀត។ ត្រីងៀត សំដៅទៅលើវត្ថុផ្សេងៗ ដែលជាវត្ថុអម្រស់អម្រ សម្រាប់គ្រាកំសត់-គ្រាអត់ឃ្លាន ។
ពេលមួយដែលយើងទិញបាន ឬរកបានវត្ថុថ្មី យើងមិនត្រូវគ្រវែងចោលវត្ថុចាស់ៗ ដែលធ្លាប់មានពីដើមនោះទេ ប្រសិនបើវត្ថុនោះ អាចនៅប្រើការបាន (មិនទាន់ខូច)។ ព្រោះថា ពេលខ្លះ វត្ថុចាស់ៗនោះ អាចយកមកប្រើការឡើងវិញ ដើម្បីបំពេញបំណងផ្សេងទៀត។ ឧទាហរណ៍: ទូថ្មី ដែលទើបនឹងបានមក អាចយកមកជំនួសទូចាស់ សម្រាប់ដាក់ខោ-អាវ, កែវកង, គ្រឿងអលង្ការ ។ល។
ឯទូចាស់ដែលនៅប្រើការកើត គួរយកទៅប្រើការសម្រាប់ដាក់វត្ថុកំប៉ិកកំប៉ុកនៅកន្លែងណាមួយ ដែលគេមើលមិនសូវឃើញ (ព្រោះវាចាស់-មិនសូវគាប់ភ្នែក)។
“ត្រីស្រស់” ប្រាកដជាមានរសជាតិជាងត្រីងៀត ដែលគេតែងបរិភោគស្ទើរតែរាល់ថ្ងៃមកនោះ។ ប៉ុន្តែសុំកុំបោះចោលវា នៅពេលដែលខ្លួន “បានត្រីស្រស់” ព្រោះថា យើងប្រហែលជាត្រូវការត្រីងៀតនោះ សាជាថ្មី ក៏មិនដឹង! ។
“បានអ្នកកន្តៀត កុំចោលញាតិ ” :
អ្នកកន្តៀត គឺជាភ្ញៀវ ដែលទើបនឹងស្គាល់គ្នា មកសុំស្នាក់នៅជាមួយក្នុង រយៈពេលដ៏ខ្លីមុននឹងបន្តដំណើរទៅមុខទៀត។ អ្នកខ្លះ នៅពេលដែលមានមនុស្សថ្មី ចូលមកស្នាក់នៅក្នុងផ្ទះខ្លួន ក៏តាំងវាយឫកពាធ្វើ “ហី” ដាក់ញាតិជិតខាង ហាក់មានកិត្តិយសខ្ពស់ចម្លែក ដោយសារអ្នកកន្តៀតនោះ ។
ចរិយាបែបនេះ គឺជារឿងខុសធំណាស់, បើជនណាធ្លាប់ធ្វើ គួរតែលះបង់ចោលជាបន្ទាន់ ព្រោះវាមិនបាននាំផលល្អណាមួយមកឲ្យខ្លួន ក្រៅពីសម្អប់នោះទេ ។ សុខ – ទុក្ខ ភាគច្រើនកើតពីអ្នកជិតខាង មិនមែនបានមកពីអ្នកកន្តៀតនោះទេ។ បើញាតិជិតខាងស្រឡាញ់យើង, ប្រហែលជាគេជួយយើង នៅគ្រាអាសន្ន, មិនមែនអ្នកកន្តៀតនោះទេ។ ដូច្នេះហើយ ទើបបុព្វបុរសយើង ប្រដៅ: “បានអ្នកកន្តៀត កុំចោលញាតិ”។
បានគង ចូរកុំចោលរនាត: គង និង រនាត គឺជាឧបករណ៏ភ្លេង នៅក្នុងវង់ភ្លេង “ពិណពាទ្យ” របស់ខ្មែរយើង មិនអាចចោលណាមួយបានទេ។ ពាក្យនេះ ត្រូវដាក់ចូលមក សម្រាប់ចាប់ចុងជួននៅក្នុងកំណាព្យ។

បានជាអាពាធ កុំចោលថ្នាំ
មានមនុស្សជាច្រើនដែលត្រូវសុភាសិតនេះ ប្រៀនប្រដៅ ឬព្រមានក្នុង រឿងប្រើប្រាស់ថ្នាំកែរោគ។ មនុស្សភាគច្រើន កាលណាឈឺ តែងស្ទុះរត់រកឧិសថ មកព្យាបាល ទោះថ្លៃប៉ុន្មានក៏ហ៊ានទិញដែរ។ លុះដល់ជាសះស្បើយ គេក៏លែងរវីរវល់ពីរឿងថ្នាំ។ គេមិនយកទៅទុកដាក់ឲ្យបានត្រឹមត្រូវ សម្រាប់ការឈឺចាប់ថ្ងៃ ក្រោយទៀតទេ ។
លុះដល់ថ្ងៃមួយក្រោយមក ចាប់ឈឺម្តងទៀត ក៏តាំងស្ទុះរកទិញថ្នាំសាជាថ្មី, ខាតពេលផង ខាតប្រាក់ផង មិនទាន់ចិត្តផង។ ដោយហេតុនេះ អ្នកប្រាជ្ញ គួរយល់ពីដំបូន្មាននេះ ហើយអនុវត្ត ពិតជាអាចផ្តល់ផលប្រយោជន៍ជាទីពេញចិត្តមិនខាន។

ថ្ងៃទី ២៧ ខែកុម្ភះ ២៥៥៤
«រសជាតិភាសាខ្មែរ»និពន្ធដោយម៉ែន រៀម
ដកស្រង់ដោយ បងបុត្រាខ្មែរ

Source: khmerproverb

“ស៊ីតិច ជុះច្រើន តែតមិនធាត ,អ្នករៀននៅ (វត្ត) ខ្ជិលមិនចេ ,ព្រោកប្រាជ្ញ តែងមិនហួសចំណេះអ្នកដែលចង់ចេះ មិនហួសបុណ្យ”

អត្ថាធិប្បាយ

“ស៊ីតិច ជុះច្រើន តែងមិនធាត់” មានន័យវែងឆ្ងាយ ដូចតទៅ ៖
ចំណូលតិច ចំណាយច្រើន
ធ្វើការតិច ដើរប៉ោឡែច្រើន
ចេះតិច ល្ងង់ច្រើន
ឆ្លាតតិច ភ្លើច្រើន
សំចៃតិច ខ្ជះខ្ជាយច្រើន
គេងនៅផ្ទះតិច គេងក្រៅផ្ទះច្រើន
រៀនតិច ដើរលេងច្រើន
ទាំងអស់នេះ គឺជាសកម្មភាព នាំខ្លួនទៅចុះ “នរក” គ្មានថ្ងៃងើប មិនបាច់ចាំពិគ្រោះជាមួយហោរា ឬមន្តអាគម និមន្តលោកតា មកបាចទឹក ប្រោះព្រំ ដំឡើងរាសី ឲ្យទេ, ព្រោះធ្វើយ៉ាងណា ក៏មន្តអាគម អស់ប្រសិទ្ធិភាពទៅលើចរិត បែបនេះហើយ ។
“ព្រោកប្រាជ្ញ តែងមិនហួសចំណេះ” មានន័យថា: បើចង់ដឹងពីកំពស់ចំណេះនៃមនុស្សណាម្នាក់, គេមិនបាច់សួរថា តើលោករៀនដល់ថ្នាក់ណា? ជាប់សញ្ញាប័ត្រអ្វីខ្លះ? នោះទេ។ គេចាំស្តាប់ តើគាត់នោះ កំពុងព្រោកប្រាជ្ញរឿងអ្វី។ ព្រោះថា បើគាត់នោះជាមនុស្សអ្នកចេះ សម្តីដែលចេញមកនោះ ប្រាកដជាទាក់ទងទៅនឹងវិជ្ជាក្នុងលោក ត្រូវទៅតាមស្ថានការណ៍, កាលៈទេសៈ – កន្លែង។ តែបើផ្ទុយពីនេះ, នោះនឹងសឲ្យឃើញថា ការចេះដឹងរបស់គាត់ មានកំរឹត “ពិសេស” ម៉្យាងដែលយើងត្រូវតែដឹង! ។
“អ្នកដែលចង់ចេះ មិនហួសបុណ្យ” មានន័យថា ព្រហ្មលិខិតរបស់មនុស្សម្នាក់ៗមិនដូចគ្នាទេ។ អ្នកខ្លះកើតមកមានប្រាជ្ញាខាងរកស៊ី រួចក្លាយខ្លួនជាសេដ្ឋី។ ខ្លះទៀតរៀនពូកែជាប់សញ្ញាប័ត្រខ្ពស់ បានធ្វើការកាន់មុខនាទីជានាយកដឹកនាំគេឯង។ ខ្លះទៀត កើតមកខ្វះប្រាជ្ញា មុជមិនជ្រៅ ទៅមិនឆ្ងាយ បោះបង់ចោលសាលា… ចុងក្រោយបំផុត ត្រូវពឹងផ្អែកលើអ្នកដទៃ ទើបរស់។

ហេតុអ្វីបានជាមនុស្សយើង ខុសគ្នាយ៉ាងនេះ?
ចម្លើយ: គ្មានអ្នកណាដឹងជាក់ទេ។ ខ្មែរយើងខ្លះ ថាមកពីវាសនា, ខ្លះថា មកពីបុណ្យ។ ចុះវាសនានោះ គឺសំដៅទៅលើអ្វីទៅ? ហើយបុណ្យនោះ ជាអ្វីដែរ?។ បើមានគេចេះតែសួរដេញដោលយ៉ាងនេះ វាមុខជាមានការលំបាក ក្នុងការដោះស្រាយឲ្យឃើញច្បាស់ក្រឡែតនោះ ពន់ពេកណាស់ ។
ទោះបីយ៉ាងណាក៏ដោយ, ពាក្យថា “អ្នកដែលចង់ចេះ មិនហួសបុណ្យ” គឺសំដៅសេចក្តីថា បើខ្វះ “ពេល, ឱកាសដែលហុចឲ្យ, កាលៈទេសៈ, ខណៈ” ដោយសារបុព្វហេតុណាមួយ សម្រាប់ទៅឈោងចាប់វិជ្ជា ដែលខ្លួនប៉ុនប៉ងនោះ, អ្នកនោះប្រាដកជាមិនបានចេះវិជ្ជានោះទេ ។
ដកស្រង់ពី«រសជាតិភាសាខ្មែរ»
ដោយ បងបុត្រាខ្មែរ
ថ្ងៃទី ២៧ ខែកុម្ភះ ២៥៥៤

Source: khmerproverb

“ទូកទៅ កំពង់នៅ”

អត្ថាធិប្បាយ

ពាក្យនេះ ពោលសំដៅទៅលើមនុស្ស ២ នាក់ ឬ ២ ក្រុម ៖
១. ម្ចាស់ផ្ទះ ទុកជាកំពង់
២. ភ្ញៀវ: ទុកជាទូក
ដំណើររឿង មានដូចតទៅនេះ ៖
ពូម៉ាច មានភ្ញៀវ ៣ នាក់ មកសុំសំណាក់ក្នុងផ្ទះគាត់ ២-៣ ថ្ងៃ មុននឹងបន្តដំណើរទៅមុខទៀត។ គាត់យល់ព្រម ដោយគិតថា អ្នកទាំង ៣ នាក់នោះ ជាមនុស្សល្អ ។ នៅយប់ទីបី ស្រាប់តែបាត់អ្នកទាំង ៣ មិនដឹងបានទៅឯណា។ ព្រឹកឡើង គេឃើញមេឃុំ ជំទប់ ប៉ូលីស មកដល់ផ្ទះពូម៉ាច ក្នុងការតាមដានចោរ ដោយមានគេប្តឹងថា មានចោរ ៣ នាក់ លួចគោគេ រួចបរទៅបាត់ កាលពីយប់ម៉ិញនេះ ហើយថា ចោរ ទាំងនោះ បានមកសំណាក់ជាមួយពូម៉ាច ដើម្បីដើរលួចទ្រព្យគេ នៅពេលយប់ៗ។ ពូម៉ាចត្រូវជាប់ចោទ ពីបទ “ឃុបឃឹត” ជាមួយចោរ ហើយត្រូវបញ្ជូនទៅតុលាការ ដើម្បីជំនុំជំរះ។
ទូក (ពួកចោរ) ទៅបាត់ មិនអាចចាប់វាមកផ្តន្ទាទោសបាន នៅពេលនេះទេ ទុកដូចជារួចខ្លួនមួយរយៈ។ ឯម្ចាស់ផ្ទះទុកដូចជាកំពង់ ដែលទូកចត, ទោះបីរួមដៃជាមួយចោរ ឬមិនរួម, មិនអាចឲ្យគេយល់នូវការពិតភ្លាមៗបានទេ, ត្រូវទៅតុលាការដើម្បីឆ្លើយសំនួរនានា ទាក់ទងនឹងចោរទាំងបី ដែលជារឿងនាំឲ្យអំពល់ចិត្ត ខូចពេលវេលាបង់សោហ៊ុយធ្វើដំណើរ ខកខានបំពេញកិច្ចការប្រចាំថ្ងៃ របស់ខ្លួន។
សុភាសិត ចង់ទូន្មានយើងថា: មុននឹងអនុញ្ញាត ឲ្យអ្នកណាម្នាក់មកសំណាក់ នៅផ្ទះយើង ឬមួយយកផ្ទះយើង ធ្វើជាទីជប់លៀង – ប្រជុំ – សន្និបាត ។ល។ ត្រូវគិតឲ្យមែនទែន ពីផលពិបាកនានា ដែលនឹងអាចកើតមានឡើង ដល់យើងជាម្ចាស់ផ្ទះ។ គេទៅបាត់ នៅសល់យើង ចាំទទួលថ្មបាក់!។ នេះជាអត្ថន័យ “ទូកទៅ កំពង់នៅ”។

ដកស្រង់ពី«រសជាតិភាសាខ្មែរ»
ដោយ បងបុត្រាខ្មែរ
ថ្ងៃទី ២៨ ខែកុម្ភះ ២៥៥៤

Source: khmerproverb

“លោកប្រែ តោងព្រឹត្តិ , ចិត្តកុំប្រែ”

អត្ថាធិប្បាយ

ពាក្យនេះ ជាដំបូន្មានឲ្យយើង “ចេះរស់” ជាមួយសង្គមទៅតាមកាលៈទេសៈ ដែលត្រូវជំនោរខ្យល់បក់មក ។
“លោក” គឺមនុស្សក្នុងលោក។ “ព្រឹត្តិ” គឺការចម្រើនលូតលាស់, ក្នុងទីនេះមានន័យថា “ប្រព្រឹត្តិ, ធ្វើ”។

សង្គមមនុស្ស នៅពេលខ្លះ ប្រែចិត្តថ្លើមខុសផ្សេងពីបែបបទដែលធ្លាប់និយមរៀងដរាបមក។ ឧបមា: ស្តេច ឬ ប្រធានាធិបតីខ្លះ បានដឹកនាំប្រទេស និង ប្រជារាស្ត្រ ឲ្យដើរថយក្រោយ បញ្ច្រាសទិស ខុសគេឯង ក្នុងសកលលោក។ សម័យ ប៉ុល ពត បានបង្វិលជីវភាពមនុស្ស សជាខ្មៅ, ខុសជាត្រូវ, ល្ងង់ ជាចេះ, ពាល ជាបណ្ឌិត, ច្របូកប្របល់ពេញនគរ។ នេះឯង ដែលគេហៅថា “លោកប្រែ” ។ យើងតោង “ព្រឹត្តិ”, តែចិត្តរបស់យើង សុំកុំ “ប្រែ” ចាកចេញពីបន្ទាត់ “ខុស និង ត្រូវ” ដែលយើងធ្លាប់បានដឹងមកហើយនោះឲ្យសោះ។ សតិសម្ប​ ជញ្ញៈរបស់យើងមិនត្រូវរេ ឬ ប្រែទៅតាម “បែបបទឆ្កួតលីលា” នោះទេ, ប៉ុន្តែបើមនុស្សភាគច្រើន នៅក្នុងសង្គមដែលយើងរស់នៅនោះ គេនាំគ្នា”សំពះមេគោ” ដើម្បីសុំសិរីសួស្តី ហើយយើងមិនព្រមសំពះតាមគេ ពេលនោះ យើងអាចទទួលផលលំបាកច្រើនយ៉ាង។ លើកដៃសំពះតាមគេទៅ , ប៉ុន្តែក្នុងចិត្ត កុំភ្លេចថា នេះគឺជា “មហាឆ្កួត” ដែលមិនមានគ្រូណា អាចមើលជាទេ!

Source: khmerproverb

“បើចេះ, ចេះឲ្យគេកោត បើឆោត, ឆោតឲ្យគេអាណិត”

អត្ថាធិប្បាយ

ដោយហេតុថា មានជនខ្លះ មិនចេះ ហើយធ្វើជាចេះ (ក្នុងរឿងអ្វីមួយ), មិនយល់ ធ្វើជាយល់, មិនដឹងធ្វើជាដឹង ។ល។ ដើម្បីបង្ហាញថា “ខ្លួន” ជាមនុស្សចំណាប់ ទើបមានសម្លោកថា ៖ បើចេះ, ចេះឲ្យគេកោត។
ជាការធម្មតា, គ្មានអ្នកណាអាចចេះ សព្វគ្រប់វិជ្ជាការ ទូទៅនោះទេ។ ការចេះដឹងរបស់មនុស្សម្នាក់ៗ ដែលរៀនបានមកពីសាលា មិនខុសពី “យកបានទឹកមួយដំណក់ចេញពី​ សមុទ្រ” នោះទេ។ វិជ្ជា ដែលយើងត្រូវរៀន មានទំហំធំ ហើយច្រើនដូចទឹកសមុទ្រ ។
សម្លោកខាងលើ ចង់រំលឹកយើង ឲ្យកាន់ចរិតថ្លៃ – ចរិតដែលឲ្យគេកោត និងចរិតដែលនាំឲ្យគេអាណិត។ ចរិតថ្លៃ គឺការមិនអួតអាង, មិនអង្គុយលើចង្អេរ រួចលើកខ្លួនឯង, ការកាន់ពាក្យសច្ចៈ, ភាពហ្មត់ចត់, សុភាពរាបសា, ដាក់ខ្លួនទៅតាមសភាវៈរបស់ខ្លួន ។
បើចេះអ្វីមួយ, ទោះបីជាចំណេះតូច-ធំ ប៉ុនណាក៏ដោយ, ត្រូវតែធ្វើការនោះ ឲ្យចេញជារូបរាង ល្អ-ស្អាត – ប្រើការកើត ពិតដូចសម្តីដែលខ្លួនបានបញ្ជាក់នោះ។ ចំណេះបែបនេះ អាចនាំមកនូវការសរសើរ ពីញាតិមិត្រទូទៅ ។
ផ្ទុយពីនេះ មានមនុស្សខ្លះ ដែលចង់ខ្ពស់មុខ – ចង់ឲ្យគេកោតទទេៗ ក៏តាំងនិយាយអួតអាង ថាខ្លួនចេះធ្វើនេះ ចេះធ្វើនោះ យ៉ាងស្ទាត់ជំនាញ។ លុះដល់គេប្រគល់ការនោះឲ្យធ្វើ ក៏តាំងទ្រាំទ្រឹស្តិ៍ អេះអុញ ដូចស្វាបានដូង។ ចរិកនេះ មិនថ្លៃទេ… វាអាចនាំមកនូវការមើលងាយ ហើយគេចំណាំមុខ ជាដរាបតទៅ អស់មួយជីវិត ។
“ឆោតឲ្យគេអាណិត” មានន័យថាមិនបំពាន, មិននិយាយបំផ្លើសពីអ្វីៗដែលខ្លួនមាន ឬខ្លួនចេះ-ដឹង។ កាលណាទៅពឹងពាក់គេ ឲ្យជួយធ្វើកិច្ចការអ្វីមួយ គេចេះនិយាយដាក់ខ្លួន បង្ហាញការពិត (មិនកុហក-មិនមាយាដើម្បីបូមយកអ្វីមួយពីគេ), ដូចជា: ពូអើយ, សុំជួយខ្ញុំផង កូនស្រីខ្ញុំឈឺធ្ងន់ ហើយខ្ញុំគ្មានប្រាក់សោះ តើគួរខ្ញុំធ្វើយ៉ាងម៉េច?
ពាក្យសច្ចៈ ហើយដាក់ខ្លួនទៅតាមសភាវៈពិត – ឥតប្រឌិតដូចសម្តីខាងលើ អាចធ្វើអារម្មណ៍អ្នកដទៃឲ្យមានចិត្តចង់ជួយយកអាសា នៅគ្រាមានអាសន្ន ។

Source: khmerproverb

“ចូលព្រៃទាន់ព្រឹក សិក្សាទាន់ក្មេង”

អត្ថាធិប្បាយ

ដំបូន្មាននេះ ទាក់ទងនឹងអាជីវកម្ម ហើយនឹងការរៀនសូត្រ ស្រដៀងនឹងពាក្យស្លោករបស់អាមេរិកាំងថា: The early bird gets worms. (បក្សីណា ក្រោកមុនគេ បក្សីនោះបានដង្កូវស៊ី) ។
ខ្មែរជាន់ដើម ដែលរស់នៅឯស្រែចំការ ច្រើនពឹងផ្អែកទៅលើព្រៃ កាលណាគេត្រូវការគ្រឿងស្ល ដូចជា: បន្លែ-អុស-សាច់-គ្រឿងទេស-ស្លឹកឈើ ។ល។ គេទៅស្វែងរកក្នុងព្រៃ ។
កាលណាភ្ញាក់ពីព្រឹក (មុនគេ) អ្នកនោះអាចនឹងមានសំណាងរកវត្ថុទាំងនេះ បានដោយងាយ ព្រោះមិនទាន់មានអ្នកណាទៅបេះនៅឡើយ។ នេះមិនខុសពីបក្សី ដែលភ្ញាក់ពីព្រលឹម មុនគេទៅស្វែងរកអាហារនោះទេ។ សត្វដង្កូវដែលជាចំណីនៃបក្សី ប្រហែលជាមិនទាន់គេចខ្លួនទៅក្នុងដីវិញទេ នៅពេលព្រលឹមស្រាងៗ! ។
“សិក្សាទាន់ខ្លួននៅក្មេង” មានន័យថា ពេលនៅក្មេងជាពេលដែល ខួរក្បាលនៅស្អាតស្អំ – ពេលដែលមានប្រាជ្ញា មិនទាន់ស្រអាប់ ហើយបញ្ហានានា មិនទាន់មកកពូននៅក្នុងដួងចិត្តនៅឡើយ។ ក្មេងរៀនឆាប់ចាំជាងមនុស្សចាស់ ព្រោះខួរក្បាលនៅភ្លឺថ្លា វិស័យដូចហ្វិល (Film) ដែលមិនទាន់ត្រូវពន្លឺអ្វីនៅឡើយ ។
លុះដល់ចូលវ័យចាស់ វ័យមានគ្រួសារ, មានកូន, មានកាតព្វកិច្ច ត្រូវរកទ្រព្យដើម្បីចិញ្ចឹមគ្រួសារ, ក្នុងរយៈពេលនេះ បញ្ហានានាក៏កើតបន្តកន្ទុយគ្នា ដូចជារឿងលុយកាក់, ការខ្វះខាត, ជម្ងឺ, គ្រោះថ្នាក់ ។ល។ ជារឿងរាប់រយជំពូក មកប្រមូលផ្តុំនៅក្នុងខួរក្បាល ឬ ក្នុងសតិ អារម្មណ៏ រៀងរាល់ថ្ងៃយប់ ។ ម៉្លោះហើយ វាមិនជាការងាយស្រួល ក្នុងការផ្ចង់សតិអារម្មណ៏ ឲ្យបាញ់ទៅលើ “សៀវភៅ-ខ្មៅដៃ” ដូចកាលនៅក្មេងនោះទេ ។

Source: khmerproverb

“ពាក្យត្រូវនៅមាត់អ្នកតូចស្តី មិនស្មើមន្ត្រីនិយាយលេង ធម៌អាថ៌ទេសនា មិនស្មើភ្លេងគេច្រើនវង្វេង ចូលចិត្តជាង”

អត្ថាធិប្បាយ

នេះ គឺជាកំហុសមួយ ដែលជនជាតិខ្មែរយើង បានធ្វើក្លាយជាទំនៀម ឆ្លាក់ជាប់ក្នុងចិត្ត មិនងាយអ្នកណាកែបានទេ។ ខ្មែរយើងមួយភាគធំជឿថាអោយតែអ្នកធំ(មន្ត្រី)ឬអ្នកមានបណ្តាសក្តិ “សុទ្ធតែនិយាយត្រូវទាំងអស់” ដោយសំអាងថាពួកនេះ គឺជាពួកអ្នកចេះ -អ្នកមានសញ្ញាប័ត្រខ្ពស់ អ្នកមានចំណេះខ្ពង់ខ្ពស់ អ្នកកាច់ចង្កូតនគរ! ភ្លេចគិតពីការពិតថា មន្ត្រីមួយចំនួន បានទទួលបុណ្យស័ក្តិដោយសារបក្សពួក, សំណូក, អែបអប, លូនក្រាប… ជាមន្ត្រីប្រហោងក្នុង… គ្មានវិចារណញ្ញាណអ្វីសោះ ។
ការនិយាយបែបខាងលើ នាំឲ្យមានជាពាក្យស្លោកថា: ពាក្យត្រូវនៅមាត់អ្នកតូចស្តី មិនស្មើ់មន្ត្រីនិយាយលេង។ បានសេចក្តីថាអ្នកតូចតាច (អ្នកស្រែចំការ រាស្ត្រប្រជា) ទោះបីនិយាយ “ពិត-ត្រូវ” យ៉ាងណា ក៏គេមិនសូវជឿ ឬយកចិត្តទុកដាក់ស្តាប់ដែរ។ ឯចំណែកសម្តីអ្នកធំវិញ ទោះបីជាសម្តីនិយាយលេងសើចសោះ ក៏ដោយក៏អ្នកផង នាំគ្នាស្តាប់ចំហមាត់។ នេះ គឺជាការវង្វេងមួយដ៏ធំរបស់មនុស្សភាគច្រើន ។
រីឯ ” ធម៌ និង ភ្លេង ” ក៏ឋិតនៅក្នុងដំណើរដូចគ្នា, គឺថា គេចូលចិត្តស្តាប់ភ្លេង ជាជាងស្តាប់ធម៌ ។

Source: khmerproverb

“ម្តាយនឹកកូន ដូចចង្វាប្រដេញកូននឹកម្តាយវិញ ដូចព្រះប្រែខ្នង”

អត្ថាធិប្បាយ

រឿងនេះគឺនិយាយពីទឹកចិត្តម្តាយ និងទឹកចិត្តកូន ដែលស្រឡាញ់ ឬនឹករលឹកគ្រាដែលបែកឆ្ងាយពីគ្នា។ ស្ទើរតែគ្រប់មាតាទាំងអស់, កាលណាកូនបែកទៅទីឆ្ងាយ រមែងនឹករលឹកមកកូនយ៉ាងខ្លាំង, គេងគិតអង្គុយគិត ចាំមើលផ្លូវកូន។ ការនឹករលឹកបែបនេះ លោកប្រៀបប្រដូចទៅនឹងត្រីចង្វា ដែលដេញតាមចឹកចំណីក្នុងទឹក ។

ហ្វូងត្រីចង្វា កាលណាជួបប្រទះដុំចំណីអ្វីមួយ, វានាំគ្នាចឹកពពាក់ពពូន ខ្ចាយទឹក ឥតរាថយក្រោយទេ រហូតដល់អស់រលីង ទើបពួកវាទៅបាត់។ យ៉ាងណាម៉ិញ, ម្តាយនឹកកូន មិនខុសពីត្រីចង្វានេះទេ ចិត្តគិតជាប់ ឥតភ្លេចកូនសោះ លុះត្រាតែថ្ងៃមួយបានឃើញមុខកូន ទើបការនឹករលឹកនោះ រលាយបាត់។

និយាយពីខាងកូនវិញ, តើកូនគេនឹកម្តាយយ៉ាងនេះដែរឬទេ? តាមសម្លោកខាងលើ លោកថា “ដូចព្រះប្រែខ្នង !” តើព្រះប្រែខ្នង មានន័យយ៉ាងណា?

ព្រះពុទ្ធរូបបដិមាករ ដែលគេតម្កល់សម្រាប់ថ្វាយបង្គំនៅទីណាមួយ បើយើងទៅអង្គុយខាងក្រោយខ្នងព្រះអង្គ យើងប្រាកដជានៅខាងក្រោយនោះរហូត មិនអាចឃើញព្រះភ័ក្ត្រព្រះអង្គបានទេ ។ ហេតុអ្វី? ពីព្រោះព្រះអង្គ មិនអាចងាក មកមើលយើង បានសោះឡើយ! ។

Source: khmerproverb

“ចង់ឆ្ងាញ់ ឲ្យរកអន្លក់ចង់ស្រណុក ឲ្យនឿយពីក្មេង”

អត្ថាធិប្បាយ

ប្រពៃណីខ្មែរ                 ដែលទាក់ទងនឹងអាហារបានចាត់ទុកអន្លក់និងទឹកគ្រឿងថាជាម្ហូបដែលមានឱជារសឆ្ងាញ់ផុតអ្វីៗទាំងអស់។ អន្លក់គឺបន្លែគ្រប់យ៉ាង ដូចជា: ត្រកួន, ព្រលិត, ត្រួយរាំង, ត្រយូងចេក, កូនដើមចេក, ផ្កាស្នោរ, ត្រប់គ្រប់យ៉ាង, ភ្លៅកង្កែប, ក្រសាំងទាប, ជីគ្រប់បែប, សណ្តែកបណ្តុះ, ត្រសក់, សាឡាត់, ស្ពៃក្តោប ។ល។
បន្លែទាំងនេះ គេបរិភោគជាមួយ “ទឹកគ្រឿង” ដែលមានច្រើនប្រភេទ ទៅតាមស្រុកនីមួយៗ ។
“ចង់ស្រណុកឲ្យនឿយពីក្មេង” មានន័យថា កាលខ្លួននៅក្មេងកម្លាំងនៅមានបរិបូរណ៌ ត្រូវខិតខំធ្វើការសន្សំទ្រព្យ កពូនឲ្យបានច្រើនសម្រាប់ដល់ពេលមួយ ដែលវ័យជរាមកដល់ មិនអាចធ្វើការអ្វីបាន អាចពឹងផ្អែកទៅលើទ្រព្យធនទាំងនោះ។ បើមិនធ្វើរបៀបនេះទេ គឺថាកាលខ្លួននៅក្មេង គិតតែដើរលេង ស៊ីចាយ ឈ្លក់នឹងអបាយមុខទាំងបួន, គ្មានគិតសំចៃប្រាក់សម្រាប់អនាគត (ពេលចាស់), មនុស្សប្រភេទនេះ នឹងត្រូវនឿយហត់-វេទនា-ធ្វើការទាំងឈឺ ទាំងជា រហូតថ្ងៃស្លាប់ គ្មានពេលល្ហែសោះឡើយ ។

Source: khmerproverb

“សម្តីសជាតិ មារយាទសពូជ”

អត្ថាធិប្បាយ

ពាក្យ “ស” មានន័យថា: “បង្ហាញ, ចង្អុល, ប្រាប់ , បញ្ជាក់”។ “សជាតិ” ចង្អុលឲ្យដឹងថា តើជាជាតិ ឬ សាសន៏អី (ចិន-យួន-ចាម-លាវ-)?
ដោយសារភាសាដែលនិយាយចេញមក, គេអាចដឹងបានថា តើអ្នកនិយាយនោះជាសាសន៍អី ។
ចំណែក “មារយាទសពូជ” បានសេចក្តីថា ឫកពាចរិក បែបបទ អាកប្បកិរិយា សម្តី ដែល មនុស្ស ម្នាក់ៗ បានបញ្ចេញឲ្យគេឃើញនោះ អាចពន្យល់ ឬ ចង្អុលឲ្យគេដឹងថា តើមនុស្សនោះ ចេញ ពីវង្សត្រកូលធុនណា? ទាបឬខ្ពស់? ចេះ ឬ ល្ងង់? ។ល។ ព្រោះថា តាមធម្មតា មនុស្សដែលកើតចេញពីត្រកូលខ្ពង់ខ្ពស់ ត្រកូលដែលមានការអប់រំ មានសុជីវធម៌, មនុស្សនោះ ភាគច្រើនតែងមាន មារយាទថ្លៃថ្នូរ គួរឲ្យគោរពរាប់អាន គួរឲ្យស្រឡាញ់។ ផ្ទុយពីនេះ, កាលណាខ្វះការចេះដឹង និងការអប់រំហើយ តើវានឹងចេញលទ្ធផលបែបណា? អ្នកអានអាច អាចយល់រឿងនេះ យ៉ាងច្បាស់ ។

Source: khmerproverb

“ស្រឡាញ់ខ្លួន ត្រូវស្ងួនចំណី បើស្រឡាញ់ស្រី ត្រូវស្ងួនចិត្ត
ចង់បានសួគ៌ តោងកាន់សុចរិត ចង់សម្បូណ៌មិត្រ ត្រូវរកទ្រព្យ”

អត្ថាធិប្បាយ

           “ស្ងួន” មានន័យថា “បីបាច់, ថែរក្សា, ថ្នម”។ បើអ្នកស្រឡាញ់ខ្លួន ចង់ឲ្យរូបនៅមានសម្រស់ យូរយារ, អ្នកត្រូវតែប្រយ័ត្ន “ចំណី”។ ព្រោះហេតុអ្វី? ព្រោះចំណីអាហារនេះហើយ ដែលផ្តល់សុខ-ទុក្ខ ដល់រូបកាយយើង ជាងបុព្វហេតុឯទៀតៗ។ ចំណី អាចធ្វើឲ្យយើងមានកម្លាំង, ឲ្យយើងរស់, ឲ្យយើងរីកចម្រើន, ឲ្យយើងមានពណ៌សម្បុរល្អ, ផ្តល់ប្រាជ្ញាប៉ាធី ។ល។
ក្នុងពេលជាមួយគ្នានេះ, ចំណីអាចឲ្យយើងឈឺ÷ ចុកពោះ, រាក, មួល, ឈឺក្បាល, ពុល, ប្រកាច់, ឈឺក្រពះ, ខូចសួត, ខូចថ្លើម, ព្រឹលភ្នែក, ឈឺធ្មេញ, ខូចសម្ផស្ស, បាត់បង់រូបឆោម, បាត់បង់ប្រាជ្ញា, កោងកាច, ។ល។
ដោយហេតុនេះ, បើអ្នកស្រឡាញ់ខ្លួន តោងប្រយ័ត្នចំណី។ មុននឹងបរិភោគនំចំណីអ្វីមួយ គួរពិចារណា ឬពិនិត្យឲ្យបានយល់ពីគុណសម្បត្តិនៃចំណីនោះសិន។ សុំអានសៀវភៅ ដែលណែនាំ យើងឲ្យយល់ពី “អាហារផ្តល់សុខភាព”។
“បើស្រឡាញ់ស្រី ត្រូវស្ងួនចិត្ត” មិនខុសពីរឿង “ស្ងួនចំណី” នោះទេ។ ព្រះពុទ្ធសម្តែងថា÷ ខន្តី គឺការអត់ធ្មត់ ជាកម្លាំង -អាចនាំមកនូវជ័យជំនះ។ ខន្តី នាំឲ្យបានសុខ ។ល។
បើអ្នកស្រឡាញ់ស្រី, តាមសម្លោកនេះ, អ្នកត្រូវតែមានខន្តី មានអំណត់-មិនខឹងនឹងប្រតិកម្មនានា ដែលកើតមានឡើង ដោយសារសកម្មភាពរបស់អ្នក ទៅលើនាងនោះទេ។ ជាធម្មតា, ស្ត្រី តែងមានការអៀនខ្មាស់ ហើយមិនងាយទទួលនូវការសុំស្នើសេចក្តីស្នេហា ដោយងាយៗនោះទេ។                  ប្រតិកម្មនានា ដែលជួនកាល ប្រកបដោយភាពជូរល្វីងផង អាចនឹងស្រោចមកលើអ្នក ប្រសិនបើអ្នកមិនអាចរក “ទំនាក់ទំនង” ឃើញទេ។
ធម្មជាតិបានតុបតែងចិត្ត និងកាយស្ត្រី ឲ្យមានភាពទន់ភ្លន់, ទឹកចិត្តអាណិត, ខឹងឆាប់រសាយ ហើយស្រឡាញ់វាចាផ្អែម។ បើអ្នកស្រឡាញ់ស្ត្រីណាម្នាក់ អ្នកអាចជួបប្រទះនឹងការឆ្លើយតប ដែលអាចធ្វើឲ្យអ្នកខឹង-តូចចិត្ត-អស់សង្ឃឹម។ តែកុំភ្លេចពាក្យបូរាណប្រដៅថា “ត្រូវស្ងួនចិត្ត” ដែលមានន័យថា ត្រូវកាន់ចិត្ត អត់ធ្មត់ កុំច្រឡោតខឹង ព្រោះតែសម្តីទ្រគោះនោះឲ្យសោះ។ ហើយក្នុងពេលជាមួយគ្នានោះ សុំកុំលះបង់សេចក្តីព្យាយាម ដោយប្រើគ្រប់មធ្យោបាន នោះអ្នកនឹងបាន សម្រេចដូចបំណងនៅគ្រាអវសាន ។
“ចង់បានសួគ៌ ត្រូវកាន់សុចរិត” បាសេចក្តីថា បើអ្នកចង់បានសេចក្តីសុខ សុភមង្គលដល់ខ្លួន និង គ្រួសារ ត្រូវកាន់អំពើសុចរិត ដូចជា៖ រក្សាសីល ៥ ជាដើម ។
“ចង់សម្បូណ៌មិត្រ ត្រូវរកទ្រព្យ” ជាពាក្យងាយយល់។ មនុស្សយើង តែងមាននិន្នាការ ចង់រាប់អ្នកមានបណ្តាស័ក្តិ, ចង់ធ្វើមិត្រជាមួយអ្នកមានសម្បត្តិ ស្តុកស្តម្ភ។ ផ្ទុយទៅវិញ កាលណាជនណាម្នាក់ ធ្លាក់ខ្លួនក្ររហេមរហាមហើយ អ្នកផងមុខជាគេចចេញ មិនហ៊ានទៅជិត ព្រោះគេយល់ថា វាគ្មានប្រយោជន៍អ្វី ដល់គេ ហើយវាអាចឲ្យមានការបង់ខាត ដោយសារការបុលខ្ចី ដែលមិនមានសង្ឃឹម ថាអាចនឹងសងវិញបាន។
ហេតុនេះ បើអ្នកចង់សម្បូណ៌មិត្រ គប្បីខិតខំរកស៊ីធ្វើការ កសាងខ្លួនឲ្យក្លាយទៅជា “អ្នកមាន”, នោះ មិត្រនឹងហូរចូលឯង -មិនបាច់ខំប្រឹករកទេ !

Source: khmerproverb

“ឫស្សីធ្វើក្លាក់ដាក់ឥតថ្នាំង​ គងស្គររគាំងវាយមិនឮ សុរិយាមិនយកជាពន្លឺ ជឿកាន់អំពិលអំពែកសត្វ”

អត្ថាធិប្បាយ

  សម្លោកនេះ មានន័យប្រកបដោយភាពអាថ៌កំបាំង ពិបាកយល់បន្តិច។ គឺជាសម្លោក បញ្ជាក់នូវចរិត-បែបបទ-អាកប្បកិរិយានៃមនុស្សភាគច្រើន នាសម័យសតវត្សទី ១៩ និង សតវត្សទី ២០ ហើយនិងសតវត្សបន្តបន្ទាបទៅអនាគត ។
ពាក្យគន្លឹះសម្រាប់ឲ្យយល់ន័យ របស់សម្លោក មានដូចខាងក្រោមនេះ ៖
– ក្លាក់: ប្រដាប់សម្រាប់ដាក់វែក, សម, ស្លាបព្រា និង ចង្កឹះ ធ្វើពីបំពង់ ឫស្សី ។ កាលពីជំនាន់ដើម ខ្មែរយើងនៅស្រែ ចំការ គេយកបំពង់ឫស្សី ប្រវែងមួយសាច់ មកធ្វើជាក្លាក់ ដោយកាត់ថ្នាំងខាងលើចោល ហើយគេទុកថ្នាំងខាងក្រោម ដើម្បីទ្រវែក, សម-ស្លាបព្រា កុំឲ្យវារុះរបូតចុះក្រោម។ បន្តពីថ្នាំងខាងក្រោម គេទុកចំរៀកឫស្សី, សម្រួចចុង ប្រវែង មួយចំអាម សម្រាប់ស៊កភ្ជាប់ទៅនឹងរបារជញ្ជាំង នៅចង្ក្រានបាយ ជាកន្លែងតម្កល់វែក និង សម-ស្លាបព្រា ។
– គង, ស្គរ, រគាំង : សំដៅទៅលើ “អ្នកចេះដឹង, អ្នកមានវិជ្ជា, អ្នកមានវិចារណញ្ញាណ, អ្នកយល់ខុស-ត្រូវពិតប្រាដក , អ្នកប្រាជ្ញ , អ្នកសច្ច និយម , អ្នកជាតិនិយម”។
– សុរិយា: ព្រះអាទិត្យ។ ក្នុងទីនេះ សំដៅទៅលើ “អ្វីដែលជាពន្លឺពិតប្រាដក, អ្វីដែលជាសាច់ការ ឬ ខ្លឹមសារ, វិជ្ជា, អ្វីៗ ដែលត្រឹមត្រូវ (មិនបន្លំ-មិនឆ្ពិនភ្នែក)”។
– អំពិលអំពែក: សំដៅទៅលើ “មនុស្សបាតផ្សារ, មនុស្សឥតចំណេះ, ពាល, ឃោរឃៅ, មនុស្សប៉ោត, មនុស្សក្អេង, មនុស្សកញ្ជើធ្លុះ, មនុស្ស ឆ្អិនក្បាលស៊ីក្បាល, ឆ្អិនកន្ទុយស៊ីកន្ទុយ, មនុស្សខ្វះសីលធម៌, មនុស្ស ល្មោភអំណាច ។ល។
តាមសម្លោកនេះ, ចាប់ពីសតវត្សទី១៩ មកដល់ឥឡូវ, មានការប្រែប្រួលធំ នៅក្នុងសង្គមមនុស្ស ជាពិសេសក្នុងសង្គមខ្មែរយើងនេះតែម្តង។ គេចេះធ្វើក្លាក់ (ពាក្យឧបមា) ដូចមនុស្សជំនាន់ដើមដែរ ប៉ុន្តែក្លាក់សម័យគេនេះឥតមានថ្នាំង សម្រាប់ទ្រសម-ស្លាបព្រា កុំឲ្យវារុះទៅដី ដូចសម័យមុននោះឡើយ។ ម៉្លោះហើយ ក្លាក់របស់សម័យនេះ កាលណាដាក់អ្វីចូលទៅក៏រុះជ្រុះរបូតទៅដី បាត់បង់ គ្មានសល់អ្វីឡើយ !។
ក្លាក់ គឺជាតួមនុស្ស, ឯថ្នាំង គឺចំណេះចេះដឹងគ្រប់យ៉ាង -ជាវិចារណញ្ញាណ សម្រាប់ទប់ ឬ រក្សាទុកនូវអ្វីៗ ដែលសំខាន់របស់ជីវិតឲ្យបានយូរអង្វែងទៅ ។
មនុស្សអ័ព្ទឥតវិជ្ជា ខ្វះវិចារណញ្ញាណ ខ្វះប្រាជ្ញា សម្រាប់ពិចារណាទៅលើហេតុផល ដែលនឹងអាចកើតមានឡើង ពីអំពើដែខ្លួនធ្វើ រួចឡើងធ្វើជា “អ្នកដឹកនាំប្រទេស”… តើដឹកនាំបែបណា? សំដៅទៅទិសណា? តើអាចប្រឈមជាមួយអ្នកជិតខាង ដែលតែងមានគំនិតកេងយកប្រយោជន៏ ជញ្ជក់ឈាមពីយើង បានដែរឬទេ? ។
“គង-ស្គរ-រគាំង វាយលែងឮ” មានន័យថា អ្នកចេះដឹងទាំងប៉ុន្មាន លែងមានតម្លៃ… គ្មានអ្នកណាស្តាប់… គ្មានអ្នកណាគោរព… គេលែងជឿ… គេយកទៅទុកមួយដុំ មិនឲ្យធ្វើសកម្មភាពអ្វីទាំងអស់។ ក្នុងពេលជាមួយគ្នានេះ, ពួក “អំពិលអំពែក” ក៏ឡើងសោយរាជ្យ កកូរកកាយ លក់ទ្រព្យសម្បត្តិជាតិ ចែកលុយគ្នាចាយ ដល់នូវក្តីហីនហោចខ្លោចផ្សា រលំរលាយ កើតមានចោរកម្ម និង ទុរភិក្ស ពេញនគរ, មនុស្សអស់សីលធម៌, ម្នាក់ៗត្រដររស់ លែងខ្វល់ពីរឿងខុស-ត្រូវ ឬ គុណទោស ត្រូវតាមពាក្យរបស់អ្នកប្រាជ្ញ ដែលចែងថា :
“ផ្គរលាន់ឯបូណ៌សូរកណ្តុកអ្នកតាចាស់ស្រុកឱបដៃយំកំពិសឡើងពងលើកំពូលភ្នំក្អែកសសម្ងំក្នុងគុម្ភត្រែង”

Source: khmerproverb

“បើស្អប់ កុំឲ្យបាញ់ ស្រឡាញ់ កុំឲ្យខ្ចី”

អត្ថាធិប្បាយ

ពាក្យនេះ អ្នកណាក៏ធ្លាប់ឮដែរ, ហើយអ្នកណា ក៏មានរឿងដែលបណ្តាលមកពី “ស្អប់ ហើយនិង ខ្ចីបុល” នេះដែរ ។
បើស្អប់ កុំឲ្យបាញ់ តើមានន័យយ៉ាងណា?
ពាក្យ “កុំឲ្យបាញ់” មិនមែនបាញ់នឹងគ្រាប់កាំភ្លើងនោះទេ គឺហាមមិនឲ្យ៖ ដើរនិយាយដើម, បង្អាប់បន្តុះ, មួលបង្កាច់, ប្រើសម្តីមិនល្អ ទៅលើមនុស្សដែលខ្លួនស្អប់នោះ។ ការស្អប់ និង ស្រឡាញ់ គឺជារឿងមួយ ដែលមិនអាចឃាត់ មិនឲ្យកើតមានបានទេ។ យើងមិនចូលចិត្តមនុស្សនេះ ហើយចូលចិត្ត អ្នកខាងនោះ, គឺជារឿងធម្មតារបស់មនុស្សលោក។ តែការសំខាន់ ដែលយើងម្នាក់ៗត្រូវតែចងចាំ ទៅតាមបណ្តាំដូនតាយើងនៅត្រង់ចំណុចថា បើបានថាស្អប់អ្នកណាម្នាក់ហើយសុំ”កុំបាញ់”អ្នកនោះឲ្យសោះ។ ព្រោះថា បើធ្វើយ៉ាងនេះ គឺមានន័យថា យើងពង្រីកសំអប់នោះឲ្យកាន់តែធំឡើង រហូតដល់ពេលមួយសម្អប់ នោះ នឹងផ្ទុះដូចគ្រាប់បែក អាចបណ្តាលឲ្យមានការស្លាប់-រស់ ដល់អ្នកណាម្នាក់មិនខាន ។
តើយើងគួរធ្វើយ៉ាងណា?
ចម្លើយយ៉ាងខ្លី: បើបានជាស្អប់ហើយ សុំកុំដើរបរិហារកេរ្តិ៍គេឲ្យសោះ, សុំបិទមាត់ឲ្យជិត, កុំមានវាចាអាក្រក់ (និយាយដើម) ពីមនុស្សនោះ ប្រាប់មនុស្សម្នាក់ទៀត ដើម្បីឲ្យគេជួយស្អប់ ។
– “ស្រឡាញ់ កុំឲ្យខ្ចី” មានន័យថា ការខ្ចីបុលរវាងមិត្រភ័ក្តិច្រើន នាំបណ្តាលឲ្យក្លាយទៅជាសត្រូវនឹងគ្នា ព្រោះអ្នកខ្ចី មិនគោរពពាក្យសន្យារបស់ខ្លួន។ មនុស្សច្រើនណាស់ តែងសន្យា “សុំខ្ចីតែ ៣ថ្ងៃទេ ខ្ញុំយកមកសងវិញហើយ”។ លុះដល់ ៣ ថ្ងៃកន្លងផុតទៅ ម្ចាស់បំណុល ឥតបានទទួលអ្វីទាំងអស់-បាត់ឈឹង គ្មានឮអ្វីសោះ។ ក្នុងចិត្ត ចាប់កើត មន្ទិលសង្ស័យ៖ យី, យ៉ាងម៉េចឯចេះ?។ មួយអាទិត្យកន្លងផុតទៅ… រួចចូលអាទិត្យទី ២… អាទិត្យទី ៣ នៅតែឈឹង… អត់ទ្រាំ មិនបាន, ម្ចាស់បំណុលក៏សួរ៖ “យ៉ាងណាទៅហើយរឿងប្រាក់ ៣ ថ្ងៃនោះ?”។
កាលណាមានសំនួរ, អ្នកខ្ចីភាគច្រើន បែរជាខឹង ដោយចោទប្រកាន់ថា គេមើលងាយខ្លួន ។ល។ មិត្រភាព ក៏ចាប់ស្រាំ ឬ បាក់បែកត្រឹមចំណុចនេះ ។
ការខ្ចីបុល នៅពេលខ្វះខាត ជារឿងធម្មតាសម្រាប់មនុស្សភាគច្រើន។ ការប្របាន់ខ្ជាប់ នូវពាក្យសន្យា ជារឿងលំបាកសម្រាប់មនុស្សភាគច្រើន។ គប្បីចាំ ថាភាពទៀងត្រង់ នាំឲ្យយើងរស់បានយូរ ជាងការភូតកុហក, ជាពិសេស ការភូត កុហកមិត្រសម្លាញ់ ដែលមានសុឆន្ទះចំពោះខ្លួន គឺជាការបិទផ្លូវ សម្រាប់នាំទៅរក សុខ។

Source: khmerproverb

“ប្រាជ្ញ មិនស្មើប្របបាក់ស្លឹកត្រចៀកខ្លបមិនស្មើអាឡេមឡឺម”

អត្ថាធិប្បាយ

សម្លោកនេះ ពោលសំដៅទៅលើរឿង “ផ្គាប់ចៅហ្វាយ” ដើម្បីឲ្យចៅហ្វាយ “ពេញចិត្ត” ជាងគេ។
មនុស្សពីរនាក់ នៅធ្វើការក្រោមបញ្ជាចៅហ្វាយម្នាក់។ អ្នកទីមួយ ជាអ្នកប្រាជ្ញ (អ្នកចេះដឹង)។ គាត់ជាមនុស្សសាច់ការ, ស្មោះត្រង់, ខុស-ថាខុស, ត្រូវ-ថាត្រូវ, ហ្មត់ចត់។ មនុស្សទីពីរ គ្មានការចេះដឹងអ្វីទេ, ចៅហ្វាយបញ្ជាយ៉ាងណា ធ្វើយ៉ាងនេះ, ស្របរហូត, ប្របរហូត គ្រប់ពេលវេលា គ្មានដែលជំទាស់ ម្តងណាឡើយ។
តាមសម្លោកនេះ, មនុស្សដែលចៅហ្វាយពេញចិត្តជាង គឺមនុស្សទីពីរនេះឯង, មិនមែនមនុស្សដែលមានចំណេះជ្រៅជ្រះនោះទេ ! ។ នេះជារឿងមនុស្សលោកទូទៅទាំងអស់ ។ ដោយហេតុនេះហើយ បានជាមានមនុស្សច្រើនណាស់ ដែលជួនកាលមិនទាំងចេះអានអក្សរផង រួចឡើងធ្វើជានាយក ត្រួតលើអ្នកចេះ ច្រងេងច្រងាង បាយបិណ្ឌ ជាបាយបាត្រ, លើជាក្រោម, ដល់នូវក្តីមហន្តរាយ ទូទាំងនគរ។
“បាក់ស្លឹកត្រចៀកខ្លប មិនស្មើអាឡេមឡឺម,” គឺជារឿងមនុស្ស ២ នាក់ ទៀត ដែលនៅក្រោមបញ្ជាចៅហ្វាយតែមួយ ដូចរឿងខាងលើដែរ។ មនុស្សទី ១ ជាអ្នកគោរពចៅហ្វាយ ត្រង់ជើងភ្លឹង, មិនហ៊ានលេងសើច លូកល ជាមួយ ចៅហ្វាយម្តងណាឡើយ។ ឯអ្នកទី ២ ជាមនុស្សឡេមឡឺម, ក្រមាច់ក្រមឺម, កំប្លែង , បញ្ចុកបន្ស៊ីចៅហ្វាយ, ទិញនំនែក ជូនចៅហ្វាយ រហូតដល់ពេលខ្លះ រកស្រីមកជូន ចៅហ្វាយទៀត ! ។
រវាងមនុស្សទាំង ២ ប្រភេទនេះ, “អាឡេមឡឺម” ត្រូវបានទទួលការពេញចិត្តពីចៅហ្វាយ ជាងអាម្នាក់ទៀត ដែលបាក់ស្លឹកត្រចៀកខ្លបនោះឯង ។

Source: khmerproverb

“ផ្ទះណាឥតក្មេង ផ្ទះនោះស្ងាត់ដែនដែលឥតក្សត្រ សូន្យអាជ្ញាមាត់ឥតវិជ្ជា សូន្យចរិយាទុគ៌តទ្រព្យា សូន្យទាំងអស់”

អត្ថាធិប្បាយ

ពាក្យថា សូន្យ មានន័យថា “ខ្វះ, គ្មាន, ឥត” ។ តាមធម្មតា, ផ្ទះ ដែលមាន តែមនុស្សចាស់ៗរស់នៅ គ្មានក្មេងម្នាក់សោះ ផ្ទះនោះ មុខជាស្ងាត់ជ្រងំមិនខាន។ យ៉ាងណាមិញ, ប្រទេស (ដែន) ដែលគ្មានស្តេច ឬ ប្រធានាធិបតីនៅគ្រប់គ្រងទេ មុខជា “សូន្យអាជ្ញា” គឺថា គ្មានច្បាប់ទម្លាប់, គ្មាននរគបាលសម្រាប់រក្សារបៀបរៀបរយ គ្មានសន្តិសុខ អ្វីទាំងអស់ ។
– ” មាត់ឥតវិជ្ជា ” គឺមនុស្ស ដែលគ្មានចំណេះអ្វីសោះក្នុងខ្លួន មុខជាអង្គុយ ចំហមាត់ ចាំតែស្តាប់គេ , គ្មានអ្វីយកមកជជែកលេងជាមួយគេបានទេ ។
– “ទុគ៌តទ្រព្យា សូន្យទាំងអស់” មានន័យថា បើគ្មានទ្រព្យធនអ្វីសោះ (ក្រ) នោះប្រាកដសូន្យគ្រប់ផ្លូវមិនខាន ។

Source: khmerproverb

“ស្រឡាញ់ពេញប្រាស ស្អប់ជំពប់លើ”

អត្ថាធិប្បាយ

មនុស្សរាល់រូប តែងជួប្រទះរឿងនេះញឹកញាប់ ដោយមិនដឹងមកពីបុព្វហេតុអ្វី។ អ្វីក៏ដោយ ដែលយើងចូលចិត្ត ឬ ស្រឡាញ់ (មនុស្ស-សត្វ-វត្ថុ), យើងមិនងាយ បានជួប្រទះនឹងវត្ថុទាំងនោះទេ។ ឧទាហរណ៏៖ បុរស ឬ ស្ត្រី ដែលយើងសែនស្រឡាញ់ ចង់បានមកធ្វើជាគូជីវិត ច្រើនតែមិនបានសម្រេចដូចបំណង, ហើយវាបែរជាទៅជួបជាមួយមនុស្សផ្សេងទៀត ដែលមិនបានព្រាងទុកជាមុនសោះ។ ក្នុងបណ្តាកូន ឬ មិត្រភ័ក្តិទាំងអស់ កូនដែលយើងស្រឡាញ់ជាងគេ និងមិត្រដែលយើងស្និទ្ធស្នាលជាងគេ ច្រើនតែព្រាត់ប្រាស ដោយហេតុផលណាមួយ។ យើងស្អប់ “ក្រ”, តែម្នាក់ៗ ពិបាកគេចឲ្យផុតពន់ពេកណាស់ ។ យើងស្អប់ “ជង្ងឺ” តែគ្មានអ្នកណាម្នាក់ គេចផុតសោះឡើយ ។
ពាក្យបូរាណមួយទៀត តែងនិយាយថា ” ស្អប់អាចម៍ មុខជាដើរ ជាន់អាចម៍ ” ។

Source: khmerproverb

“ស្លៀកស្បង់មិនកោរសក់ ឆ្លុះកញ្ចក់ធ្មេចនេត្រា យល់សេះថាជាលា យល់គជាថាកណ្តុរ”

អត្ថាធិប្បាយ

– ស្បង់ : សំពត់ដែលព្រះសង្ឃស្លៀក ដើម្បីបិទបាំងកេរ្តិ៍ខ្មាស់
– នេត្រា : ភ្នែក
– លា : សត្វលា , ស្រដៀងសេះ តែតូចជាង
– គជា (អានថា គុច-ជា) : ដំរី
សម្លោកនេះ និយាយពីចរិតរបស់មុស្ស នាសតវត្សទី ១៩ និងទី ២០ ហើយ និងសតវត្សបន្តបន្ទាប់ទៅមុខ ។
តាមទម្លាប់ ឬ ប្រពៃណី ដែលមានមកពីបូរាណ – ជាប្រពៃណីត្រឹមត្រូវនោះ – បើអ្នកណាម្នាក់ ស្លៀកស្បង់ (ទៅបួស) គេត្រូវតែកោរសក់ចេញ ទើបពេញលក្ខណ៍ជាអ្នកបួស ។
“កោរសក់” ក្នុងទីនេះ មិនត្រឹមតែមានន័យថា “កោរសក់ក្បាល” ចេញនោះទេ, គឺមានន័យវែងឆ្ងាយជាងនេះទៅទៀត៖
– លះបង់នូវតណ្ហាទាំង ៤ គឺ – រាគៈ -លោភៈ -ទោសៈ -និងមោហៈ
– លាចាកជីវិតលោកិយ ទៅកាន់ឧត្តមភេទ ជាអ្នកដឹកនាំគ្រហស្ថឲ្យកាន់សីល ដើម្បីទទួលនូវភាពសុខសាន្ត ក្នុងសង្គម ។
នេះជារឿងដើម នៃអ្នកបួស ដែលត្រឹមត្រូវ តាមវិន័យនៃព្រះពុទ្ធសាសនា។ លុះមកដល់សម័យបច្ចុប្បន្ននេះ មនុស្សភាគច្រើនដែលទៅស្លៀកស្បង់នោះ ធ្វើផ្ទុយ ពីវិន័យ ឬ ច្បាប់ដើមរបស់ព្រះពុទ្ធ។ គេស្លៀកស្បង់ ដើម្បីបំភ័ន្តភ្នែក ទាក់ទាញយក លាភសក្ការៈ ពីពុទ្ធសាសនិកដែលល្ងង់ខ្លៅ មិនយល់ថា តើ “បួសនោះ ប្រាកដជា បួសមែនទេន , ឬមួយក៏បួសតែសំបកក្រៅ មិនព្រមកោរសក់ឲ្យស្អាតផងសោះ?” ។
– ឆ្លុះកញ្ចក់ ធ្មេចនេត្រា: មានន័យដូចគ្នានឹងពាក្យខាងលើ, គឺថា ជាពាក្យឧបមា។ យើងឆ្លុះកញ្ចក់ មើលមុខខ្លួនយើង ក្រែងមានប្រឡាក់អ្វីមួយ-មិនស្អាត ។ តែបើពេលឆ្លុះនោះ បែរជាបិទភ្នែកទៅវិញ តើអាចមើលឃើញ មុខបែបណាឬទេ?
អត្ថន័យពេញលេញ នៃពាក្យនេះ គេចង់និយាយថា សម័យនេះ មានមនុស្សមួយចំនួនធំ មិនព្រមយល់ថា តើខ្លួនជាជនថ្នាក់ណា? ជាមនុស្សដែលអ្នកផងស្រឡាញ់រាប់អាន? ជាមនុស្សកំរោលឃោរឃៅ? ជាអ្នកចេះ? ជាអ្នកល្ងង់? ។ល។ គេតាំងខ្លួនជាអ្នកចេះ -ជាអ្នកដឹកនាំ… ហើយទីបំផុតបានទទួលនូវមហន្តរាយដល់ប្រទេស និង ប្រជារាស្ត្រ វេទនាខ្លោចផ្សា ព្រោះតែ “ល្ងង់” ហើយមិនព្រមទទួលថា ល្ងង់… មិនព្រមបើកភ្នែក មើលមុខខ្លួននៅក្នុងកញ្ចក់ ។
– “យល់សេះ ថាជាលា”: ជាសម្តីបញ្ជាក់នូវទិដ្ឋិរបស់មនុស្សបច្ចុប្បន្ន ដែលមានភាពច្របូកច្របល់ វិលវល់ក្នុងចិត្តលែងស្គាល់ខុស-ត្រូវ, ល្អ- អាក្រក់, ស-ខ្មៅ អស់រលីងហើយ, លែងស្គាល់ម៉ែ-ឪ, លែងស្គាល់គ្រូ-បា-អាចារ្យ , ឆ្អិនក្បាល ស៊ីក្បាល ឆ្អិនកន្ទុយ ស៊ីកន្ទុយ ។ល។
– ” យល់គជា ថាកណ្តុ ” មានន័យដូចពាក្យខាងលើ, គឺថាមនុស្សឥលូវ មានការយល់ច្រឡំធំណាស់, មើលឃើញដំរី ហើយយល់ថា មិនមែនដំរីទេ, គឺជាសត្វកណ្តុរទៅវិញ។ យ៉ាងណាមិញ, ដូចជាគ្រាបច្ចុប្បន្ននេះ មនុស្សដែលគ្មានវិជ្ជា ឬ មានបន្តិចបន្តួច ច្រើនជាមនុស្សអួតអាង -លោតហក់ -វាយឫក ធ្វើហាក់ខ្លួនទើបនឹងប្រឡងចេញពីសាលាជាន់ខ្ពស់ណាមួយ តែតាមពិត គឺជាមនុស្ស “ប៉ោត” សុទ្ធសាធ។ មនុស្សធុននេះ អាចទាក់ទាញអ្នកឯទៀត ឲ្យយល់ច្រឡំថាជា “អ្នកចេះ” រួចត្រូវគេលើក តម្កើង ដោយជឿទៅលើភាពក្អេងក្អាងនោះ។
ចំណែកអ្នកចេះដឹងពិតប្រាកដ ច្រើនជាមនុស្សសុភាពរាបសា មិនចេះអួតអាង, មិនចេះព្រោកប្រាជ្ញបែកពពុះមាត់ គ្មានខ្លឹមសារអ្វីសោះនោះទេ។ អាកប្បកិរិយានេះ នាំមនុស្សភាគច្រើន យល់ច្រឡំថាជាមនុស្ស “គ្មានដឹងអ្វីសោះ” រួចហើយ គេទុកមនុស្សនេះ ដែលជាមនុស្ស “គជា” ពិតៗ ថាជាកណ្តុរទៅវិញ! ។

Source: khmerproverb

គេ​មិន​ហៅ ទៅ​មិន​គួរ គេ​មិន​សួរ ឆ្លើយ​មិន​សម

និយមន័យៈ ត្រូវ​ស្គាល់​កាល​គួរ និង​កាល​មិន​គួរ ។

អត្ថាធិប្បាយ

តាម​ទម្លាប់​នៅ​ក្នុង​សហគមន៍​ខ្មែរ កាលណា​មាន​ប្រារព្ធ​ធ្វើ​ពិធី​អ្វី​មួយ ​ដូចជា ជប់លៀង រាត្រី​សមោសរ អាពាហ៍​ពិពាហ៍ ឬ បុណ្យ​ទាន​ផ្សេងៗ ។ ម្ចាស់​កម្មវិធី​តែង​អញ្ជើញ​ញាតិ​មិត្ត​ជិត​ឆ្ងាយ​មក​ចូល​រួម​ជា​កិត្តិយស រៀរ​លែង​តែ​បុណ្យ​សព​មួយ​ចេញ ។ ចំណែក​អ្នក​ដែល​គេ​មិន​បាន​អញ្ជើញ ដោយ​ហេតុ​គេ​ភ្លេច ឬ​រក​មិន​ជួប ឬ​ក៏​នៅ​ឆ្ងាយ គេ​មិន​គួរ​ទៅ​ទេ ទោះ​ជា​បង​ប្អូន​បង្កើត​ក៏​ដោយ ។
នៅ​ក្នុង​វង់​សន្ទនា តែ​មាន​អ្នក​តាំង​សំណួរ និង​តម្រូវ​ឲ្យ​មាន​អ្នក​ឆ្លើយ ។ ក្នុង​ករណី​នេះ អ្នក​ដែល​គេ​មិន​សួរ មិន​គួរ​គប្បី​ឆ្លើយ​ទេ ។ ព្រោះ​អ្នក​សួរ​គេ​ចុច​ចំ​អ្នកណា​ឲ្យ​ឆ្លើយ គឺ​គេ​ចង់​បាន​គំនិត​យោបល់​ពី​អ្នក​នោះ ។ ឯ​អ្នកក្រៅ​ពី​នោះ បើ​ខំ​ប្រឹង​ឆ្លើយ​គេ​អាច​បដិសេធ​ចម្លើយ​នោះ​នាំ​ឲ្យ​ខ្មាស​គេ ។

ដោយឈូកខ្មែរ

Source: khmerproverb

គ្នា​ច្រើន​អន្សម​ខ្លោច គ្នា​ដូច​ស្រមោច​អន្សម​ឆៅ

និយមន័យៈ ទង្វើ​មិន​ចេះ​ប្រមាណ និង​ទង្វើ​ប្រចាំ​គ្នា ។

អត្ថាធិប្បាយ

គ្នា​ច្រើន​ក្នុង​ពេល​នេះ លោក​សំដៅ​យក​ចំនួន​ប្រមាណ​៤‑៥​នាក់​ប៉ុណ្ណោះ ។ អន្សម​មួយ​ឆ្នាំង អ្នក​ស្ងោរ​៤‑៥​នាក់ ម្នាក់​ដាក់​អុស​ម្ដង ម្នាក់​ទៀត​ថែម​អុស​ម្ដង ដោយ​ឥត​ចេះ​ប្រមាណ​គ្នា រួច​ដុត​ភ្លើង​ស្ងោរ​គ្រប់​តែ​គ្នា​ទៅ អន្សម​ក៏​ខ្លោច​អស់ ទទួល​ទាន​មិន​កើត ។
ឯ​គ្នា​ដូច​ស្រមោច គឺ​គ្នា​ច្រើន​ពេក ។ កាលណា​គ្នា​ច្រើន​យ៉ាង​នេះ រមែង​តែង​ប្រចាំ​គ្នា ម្នាក់​ប្រចាំ​ម្នាក់ ម្នាក់​ប្រចាំ​ម្នាក់ ភ្លើង​ក៏​រលត់​អស់​ទៅ ។ អន្សម​ក៏​ឆៅ ទទួល​ទាន​មិន​កើត​ដូច​គ្នា ។

អត្ថប្បដិរូប

នៅ​ក្នុង​ករណី​ពិភាក្សា​គ្នា​ពី​បញ្ហា​អ្វី​មួយ បើ​មាន​គ្នា​៤‑៥​នាក់ ពុំ​ងាយ​មូល​មតិ​គ្នា​ទេ ។ ម្នាក់​យល់​ថា​យ៉ាង​នេះ ម្នាក់​ទៀត​យល់​ថា​យ៉ាង​នោះ យោបល់​ចេះ​តែ​ខ្វែង​គ្នា​រហូត ។ ម្នាក់ៗ​ចេះ​តែ​យល់​ថា​យោបល់​ខ្លួន​ត្រូវ​ជាង ប្រសើរ​ជាង ល្អ​ជាង ។ ម្ល៉ោះ​ហើយ​គេ​មិន​ព្រម​សម្រប​សម្រួល​គ្នា​ទេ ។ ដូច្នេះ កិច្ចការ​ក៏​មិន​បាន​លេច​ចេញ​ជា​ផ្លែផ្កា​អ្វី​ឲ្យ​ប្រាកដ​ឡើយ ។
ម្យ៉ាងទៀត បើ​មាន​គ្នា​ច្រើន​ដូច​ស្រមោច ការងារ​រឹត​តែ​រយីក​រយាក​ខ្លាំង​ណាស់​ទៅ​ទៀត ។ ព្រោះ​ម្នាក់​មើល​បំណាំ​ម្នាក់ ម្នាក់​ទៀត​មើល​បំណាំ​ម្នាក់​ទៀត ។ មើល​ចុះ មើល​ឡើង កិច្ចការ​ត្រូវ​ទុក​ចោល​កណ្ដាល​ផ្លូវ ។ ដូច្នេះ កិច្ចការ​ក៏​មិន​បាន​លេច​ចេញ​ជា​ផ្លែផ្កា​អ្វី​ប្រាកដ​ឡើយ ។ ករណី​មិន​ចេះ​ប្រមាណ​ក្នុង​ការងារ ប្រចាំ​គ្នា និង​មើល​បំណាំ​គ្នា គេ​គ្មាន​បាន​ទទួល​លទ្ធផល​អ្វី​ដូច​គ្នា ។

ដោយឈូកខ្មែរ
Source: khmerproverb

គោ​ដំបៅ​ខ្នង ក្អែក​ហើរ​រំលង រំសាយ​កន្ទុយ

និយមន័យៈ អ្នក​មាន​ចំណុច​ខ្សោយ តែង​រសើប​នឹង​សម្ដី​គេ ។

អត្ថាធិប្បាយ

អត្ថានុរូប

គោ​ដែល​មាន​ដំបៅ​លើ​ខ្នង កាល​ណា​ឃើញ​ក្អែក​ហើរ​រំលង​ពី​លើ តែង​លើក​កន្ទុយ​គ្រវាស​ចុះ​ឡើង​ពី​លើ​ខ្នង ដើម្បី​ការពារ​ខ្លួន ដោយ​ខ្លាច​ក្អែក​ចុះ​ចឹក​ដំបៅ ។ តែ​តាម​ពិត ក្អែក​ឥត​ដឹង​អ្វី​ពី​គោ​ទេ គឺ​វា​ហើរ​តាម​ធម្មតា​របស់​វា ។

អត្ថប្បដិរូប

មនុស្ស​មាន​ចំណុច​ខ្សោយ ដូចជា ធ្លាប់​ប្រព្រឹត្ត​អំពើ​អាក្រក់ មាន​លួច ប្លន់​គេ​ជាដើម ។ កាលណា​ឮ​គេ​និយាយ​ពី​ចោរកម្ម​កើត​នៅ​ទីណា មនុស្ស​នោះ​តែង​តែ​ផ្អើលៗ រសើប​គូទ​នៅ​ពុំ​សុខ​ទេ ។ ព្រោះ​អារម្មណ៍​គេ​ចេះ​តែ​នឹក​បារម្ភ​ខ្លាច​គេ​និយាយ​ដៀមដាម​ឲ្យ​ខ្លួន ជួនកាល​ដោយ​រអៀស​ខ្លួន​ខ្លាំង​ពេក ក៏​ក្រោក​ដើរ​ចេញ​បាត់​ទៅ ។ ជួន​គេ​មិន​អាច​ដើរ​ចេញ​បាន ក៏​ខំ​នឹក​រក​មធ្យោបាយ​ផ្សេងៗ​ដើម្បី​និយាយ​ការពារ​ខ្លួន ។ តែ​តាម​ពិត​អ្នក​និយាយ​គឺ​និយាយ​ដោយ​ត្រង់​ទេ ។

ដោយឈូកខ្មែរ

Source: khmerproverb

គោ​លឿន​សឹក​ក ស្រី​ល្អ​សឹក​គូទ

និយមន័យៈ អ្វី​ដែល​គេ​ត្រូវការ​ញឹកញាប់ តែ​តែ​សឹក​រេចរឹល ។

អត្ថាធិប្បាយ

គោ​លឿន​សឹក​ក

កាល​ណា​គេ​ឃើញ​ក​គោ​ណា​សឹក​ក្រិន គេ​ដឹង​ថា គោ​នោះ​លឿន ដោយសារ​គេ​ទឹម​វា​ញឹក​ញាប់ ទើប​ក​វា​ឡើង​ក្រិន​អស់ ។

ស្រី​ល្អ​សឹក​គូទ

ការ​ពិត​ហើយ ស្រី​ណា​ដែល​មាន​រូប​សម្ផស្ស​ឆោម​លោម​ពណ៌​ល្អ​ស្អាត គឺ​ជា​ប្រាថ្នា​របស់​ផង​ទាំង​ឡាយ ។ ជាពិសេស​ចំពោះ​បុរស​អភិជន ។
ដោយសារ​រូប​សម្ផស្ស​ស្រស់​ស្អាត​ក៏​ជា​គ្រោះ​ថ្នាក់​មួយ​ដែរ ។ ព្រោះ​អ្នក​ដែល​មាន​លទ្ធភាព គេ​ហ៊ាន​ចំណាយ​ធនធាន​ដើម្បី​រូប​នាង ។ កាល​បើ​ចៀស​មិន​ផុត នាង​ក៏​ធ្លាក់​ក្នុង​អន្ទាក់​ប្រាក់ ។ រួច​ពី​អន្ទាក់​មួយ​ចូល​ទៅ​អន្ទាក់​មួយ​ទៀត​ជា​បន្ត​បន្ទាប់​គ្នា ។
អ្វី​ក៏​ដោយ កាលណា​គេ​ត្រូវការ​ប្រើប្រាស់​ច្រើន រមែង​តែងតែ​សឹក​រេច​រឹល ត្រង់​នេះ​ត្រង់​នោះ​ជា​មិន​ខាន ។ នេះ​ជា​បំណង​របស់​ន័យ​ដើម​សុភាសិត ។ ឥឡូវ​នេះ ដើម្បី​កុំ​ឲ្យ​អាក្រក់​ស្ដាប់​ពេក គេ​ប្រែ​សេចក្ដី​ថា «សឹក​គូទ​សំពត់» ទៅ​វិញ ។

ដោយឈូកខ្មែរ
Source: khmerproverb

គោ​មួយ​ក៏​យប់ គោ​ដប់​ក៏​យប់

និយមន័យៈ ការ​រក​ភាព​រីកចម្រើន​ក្នុង​ពេល​តែ​មួយ ។

អត្ថាធិប្បាយ

អត្ថានុរូប

អ្នក​គង្វាល​ម្នាក់​ឃ្វាល​គោ​១​ក្បាល​តាំង​ពី​ព្រឹក​ដល់​ល្ងាច ។ ប្រសិន​បើ​គេ​ឃ្វាល​គោ​១០​ក្បាល ក៏​តាំង​ពី​ព្រឹក​ដល់​ល្ងាច​ដូច​គ្នា ។ ដូច្នេះ​គេ​គួរ​តែ​ឃ្វាល​គោ​១០​ក្បាល​តែ​ម្ដង​ទៅ​វា​បាន​ចំណេញ​ច្រើន​ជាង ព្រោះ​គោ​១​ក៏​យប់ គោ​១០​ក៏​យប់​ដែរ ។

អត្ថប្បដិរូប

មុខ​របរ​រក​ស៊ី បើ​គេ​លក់​របស់​១​មុខ​បាន​ក្នុង​មួយ​ថ្ងៃ គេ​គួរ​តែ​លក់​ឲ្យ​បាន​១០​មុខ ព្រោះ​បាន​ផល​ចំណេញ​ច្រើន​ជាង​មួយ​មុខ ដោយ​ប្រើ​ពេល​តែ​មួយ​ថ្ងៃ​ដូច​គ្នា ។ ឧទាហរណ៍ ៖

អ្នកលក់​ផ្លែឈើ​ម្នាក់ អង្គុយ​លក់​ផ្លែក្រូច​មួយ​កញ្ជើ​តាំង​ពី​ព្រឹក​ដល់​ល្ងាច ។ ដូច្នេះ គេ​គួរ​លក់​ផ្លែ​ទៀប ល្មុត ល្ហុង ។ល។ ឲ្យ​បាន​១០​មុខ​ទៀត ។
អ្នកលក់​គ្រឿង​ទេស​ម្នាក់ លក់​ឥវ៉ាន់​ច្រើន​មុខ ។ គេ​ចំណេញ​មួយ​មុខ​បន្តិច​មែន តែ​ច្រើន​មុខ​ទៅ​គេ​បាន​ចំណេញ​ច្រើន ។

ដោយឈូកខ្មែរ

Source: khmerproverb

គ្មាន​ទីណា​ប្រសើរ​ជាង​ផ្ទះ​យើង​ទេ

និយមន័យៈ អ្វី​ដែល​ជា​កម្មសិទ្ធ​របស់​យើង​ប្រសើរ​ជាង​របស់​គេ ។

អត្ថាធិប្បាយ

ប្រាសាទ វិមាន ភូមិគ្រឹះ ដ៏​ស្កឹមស្កៃ ជា​កម្មសិទ្ធ​របស់​គេ​ក៏​នៅ​តែ​ចាញ់​ខ្ទម​កំព្រួក​របស់​យើង​ដែរ ។ ព្រោះ​វិមាន​អស់​ទាំង​នោះ យើង​មិន​អាច​ទៅ​ស្នាក់​នៅ ឬ​ទៅ​ជ្រក​ភ្លៀង​ម្ដងម្កាល​បាន​ទេ ។
ម្យ៉ាងទៀត បើ​មាន​បង​ប្អូន​ជា​គហបតី ហៅ​យើង​ឲ្យ​ទៅ​នៅ​លេង​បួន​ដប់​ថ្ងៃ ។ គេ​ផ្គត់​ផ្គង់​បាយ​ទឹក​គ្មាន​ឲ្យ​ខ្វះ​អ្វី ។ យើង​មិន​អាច​នៅ​ឲ្យ​គ្រប់​ដប់​ថ្ងៃ​បាន​ដែរ ។ ផ្ទះ​គេ​ស្អាត​ឥត​ខ្ចោះ ប៉ុន្តែ​បើ​យើង​នៅ​យូរ យើង​រឹត​តែ​ធុញ​ថប់​ក្នុង​អារម្មណ៍​ខ្លាំង​ជានិច្ច​ដែរ ។ ព្រោះ​ផ្ទះ​គេ​មិន​មែន​ជា​ផ្ទះ​របស់​យើង​ទេ ។ ផ្ទះ​គេ​ស្អាត​ពេក ឥវ៉ាន់​ប្រើប្រាស់​ទំនើប​ទាន់​សម័យ តែ​យើង​មិន​ហ៊ាន​កាន់ ឬ​ប៉ះពាល់​ឲ្យ​ពេញ​ដៃ​ជើង​ឡើយ ។
ដូច្នេះ ទីកន្លែង​ណា​ឲ្យ​តែ​របស់​គេ ទោះបី​ជា​ល្អ​ប្រណីត​យ៉ាង​ណា​ក៏​ដោយ ក៏​នៅ​តែ​មិន​ប្រសើរ​ជាង​ខ្ទម​កំព្រួក​របស់​យើង​ដែរ ។ ព្រោះ​ខ្ទម​របស់​យើង ទោះ​យើង​ចង់​ដេក ដើរ ឈរ អង្គុយ គ្រប់​ឥរិយាបថ ក៏​គ្មាន​ខ្លាច​ក្រែង​ចិត្ត​អ្នកណា គឺ​មាន​សេរីភាព​ពេញ​បរិបូណ៌ ។ ត្រង់​ការ​មាន​សេរីភាព​ពេញ​លេញ និង​គ្មាន​ខ្លាច​អ្នកណា ហ្នឹង​ហើយ​ជា​សុភមង្គល​របស់​យើង ដែល​លោក​ហៅ​ថា «គ្មាន​ទីណា​ប្រសើរ​ជាង​ផ្ទះ​យើង​ទេ» ។
ដោយឈូកខ្មែរ
Source: khmerproverb

គ្រូ​ទាយ ម្ដាយ​ថា

និយមន័យៈ ទំនាយ​គ្រូ និង​តំហា​របស់​អ្នក​ម្ដាយ​មាន​ភាព​ប្រាកដ​និយម ។

អត្ថាធិប្បាយ

គ្រូ​ទាយ

គ្រូ ​នៅ​ទី​នេះ លោក​សំដៅ​យក​គ្រូ​បង្រៀន​អក្សរ លេខ នព្វន្ត ។ មិន​មែន​គ្រូ​ទស្សន៍​ទាយ​ជោគ​ជតា​រាសី​ទេ ។
គ្រូ​បង្រៀន​តែង​ស្គាល់​ច្បាស់​នូវ​អត្តចរិត​សិស្ស តាម​រយៈ​សកម្មភាព​សិក្សា​របស់​សិស្ស​គ្រប់ៗ​គ្នា ។ ព្រោះ​ការ​បង្រៀន​របស់​គ្រូ ប្រកប​ដោយ​និយាម​គរុកោសល្យ បូក​ផ្សំ​នឹង​ចិត្ត​សាស្ត្រ​ផង​នោះ ធ្វើ​ឲ្យ​គ្រូ​ឆាប់​ចាប់​បាន​នូវ​និស្ស័យ​របស់​សិស្ស​ដោយ​ច្បាស់​ប្រាកដ​ណាស់ ។
អាស្រ័យ​ហេតុ​នេះ គ្រូ​អាច​មើល​ឃើញ​នូវ​វាសនាកម្ម អនាគត​របស់​សិស្ស​ម្នាក់ៗ​ថា ជា​យ៉ាង​ណា​បាន​តាម​រយៈ​អត្តចរិត និង​សកម្មភាព​សិក្សា ។ ដូចនេះ​គ្រូ​អាច​ទាយ​ថា សិស្ស​នេះ​ទៅ​ថ្ងៃ​មុខ​នឹង​ក្លាយ​ទៅ​ជា​អ្នកប្រាជ្ញ ឬ​កវី បណ្ឌិត ឬ​ក៏​មុជ​មិន​ជ្រៅ​ទៅ​មិន​ឆ្ងាយ បាន​យ៉ាង​ច្បាស់​លាស់​ល្អ​ណាស់ ។ ដូច្នេះ កូន​សិស្ស​ណា​ដែល​គ្រូទាយ​ថា យ៉ាង​ម៉េច​ហើយ ពុំ​សូវ​ឃើញ​ខុស​ទេ ។

ម្ដាយ​ថា

ព្រះពុទ្ធដីកា​ត្រាស់​ថា ម្ដាយ ​ជា​មិត្ត​ជិត​ស្និទ្ធ​បំផុត​របស់​ខ្លួន និង​ជា​បុព្វាចារ្យ​គឺ​គ្រូ​ដើម ឬ​គ្រូ​ទី​១ របស់​កូន​ប្រុសស្រី​គ្រប់​គ្នា ។
ក្នុង​សង្គម​ខ្មែរ ម្ដាយ​មាន​នាទី​បីបាច់​ថ្នាក់ថ្នម​ថែរក្សា​កូន ចាប់​តាំង​ពី​កូន​កើត​មក មាន​ការ​បញ្ចុក​ចំណី​អាហារ ស្លៀកពាក់ ផ្ងូត​ទឹក​ជាដើម ។ល។ រហូត​ដល់​កូន​ដឹង​ក្ដី ចេះ​ស៊ី​ចុក ស្លៀកពាក់ ងូត​ទឹក​ខ្លួន​ឯង ។ ម្ល៉ោះ​ហើយ អ្នក​ម្ដាយ​តែង​បាន​កត់​សម្គាល់​នូវ​និស្ស័យ​អត្តចរិត​របស់​កូន​ម្នាក់ៗ​បាន​យ៉ាង​ច្បាស់ ដូចជា​គ្រូ​បង្រៀន​ដូច្នោះ​ដែរ ។
ដូច្នេះ កូន​ប្រុសស្រី​ណា​ដែល​អ្នក​ម្ដាយ​ថា ទៅ​ថ្ងៃ​ក្រោយ កូន​ណា​មាន​កំណើត ឬ​អត់​កំណើត​ក៏​ពុំ​សូវ​ឃើញ​ខុស​ដែរ ។

ដោយឈូកខ្មែរ
Source: khmerproverb

គ្រូ​កាច សិស្ស​ខូច

និយមន័យៈ កំណាច​ខុស​បែប​បទ​នាំ​ឲ្យ​សិស្ស​ខូច ។

អត្ថាធិប្បាយ

កាល​ពី​សម័យ​មុន​យូរ​បន្តិច​ហើយ គ្រូ​បង្រៀន​មិន​ថា ព្រះសង្ឃ ឬ​គ្រហស្ថ​ទេ តែង​កាចៗ​ខ្លាំង​សម្បើម ។ ក្នុង​ជំនាន់​នោះ សិស្ស​ខ្លាច​គ្រូ​ជាង​ឪពុក​ម្ដាយ​ទៅ​ទៀត ។ ឪពុក​ម្ដាយ​ខ្លះ​យក​កូន​ទៅ​ផ្ញើ​នឹង​ព្រះសង្ឃ ឬ​លោក​គ្រូ​ឲ្យ​នៅ​រៀន​តែង​និយាយ​ថា «សូម​ផ្ញើ​កូន​ឲ្យ​រៀន​សូត្រ​ផង ដោយ​សុំ​តែ​ភ្នែក និង​ឆ្អឹង​ទេ» ក្នុង​ន័យ​នេះ​គឺ​សុំ​ឲ្យ​វាយ​យ៉ាង​ណា​កុំ​ឲ្យ​ខ្វាក់​ភ្នែក និង​បាក់​ឆ្អឹង ។ ម៉្លោះ​ហើយ គ្រូ​វាយ​សំពង​តាម​ចិត្ត ។ សិស្ស​ខ្លះ​មិន​ហ៊ាន​ទាំង​មើល​មុខ​គ្រូ​ចំ​ផង ។ សិស្ស​ណា​មាន​ប្រាជ្ញា រៀន​ឆាប់​ចេះ​ឆាប់​យល់​ពុំ​សូវ​ត្រូវ​រំពាត់​ទេ ។ សិស្ស​ណា​អាប់​ប្រាជ្ញា រៀន​ខ្សោយ គ្រូ​វាយ​សំពង​ឥត​ប្រណី ។
ដោយ​កំណាច និង​គ្រូ​ខ្វះ​គរុកោសល្យ​ផង​នោះ សិស្ស​ក៏​បែក​ប្រាជ្ញា​ខូច ។ គេ​រក​មធ្យោបាយ​ភូត​ភរ​កុហក​គ្រូ​ថា ថ្ងៃ​នេះ​ចុកពោះ​ណាស់​រៀន​មិន​កើត​ទេ ។ ខ្លះ​ថា​ឪពុក​ម្ដាយ​ឈឺ ។ ខ្លះ​ខ្លាច​គ្រូ​ពេក​រត់​ចោល​សាលា​តែ​ម្ដង ។

ដោយឈូកខ្មែរ
Source: khmerproverb

គិត​រួច សឹម​គូរ

និយមន័យៈ មុន​ធ្វើ​អ្វី​មួយ តោង​ធ្វើ​គំរោង​សិន ។

អត្ថាធិប្បាយ

កិច្ចការ​អ្វី​ក៏​ដោយ​មុន​នឹង​ចាប់​ធ្វើ គេ​តោង​ពិចារណា​ជា​មុន ថា​តើ​ត្រូវ​ធ្វើ​អ្វី ? ធ្វើ​យ៉ាង​ម៉េច ? ធ្វើ​បាន​ឬ​ទេ ? ធ្វើ​កើត​ឬ​ទេ ? មាន​សម្ភារៈ​គ្រប់គ្រាន់​ហើយ​ឬ​នៅ ? …
បើ​គេ​ធ្វើ​គម្រោង​នោះ​មិន​ចេញ កិច្ចការ​នោះ​ក៏​មិន​ចេញ​ជា​រូប​រាង​ដែរ ។ កាល​ណា​គេ​គិត​ពិចារណា​ឃើញ​ថា សម​ស្រប​ហើយ ទើប​គេ​ធ្វើ​គម្រោង (ប្លង់) រួច ទើប​គេ​ចាប់​ធ្វើ​កិច្ចការ​នោះ ។ បើ​គេ​ធ្វើ​អ្វី​ដោយ​ឥត​បាន​គិតគូរ​ជាមុន ក៏​មិន​ខុស​ពី​មនុស្ស​ម្នាក់​ដែល​ចេះ​តែ​ដើរ​ទៅ​មុខ​ដោយ​ឥត​មាន​គោលដៅ​ថា ត្រូវ​ទៅ​ណា​ទិស​ណា​ដូច្នោះ​ដែរ ។
ហេតុ​នេះ​ហើយ បាន​ជា​លោក​ប្រើ​ពាក្យ «គិតគូរ» គឺ​គិត​រួច​ទើប​គូរ​នៅ​ជាប់​គ្នា​ជា​រហូត​មក ។

ដោយឈូកខ្មែរ
Source: khmerproverb

គុណ​១០០​សំពៅ ទោស​១​ចូល​ទៅ​ រលាយ​បាត់​អស់

និយមន័យៈ អំពើ​អាក្រក់​មាន​ឥទ្ធិពល​ខ្លាំង​ជាង​អំពើ​ល្អ ។

អត្ថាធិប្បាយ

បុគ្គល​ម្នាក់ៗ​ខំប្រឹង​សន្សំ​ប្រាក់​បន្តិច​ម្ដងៗ គេ​ត្រូវ​ប្រើ​ពេល​យ៉ាង​យូរ​ណាស់​ទម្រាំ​សាង​សង់​ជា​ផ្ទះ​មួយ​ខ្នង​បាន ។ ប៉ុន្តែ​បើ​មាន​អគ្គីភ័យ​ឆាប​ឆេះ ផ្ទះ​នោះ​ក៏​អន្តរាយ​រលាយ​សូន្យ​ក្នុង​រយៈ​ពេល​យ៉ាង​ខ្លី​បំផុត ។
ដូច្នេះ ការ​សាងសង់ ឬ​សន្សំ​នូវ​អំពី​ល្អ គេ​ត្រូវ​ប្រើ​ពេល​យូរ​ដូច​គ្នា ។ ប៉ុន្តែ គុណសម្បត្តិ​យ៉ាង​ធំ​នេះ បើ​មាន​គុណវិបត្តិ​មួយ​ជ្រៀត​ចូល​ទៅ វា​នឹង​ធ្វើ​ឲ្យ​រលាយ​គុណសម្បត្តិ​នោះ​អស់​រលីង​ក្នុង​រយៈ​ពេល​យ៉ាង​ខ្លី​បំផុត​ដែរ ។ ប្រៀប​ដូច​តំណក់​ទឹក​ពណ៌​ខ្មៅ​មួយ​តំណក់​សម្រក់​ចូល​ក្នុង​ទឹក​ថ្លា​កន្លះ​កែវ ទឹក​ថ្លា​នោះ​ក៏​ស្រអាប់​ភ្លាម ។ ករណី​នេះ​បញ្ជាក់​ឲ្យ​ឃើញ​ថា​ អំពើ​ល្អ​ទោះបី​ជា​មាន​ច្រើន​ដល់​ម្ល៉ា ក៏​ចាញ់​អំពើ​អាក្រក់​ដែល​មាន​តែ​បន្តិច​បន្តួច​ដែរ ។

ដោយឈូកខ្មែរ
Source: khmerproverb

គ្រោះ​ជូជក

និយមន័យៈ គ្រោះ​អាសន្ន​ដែល​គេច​មិន​រួច ។

អត្ថាធិប្បាយ

ជូជក ជា​ឈ្មោះ​ស្មូមយាចក​ម្នាក់​នៅ​ក្នុង​គម្ពីរ​ព្រះមហាវេស្សន្ដរ​ជាតក (កណ្ឌ​ជូជក) ។ តា​ជូជក​នេះ​មាន​រូប​កាយ​អាក្រក់ មើល​ឃើញ​គួរ​ឲ្យ​ខ្លាច និង​ខ្ពើម ។
មួយ​ថ្ងៃ​ទៅ​មួយ​ថ្ងៃ គាត់​ដើរ​ត្រាច់រង្គាត់​គ្រប់​ច្រក​ល្ហក និង​គ្រប់​ភូមិស្ថាន​ដើម្បី​សុំ​ទាន​គេ ។ គាត់​សុំ​ពុំ​រើស​ថា​ជា​អ្វី​ទេ ។ គាត់​សុំ​តាំង​ពី​ជី ស្លឹកគ្រៃ អំបិល ប្រហុក មាស ប្រាក់ រហូត​ដល់​សុំ​ចៅ​ជាលី ក្រឹស្នា ដែល​ជា​ព្រះរាជ​បុត្រា​បុត្រី​របស់​ព្រះមហាវេស្សន្ដរ​ទៀត​ផង ។
ប៉ុន្តែ ពេល​ជិត​ទៅ​ដល់​អាស្រម​សាលា​ក៏​ជួប​នឹង​ចេតបុត្រ ជា​អង្គរក្ស​ដែល​ព្រះបាទ​ស្រីសញ្ជ័យ​ចាត់​ឲ្យ​មក​ការពារ​ព្រះវេស្សន្ដរ ។ ចេតបុត្រ​ឃើញ​តាជូជក​ក៏​បង្អៅ​ឆ្កែ​ឲ្យ​ដេញ​ខាំ ។ តា​ជូជក​ភ័យ​ពេក​ក៏​ប្រវា​ឡើង​ដើម​ឈើ ។ ពេល​គាត់​ឡើង​ទៅ​ដល់​មែក​ខាងលើ​អាច​ផុត​ពី​គ្រោះថ្នាក់​ឆ្កែ​ខាំ​ហើយ តែ​គាត់​ជួប​នឹង​សម្បុក​ឃ្មុំ​មួយ​យ៉ាង​ធំ ។ គាត់​ក៏​ប្រវា​តោង​ទៅ​មែក​ម្ខាង​ទៀត តែ​មែក​នោះ​ងាប់ ។ គាត់​មើល​មក​ក្រោម​ឃើញ​ចេតបុត្រ​កំពុង​យឺត​ធ្នូ​បាញ់ ។
គ្រោះ​អាសន្ន​បែប​នេះ​លោក​ហៅ​ថា «គ្រោះ​ជូជក» ព្រោះ​មិន​ដឹង​ជា​ត្រូវ​ដោះស្រាយ​យ៉ាង​ណា ។

ដោយឈូកខ្មែរ
Source: khmerproverb

គាស់​ក្រោល​ទាំង​ថ្ងៃត្រង់

និយមន័យៈ ល្មួច​ដោយ​ក្លាហាន​បំផុត ។

អត្ថាធិប្បាយ

ធម្មតា​ចោរ​ចូល​លួច​គោ​តែង​ចូល​លួច​ពេល​យប់​ស្ងាត់ ។ វា​លួច​គាស់​ក្រោល​បន្តិច​ម្ដងៗ​ដើម្បី​ដឹក​គោ​ចេញ ។ ចោរ​ពួក​នេះ​នៅ​មាន​ចិត្ត​ភិតភ័យ​ខ្លាច​ម្ចាស់​គេ​ដឹង ។ សកម្មភាព​បែប​ហ្នឹង​បញ្ជាក់​ឲ្យ​ដឹង​ថា វា​មាន​អារម្មណ៍​ភ័យ​ខ្លាច​ម្ចាស់​គេ​ទាន់​ដែរ ។
ប៉ុន្តែ​ក្នុង​ន័យ​ខាងលើ លោក​ចង់​និយាយ​ប្រៀប​ធៀប​ទៅ​នឹង​ជន​ល្មើស​ដែល​ធ្វើ​អ្វី​ដោយ​ក្លាហាន​ខ្លាំង​គ្មាន​កោត​ញញើត​អ្នក​ណា​ទាំង​អស់ ។ ដូចជា នៅ​ក្នុង​អង្គភាព​មួយ មាន​អ្នក​គ្រប់គ្រង​ឃ្លាំង​សម្ភារៈ​ម្នាក់​ហ៊ាន​យក​សម្បត្តិ​រួម​ទៅ​ផ្ទះ ធ្វើ​ជា​សម្បត្តិ​ផ្ទាល់​ខ្លួន​ដោយ​គ្មាន​ខ្លាច​សហការី​ណា​ឃើញ ឬ​ក៏​ចៅហ្វាយ​នាយ​ណា​ដឹង​ឡើយ ។ គឺ​គេ​យក​ដោយ​គ្មាន​លាក់​លៀម​អ្វី​បន្តិច​សោះ ។
មនុស្ស​ដែល​ហ៊ាន​យក​ដោយ​ក្លាហាន​បែប​នេះ​ហើយ​ដែល​លោក​ពោល​ថា គាស់​ក្រោល​កណ្ដាល​ថ្ងៃ​ត្រង់​ភ្លឺ​ចែស​តែ​ម្ដង ដោយ​មិន​ចាំ​បាច់​យប់​ស្ងាត់​អ្វី​ឡើយ ។
ដោយឈូកខ្មែរ
Source: khmerproverb

គូ​ព្រេង​មិន​ព្រាត់

និយមន័យៈ ការ​លើក​ទឹក​ចិត្ត​គូ​ស្នេហ៍​ឲ្យ​មាន​ក្ដី​សង្ឃឹម ។

អត្ថាធិប្បាយ

ពាក្យ​នេះ​គ្រាន់​តែ​ជា​ពាក្យ​ពោល​លើក​ទឹក​ចិត្ត​ដល់​គូ​ស្នេហ៍​កុំ​ឲ្យ​អស់​សង្ឃឹម ។ ជួនកាល​គេ​ពោល​លើក​ទឹក​ចិត្ត​អ្នក​ដទៃ ។ ដូចជា «នែ​សម្លាញ់​អើយ កុំ​កើត​ទុក្ខ​ខ្លាំង​ពេក ប្រសិន​ណា​បើ​គេ​ជា​គូ​ព្រេង​នឹង​ឯង គង់​តែ​ជួប​គ្នា​ទេ ចង់​អ្នក​ណា​មក​ខា​ឃាំង​ពង្រាត់​បង្រាស​យ៉ាង​ម៉េច​ក៏​គង់​តែ​ជួប​គ្នា​វិញ​ជា​មិន​ខាន ។ ប៉ុន្តែ​បើ​ជា​គូ​កម្ម​វិញ ទោះ​ជា​ឯង​ខំ​ប្រឹង​យ៉ាង​ណា​ក៏​មិន​ជួប​គ្នា​ដែរ» ។

ដោយឈូកខ្មែរ
Source: khmerproverb

ខែ​រះ​ឆ្លង​ផ្លូវ កូន​កើត​មុន​ឪ ព​តា​ដើរ​លេង

និយមន័យៈ ការ​ពោល​សរសើរ​គុណ​ពោធិ​សម្ភារ​របស់​ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ។

អត្ថាធិប្បាយ

ព្រះពុទ្ធ​អង្គ​បរម​គ្រូ ទ្រង់​ប្រកប​ដោយ​អតិ​រេកគុណ​បារមី​មហា​ប្រសើរ​យ៉ាង​ក្រៃលែង​លើ​ត្រ័យ​ភព​គឺ ភព​មនុស្ស ភព​ទេព្ដា ភព​ឥន្ទ្រ​ព្រហ្ម ។

ខែ​រះ​ឆ្លង​ផ្លូវ

បុរាណាចារ្យ​បាន​ពោល​សរសើរ​នូវ​គុណ​ថ្ងៃ​មហា​នក្ខត្តឫក្ស​ទាំង​បី​លក្ខណៈ​គឺ ថ្ងៃ​ពេញ​បូរមី ១៥​កើត ខែ​ពិសាខ ព្រោះ ៖
1. កាល​ព្រះអង្គ​ប្រសូត​ក៏​នៅ​ថ្ងៃ​ហ្នឹង
2. កាល​ទ្រង់​ត្រាស់​ដឹង​នូវ​អនុត្តរ​សម្ពោធិញ្ញាណ​ក៏​នៅ​ថ្ងៃ​ហ្នឹង
3. កាល​ទ្រង់​រំលត់​ខន្ធ​ចូល​កាន់​ព្រះនិព្វាន​ក៏​នៅ​ថ្ងៃ​ហ្នឹង
ហេតុ​នេះ​ហើយ​បាន​ជា​ពុទ្ធបរិស័ទ​ខ្មែរ នាំ​គ្នា​ប្រារព្ធ​ធ្វើ​បុណ្យ «ពិសាខ​បូជា» នៅ​ថ្ងៃ​ពេញ​បូរមី ១៥​កើត ខែ​ពិសាខ ជា​រៀង​រាល់​ឆ្នាំ​មិន​ដែល​ខាន ។
ម្យ៉ាង​ទៀត ខែ​រះ​ឆ្លង​ផ្លូវ លោក​បាន​ឲ្យ​ន័យ​មួយ​បែប​ទៀត​ថា ខែ​ពេញ​វង់​ឆ្លង​ពី​ផ្លូវ​មួយ​ទៅ​ផ្លូវ​មួយ​ទៀត​គ្រប់​ផ្លូវ​ទាំង​បី ឬ​ថា​ថ្ងៃ​១៥​កើត ខែ​ពេញ​បូរមី ជា​ថ្ងៃ​ចប់​ផ្នែក​ខាង​ខ្នើត​ឆ្លង​ចូល​ថ្ងៃ​១​រោច ខែ​ងងឹត​ជា​ថ្ងៃ​ដើម​ផ្នែក​ខាង​រនោច ។

កូន​កើត​មុន​ឪ

កាល​ព្រះអង្គ​ទ្រង់​សម្រេច​នូវ​ព្រះអរហត្តផល គឺ​បាន​សម្រេច​មុន​ព្រះវរបិតា ។ លុះ​ព្រះអង្គ​បាន​សម្រេច​នូវ​ព្រះអរហត្តផល​ហើយ ទើប​ទ្រង់​យាង​ទៅ​ប្រោស​ព្រះវរបិតា​ឲ្យ​បាន​សម្រេច​នូវ​ព្រះអរហត្តផល​ជា​ខាង​ក្រោយ ។ លោក​ប្រៀប​ថា «កូន​កើត​មុន​ឪ» ។

ព​តា​ដើរ​លេង

ព្រះពុទ្ធ​អង្គ​មាន​ផៅ​ពង្ស​ចេញ​ពី «សាក្យៈ​ត្រកូល» សាក្យៈ​គឺ​ជា​គោត្តនាម​ដែល​មាន​ខ្សែ​ស្រលាយ​ជាច្រើន​តំណ​យូរ​មក​ហើយ​ដែល​លោក​ប្រៀប​ប្រដូច​ទៅ​នឹង «ជីតា» ។ ក្រោយ​ពេល​ព្រះអង្គ​ទ្រង់​ត្រាស់​ដឹង​នូវ​អនុត្តរ​សម្មាសម្ពោធិញ្ញាណ​រួច​ហើយ ព្រះអង្គ​ទ្រង់​ស្ដេច​យាង​ទៅ​គ្រប់​ទិសទី​ដើម្បី​សម្ដែង​ធម៌​ប្រោស​មហាជន ។
កាល​ណោះ​មហា​ជន​ក៏​បាន​ស្គាល់​ព្រះអង្គ និង​បាន​ថ្វាយ​ព្រះនាម​ព្រះអង្គ​ថា «ព្រះសាក្យមុនី» ដែល​មាន​ន័យ​ថា «អ្នក​ប្រាជ្ញ​ក្នុង​ត្រកូល​សាក្យៈ» ។ លោក​ប្រៀប​ថា «ព​តា​ដើរ​លេង» ។

ដោយឈូកខ្មែរ
Source: khmerproverb

ខឹង​ខុស​ ខឹង​ខូច ខឹង​ខាត

និយមន័យៈ ទោស​នៃ​កំហឹង​នាំ​ឲ្យ​វិនាស​អន្តរាយ ។

អត្ថាធិប្បាយ

ពាក្យ​ថា «ខឹង» គឺ​ជា​អារម្មណ៍​ស្ទុះ​ឡើង ពុះ​កព្ជ្រោល​ឡើង​ដែល​កើត​ឡើង​ពី​កម្លាំង​ចិត្ត​របស់​មនុស្ស​បុថុជ្ជន ។ តាម​ព្រះពុទ្ធ​ដីកា​ទ្រង់​ត្រាស់​ថា «លោភៈ» គឺ​សេចក្ដី​លោភ​ចង់​បាន​ជា​ឫស​គល់​នៃ​ទោសៈ (កំហឹង​ក្រេវ​ក្រោធ) កាល​បើ​ទោសៈ​កើត​ឡើង​ហើយ «មោហៈ» ការ​វង្វេង​វង្វាន់ ក៏​កើត​ឡើង​តាម​លំដាប់​គ្នា ។ កាល​បើ «មោហៈ» កើត​ឡើង​ហើយ អ្វីៗ​ក៏​ដល់​នូវ​ក្ដី​វិនាស​អន្តរាយ​គ្មាន​សល់ ។ ព្រោះ​ថា «មោហៈ» គឺ​សេចក្ដី​វង្វេង​វង្វាន់​នេះ​ហើយ​ដែល​នាំ​ឲ្យ​ធ្វើ​អ្វី​ក៏​ខុស ក៏​ខូច ក៏​ខាត គ្រប់​បែប​យ៉ាង ។

ខឹង​ខុស

បុថុជ្ជន កាល​បើ​កំពុង​ខឹង​ខ្លាំង តែង​ពោល​ពាក្យ​អសុរោះ ប្រាសចាក​សីលធម៌ ចាក​ច្បាប់​ទម្លាប់ ចាក​ផ្លូវ​ល្អ ផ្លូវ​ត្រូវ​ទាំង​អស់ ។ ព្រោះ​អាម្មណ៍​គេ​លែង​ធម្មតា​អស់​ហើយ ។

ខឹង​ខូច

ខឹង​ខូច​ក៏​ដូច​ខឹង​ខុស​ដែរ ព្រោះ​តែ​កំហឹង​នាំ​ឲ្យ​វង្វេង ធ្វើ​អ្វី​គិត​គូរ​អ្វី​ក៏​ចេះ​តែ​មិន​ត្រូវ​ទំនង​តាម​បែប​បទ តាម​វិធាន​ក្បួន​ខ្នាត គឺ​ធ្វើ​តូងតាង មួរម៉ៅ វាយ​ដំ​សំពង​គ្មាន​ប្រណី​ដៃ ។ បើ​គេ​ធ្វើ​បាន​ក៏​ពុំ​ស្អាត​ល្អ​ដែរ ។

ខឹង​ខាត

ពេល​ខឹង​ខ្លាំង​ម្ដងៗ គេ​ទប់​អារម្មណ៍​ឲ្យ​ស្ងប់​ពុំ​បាន ។ អ្នក​ខ្លះ​បោក​ចាន បោក​ឆ្នាំង ឬ​សម្ភារៈ​ផ្សេងៗ​តាម​តែ​ប្រទះ​ដៃ ។ អ្នក​ខ្លះ​ទៀត​ឈាន​ដល់​ដុត​ផ្ទះ​សម្បែង ឆេះ​អន្តរាយ​គ្មាន​សេស​សល់ ។

ដោយឈូកខ្មែរ
Source: khmerproverb

ខ្លួន​ទីពឹង​ខ្លួន

និយមន័យៈ ខ្លួន​ឯង​ជា​ទីពឹង​របស់​ខ្លួន​ឯង ។

អត្ថាធិប្បាយ

ព្រះពុទ្ធ​បរមគ្រូ​ជា​ម្ចាស់​ទ្រង់​ត្រាស់​ថា «អត្តា ហិ អត្តនោ នាថោ» មាន​តែ​ខ្លួន​ឯង​ទេ​ដែល​ទីពឹង​របស់​ខ្លួន ។ ព្រះពុទ្ធ​ភាសិត​នេះ បញ្ជាក់​ឲ្យ​ឃើញ​ថា គ្រប់​សកម្មភាព ទោះ​ខាង​ផ្លូវ​កាយ​ក្ដី ផ្លូវ​ចិត្ត​ក្ដី រមែង​មាន​ខ្លួន​ឯង​ជា​ប្រធាន​ទាំង​អស់ ។ ចំណែក​អ្នក​ក្រៅ​ពី​ខ្លួន​គ្រាន់​តែ​ជា​ជំនួយ​រួម​ផ្សំ​សម្រាប់​ខ្លួន​ធ្វើ​ជា​ឧបករណ៍​ប៉ុណ្ណោះ ។

ផ្នែក​ផ្លូវ​ចិត្ត

ព្រះពុទ្ធ​អង្គ​ទ្រង់​ត្រាស់​បញ្ជាក់​ថា ការ​ទៅ​ចាប់​កំណើត​ជា​ថ្មី​ទៀត​ក៏​អាស្រ័យ​លើ​កុសល​ធម៌​ដែល​ខ្លួន​បាន​សាង​នោះ​ឯង​ជា​ទីពឹង ។ អ្នក​ដទៃ​ក្រៅ​ពី​ខ្លួន​ពុំ​អាច​ជា​ទីពឹង​ពំនាក់​អាស្រ័យ​បាន​ទេ ។ សម​ដូច​ពុទ្ធ​ភាសិត​ពោល​ថា «កោ ហិ នាថោ បរោ សិយា» ។ ព្រោះ​ថា ចិត្ត​ជា​កុសល​ក្ដី អកុសល​ក្ដី សម្រេច​ឡើង​កើត​ឡើង​ពី​ខ្លួន​ឯង​ទាំង​អស់ ។

ផ្នែក​ផ្លូវ​កាយ

បើ​ខ្លួន​ពុំ​មាន​អត្តភាព​ជា​ខ្លួន​ទេ តើ​មាន​អ្វី​ជា​ទីពឹង​របស់​ខ្លួន ។ ខ្លួន​អាស្រ័យ​បាយ​ខ្លួន​ឯង ខ្លួន​ក៏​ត្រូវ​ឆ្អែត​ខ្លួន​ឯង ដែល​នឹង​ពឹង​អ្នក​ដទៃ​ឲ្យ​អាស្រ័យ​បាយ​ជំនួស​រួច​ឲ្យ​ឆ្អែត​ខ្លួន​ឯង គឺ​ពុំ​មាន​ឡើយ ។
ឪពុក​ម្ដាយ​ជា​អ្នក​ឲ្យ​កំណើត និង​ជា​អ្នក​ចិញ្ចឹម​ជីវិត​ឲ្យ​រស់​ គ្រាន់​តែ​ជា​ឧបករណ៍​សម្រាប់​ទ្រទ្រង់​ឲ្យ​មាន​អត្តភាព​គង់​នៅ ។ ដូច​នេះ គ្រប់​សកម្មភាព គឺ​ខ្លួន​ឯង​ជា​អ្នក​ធ្វើ​ដើម្បី​ឲ្យ​ជា​ទីពឹង​ដល់​ខ្លួន​ឯង ។ បើ​ខ្លួន​ឯង​មិន​ធ្វើ ឈ្មោះ​ថា ពំនឹង​សម្រាប់​ខ្លួន​ពុំ​មាន ។
សរុប​សេចក្ដី​មក ខ្លួន​ជា​ទីពឹង​របស់​ខ្លួន អ្នក​ដទៃ​ក្រៅ​ពី​ខ្លួន​ គឺ​ជា​ឧបករណ៍ ។

ដោយឈូកខ្មែរ
Source: khmerproverb

ខ្លួន​តូច​កុំ​តោង ដៃ​ខ្លី​កុំ​ឈោង​ប្រវា​ឱប​ភ្នំ

និយមន័យៈ មុន​ប្រាថ្នា​ធ្វើ​អ្វី​មួយ តោង​ស្គាល់​ពី​សមត្ថភាព​របស់​ខ្លួន​ឲ្យ​ច្បាស់​លាស់​សិន ។

អត្ថាធិប្បាយ

ខ្លួន​តូច​កុំ​តោង

ខ្លួន​តូច​ ក្នុង​ពេល​នេះ លោក​សំដៅ​យក​ឋានៈ​ជីវភាព​ឋានន្តរស័ក្តិ ។ អ្នក​ទន់​ខ្សោយ​បែប​នេះ មិន​គួរ​មាន​ចិត្ត​លោភលន់ ចង់​តោង​ចាប់​យក​នូវ​អ្វី​ដែល​ខ្ពស់​ហួស​ពី​ឋានៈ ឬ​សមត្ថភាព​ខ្លួន ។ តួ​យ៉ាង​ដូចជា ៖

កម្មករ​តូច​តាច​ម្នាក់​ប្រាថ្នា​ចង់​ធ្វើ​អគ្គនាយក​ក្រុមហ៊ុន
ជន​អវិជ្ជា​ម្នាក់​ប្រាថ្នា​ចង់​ធ្វើ​ប្រធាន​តុលាការ
ស្មូម​យាចក​ម្នាក់​ប្រាថ្នា​ចង់​ក្លាយ​ខ្លួន​ជា​វិនិយោគិន ។

ដៃ​ខ្លី​កុំ​ឈោង​ប្រវា​ឱប​ភ្នំ

ពំនោល​នេះ ក៏​មាន​ន័យ​ប្រហែល​នឹង​ខ្លួន​តូច​កុំ​តោង​ដែរ ព្រោះ​ពាក្យ​ថា «តោង» និង «ឈោង» មាន​ន័យ​ដូច​គ្នា ។ គ្រាន់​តែ​លោក​ចង់​បញ្ជាក់​បន្ថែម​ឲ្យ​រឹតតែ​ច្បាស់​ឡើង​ទៀត​ប៉ុណ្ណោះ ។ ព្រោះ​មនុស្ស​ដែល​ពុំ​ស្គាល់​សមត្ថភាព​ខ្លួន ច្រើន​តែ​មាន​មហិច្ឆិតា​លោភ​លន់​ឥត​ព្រំដែន ។ ការ​ដែល​ប្រាថ្នា​លោភ​លន់​ចង់​បាន ឬ​ចង់​ធ្វើ​អ្វី​មួយ​ដែល​ហួស​ពី​សមត្ថភាព​ខ្លួន​ខ្លាំង​ពេក សុទ្ធ​តែ​នាំ​មក​នូវ​សេចក្ដី​វិនាស​អន្តរាយ​ទាំង​អស់ ។ ដូចជា ទុរគត​ជន​ម្នាក់​ដេក​ប្រាថ្នា​ចង់​បាន​កូន​ក្រមុំ​មហា​សេដ្ឋី​មក​ធ្វើ​ជា​ប្រពន្ធ ឬ​ដូច​អនក្ខរ​ជន​ម្នាក់​ចង់​ធ្វើ​អ្នក​ដឹកនាំ​ប្រទេស​ជាតិ ។ ឧបមា​ថា បើ​គេ​បាន​ធ្វើ​អ្នក​ដឹកនាំ​ដោយ​ប្រការ​ណា​មួយ ក៏​ប្រទេស​ជាតិ​នោះ​គ្មាន​ការ​រីក​ចម្រើន​ដែរ ។ ទី​បំផុត​ក៏​វិនាស​ខ្លួន​ឯង​ទៀត ។ ព្រះពុទ្ធ​ភាសិត​បាន​ចែង​ថា «យម្បិច្ឆំ នលភតិ តម្បិ ទុក្ខំ ការ​ប្រាថ្នា​មិន​បាន​សម្រេច នាំ​មក​នូវ​សេចក្ដី​ទុក្ខ» ។

ដោយឈូកខ្មែរ
Source: khmerproverb

ខ្មោច​ស្រុក​ឲ្យ​ដៃ ទើប​ខ្មោច​ព្រៃ​ហ៊ាន

និយមន័យៈ កម្លាំង​ខាងក្រៅ​ធ្វើការ​បាន​ល្អ ដោយ​មាន​កម្លាំង​បង្កប់​ខាងក្នុង ។

អត្ថាធិប្បាយ

ខ្មោច​ស្រុក ខ្មោច​ព្រៃ ក្នុង​ពេល​នេះ លោក​និយាយ​ពី​មនុស្ស​ទុច្ចរិត​ដែល​ចង់​វាយ​ប្រហារ​គោលដៅ​ណា​មួយ ។ ពួក​វា​តែង​មាន​អ្នក​រនុក​ក្នុង​ជា​អ្នក​ឲ្យ​ការណ៍ ទើប​ធ្វើការ​នោះ​បាន​សម្រេច​ល្អ ។
ឧទាហរណ៍ៈ មាន​ចោរ​មួយ​ក្រុម​ចង់​ចូល​លួច ឬ​ប្លន់​ផ្ទះ​មួយ ឬ​អង្គភាព​មួយ ។ ពួកវា​តែង​មាន​រនុក​ក្នុង​ជា​អ្នក​ផ្ដល់​ព័ត៌មាន ។ រនុក​ក្នុង​នេះ ជួន​ជា​អ្នក​បម្រើ​ក្នុង​ផ្ទះ ឬ​ក្នុង​អង្គភាព ។ ជួន​ជា​កូន​ក្មួយ ឬ​សាច់​ញាតិ ឬ​ក៏​ជា​បុគ្គលិក​ក្នុង​អង្គភាព ។ កាល​បើ​រនុក​ក្នុង​ផ្ដល់​ព័ត៌មាន​បាន​ល្អ ពួក​វា​ក៏​វាយ​លុក​ចូល​យ៉ាង​ជោគជ័យ ។

ឯ​រឿង​នយោបាយ អ្នក​ដឹកនាំ​ដ៏​ឆ្លាត​វៃ​ក៏​អនុវត្ត​តាម​រូបមន្ត​នេះ​ដែរ ។ ដូចជា គេ​ចង់​ចូល​វាយ​លុក​បន្ទាយ​ខ្មាំង គេ​ត្រូវ​រក​រនុក​ក្នុង​ឲ្យ​បាន​ទើប​វាយ​លុក​ចំៗ​គោលដៅ​តែ​ម្ដង ។

ដោយឈូកខ្មែរ
Source: khmerproverb

ខុស​ម្ដង ឆ្គង​មួយ​ពេល

និយមន័យៈ ការ​លើក​អភ័យ​ដោយ​មនោសញ្ចេតនា ។

អត្ថាធិប្បាយ

នៅ​ក្នុង​អង្គភាព​នីមួយៗ​តែង​មាន​អ្នក​ប្រព្រឹត្ត​ខុស​ឆ្គង​ដែល​នាំ​ឲ្យ​ប្រធាន​អង្គភាព​ខឹង​ក្រេវក្រោធ រហូត​ដល់​ចង់​ដក​ហូត​មុខងារ ឬ​ដេញ​ចោល​ទៀត​ផង ។ ពេល​នោះ ចាស់ទុំ​ក្នុង​អង្គភាព​ជួយ​និយាយ​សម្រុះ​សម្រួល​បន្ធូរ​ភាព​ក្រេវក្រោធ​ថា ណ្ហើយ​… គួរ​លើក​អភ័យ​ឲ្យ​គ្នា​ម្ដង​ទៅ​ព្រោះ​កំហុស​នេះ​កើត​ឡើង​ដោយ​អចេតនា​ទេ បើ​ថ្ងៃ​ក្រោយ​នៅ​តែ​ប្រព្រឹត្ត​ទៀត សឹម​ធ្វើ​ទោស​តាម​ដំណើរ ។ ម្យ៉ាង​ទៀត គ្នា​ទើប​តែ​ខុស​ម្ដង​ឆ្គង​មួយ​ពេល​នេះ​ទេ ។ សេចក្ដី​អង្វរ​ក​ប៉ុណ្ណេះ អាច​ធ្វើ​ឲ្យ​ប្រធាន​ស្ងៀម និង​រំសាយ​កំហឹង​បាន​មួយ​កម្រិត​ដែរ ៕

ដោយឈូកខ្មែរ
Source: khmerproverb

ខ្លា​មិន​ខ្លាច​ទៅ​ខ្លាច​អាចម៍​ខ្លា

និយមន័យៈ កម្លាច​មិន​សម​ហេតុផល ។

អត្ថាធិប្បាយ

ខ្លា ​នៅ​ពេល​នេះ លោក​ពោល​សំដៅ​ទៅ​លើ​អ្នក​មាន​អំណាច​ណា​ម្នាក់ ។ ឯ​អាចម៍​ខ្លា លោក​សំដៅ​ទៅ​លើ​អ្នក​ដែល​នៅ​អែប​អង្គ​អ្នក​មាន​អំណាច​នោះ ។ បើ​កាល​ណា​គេ​ចង់​ចូល​ទៅ​ជួប​ប្រាស្រ័យ​ទាក់​ទង​នឹង​អ្នក​ធំ​នោះ គេ​ត្រូវ​រិះ​រក​មធ្យោបាយ​យ៉ាង​ណា​ដើម្បី​ចូល​ទៅ​ជួប​នឹង​អ្នក​ធំ​នោះ​ឲ្យ​បាន ។ មាន​អ្នក​ខ្លះ​គ្រាន់​តែ​ទៅ​ដល់​មាត់​ទ្វារ ក៏​ត្រូវ​អ្នក​យាម​ទ្វារ​សម្លុត​តែ​បន្តិច ក៏​ខ្លាច​លែង​ហ៊ាន​ទៅ​រក​អ្នក​ធំ​នោះ​តែ​ម្ដង ។ ត្រង់​នេះ​ហើយ​ដែល​លោក​ពោល​ថា «ខ្លា​មិន​ខ្លាច​ទៅ​ខ្លាច​អាចម៍​ខ្លា» ។ តាម​ពិត​ទៅ អ្នក​ចាំ​ទ្វារ​តែង​តែ​កាច​បន្តិច ហើយ​បើ​មិន​កាច​ក៏​គេ​មិន​ឲ្យ​ចាំ​យាម​មាត់​ទ្វារ​ដែរ ។ ប៉ុន្តែ​បើ​គេ​ចេះ​មាន​ទំនាក់​ទំនង​ល្អ​វិញ គេ​នឹង​ចូល​បាន​យ៉ាង​ស្រួល ។ មិន​តែ​ប៉ុណ្ណឹង អ្នក​យាម​ទ្វារ​ថែម​ទាំង​ជួយ​ណែនាំ​អំពី​របៀប​ដែល​ត្រូវ​ចូល​ទៅ​ជួប​ទៀត​ផង ៕

ដោយឈូកខ្មែរ
Source: khmerproverb

ខ្លាច​ឲ្យ​ចូល​ជិត

និយមន័យៈ ការ​លើក​ទឹកចិត្ត​ឲ្យ​ក្លាហាន ។

អត្ថាធិប្បាយ

ជា​ប្រពៃណី​ទៅ​ហើយ​នៅ​ក្នុង​សហគមន៍​ខ្មែរ​យើង អ្នក​ធំ​គឺ​ជា​អ្នក​មាន​អំណាច ។ ហើយ​អំណាច​នោះ​ត្រូវ​បាន​គេ​យក​មក​ប្រើ​គ្រប​សង្កត់​មក​លើ​អ្នក​តូច​ទាប​ទន់​ខ្សោយ ។ ម្ល៉ោះ​ហើយ​អ្នក​តូច​ទាប ទោះ​បី​ចង់ ឬ​មិន​ចង់​ក៏​ត្រូវ​តែ​បាក់​បប​ខ្លប​ខ្លាច​គ្រប់​គ្នា ។ ដូច្នេះ​បើ​មាន​ករណី​ណា​ដែល​ចាំ​បាច់​ត្រូវ​ចូល​ទៅ​ជួប​អ្នក​ធំ​នោះ តោង​ពឹង​គេ​ឲ្យ​ជូន​ចូល​ដើម្បី​កុំ​ឲ្យ​ខ្លាច​ពេក ។

ហេតុ​នេះ​ហើយ​បាន​ជា​បុរាណ​លោក​ពោល​លើក​ទឹក​ចិត្ត​ផង ជំរុញ​ចិត្ត​ឲ្យ​ក្លាហាន​ផង ។ ព្រោះ​បើ​បាន​ចូល​ទៅ​ជិត​អ្នក​ធំ​ម្ដង​ហើយ ថ្ងៃ​ក្រោយ​លែង​សូវ​ខ្លាច​ញញើត​ញញើម​ទៀត​ហើយ ព្រោះ​បាន​អ្នក​ធំ​ស្គាល់ ។ ប៉ុន្តែ​ករណី​នេះ និយាយ​បាន​តែ​ចំពោះ​មនុស្ស​ទេ ។ ចំពោះ​សត្វ​ខ្លា ដំរី បើ​ខ្លាច​កុំ​ចូល​ជិត​ឲ្យ​សោះ បើ​ហ៊ាន​ប្រថុយ​ចូល ច្បាស់​ជា​បាន​ខ្លា​កកេរ​ហើយ ។

ដោយឈូកខ្មែរ
Source: khmerproverb

ខឹង​ខំ​អត់ ខ្សត់​ខំ​រក

និយមន័យៈ ខន្តី​អំណត់ និង​ការ​តស៊ូ ។

អត្ថាធិប្បាយ

ខឹង​ខំ​អត់

ធម្មតា​មនុស្ស​បថុជ្ជន កាល​បើ​មាន​អារម្មណ៍​ពី​ខាង​ក្រៅ​មក​ប៉ះ​ទង្គិច​នឹង​អារម្មណ៍​ខាង​ក្នុង កំហឹង​ក៏​ស្ទុះ​ពុះ​កញ្ជ្រោល​ឡើង​ភ្លាម ។ កាល​បើ​កំហឹង​ឆេះ​ឡើង​ហើយ អ្វីៗ​ក៏​ភ្លាត់​ចាក​ប្រក្រតី​អស់​រលីង គឺ​ភ្លាត់​ពី​ល្អ​មក​អាក្រក់ ពី​ត្រូវ​មក​ខុស ។ ប៉ុន្តែ​បើ​មនុស្ស​ចេះ​យក​ជ័យ​ជម្នះ​លើ​ផ្លូវ​ចិត្ត​បាន​មិន​ឲ្យ​ក្រេវ​ក្រោធ​ហើយ​នោះ អ្វីៗ​ក៏​វិល​មក​រក​ផ្លូវ​ត្រូវ ផ្លូវ​ល្អ​វិញ ។ ហេតុ​នេះ​ហើយ បាន​ជា​លោក​ប្រាប់​ថា «កុំ​ខឹង បើ​ខឹង​ត្រូវ​ខំ​អត់» ។

ខ្សត់​ខំ​រក

អ្នក​ក្រ​ខ្សត់​ទ្រព្យ ត្រូវ​រិះ​រក​មធ្យោបាយ​គ្រប់​បែប​យ៉ាង ដើម្បី​រក​ទ្រព្យ​ឲ្យ​មាន​ឡើង ។ ការ​ប្រឹងប្រែង​រក​ទ្រព្យ​នេះ​ទៀត​សោត ក៏​អាស្រ័យ​លើ​សេចក្ដី​ព្យាយាម និង​ក្ដី​អំណត់​តស៊ូ​យ៉ាង​ស្វិតស្វាញ​បំផុត ទើប​ស្វែង​រក​ទ្រព្យ​បាន ។ ការ​ស្វែង​រក​ទ្រព្យ​គឺ​ត្រូវ​សន្សំ​តាំង​ពី​តូច​តាច​ឡើង​ទៅ ប្រៀប​ដូច​សត្វ​កណ្ដៀរ​ធ្វើ​ដំបូក​ដូច្នោះ​ដែរ ។

ដោយឈូកខ្មែរ
Source: khmerproverb

ខ្លួន​រស់ របស់​បាន

និយមន័យៈ ជីវិត​មាន​តម្លៃ​ជាង​ទ្រព្យធន​នានា ។

អត្ថាធិប្បាយ

ក្នុង​ន័យ​ខាងលើ​នេះ លោក​ចង់​បង្ហាញ​ឲ្យ​ដឹង​អំពី​តម្លៃ​នៃ​ជីវិត​របស់​មនុស្ស ។ ព្រោះ​ពាក្យ​ថា «ជីវិត» គឺ​ការ​រស់​នៅ​នេះ​មាន​តម្លៃ​មិន​អាច​កាត់​ថ្លៃ​បាន ។ ជីវិត​គ្មាន​ដាក់​លក់​នៅ​ទីផ្សារ ហើយ​ក៏​គ្មាន​គេ​ដើរ​លក់​ជីវិត​ដែរ ។ អ្នក​ខ្លះ​យល់​ច្រឡំ​ថា ទាហាន​គឺ​ជា​អ្នក​ដើរ​លក់​ជីវិត ។ យោបល់​នេះ​ពុំ​ត្រឹមត្រូវ​ឡើយ តាម​ពិត​ទាហាន​គឺ​ជា​អ្នក​បូជា​ជីវិត​ចំពោះ​មាតុភូមិ​ជាទី​ស្នេហា​របស់​ខ្លួន​ទេ ។ ដូច្នេះ «ជីវិត» នៅ​តែ​ជា​របស់​មាន​តម្លៃ​កាត់​ថ្លៃ​មិន​បាន​ដដែល ។ លោក​ប្រាប់​ថា ធ្វើ​ម្ដេច​ឲ្យ​ខ្លួន​រស់​សិន​សឹម​គិត​ពី​ទ្រព្យសម្បត្តិ​ជា​ខាង​ក្រោយ ។ ព្រោះ​បើ​កាល​ណា​ជីវិត​រលត់​ហើយ អ្វីៗ​ក៏​រលត់​រលាយ​ទៅ​ទាំង​អស់​ដែរ ។ ឧទាហរណ៍ ៖

1. ខ្លួន​កំពុង​ឈឺ បើ​មាន​អ្វី​ដែល​អាច​លក់​ដើម្បី​ព្យាបាល​ខ្លួន​បាន ក៏​គួរ​នឹង​លក់​ទៅ ។ កាលណា​ខ្លួន​បាន​ជានា​ហើយ សឹម​រក​របស់​នោះ​មក​វិញ ប៉ុន្តែ​បើ​ស្លាប់ គឺ​ចប់​ទាំង​អស់ ។
2. មាន​ពួក​ចោរ​កំណាច​ចូល​មក​ប្លន់ បើ​យល់​ថា​ឱកាស​ពុំ​ល្អ​ទេ គេ​ពុំ​គួរ​នឹង​ធ្វើ​ការ​តតាំង​នឹង​ពួក​វា​ឡើយ ព្រោះ​បើ​ហ៊ាន​តតាំង វា​នឹង​សម្លាប់ ។ ដូច្នេះ គេ​ត្រូវ​រក្សា​ជីវិត​ឲ្យ​គង់​នៅ​សិន ទ្រព្យ​សម្បត្តិ​បាត់​បង់​អាច​រក​បាន​វិញ ។

ដោយឈូកខ្មែរ
Source: khmerproverb

ខ្មាស​គ្រូ​អាប់​ប្រាជ្ញា ខ្មាស​ភរិយា​គ្មាន​កូន

និយមន័យៈ ការ​អៀន​ខ្មាស​ពុំ​សម​ហេតុ​ផល ។

អត្ថាធិប្បាយ

អត្ថាធិប្បាយ

សិស្ស​ ណា​ដែល​មិន​ហ៊ាន​សួរ​ដេញដោល​គ្រូ​ឲ្យ​ជួយ​ពន្យល់​នូវ​ចម្ងល់​អ្វី​មួយ ដោយសារ​ខ្មាស​គ្រូ និង​ខ្លាច​គ្រូ​ដៀល​ថា ល្ងង់​អី​ម្ល៉េះ ។ សិស្ស​ណា​មាន​គំនិត​បែប​នេះ សិស្ស​នោះ​ប្រាកដ​ជា​អាប់​ឱន​ប្រាជ្ញា​ហើយ ។ ព្រោះ​គ្រូ​ម្នាក់​ណា​ក៏​ពេញ​ចិត្ត សប្បាយ​ចិត្ត​នឹង​ទទួល​សំណួរ​ពី​សិស្ស​ដែរ ។ ម្យ៉ាងទៀត គ្រូ​មាន​នាទី​ជា​អ្នក​ណែនាំ​បង្ហាត់​បង្រៀន​សិស្ស ។ ម្ល៉ោះ​ហើយ គ្រូ​ពេញ​ចិត្ត​នឹង​រង់​ចាំ​ទទួល​សំណួរ​ពី​សិស្ស​ជានិច្ច ។

ដូច្នេះ សិស្ស​មិន​ត្រូវ​ខ្លាច​ញញើត​ញញើម​នឹង​តាំង​សំណួរ​ចំពោះ​គ្រូ​ទេ ព្រោះ​តែ​ល្ងង់​ហើយ​បាន​ជា​សួរ​ដើម្បី​ឲ្យ​ចេះ​ឡើង ព្រោះ​តែ​មិន​ចេះ​ហើយ បាន​ជា​សួរ​ដើម្បី​ឲ្យ​បាន​ដឹង បាន​យល់​ឡើង ។ ហេតុ​នេះ​សិស្ស​ណា​ដែល​ខ្មាស​មិន​ហ៊ាន​សួរ​គ្រូ ច្បាស់​ជា​អាប់​ប្រាជ្ញា​ហើយ ។
ឯ​ប្ដី​ណា​ដែល​ចេះ​តែ​ខ្មាស​ប្រពន្ធ​ឯង​នោះ ដោយ​មិន​ហ៊ាន​ទៅ​ក្បែរ​គេ ប្ដី​នោះ​ច្បាស់​ជា​គ្មាន​កូន​ហើយ ។

ដោយឈូកខ្មែរ
Source: khmerproverb

ខ្ញី​កាន់​តែ​ចាស់​កាន់​តែ​ហឹរ

និយមន័យៈ គុណសម្បត្តិ​អ្នក​នយោបាយ​ជើង​ចាស់​ដែល​មាន​ចំណេះ​ដឹង​ខ្ពស់ ។

អត្ថាធិប្បាយ

អត្ថានុរូប

ធម្មតា មើម​ខ្ញី​ពេល​ចាស់​យូរ​ទៅ វា​កាន់​តែ​មាន​រសជាតិ​ហឹរ​ខ្លាំង ទោះ​បី​វា​ក្រៀម​ស្វិត រឹង​ក្រញង់​ក៏​ដោយ​ក៏​នៅ​តែ​រក្សា​គុណភាព​របស់​វា ហឹរ​ល្អ​ដដែល ។ បើ​ត្រូវ​យក​ធ្វើ​ថ្នាំ ក៏​គេ​រើស​យក​ខ្ញី​ចាស់ៗ​ដែរ ។ ហេតុ​នេះ​ហើយ​បាន​ជា​លោក​ពោល​ថា ខ្ញី​កាន់​តែ​ចាស់​កាន់​តែ​ហឹរ ។

អត្ថប្បដិរូប

អ្នកបច្ចេកទេស វិស្វករ សាស្ត្រាចារ្យ វេជ្ជបណ្ឌិត បណ្ឌិត អ្នក​នយោបាយ ។ល។ ដែល​មាន​ចំណេះ​ដឹង​ខ្ពស់ មាន​ទេព្យកោសល​ខ្ពស់ ។ កាលណា​ធ្វើការ​ជា​រាល់​ថ្ងៃ ជា​យូរ​ទៅ ឬ​កាន់​តែ​ចាស់​ទៅ កាន់​តែ​មាន​បទពិសោធន៍​ខ្ពស់ ដោយសារ​អស់​លោក​ទាំង​នេះ​ធ្លាប់​ឆ្លង​កាត់​ការងារ​ជាច្រើន​ក្នុង​ជីវិត​របស់​គាត់ ។ ព្រោះ​ការងារ​ហ្នឹង​ហើយ​ដែល​បង្រៀន ដែល​បង្វឹក​ឲ្យ​គាត់​កាន់​តែ​ចេះ​ល្បិច​កិច្ចការ​បាន​ប្រសើរ​ឡើង​កាន់​តែ​យល់​ច្រើន​ឡើង ។

រីឯ​អ្នក​នយោបាយ​ដែល​មាន​ចំណេះ​វិជ្ជា​ខ្ពស់ សមត្ថភាព​ខ្ពស់ កាលណា​ធ្វើ​នយោបាយ​កាន់​តែ​យូរ​ទៅ​កាន់​តែ​មាន​បទពិសោធន៍ ល្បិច​កល​ច្រើន​ដែល​គេ​ហៅ​ថា អ្នក​នយោបាយ​ជើង​ចាស់ មាន​សមត្ថភាព​គ្រប់គ្រាន់ ដូច​ខ្ញី​កាន់​តែ​ចាស់​កាន់​តែ​ហឹរ អីចឹង​ដែរ ។ គឺ​គេ​មាន​មធ្យោបាយ​ដឹកនាំ​ប្រទេស​ឲ្យ​ដើរ​ទាន់​សភាពការណ៍​សកល​លោក គ្រប់​ចង្វាក់​នយោបាយ​អន្តរជាតិ ។ ប្រសិនបើ​មាន​អតិផរណា​កើត​ឡើង គេ​មាន​សមត្ថភាព​គ្រប់​គ្រាន់​នឹង​ទប់​ស្កាត់ បើ​មិន​បាន​មួយ​រយ​ភាគ​រយ​ក៏​ក្បែរៗ​ដែរ ។

ឯ​អ្នក​នយោបាយ​ដែល​គ្មាន​ចំណេះ​វិជ្ជា​ជា​មូលដ្ឋាន មាន​តែ​អំនួត និង​វោហារ​ប្រាជ្ញា​ព្រោក​បែក​ពពុះ​មាត់ ទោះ​ធ្វើ​នយោបាយ​មួយ​រយ​ឆ្នាំ​ ប្រទេស​ជាតិ​ក៏​គ្មាន​រីក​ចម្រើន​ដែរ ។

ដោយឈូកខ្មែរ
Source: khmerproverb

ខឹង​គោ វាយ​រទេះ

និយមន័យៈ ការ​បន្ធូរ​បន្ថយ​ភាព​ក្រេវក្រោធ ។

អត្ថាធិប្បាយ

អត្ថានុរូប

អ្នក​បរ​រទេះ​ខ្លះ​ពេល​ខឹង​នឹង​គោ​ដើរ​យឺត​ពេក មិន​ហ៊ាន​វាយ​គោ​ទេ ដោយ​ឃើញ​គោ​ស្គម ឬ​ខ្លាច​គោ​មាន​ស្លាក​ស្នាម ។ ម៉្លោះ​ហើយ​ដើម្បី​បន្ធូរ​បន្ថយ​កំហឹង​ខ្លះ​ក៏​ស្រែក​ខ្លាំងៗ និង​វាយ​គោះ​រទេះ ធ្វើ​ឲ្យ​គោ​ភ្ញាក់​ស្ទុះ​ដើរ​លឿន​បន្តិច​ទៅ ។

អត្ថប្បដិរូប

មនុស្ស​ខ្លះ ពេល​ខឹង​ក្រេវក្រោធ​ខ្លាំង​នឹង​អ្នកណា​ម្នាក់ មិន​ហ៊ាន​ទៅ​វាយ​គេ​ទេ ដោយ​ឃើញ​គេ​ធំ​ជាង ឬ​មាន​កម្លាំង​ជាង ឬ​ក៏​ដោយ​ប្រការ​ណា​មួយ ។ ប៉ុន្តែ​ដើម្បី​កាត់​បន្ថយ​ភ្លើង​កំហឹង​ខ្លះ គេ​ក៏​ទៅ​កាប់​បំផ្លាញ​ដំណាំ​ដាំដុះ​របស់​គូ​វិវាទ ។

នៅ​ក្នុង​គ្រួសារ​ខ្លះ ប្រពន្ធ​ខឹង​នឹង​ប្ដី​ខ្លាំង​ពេក តែ​មិន​ហ៊ាន​វាយ​ប្ដី​ទេ បែរ​ជា​សំពង​ម៉ូតូ​ដែល​គ្នា​ឥត​ដឹង​អី​សោះ ជួនកាល​បោក​ចាន បោក​ឆ្នាំង​ខ្ទេច​អស់ ។

ដោយឈូកខ្មែរ
Source: khmerproverb

ខុស​ដូច​វាយ​ឆ្កែ​ខុស

និយមន័យៈ វិប្បដិសារី​នូវ​កំហុស​ដែល​ធ្វើ​ឥត​ពិចារណា ។

អត្ថាធិប្បាយ

កំហឹង​ធ្វើ​ឲ្យ​មនុស្ស​វង្វេង​លែង​គិត​ពិចារណា ។ ម្ល៉ោះ​ហើយ គេ​ធ្វើ​អ្វីៗ​ទាំង​កំរោល ។ លុះ​ដល់​គេ​ស្ងប់​អារម្មណ៍​ក្រេវក្រោធ ទើប​ដឹង​ខ្លួន​ថា ខុស ប៉ុន្តែ​អ្វីៗ​ជ្រុល​ហួស​អស់​ទៅ​ហើយ ។ ដូច្នេះ គេ​នៅ​សល់​តែ​សេចក្ដី​ស្ដាយ​ក្រោយ​ប៉ុណ្ណោះ ។ រឿង​នេះ​បុរាណាចារ្យ​បាន​លើក​និទាន​ជា​តួយ៉ាង​ដូច​ត​ទៅ ៖
មហាសេដ្ឋី​ម្នាក់​មាន​ទ្រព្យ​សម្បត្តិ​មហាសាល ។ គាត់​បាន​ចិញ្ចឹម​ឆ្កែ​កំណាច​៥០០​ក្បាល ដើម្បី​ការពារ​ទ្រព្យសម្បត្តិ ។ នៅ​យប់​មួយ​មាន​ចោរ​៥០០​នាក់ បាន​ជីក​រូង​ឧម្មង្គ​ក្នុង​ដី​មក​ដល់​ឃ្លាំង​ទ្រព្យ ។ ពួក​ចោរ​ក៏​ជញ្ជូន​ឥវ៉ាន់​ជា​ច្រើន​ចេញ​ទៅ​តាម​រូង​ឧម្មង្គ ។ ឯ​ឆ្កែ​ទាំង​៥០០​ក៏​ដេញ​ខាំ​ចោរ​ទាំង​៥០០​នាក់​ស្លាប់​ក្នុង​រូង​ឧម្មង្គ​អស់​ទៅ ។

លុះ​ព្រឹក​ឡើង សេដ្ឋី​ដឹង​ថា​បាត់​ឥវ៉ាន់​អស់ ។ គាត់​ក្រេវក្រោធ​ជា​ខ្លាំង ក៏​បញ្ជា​ឲ្យ​គេ​យក​ឆ្កែ​ទាំង​៥០០​ក្បាល​ទៅ​សម្លាប់​ចោល​អស់​ទៅ ។ បី​ថ្ងៃ​ក្រោយ​មក សេដ្ឋី​បាន​ធុំ​ក្លិន​ស្អុយ​អសោចិ​ក្នុង​ឧម្មង្គ ទើប​បាន​ដឹង​ថា ជា​ខ្មោច​ចោរ​ទាំង​៥០០​នាក់​ដែល​ឆ្កែ​បាន​ខាំ​សម្លាប់ ។
សេដ្ឋី​មាន​វិប្បដិសារី កើត​ក្ដី​ក្ដុក​ក្ដួល​ជា​ខ្លាំង នឹង​ស្ដាយ​កំហុស​ដែល​ខ្លួន​បាន​ធ្វើ​រួច​ទៅ​ហើយ ។

ដោយឈូកខ្មែរ
Source: khmerproverb

ខែ​ពិសាខ​ដើរ​ព្រឹក ខែ​កត្តិក​ដើរ​ល្ងាច

និយមន័យៈ មធ្យោបាយ​ធ្វើ​ដំណើរ​ចៀស​វាង​ភ្លៀង ។

អត្ថាធិប្បាយ

កាល​សម័យ​ដើម ការ​ធ្វើ​ដំណើរ​ចាស់​ទុំ​សុទ្ធ​តែ​មើល​មេឃ មើល​ខ្យល់​ជាក់​លាក់​ណាស់ ។ ​ព្រោះ​កាល​នោះ​សម្ភារៈ​ខ្វះខាត គ្មាន​អាវភ្លៀង គ្មាន​ឡាន​ទេ ។ ម្ល៉ោះ​ហើយ លោក​បាន​កំណត់​ចំណាំ​ថា ខែ​ពិសាខ​ឲ្យ​ដើរ​ពេល​ព្រឹក ព្រោះ​ល្ងាចៗ​ច្រើន​មាន​ភ្លៀង ។ លុះ​ដល់​ខែ​កត្តិក លោក​ឲ្យ​ដើរ​ពេល​ល្ងាច​វិញ ព្រោះ​ព្រឹកៗ​ច្រើន​មាន​ភ្លៀង ។

ប៉ុន្តែ​គោលបំណង​របស់​លោក​ពុំ​មែន​ហាម​តែ​ខែ​ពិសាខ និង​កត្តិក​ទេ គឺ​លោក​ចង់​និយាយ​ម្ដុំ​ខែ​ពិសាខ មាន​ខែ​ជេស្ឋ អាសាធ ស្រាពណ៍ ឯ​ម្ដុំ​ខែ​កត្តិក​មាន​ខែ​ភទ្របទ អស្សុជ​…
កាល​ជំនាន់​ដើម បើ​គេ​អនុវត្ត​តាម​ពំនោល​នេះ គេ​ច្រើន​បាន​សម​បំណង​មែន តែ​មិន​ប្រាកដ​ជា​ត្រូវ​ទាំង​អស់​ទេ ។ ព្រោះ​ជួនកាល​មាន​ភ្លៀង​អាណាធិបតេយ្យ​មិន​គោរព​ប្រក្រតីទិន​ដែរ ។
លុះ​ដល់​សម័យ​វិទ្យាសាស្ត្រ​ជឿន​លឿន អ្វីៗ​ក៏​ត្រូវ​ប្រែប្រួល​អស់​ហើយ ។ ដូច្នេះ កំណត់​ចំណាំ​ខាងលើ​នេះ​ក្លាយ​ទៅ​ជា​តម្រា​ប្រចាំ​សម័យ​កាល​អស់​ហើយ ដូច​យ៉ាង ពាក់​កណ្ដាល​ទសវត្សរ៍​៨០ ខែ​ចេត្រ​ធ្លាប់​តែ​ក្ដៅ​សោះ។

ដោយឈូកខ្មែរ
Source: khmerproverb

ខ្លា​ចាស់​ចាំ​សីល

និយមន័យៈ មធ្យោបាយ​បោក​ប្រាស់​របស់​មនុស្ស​អស់​ឫទ្ធិ​អំណាច ។

អត្ថាធិប្បាយ

ទាក់ទង​ក្នុង​ន័យ​ខាងលើ​នេះ បុរាណាចារ្យ​បាន​លើក​រឿង​មួយ​មក​និទាន​ថា មាន​ខ្លា​ចាស់​មួយ​ដែល​មាន​ធ្មេញ ចង្កូម និង​ក្រចក​រេចរឹល ចាប់​សត្វ​អ្វី​ស៊ី​ក៏​ពុំ​បាន ។
ថ្ងៃ​មួយ ខ្លា​ចាស់​បាន​ជួប​នឹង​បុរស​ឆោត​ល្ងង់​ម្នាក់ ក៏​និយាយ​ថា ចូរ​បុរស​ឯង​ចុះ​ទៅ​ក្នុង​ស្រះ​ទឹក​នេះ រួច​រាវ​យក​កង​មាស​កង​ប្រាក់​ទៅ​ចុះ ។ ខ្ញុំ​ថែរក្សា​ទុក​ជាយូរ​ហើយ ។ ខ្ញុំ​និយាយ​នេះ​ជា​ពាក្យ​ពិត ព្រោះ​ខ្ញុំ​ជា​ខ្លា​ចាស់​ចាំ​សីល មិន​ចេះ​ភូត​ភរ​ទេ ។
លុះ​បុរស​នោះ​ចុះ​ទៅ​ក្នុង​ស្រះ​ទឹក​ត្រឹម​ទ្រូង​ហើយ ខ្លា​ចាស់​នោះ​ក៏​លោត​ទៅ​សង្គ្រប់​ចាប់​បុរស​នោះ​ខាំ​ស៊ី​បាត់​ទៅ ។

ខ្លា​ចាស់​នេះ​ លោក​ប្រៀប​ទៅ​នឹង​មន្ត្រី​ចាស់ ខឹល​ខូច​ម្នាក់​ចូល​និវត្តន៍ ។ កាល​ដែល​នៅ​កាន់​អំណាច កាច​សាហាវ​ដូច​ខ្លា គ្មាន​អ្នកណា​ហ៊ាន​មើល​មុខ​ចំ​ទេ ។ ប៉ុន្តែ​លុះ​ដល់​អស់​បុណ្យ​ទៅ ឫទ្ធិ​អំណាច​ក៏​គ្មាន ឯ​លាភ​សក្ការៈ​ទាំង​ប៉ុន្មាន​ក៏​អស់​រលីង​ទៅ​ដែរ ។

គាប់ជួន​ថ្ងៃ​មួយ មាន​បុរស​ម្នាក់​ចូល​ទៅ​ពឹង​បុណ្យ ។ ខ្លា​ចាស់​នោះ​និយាយ​ថា សព្វ​ថ្ងៃ​ពិត​មែន​តែ​ចូល​និវត្តន៍​មែន តែ​ខ្ញុំ​នៅ​តែ​មាន​អ្នក​តូច អ្នក​ធំ គេ​រាប់​អាន​ខ្ញុំ​ច្រើន​ដដែល ។ ដូច្នេះ អ្នក​ឯង​ទុក​ចិត្ត​ចុះ ខ្ញុំ​ចាស់​ហើយ​ខ្ញុំ​កាន់​សីល​៥ ចាំ​សីល​៨ មិន​ហ៊ាន​ប្រព្រឹត្ត​អំពើ​អាក្រក់​ទេ ខ្លាច​បាប ។ បុរស​នោះ​ក៏​ជឿ​ទុក​ចិត្ត​ស្លុង ហ៊ាន​ចងការ​ប្រាក់​ដាក់​ដី​បញ្ចាំ​យក​លុយ​មក​ឲ្យ​ខ្លា​ចាស់​នោះ ។ ប៉ុន្តែ លុះ​យូរ​ទៅ ចាំ​បាត់ៗ ស្ងាត់​រហូត​… ហ្នឹង​ហើយ ខ្លា​ចាស់​ចាំ​សីល ។

ដោយឈូកខ្មែរ
Source: khmerproverb