Category: សុភាសិតខ្មែរ(Khmer Proverb)

“អស្ចារ្យភុជង្គពង្សនាគា ឫទ្ធាលើសលប់ភពផែនដីឃើញស្រះចូលស្រង់បោក្ខរណី មុជដល់បាតដីសម្តែងឫទ្ធិ ។
រន្ទះភ្លៀងផ្គរខ្ទ័រអស្ចារ្យ ជលសាលលាមមេឃងងឹតពពកបោកបាំងសែងអាទិត្យ ថយឫទ្ធិចូលរូងគុហាអើយ”

អត្ថាធិប្បាយ

នេះគឺកំពាព្យ ដែលមានអត្ថន័យអាថ៌កំបាំង ដកស្រង់ចេញពីរឿង “សេក-សារិកា”។ សេកចាប់ចិត្តស្នេហា ទៅលើសារិកាយ៉ាងខ្លាំង, ហើយសារិកា ក៏ស្រឡាញ់សេកយ៉ាងខ្លាំងដែរ តែស្រឡាញ់លាក់ទុកក្នុងបេះដូង មិនបញ្ចេញឲ្យ សារិកាដឹងទេ។ សេកបាននិយាយលួងលោម សុំស្នេហ៍យ៉ាងយូរ ដោយប្រើវាចា ផ្តោះផ្តង ពោលសរសើរពីលំអរបស់សារិកា, សារិកានៅតែមិនព្រម, នៅតែប្រកែក ដោយយកលេសផ្សេងៗ មកធ្វើជាឧបស័គ្គ។ លុះលួងលោមអស់ចិត្តហើយ នៅតែមិនបានសំរេច, សេកក៏និយាយលាសារិកា វិលត្រឡប់ទៅស្រុកខ្លួនវិញ រួចហើយលាស្លាបប្រុងហើរចេញ។ ភ្លាមនោះ សារិកា ចឹកស្លាបជាប់ មិនឲ្យហើរ។ សេកយល់នូវកាយវិការនេះ ក៏… ឡើងជាន់លើខ្នងសារិកា… រួមបេតី… កំណាព្យក៏ចាប់ផ្តើមៈ “អស្ចារ្យភុជង្គពង្សនាគា… ” ។
តើកំណាព្យនេះ មានន័យយ៉ាងណា?
កវីខ្មែរពីអតីតកាលដ៏យូរយារ, ភាគច្រើនជាភិក្ខុ (អ្នកបួស) កាលណានិយាយពីសេចក្តីស្នេហា – ពីការរួមសង្វាស – ពីទិដ្ឋភាពនៃសេចក្តីស្នេហា រវាងបុរស និង ស្ត្រី លោកតែងតែប្រើពាក្យប្រដូច , មិនប្រើពាក្យចំៗ-ប៉ាច់ៗ ស្ទើរដាច់សាច់ របៀបសម័យសព្វថ្ងៃនេះទេ ។ លោកយល់ថា “ចំណីដែលឆ្ងាញ់ គឺ ចំណីដែល មានចំនួនតិច (មិនសម្បូរហូរហៀរ), ឯភាសាពិរោះ គឺភាសាប្រដូច ឬភាសាប្រយោល (Indirect)។ យ៉ាងណាមិញ, បើមនុស្សណាម្នាក់ វាល្ងង់ ល្ងើពកថ្ងាស, ប្រើឲ្យទៅខាងលិច វាបែរជាទៅខាងកើត ។ល។ គេមិនជេរមនុស្សនោះ ដោយប្រើភាសាទាបថា អាភ្លើ-អាល្ងើពកថ្ងាស ដូច្នេះទេ, គេនិយាយតែ មួយម៉ាត់ថាៈ “ដូចអាជ័យ ! ” ។
នៅក្នុងកំណាព្យខាងលើ, កវីខ្មែរ បានប្រើពាក្យប្រដូចរបៀបតទៅនេះ ៖
– ភុជង្គ (ពស់, នាគ) សំដៅទៅ “អង្គជាតិរបស់បុរស”
– ស្រះ បោក្ខរណី , បឹង… សំដៅទៅ ” យោនី ”
– គុហា សំដៅ “លំនៅ, ទី, កន្លែងសំណាក់… ”
– អង្គជាតិ ដែលឡើងរឹង ព្រោះមានតម្រេកខ្លាំងពេកទៅលើស្ត្រី (ចង់សេពសន្ធវៈខ្លាំងពេក…) លោកប្រើពាក្យថា “ឫទ្ធាលើសលប់ភពផែនដី”
– ចាប់សេពសន្ធវៈ (បញ្ចូលអង្គជាតិ ទៅក្នុងយោនី)… ប្រើពាក្យថា “ឃើញស្រះចូលស្រង់បោក្ខរណី”
– បញ្ចូលអង្គជាតិ យ៉ាងជ្រៅបំផុត ទៅក្នុងយោនី… ប្រើពាក្យថា ” មុជដល់បាតដី សម្តែងឫទ្ធិ ”
– សម្លេងលាន់ឮ កើតពីជលនាអង្គជាតិ នៅក្នុងរយៈពេលសេពសន្ធវៈ… ប្រើពាក្យថាៈ “រន្ទះភ្លៀងផ្គរខ្ទរអស្ចារ្យ ”
– ទឹកកាម ដែលចេញមក នៅគ្រាបញ្ចប់… ប្រើពាក្យថា “ជលសាលលាម មេឃងងឹត”
– តម្រេក-ភ្លើងតណ្ហា ក៏ចាប់អស់កំសួល ក្រោយពេលដែលទឹកកាមចេញមក… លោកប្រើពាក្យថាៈ “ពពកបោកបាំងសែងអាទិត្យ ថយឬទ្ធិចូល រូងគុហាអើយ”
ខ្ញុំសូមអភ័យទោសពីអ្នកអាន , ជាពិសេស អ្នកអានភេទស្រី, ចំពោះការប្រើពាក្យពេចន៍ ដែលជាភាសា “ចំៗ” របៀបខាងលើនេះ ដែលភាសាខ្មែរយើង ដាក់ឈ្មោះថា “ភាសាចំអាស ឬ អាសគ្រាម”។ បើខ្ញុំមិនប្រើភាសាសាមញ្ញនេះទេ វាពិបាកនឹងរកភាសាបែបណាផ្សេងទៀត មកពន្យល់ឲ្យយល់ច្បាស់នូវន័យរបស់កំណាព្យ ដែលមានមនុស្សមួយភាគធំ មិនដែលយល់សោះឡើយ។

Source: khmerproverb

“បានត្រីស្រស់ កុំចោលត្រីងៀតបានអ្នកកន្តៀត កុំចោលញាតិបានគង ចូរកុំចោលរនាតបានជាអាពាធ កុំចោលថ្នាំ”

អត្ថាធិប្បាយ

មានមនុស្សមួយចំនួន មានចិត្តប្រែប្រួលរហ័ស មិនសូវចេះគិតវែងឆ្ងាយ ឲ្យតែបានរបស់អ្វីមួយថ្មី ក៏តាំងគ្រវែងចោលរបស់ចាស់មួយរំពេច។ ដោយហេតុនេះហើយទើបមានពាក្យប្រដៅនេះកើតឡើង។
– បានត្រីស្រស់ កុំចោលត្រីងៀតៈ ពាក្យនេះ មានន័យវែងឆ្ងាយ ហួសពីត្រីងៀតទៅទៀត។ ត្រីងៀត សំដៅទៅលើវត្ថុផ្សេងៗ ដែលជាវត្ថុអម្រស់អម្រ សម្រាប់គ្រាកំសត់-គ្រាអត់ឃ្លាន ។
ពេលមួយដែលយើងទិញបាន ឬរកបានវត្ថុថ្មី យើងមិនត្រូវគ្រវែងចោលវត្ថុចាស់ៗ ដែលធ្លាប់មានពីដើមនោះទេ ប្រសិនបើវត្ថុនោះ អាចនៅប្រើការបាន (មិនទាន់ខូច)។ ព្រោះថា ពេលខ្លះ វត្ថុចាស់ៗនោះ អាចយកមកប្រើការឡើងវិញ ដើម្បីបំពេញបំណងផ្សេងទៀត។ ឧទាហរណ៍: ទូថ្មី ដែលទើបនឹងបានមក អាចយកមកជំនួសទូចាស់ សម្រាប់ដាក់ខោ-អាវ, កែវកង, គ្រឿងអលង្ការ ។ល។
ឯទូចាស់ដែលនៅប្រើការកើត គួរយកទៅប្រើការសម្រាប់ដាក់វត្ថុកំប៉ិកកំប៉ុកនៅកន្លែងណាមួយ ដែលគេមើលមិនសូវឃើញ (ព្រោះវាចាស់-មិនសូវគាប់ភ្នែក)។
“ត្រីស្រស់” ប្រាកដជាមានរសជាតិជាងត្រីងៀត ដែលគេតែងបរិភោគស្ទើរតែរាល់ថ្ងៃមកនោះ។ ប៉ុន្តែសុំកុំបោះចោលវា នៅពេលដែលខ្លួន “បានត្រីស្រស់” ព្រោះថា យើងប្រហែលជាត្រូវការត្រីងៀតនោះ សាជាថ្មី ក៏មិនដឹង! ។
“បានអ្នកកន្តៀត កុំចោលញាតិ ” :
អ្នកកន្តៀត គឺជាភ្ញៀវ ដែលទើបនឹងស្គាល់គ្នា មកសុំស្នាក់នៅជាមួយក្នុង រយៈពេលដ៏ខ្លីមុននឹងបន្តដំណើរទៅមុខទៀត។ អ្នកខ្លះ នៅពេលដែលមានមនុស្សថ្មី ចូលមកស្នាក់នៅក្នុងផ្ទះខ្លួន ក៏តាំងវាយឫកពាធ្វើ “ហី” ដាក់ញាតិជិតខាង ហាក់មានកិត្តិយសខ្ពស់ចម្លែក ដោយសារអ្នកកន្តៀតនោះ ។
ចរិយាបែបនេះ គឺជារឿងខុសធំណាស់, បើជនណាធ្លាប់ធ្វើ គួរតែលះបង់ចោលជាបន្ទាន់ ព្រោះវាមិនបាននាំផលល្អណាមួយមកឲ្យខ្លួន ក្រៅពីសម្អប់នោះទេ ។ សុខ – ទុក្ខ ភាគច្រើនកើតពីអ្នកជិតខាង មិនមែនបានមកពីអ្នកកន្តៀតនោះទេ។ បើញាតិជិតខាងស្រឡាញ់យើង, ប្រហែលជាគេជួយយើង នៅគ្រាអាសន្ន, មិនមែនអ្នកកន្តៀតនោះទេ។ ដូច្នេះហើយ ទើបបុព្វបុរសយើង ប្រដៅ: “បានអ្នកកន្តៀត កុំចោលញាតិ”។
បានគង ចូរកុំចោលរនាត: គង និង រនាត គឺជាឧបករណ៏ភ្លេង នៅក្នុងវង់ភ្លេង “ពិណពាទ្យ” របស់ខ្មែរយើង មិនអាចចោលណាមួយបានទេ។ ពាក្យនេះ ត្រូវដាក់ចូលមក សម្រាប់ចាប់ចុងជួននៅក្នុងកំណាព្យ។

បានជាអាពាធ កុំចោលថ្នាំ
មានមនុស្សជាច្រើនដែលត្រូវសុភាសិតនេះ ប្រៀនប្រដៅ ឬព្រមានក្នុង រឿងប្រើប្រាស់ថ្នាំកែរោគ។ មនុស្សភាគច្រើន កាលណាឈឺ តែងស្ទុះរត់រកឧិសថ មកព្យាបាល ទោះថ្លៃប៉ុន្មានក៏ហ៊ានទិញដែរ។ លុះដល់ជាសះស្បើយ គេក៏លែងរវីរវល់ពីរឿងថ្នាំ។ គេមិនយកទៅទុកដាក់ឲ្យបានត្រឹមត្រូវ សម្រាប់ការឈឺចាប់ថ្ងៃ ក្រោយទៀតទេ ។
លុះដល់ថ្ងៃមួយក្រោយមក ចាប់ឈឺម្តងទៀត ក៏តាំងស្ទុះរកទិញថ្នាំសាជាថ្មី, ខាតពេលផង ខាតប្រាក់ផង មិនទាន់ចិត្តផង។ ដោយហេតុនេះ អ្នកប្រាជ្ញ គួរយល់ពីដំបូន្មាននេះ ហើយអនុវត្ត ពិតជាអាចផ្តល់ផលប្រយោជន៍ជាទីពេញចិត្តមិនខាន។

ថ្ងៃទី ២៧ ខែកុម្ភះ ២៥៥៤
«រសជាតិភាសាខ្មែរ»និពន្ធដោយម៉ែន រៀម
ដកស្រង់ដោយ បងបុត្រាខ្មែរ

Source: khmerproverb

“ស៊ីតិច ជុះច្រើន តែតមិនធាត ,អ្នករៀននៅ (វត្ត) ខ្ជិលមិនចេ ,ព្រោកប្រាជ្ញ តែងមិនហួសចំណេះអ្នកដែលចង់ចេះ មិនហួសបុណ្យ”

អត្ថាធិប្បាយ

“ស៊ីតិច ជុះច្រើន តែងមិនធាត់” មានន័យវែងឆ្ងាយ ដូចតទៅ ៖
ចំណូលតិច ចំណាយច្រើន
ធ្វើការតិច ដើរប៉ោឡែច្រើន
ចេះតិច ល្ងង់ច្រើន
ឆ្លាតតិច ភ្លើច្រើន
សំចៃតិច ខ្ជះខ្ជាយច្រើន
គេងនៅផ្ទះតិច គេងក្រៅផ្ទះច្រើន
រៀនតិច ដើរលេងច្រើន
ទាំងអស់នេះ គឺជាសកម្មភាព នាំខ្លួនទៅចុះ “នរក” គ្មានថ្ងៃងើប មិនបាច់ចាំពិគ្រោះជាមួយហោរា ឬមន្តអាគម និមន្តលោកតា មកបាចទឹក ប្រោះព្រំ ដំឡើងរាសី ឲ្យទេ, ព្រោះធ្វើយ៉ាងណា ក៏មន្តអាគម អស់ប្រសិទ្ធិភាពទៅលើចរិត បែបនេះហើយ ។
“ព្រោកប្រាជ្ញ តែងមិនហួសចំណេះ” មានន័យថា: បើចង់ដឹងពីកំពស់ចំណេះនៃមនុស្សណាម្នាក់, គេមិនបាច់សួរថា តើលោករៀនដល់ថ្នាក់ណា? ជាប់សញ្ញាប័ត្រអ្វីខ្លះ? នោះទេ។ គេចាំស្តាប់ តើគាត់នោះ កំពុងព្រោកប្រាជ្ញរឿងអ្វី។ ព្រោះថា បើគាត់នោះជាមនុស្សអ្នកចេះ សម្តីដែលចេញមកនោះ ប្រាកដជាទាក់ទងទៅនឹងវិជ្ជាក្នុងលោក ត្រូវទៅតាមស្ថានការណ៍, កាលៈទេសៈ – កន្លែង។ តែបើផ្ទុយពីនេះ, នោះនឹងសឲ្យឃើញថា ការចេះដឹងរបស់គាត់ មានកំរឹត “ពិសេស” ម៉្យាងដែលយើងត្រូវតែដឹង! ។
“អ្នកដែលចង់ចេះ មិនហួសបុណ្យ” មានន័យថា ព្រហ្មលិខិតរបស់មនុស្សម្នាក់ៗមិនដូចគ្នាទេ។ អ្នកខ្លះកើតមកមានប្រាជ្ញាខាងរកស៊ី រួចក្លាយខ្លួនជាសេដ្ឋី។ ខ្លះទៀតរៀនពូកែជាប់សញ្ញាប័ត្រខ្ពស់ បានធ្វើការកាន់មុខនាទីជានាយកដឹកនាំគេឯង។ ខ្លះទៀត កើតមកខ្វះប្រាជ្ញា មុជមិនជ្រៅ ទៅមិនឆ្ងាយ បោះបង់ចោលសាលា… ចុងក្រោយបំផុត ត្រូវពឹងផ្អែកលើអ្នកដទៃ ទើបរស់។

ហេតុអ្វីបានជាមនុស្សយើង ខុសគ្នាយ៉ាងនេះ?
ចម្លើយ: គ្មានអ្នកណាដឹងជាក់ទេ។ ខ្មែរយើងខ្លះ ថាមកពីវាសនា, ខ្លះថា មកពីបុណ្យ។ ចុះវាសនានោះ គឺសំដៅទៅលើអ្វីទៅ? ហើយបុណ្យនោះ ជាអ្វីដែរ?។ បើមានគេចេះតែសួរដេញដោលយ៉ាងនេះ វាមុខជាមានការលំបាក ក្នុងការដោះស្រាយឲ្យឃើញច្បាស់ក្រឡែតនោះ ពន់ពេកណាស់ ។
ទោះបីយ៉ាងណាក៏ដោយ, ពាក្យថា “អ្នកដែលចង់ចេះ មិនហួសបុណ្យ” គឺសំដៅសេចក្តីថា បើខ្វះ “ពេល, ឱកាសដែលហុចឲ្យ, កាលៈទេសៈ, ខណៈ” ដោយសារបុព្វហេតុណាមួយ សម្រាប់ទៅឈោងចាប់វិជ្ជា ដែលខ្លួនប៉ុនប៉ងនោះ, អ្នកនោះប្រាដកជាមិនបានចេះវិជ្ជានោះទេ ។
ដកស្រង់ពី«រសជាតិភាសាខ្មែរ»
ដោយ បងបុត្រាខ្មែរ
ថ្ងៃទី ២៧ ខែកុម្ភះ ២៥៥៤

Source: khmerproverb

“ទូកទៅ កំពង់នៅ”

អត្ថាធិប្បាយ

ពាក្យនេះ ពោលសំដៅទៅលើមនុស្ស ២ នាក់ ឬ ២ ក្រុម ៖
១. ម្ចាស់ផ្ទះ ទុកជាកំពង់
២. ភ្ញៀវ: ទុកជាទូក
ដំណើររឿង មានដូចតទៅនេះ ៖
ពូម៉ាច មានភ្ញៀវ ៣ នាក់ មកសុំសំណាក់ក្នុងផ្ទះគាត់ ២-៣ ថ្ងៃ មុននឹងបន្តដំណើរទៅមុខទៀត។ គាត់យល់ព្រម ដោយគិតថា អ្នកទាំង ៣ នាក់នោះ ជាមនុស្សល្អ ។ នៅយប់ទីបី ស្រាប់តែបាត់អ្នកទាំង ៣ មិនដឹងបានទៅឯណា។ ព្រឹកឡើង គេឃើញមេឃុំ ជំទប់ ប៉ូលីស មកដល់ផ្ទះពូម៉ាច ក្នុងការតាមដានចោរ ដោយមានគេប្តឹងថា មានចោរ ៣ នាក់ លួចគោគេ រួចបរទៅបាត់ កាលពីយប់ម៉ិញនេះ ហើយថា ចោរ ទាំងនោះ បានមកសំណាក់ជាមួយពូម៉ាច ដើម្បីដើរលួចទ្រព្យគេ នៅពេលយប់ៗ។ ពូម៉ាចត្រូវជាប់ចោទ ពីបទ “ឃុបឃឹត” ជាមួយចោរ ហើយត្រូវបញ្ជូនទៅតុលាការ ដើម្បីជំនុំជំរះ។
ទូក (ពួកចោរ) ទៅបាត់ មិនអាចចាប់វាមកផ្តន្ទាទោសបាន នៅពេលនេះទេ ទុកដូចជារួចខ្លួនមួយរយៈ។ ឯម្ចាស់ផ្ទះទុកដូចជាកំពង់ ដែលទូកចត, ទោះបីរួមដៃជាមួយចោរ ឬមិនរួម, មិនអាចឲ្យគេយល់នូវការពិតភ្លាមៗបានទេ, ត្រូវទៅតុលាការដើម្បីឆ្លើយសំនួរនានា ទាក់ទងនឹងចោរទាំងបី ដែលជារឿងនាំឲ្យអំពល់ចិត្ត ខូចពេលវេលាបង់សោហ៊ុយធ្វើដំណើរ ខកខានបំពេញកិច្ចការប្រចាំថ្ងៃ របស់ខ្លួន។
សុភាសិត ចង់ទូន្មានយើងថា: មុននឹងអនុញ្ញាត ឲ្យអ្នកណាម្នាក់មកសំណាក់ នៅផ្ទះយើង ឬមួយយកផ្ទះយើង ធ្វើជាទីជប់លៀង – ប្រជុំ – សន្និបាត ។ល។ ត្រូវគិតឲ្យមែនទែន ពីផលពិបាកនានា ដែលនឹងអាចកើតមានឡើង ដល់យើងជាម្ចាស់ផ្ទះ។ គេទៅបាត់ នៅសល់យើង ចាំទទួលថ្មបាក់!។ នេះជាអត្ថន័យ “ទូកទៅ កំពង់នៅ”។

ដកស្រង់ពី«រសជាតិភាសាខ្មែរ»
ដោយ បងបុត្រាខ្មែរ
ថ្ងៃទី ២៨ ខែកុម្ភះ ២៥៥៤

Source: khmerproverb

“លោកប្រែ តោងព្រឹត្តិ , ចិត្តកុំប្រែ”

អត្ថាធិប្បាយ

ពាក្យនេះ ជាដំបូន្មានឲ្យយើង “ចេះរស់” ជាមួយសង្គមទៅតាមកាលៈទេសៈ ដែលត្រូវជំនោរខ្យល់បក់មក ។
“លោក” គឺមនុស្សក្នុងលោក។ “ព្រឹត្តិ” គឺការចម្រើនលូតលាស់, ក្នុងទីនេះមានន័យថា “ប្រព្រឹត្តិ, ធ្វើ”។

សង្គមមនុស្ស នៅពេលខ្លះ ប្រែចិត្តថ្លើមខុសផ្សេងពីបែបបទដែលធ្លាប់និយមរៀងដរាបមក។ ឧបមា: ស្តេច ឬ ប្រធានាធិបតីខ្លះ បានដឹកនាំប្រទេស និង ប្រជារាស្ត្រ ឲ្យដើរថយក្រោយ បញ្ច្រាសទិស ខុសគេឯង ក្នុងសកលលោក។ សម័យ ប៉ុល ពត បានបង្វិលជីវភាពមនុស្ស សជាខ្មៅ, ខុសជាត្រូវ, ល្ងង់ ជាចេះ, ពាល ជាបណ្ឌិត, ច្របូកប្របល់ពេញនគរ។ នេះឯង ដែលគេហៅថា “លោកប្រែ” ។ យើងតោង “ព្រឹត្តិ”, តែចិត្តរបស់យើង សុំកុំ “ប្រែ” ចាកចេញពីបន្ទាត់ “ខុស និង ត្រូវ” ដែលយើងធ្លាប់បានដឹងមកហើយនោះឲ្យសោះ។ សតិសម្ប​ ជញ្ញៈរបស់យើងមិនត្រូវរេ ឬ ប្រែទៅតាម “បែបបទឆ្កួតលីលា” នោះទេ, ប៉ុន្តែបើមនុស្សភាគច្រើន នៅក្នុងសង្គមដែលយើងរស់នៅនោះ គេនាំគ្នា”សំពះមេគោ” ដើម្បីសុំសិរីសួស្តី ហើយយើងមិនព្រមសំពះតាមគេ ពេលនោះ យើងអាចទទួលផលលំបាកច្រើនយ៉ាង។ លើកដៃសំពះតាមគេទៅ , ប៉ុន្តែក្នុងចិត្ត កុំភ្លេចថា នេះគឺជា “មហាឆ្កួត” ដែលមិនមានគ្រូណា អាចមើលជាទេ!

Source: khmerproverb

“បើចេះ, ចេះឲ្យគេកោត បើឆោត, ឆោតឲ្យគេអាណិត”

អត្ថាធិប្បាយ

ដោយហេតុថា មានជនខ្លះ មិនចេះ ហើយធ្វើជាចេះ (ក្នុងរឿងអ្វីមួយ), មិនយល់ ធ្វើជាយល់, មិនដឹងធ្វើជាដឹង ។ល។ ដើម្បីបង្ហាញថា “ខ្លួន” ជាមនុស្សចំណាប់ ទើបមានសម្លោកថា ៖ បើចេះ, ចេះឲ្យគេកោត។
ជាការធម្មតា, គ្មានអ្នកណាអាចចេះ សព្វគ្រប់វិជ្ជាការ ទូទៅនោះទេ។ ការចេះដឹងរបស់មនុស្សម្នាក់ៗ ដែលរៀនបានមកពីសាលា មិនខុសពី “យកបានទឹកមួយដំណក់ចេញពី​ សមុទ្រ” នោះទេ។ វិជ្ជា ដែលយើងត្រូវរៀន មានទំហំធំ ហើយច្រើនដូចទឹកសមុទ្រ ។
សម្លោកខាងលើ ចង់រំលឹកយើង ឲ្យកាន់ចរិតថ្លៃ – ចរិតដែលឲ្យគេកោត និងចរិតដែលនាំឲ្យគេអាណិត។ ចរិតថ្លៃ គឺការមិនអួតអាង, មិនអង្គុយលើចង្អេរ រួចលើកខ្លួនឯង, ការកាន់ពាក្យសច្ចៈ, ភាពហ្មត់ចត់, សុភាពរាបសា, ដាក់ខ្លួនទៅតាមសភាវៈរបស់ខ្លួន ។
បើចេះអ្វីមួយ, ទោះបីជាចំណេះតូច-ធំ ប៉ុនណាក៏ដោយ, ត្រូវតែធ្វើការនោះ ឲ្យចេញជារូបរាង ល្អ-ស្អាត – ប្រើការកើត ពិតដូចសម្តីដែលខ្លួនបានបញ្ជាក់នោះ។ ចំណេះបែបនេះ អាចនាំមកនូវការសរសើរ ពីញាតិមិត្រទូទៅ ។
ផ្ទុយពីនេះ មានមនុស្សខ្លះ ដែលចង់ខ្ពស់មុខ – ចង់ឲ្យគេកោតទទេៗ ក៏តាំងនិយាយអួតអាង ថាខ្លួនចេះធ្វើនេះ ចេះធ្វើនោះ យ៉ាងស្ទាត់ជំនាញ។ លុះដល់គេប្រគល់ការនោះឲ្យធ្វើ ក៏តាំងទ្រាំទ្រឹស្តិ៍ អេះអុញ ដូចស្វាបានដូង។ ចរិកនេះ មិនថ្លៃទេ… វាអាចនាំមកនូវការមើលងាយ ហើយគេចំណាំមុខ ជាដរាបតទៅ អស់មួយជីវិត ។
“ឆោតឲ្យគេអាណិត” មានន័យថាមិនបំពាន, មិននិយាយបំផ្លើសពីអ្វីៗដែលខ្លួនមាន ឬខ្លួនចេះ-ដឹង។ កាលណាទៅពឹងពាក់គេ ឲ្យជួយធ្វើកិច្ចការអ្វីមួយ គេចេះនិយាយដាក់ខ្លួន បង្ហាញការពិត (មិនកុហក-មិនមាយាដើម្បីបូមយកអ្វីមួយពីគេ), ដូចជា: ពូអើយ, សុំជួយខ្ញុំផង កូនស្រីខ្ញុំឈឺធ្ងន់ ហើយខ្ញុំគ្មានប្រាក់សោះ តើគួរខ្ញុំធ្វើយ៉ាងម៉េច?
ពាក្យសច្ចៈ ហើយដាក់ខ្លួនទៅតាមសភាវៈពិត – ឥតប្រឌិតដូចសម្តីខាងលើ អាចធ្វើអារម្មណ៍អ្នកដទៃឲ្យមានចិត្តចង់ជួយយកអាសា នៅគ្រាមានអាសន្ន ។

Source: khmerproverb

“ចូលព្រៃទាន់ព្រឹក សិក្សាទាន់ក្មេង”

អត្ថាធិប្បាយ

ដំបូន្មាននេះ ទាក់ទងនឹងអាជីវកម្ម ហើយនឹងការរៀនសូត្រ ស្រដៀងនឹងពាក្យស្លោករបស់អាមេរិកាំងថា: The early bird gets worms. (បក្សីណា ក្រោកមុនគេ បក្សីនោះបានដង្កូវស៊ី) ។
ខ្មែរជាន់ដើម ដែលរស់នៅឯស្រែចំការ ច្រើនពឹងផ្អែកទៅលើព្រៃ កាលណាគេត្រូវការគ្រឿងស្ល ដូចជា: បន្លែ-អុស-សាច់-គ្រឿងទេស-ស្លឹកឈើ ។ល។ គេទៅស្វែងរកក្នុងព្រៃ ។
កាលណាភ្ញាក់ពីព្រឹក (មុនគេ) អ្នកនោះអាចនឹងមានសំណាងរកវត្ថុទាំងនេះ បានដោយងាយ ព្រោះមិនទាន់មានអ្នកណាទៅបេះនៅឡើយ។ នេះមិនខុសពីបក្សី ដែលភ្ញាក់ពីព្រលឹម មុនគេទៅស្វែងរកអាហារនោះទេ។ សត្វដង្កូវដែលជាចំណីនៃបក្សី ប្រហែលជាមិនទាន់គេចខ្លួនទៅក្នុងដីវិញទេ នៅពេលព្រលឹមស្រាងៗ! ។
“សិក្សាទាន់ខ្លួននៅក្មេង” មានន័យថា ពេលនៅក្មេងជាពេលដែល ខួរក្បាលនៅស្អាតស្អំ – ពេលដែលមានប្រាជ្ញា មិនទាន់ស្រអាប់ ហើយបញ្ហានានា មិនទាន់មកកពូននៅក្នុងដួងចិត្តនៅឡើយ។ ក្មេងរៀនឆាប់ចាំជាងមនុស្សចាស់ ព្រោះខួរក្បាលនៅភ្លឺថ្លា វិស័យដូចហ្វិល (Film) ដែលមិនទាន់ត្រូវពន្លឺអ្វីនៅឡើយ ។
លុះដល់ចូលវ័យចាស់ វ័យមានគ្រួសារ, មានកូន, មានកាតព្វកិច្ច ត្រូវរកទ្រព្យដើម្បីចិញ្ចឹមគ្រួសារ, ក្នុងរយៈពេលនេះ បញ្ហានានាក៏កើតបន្តកន្ទុយគ្នា ដូចជារឿងលុយកាក់, ការខ្វះខាត, ជម្ងឺ, គ្រោះថ្នាក់ ។ល។ ជារឿងរាប់រយជំពូក មកប្រមូលផ្តុំនៅក្នុងខួរក្បាល ឬ ក្នុងសតិ អារម្មណ៏ រៀងរាល់ថ្ងៃយប់ ។ ម៉្លោះហើយ វាមិនជាការងាយស្រួល ក្នុងការផ្ចង់សតិអារម្មណ៏ ឲ្យបាញ់ទៅលើ “សៀវភៅ-ខ្មៅដៃ” ដូចកាលនៅក្មេងនោះទេ ។

Source: khmerproverb

“ពាក្យត្រូវនៅមាត់អ្នកតូចស្តី មិនស្មើមន្ត្រីនិយាយលេង ធម៌អាថ៌ទេសនា មិនស្មើភ្លេងគេច្រើនវង្វេង ចូលចិត្តជាង”

អត្ថាធិប្បាយ

នេះ គឺជាកំហុសមួយ ដែលជនជាតិខ្មែរយើង បានធ្វើក្លាយជាទំនៀម ឆ្លាក់ជាប់ក្នុងចិត្ត មិនងាយអ្នកណាកែបានទេ។ ខ្មែរយើងមួយភាគធំជឿថាអោយតែអ្នកធំ(មន្ត្រី)ឬអ្នកមានបណ្តាសក្តិ “សុទ្ធតែនិយាយត្រូវទាំងអស់” ដោយសំអាងថាពួកនេះ គឺជាពួកអ្នកចេះ -អ្នកមានសញ្ញាប័ត្រខ្ពស់ អ្នកមានចំណេះខ្ពង់ខ្ពស់ អ្នកកាច់ចង្កូតនគរ! ភ្លេចគិតពីការពិតថា មន្ត្រីមួយចំនួន បានទទួលបុណ្យស័ក្តិដោយសារបក្សពួក, សំណូក, អែបអប, លូនក្រាប… ជាមន្ត្រីប្រហោងក្នុង… គ្មានវិចារណញ្ញាណអ្វីសោះ ។
ការនិយាយបែបខាងលើ នាំឲ្យមានជាពាក្យស្លោកថា: ពាក្យត្រូវនៅមាត់អ្នកតូចស្តី មិនស្មើ់មន្ត្រីនិយាយលេង។ បានសេចក្តីថាអ្នកតូចតាច (អ្នកស្រែចំការ រាស្ត្រប្រជា) ទោះបីនិយាយ “ពិត-ត្រូវ” យ៉ាងណា ក៏គេមិនសូវជឿ ឬយកចិត្តទុកដាក់ស្តាប់ដែរ។ ឯចំណែកសម្តីអ្នកធំវិញ ទោះបីជាសម្តីនិយាយលេងសើចសោះ ក៏ដោយក៏អ្នកផង នាំគ្នាស្តាប់ចំហមាត់។ នេះ គឺជាការវង្វេងមួយដ៏ធំរបស់មនុស្សភាគច្រើន ។
រីឯ ” ធម៌ និង ភ្លេង ” ក៏ឋិតនៅក្នុងដំណើរដូចគ្នា, គឺថា គេចូលចិត្តស្តាប់ភ្លេង ជាជាងស្តាប់ធម៌ ។

Source: khmerproverb

“ម្តាយនឹកកូន ដូចចង្វាប្រដេញកូននឹកម្តាយវិញ ដូចព្រះប្រែខ្នង”

អត្ថាធិប្បាយ

រឿងនេះគឺនិយាយពីទឹកចិត្តម្តាយ និងទឹកចិត្តកូន ដែលស្រឡាញ់ ឬនឹករលឹកគ្រាដែលបែកឆ្ងាយពីគ្នា។ ស្ទើរតែគ្រប់មាតាទាំងអស់, កាលណាកូនបែកទៅទីឆ្ងាយ រមែងនឹករលឹកមកកូនយ៉ាងខ្លាំង, គេងគិតអង្គុយគិត ចាំមើលផ្លូវកូន។ ការនឹករលឹកបែបនេះ លោកប្រៀបប្រដូចទៅនឹងត្រីចង្វា ដែលដេញតាមចឹកចំណីក្នុងទឹក ។

ហ្វូងត្រីចង្វា កាលណាជួបប្រទះដុំចំណីអ្វីមួយ, វានាំគ្នាចឹកពពាក់ពពូន ខ្ចាយទឹក ឥតរាថយក្រោយទេ រហូតដល់អស់រលីង ទើបពួកវាទៅបាត់។ យ៉ាងណាម៉ិញ, ម្តាយនឹកកូន មិនខុសពីត្រីចង្វានេះទេ ចិត្តគិតជាប់ ឥតភ្លេចកូនសោះ លុះត្រាតែថ្ងៃមួយបានឃើញមុខកូន ទើបការនឹករលឹកនោះ រលាយបាត់។

និយាយពីខាងកូនវិញ, តើកូនគេនឹកម្តាយយ៉ាងនេះដែរឬទេ? តាមសម្លោកខាងលើ លោកថា “ដូចព្រះប្រែខ្នង !” តើព្រះប្រែខ្នង មានន័យយ៉ាងណា?

ព្រះពុទ្ធរូបបដិមាករ ដែលគេតម្កល់សម្រាប់ថ្វាយបង្គំនៅទីណាមួយ បើយើងទៅអង្គុយខាងក្រោយខ្នងព្រះអង្គ យើងប្រាកដជានៅខាងក្រោយនោះរហូត មិនអាចឃើញព្រះភ័ក្ត្រព្រះអង្គបានទេ ។ ហេតុអ្វី? ពីព្រោះព្រះអង្គ មិនអាចងាក មកមើលយើង បានសោះឡើយ! ។

Source: khmerproverb

“ចង់ឆ្ងាញ់ ឲ្យរកអន្លក់ចង់ស្រណុក ឲ្យនឿយពីក្មេង”

អត្ថាធិប្បាយ

ប្រពៃណីខ្មែរ                 ដែលទាក់ទងនឹងអាហារបានចាត់ទុកអន្លក់និងទឹកគ្រឿងថាជាម្ហូបដែលមានឱជារសឆ្ងាញ់ផុតអ្វីៗទាំងអស់។ អន្លក់គឺបន្លែគ្រប់យ៉ាង ដូចជា: ត្រកួន, ព្រលិត, ត្រួយរាំង, ត្រយូងចេក, កូនដើមចេក, ផ្កាស្នោរ, ត្រប់គ្រប់យ៉ាង, ភ្លៅកង្កែប, ក្រសាំងទាប, ជីគ្រប់បែប, សណ្តែកបណ្តុះ, ត្រសក់, សាឡាត់, ស្ពៃក្តោប ។ល។
បន្លែទាំងនេះ គេបរិភោគជាមួយ “ទឹកគ្រឿង” ដែលមានច្រើនប្រភេទ ទៅតាមស្រុកនីមួយៗ ។
“ចង់ស្រណុកឲ្យនឿយពីក្មេង” មានន័យថា កាលខ្លួននៅក្មេងកម្លាំងនៅមានបរិបូរណ៌ ត្រូវខិតខំធ្វើការសន្សំទ្រព្យ កពូនឲ្យបានច្រើនសម្រាប់ដល់ពេលមួយ ដែលវ័យជរាមកដល់ មិនអាចធ្វើការអ្វីបាន អាចពឹងផ្អែកទៅលើទ្រព្យធនទាំងនោះ។ បើមិនធ្វើរបៀបនេះទេ គឺថាកាលខ្លួននៅក្មេង គិតតែដើរលេង ស៊ីចាយ ឈ្លក់នឹងអបាយមុខទាំងបួន, គ្មានគិតសំចៃប្រាក់សម្រាប់អនាគត (ពេលចាស់), មនុស្សប្រភេទនេះ នឹងត្រូវនឿយហត់-វេទនា-ធ្វើការទាំងឈឺ ទាំងជា រហូតថ្ងៃស្លាប់ គ្មានពេលល្ហែសោះឡើយ ។

Source: khmerproverb

“សម្តីសជាតិ មារយាទសពូជ”

អត្ថាធិប្បាយ

ពាក្យ “ស” មានន័យថា: “បង្ហាញ, ចង្អុល, ប្រាប់ , បញ្ជាក់”។ “សជាតិ” ចង្អុលឲ្យដឹងថា តើជាជាតិ ឬ សាសន៏អី (ចិន-យួន-ចាម-លាវ-)?
ដោយសារភាសាដែលនិយាយចេញមក, គេអាចដឹងបានថា តើអ្នកនិយាយនោះជាសាសន៍អី ។
ចំណែក “មារយាទសពូជ” បានសេចក្តីថា ឫកពាចរិក បែបបទ អាកប្បកិរិយា សម្តី ដែល មនុស្ស ម្នាក់ៗ បានបញ្ចេញឲ្យគេឃើញនោះ អាចពន្យល់ ឬ ចង្អុលឲ្យគេដឹងថា តើមនុស្សនោះ ចេញ ពីវង្សត្រកូលធុនណា? ទាបឬខ្ពស់? ចេះ ឬ ល្ងង់? ។ល។ ព្រោះថា តាមធម្មតា មនុស្សដែលកើតចេញពីត្រកូលខ្ពង់ខ្ពស់ ត្រកូលដែលមានការអប់រំ មានសុជីវធម៌, មនុស្សនោះ ភាគច្រើនតែងមាន មារយាទថ្លៃថ្នូរ គួរឲ្យគោរពរាប់អាន គួរឲ្យស្រឡាញ់។ ផ្ទុយពីនេះ, កាលណាខ្វះការចេះដឹង និងការអប់រំហើយ តើវានឹងចេញលទ្ធផលបែបណា? អ្នកអានអាច អាចយល់រឿងនេះ យ៉ាងច្បាស់ ។

Source: khmerproverb

“ស្រឡាញ់ខ្លួន ត្រូវស្ងួនចំណី បើស្រឡាញ់ស្រី ត្រូវស្ងួនចិត្ត
ចង់បានសួគ៌ តោងកាន់សុចរិត ចង់សម្បូណ៌មិត្រ ត្រូវរកទ្រព្យ”

អត្ថាធិប្បាយ

           “ស្ងួន” មានន័យថា “បីបាច់, ថែរក្សា, ថ្នម”។ បើអ្នកស្រឡាញ់ខ្លួន ចង់ឲ្យរូបនៅមានសម្រស់ យូរយារ, អ្នកត្រូវតែប្រយ័ត្ន “ចំណី”។ ព្រោះហេតុអ្វី? ព្រោះចំណីអាហារនេះហើយ ដែលផ្តល់សុខ-ទុក្ខ ដល់រូបកាយយើង ជាងបុព្វហេតុឯទៀតៗ។ ចំណី អាចធ្វើឲ្យយើងមានកម្លាំង, ឲ្យយើងរស់, ឲ្យយើងរីកចម្រើន, ឲ្យយើងមានពណ៌សម្បុរល្អ, ផ្តល់ប្រាជ្ញាប៉ាធី ។ល។
ក្នុងពេលជាមួយគ្នានេះ, ចំណីអាចឲ្យយើងឈឺ÷ ចុកពោះ, រាក, មួល, ឈឺក្បាល, ពុល, ប្រកាច់, ឈឺក្រពះ, ខូចសួត, ខូចថ្លើម, ព្រឹលភ្នែក, ឈឺធ្មេញ, ខូចសម្ផស្ស, បាត់បង់រូបឆោម, បាត់បង់ប្រាជ្ញា, កោងកាច, ។ល។
ដោយហេតុនេះ, បើអ្នកស្រឡាញ់ខ្លួន តោងប្រយ័ត្នចំណី។ មុននឹងបរិភោគនំចំណីអ្វីមួយ គួរពិចារណា ឬពិនិត្យឲ្យបានយល់ពីគុណសម្បត្តិនៃចំណីនោះសិន។ សុំអានសៀវភៅ ដែលណែនាំ យើងឲ្យយល់ពី “អាហារផ្តល់សុខភាព”។
“បើស្រឡាញ់ស្រី ត្រូវស្ងួនចិត្ត” មិនខុសពីរឿង “ស្ងួនចំណី” នោះទេ។ ព្រះពុទ្ធសម្តែងថា÷ ខន្តី គឺការអត់ធ្មត់ ជាកម្លាំង -អាចនាំមកនូវជ័យជំនះ។ ខន្តី នាំឲ្យបានសុខ ។ល។
បើអ្នកស្រឡាញ់ស្រី, តាមសម្លោកនេះ, អ្នកត្រូវតែមានខន្តី មានអំណត់-មិនខឹងនឹងប្រតិកម្មនានា ដែលកើតមានឡើង ដោយសារសកម្មភាពរបស់អ្នក ទៅលើនាងនោះទេ។ ជាធម្មតា, ស្ត្រី តែងមានការអៀនខ្មាស់ ហើយមិនងាយទទួលនូវការសុំស្នើសេចក្តីស្នេហា ដោយងាយៗនោះទេ។                  ប្រតិកម្មនានា ដែលជួនកាល ប្រកបដោយភាពជូរល្វីងផង អាចនឹងស្រោចមកលើអ្នក ប្រសិនបើអ្នកមិនអាចរក “ទំនាក់ទំនង” ឃើញទេ។
ធម្មជាតិបានតុបតែងចិត្ត និងកាយស្ត្រី ឲ្យមានភាពទន់ភ្លន់, ទឹកចិត្តអាណិត, ខឹងឆាប់រសាយ ហើយស្រឡាញ់វាចាផ្អែម។ បើអ្នកស្រឡាញ់ស្ត្រីណាម្នាក់ អ្នកអាចជួបប្រទះនឹងការឆ្លើយតប ដែលអាចធ្វើឲ្យអ្នកខឹង-តូចចិត្ត-អស់សង្ឃឹម។ តែកុំភ្លេចពាក្យបូរាណប្រដៅថា “ត្រូវស្ងួនចិត្ត” ដែលមានន័យថា ត្រូវកាន់ចិត្ត អត់ធ្មត់ កុំច្រឡោតខឹង ព្រោះតែសម្តីទ្រគោះនោះឲ្យសោះ។ ហើយក្នុងពេលជាមួយគ្នានោះ សុំកុំលះបង់សេចក្តីព្យាយាម ដោយប្រើគ្រប់មធ្យោបាន នោះអ្នកនឹងបាន សម្រេចដូចបំណងនៅគ្រាអវសាន ។
“ចង់បានសួគ៌ ត្រូវកាន់សុចរិត” បាសេចក្តីថា បើអ្នកចង់បានសេចក្តីសុខ សុភមង្គលដល់ខ្លួន និង គ្រួសារ ត្រូវកាន់អំពើសុចរិត ដូចជា៖ រក្សាសីល ៥ ជាដើម ។
“ចង់សម្បូណ៌មិត្រ ត្រូវរកទ្រព្យ” ជាពាក្យងាយយល់។ មនុស្សយើង តែងមាននិន្នាការ ចង់រាប់អ្នកមានបណ្តាស័ក្តិ, ចង់ធ្វើមិត្រជាមួយអ្នកមានសម្បត្តិ ស្តុកស្តម្ភ។ ផ្ទុយទៅវិញ កាលណាជនណាម្នាក់ ធ្លាក់ខ្លួនក្ររហេមរហាមហើយ អ្នកផងមុខជាគេចចេញ មិនហ៊ានទៅជិត ព្រោះគេយល់ថា វាគ្មានប្រយោជន៍អ្វី ដល់គេ ហើយវាអាចឲ្យមានការបង់ខាត ដោយសារការបុលខ្ចី ដែលមិនមានសង្ឃឹម ថាអាចនឹងសងវិញបាន។
ហេតុនេះ បើអ្នកចង់សម្បូណ៌មិត្រ គប្បីខិតខំរកស៊ីធ្វើការ កសាងខ្លួនឲ្យក្លាយទៅជា “អ្នកមាន”, នោះ មិត្រនឹងហូរចូលឯង -មិនបាច់ខំប្រឹករកទេ !

Source: khmerproverb

“ឫស្សីធ្វើក្លាក់ដាក់ឥតថ្នាំង​ គងស្គររគាំងវាយមិនឮ សុរិយាមិនយកជាពន្លឺ ជឿកាន់អំពិលអំពែកសត្វ”

អត្ថាធិប្បាយ

  សម្លោកនេះ មានន័យប្រកបដោយភាពអាថ៌កំបាំង ពិបាកយល់បន្តិច។ គឺជាសម្លោក បញ្ជាក់នូវចរិត-បែបបទ-អាកប្បកិរិយានៃមនុស្សភាគច្រើន នាសម័យសតវត្សទី ១៩ និង សតវត្សទី ២០ ហើយនិងសតវត្សបន្តបន្ទាបទៅអនាគត ។
ពាក្យគន្លឹះសម្រាប់ឲ្យយល់ន័យ របស់សម្លោក មានដូចខាងក្រោមនេះ ៖
– ក្លាក់: ប្រដាប់សម្រាប់ដាក់វែក, សម, ស្លាបព្រា និង ចង្កឹះ ធ្វើពីបំពង់ ឫស្សី ។ កាលពីជំនាន់ដើម ខ្មែរយើងនៅស្រែ ចំការ គេយកបំពង់ឫស្សី ប្រវែងមួយសាច់ មកធ្វើជាក្លាក់ ដោយកាត់ថ្នាំងខាងលើចោល ហើយគេទុកថ្នាំងខាងក្រោម ដើម្បីទ្រវែក, សម-ស្លាបព្រា កុំឲ្យវារុះរបូតចុះក្រោម។ បន្តពីថ្នាំងខាងក្រោម គេទុកចំរៀកឫស្សី, សម្រួចចុង ប្រវែង មួយចំអាម សម្រាប់ស៊កភ្ជាប់ទៅនឹងរបារជញ្ជាំង នៅចង្ក្រានបាយ ជាកន្លែងតម្កល់វែក និង សម-ស្លាបព្រា ។
– គង, ស្គរ, រគាំង : សំដៅទៅលើ “អ្នកចេះដឹង, អ្នកមានវិជ្ជា, អ្នកមានវិចារណញ្ញាណ, អ្នកយល់ខុស-ត្រូវពិតប្រាដក , អ្នកប្រាជ្ញ , អ្នកសច្ច និយម , អ្នកជាតិនិយម”។
– សុរិយា: ព្រះអាទិត្យ។ ក្នុងទីនេះ សំដៅទៅលើ “អ្វីដែលជាពន្លឺពិតប្រាដក, អ្វីដែលជាសាច់ការ ឬ ខ្លឹមសារ, វិជ្ជា, អ្វីៗ ដែលត្រឹមត្រូវ (មិនបន្លំ-មិនឆ្ពិនភ្នែក)”។
– អំពិលអំពែក: សំដៅទៅលើ “មនុស្សបាតផ្សារ, មនុស្សឥតចំណេះ, ពាល, ឃោរឃៅ, មនុស្សប៉ោត, មនុស្សក្អេង, មនុស្សកញ្ជើធ្លុះ, មនុស្ស ឆ្អិនក្បាលស៊ីក្បាល, ឆ្អិនកន្ទុយស៊ីកន្ទុយ, មនុស្សខ្វះសីលធម៌, មនុស្ស ល្មោភអំណាច ។ល។
តាមសម្លោកនេះ, ចាប់ពីសតវត្សទី១៩ មកដល់ឥឡូវ, មានការប្រែប្រួលធំ នៅក្នុងសង្គមមនុស្ស ជាពិសេសក្នុងសង្គមខ្មែរយើងនេះតែម្តង។ គេចេះធ្វើក្លាក់ (ពាក្យឧបមា) ដូចមនុស្សជំនាន់ដើមដែរ ប៉ុន្តែក្លាក់សម័យគេនេះឥតមានថ្នាំង សម្រាប់ទ្រសម-ស្លាបព្រា កុំឲ្យវារុះទៅដី ដូចសម័យមុននោះឡើយ។ ម៉្លោះហើយ ក្លាក់របស់សម័យនេះ កាលណាដាក់អ្វីចូលទៅក៏រុះជ្រុះរបូតទៅដី បាត់បង់ គ្មានសល់អ្វីឡើយ !។
ក្លាក់ គឺជាតួមនុស្ស, ឯថ្នាំង គឺចំណេះចេះដឹងគ្រប់យ៉ាង -ជាវិចារណញ្ញាណ សម្រាប់ទប់ ឬ រក្សាទុកនូវអ្វីៗ ដែលសំខាន់របស់ជីវិតឲ្យបានយូរអង្វែងទៅ ។
មនុស្សអ័ព្ទឥតវិជ្ជា ខ្វះវិចារណញ្ញាណ ខ្វះប្រាជ្ញា សម្រាប់ពិចារណាទៅលើហេតុផល ដែលនឹងអាចកើតមានឡើង ពីអំពើដែខ្លួនធ្វើ រួចឡើងធ្វើជា “អ្នកដឹកនាំប្រទេស”… តើដឹកនាំបែបណា? សំដៅទៅទិសណា? តើអាចប្រឈមជាមួយអ្នកជិតខាង ដែលតែងមានគំនិតកេងយកប្រយោជន៏ ជញ្ជក់ឈាមពីយើង បានដែរឬទេ? ។
“គង-ស្គរ-រគាំង វាយលែងឮ” មានន័យថា អ្នកចេះដឹងទាំងប៉ុន្មាន លែងមានតម្លៃ… គ្មានអ្នកណាស្តាប់… គ្មានអ្នកណាគោរព… គេលែងជឿ… គេយកទៅទុកមួយដុំ មិនឲ្យធ្វើសកម្មភាពអ្វីទាំងអស់។ ក្នុងពេលជាមួយគ្នានេះ, ពួក “អំពិលអំពែក” ក៏ឡើងសោយរាជ្យ កកូរកកាយ លក់ទ្រព្យសម្បត្តិជាតិ ចែកលុយគ្នាចាយ ដល់នូវក្តីហីនហោចខ្លោចផ្សា រលំរលាយ កើតមានចោរកម្ម និង ទុរភិក្ស ពេញនគរ, មនុស្សអស់សីលធម៌, ម្នាក់ៗត្រដររស់ លែងខ្វល់ពីរឿងខុស-ត្រូវ ឬ គុណទោស ត្រូវតាមពាក្យរបស់អ្នកប្រាជ្ញ ដែលចែងថា :
“ផ្គរលាន់ឯបូណ៌សូរកណ្តុកអ្នកតាចាស់ស្រុកឱបដៃយំកំពិសឡើងពងលើកំពូលភ្នំក្អែកសសម្ងំក្នុងគុម្ភត្រែង”

Source: khmerproverb

“បើស្អប់ កុំឲ្យបាញ់ ស្រឡាញ់ កុំឲ្យខ្ចី”

អត្ថាធិប្បាយ

ពាក្យនេះ អ្នកណាក៏ធ្លាប់ឮដែរ, ហើយអ្នកណា ក៏មានរឿងដែលបណ្តាលមកពី “ស្អប់ ហើយនិង ខ្ចីបុល” នេះដែរ ។
បើស្អប់ កុំឲ្យបាញ់ តើមានន័យយ៉ាងណា?
ពាក្យ “កុំឲ្យបាញ់” មិនមែនបាញ់នឹងគ្រាប់កាំភ្លើងនោះទេ គឺហាមមិនឲ្យ៖ ដើរនិយាយដើម, បង្អាប់បន្តុះ, មួលបង្កាច់, ប្រើសម្តីមិនល្អ ទៅលើមនុស្សដែលខ្លួនស្អប់នោះ។ ការស្អប់ និង ស្រឡាញ់ គឺជារឿងមួយ ដែលមិនអាចឃាត់ មិនឲ្យកើតមានបានទេ។ យើងមិនចូលចិត្តមនុស្សនេះ ហើយចូលចិត្ត អ្នកខាងនោះ, គឺជារឿងធម្មតារបស់មនុស្សលោក។ តែការសំខាន់ ដែលយើងម្នាក់ៗត្រូវតែចងចាំ ទៅតាមបណ្តាំដូនតាយើងនៅត្រង់ចំណុចថា បើបានថាស្អប់អ្នកណាម្នាក់ហើយសុំ”កុំបាញ់”អ្នកនោះឲ្យសោះ។ ព្រោះថា បើធ្វើយ៉ាងនេះ គឺមានន័យថា យើងពង្រីកសំអប់នោះឲ្យកាន់តែធំឡើង រហូតដល់ពេលមួយសម្អប់ នោះ នឹងផ្ទុះដូចគ្រាប់បែក អាចបណ្តាលឲ្យមានការស្លាប់-រស់ ដល់អ្នកណាម្នាក់មិនខាន ។
តើយើងគួរធ្វើយ៉ាងណា?
ចម្លើយយ៉ាងខ្លី: បើបានជាស្អប់ហើយ សុំកុំដើរបរិហារកេរ្តិ៍គេឲ្យសោះ, សុំបិទមាត់ឲ្យជិត, កុំមានវាចាអាក្រក់ (និយាយដើម) ពីមនុស្សនោះ ប្រាប់មនុស្សម្នាក់ទៀត ដើម្បីឲ្យគេជួយស្អប់ ។
– “ស្រឡាញ់ កុំឲ្យខ្ចី” មានន័យថា ការខ្ចីបុលរវាងមិត្រភ័ក្តិច្រើន នាំបណ្តាលឲ្យក្លាយទៅជាសត្រូវនឹងគ្នា ព្រោះអ្នកខ្ចី មិនគោរពពាក្យសន្យារបស់ខ្លួន។ មនុស្សច្រើនណាស់ តែងសន្យា “សុំខ្ចីតែ ៣ថ្ងៃទេ ខ្ញុំយកមកសងវិញហើយ”។ លុះដល់ ៣ ថ្ងៃកន្លងផុតទៅ ម្ចាស់បំណុល ឥតបានទទួលអ្វីទាំងអស់-បាត់ឈឹង គ្មានឮអ្វីសោះ។ ក្នុងចិត្ត ចាប់កើត មន្ទិលសង្ស័យ៖ យី, យ៉ាងម៉េចឯចេះ?។ មួយអាទិត្យកន្លងផុតទៅ… រួចចូលអាទិត្យទី ២… អាទិត្យទី ៣ នៅតែឈឹង… អត់ទ្រាំ មិនបាន, ម្ចាស់បំណុលក៏សួរ៖ “យ៉ាងណាទៅហើយរឿងប្រាក់ ៣ ថ្ងៃនោះ?”។
កាលណាមានសំនួរ, អ្នកខ្ចីភាគច្រើន បែរជាខឹង ដោយចោទប្រកាន់ថា គេមើលងាយខ្លួន ។ល។ មិត្រភាព ក៏ចាប់ស្រាំ ឬ បាក់បែកត្រឹមចំណុចនេះ ។
ការខ្ចីបុល នៅពេលខ្វះខាត ជារឿងធម្មតាសម្រាប់មនុស្សភាគច្រើន។ ការប្របាន់ខ្ជាប់ នូវពាក្យសន្យា ជារឿងលំបាកសម្រាប់មនុស្សភាគច្រើន។ គប្បីចាំ ថាភាពទៀងត្រង់ នាំឲ្យយើងរស់បានយូរ ជាងការភូតកុហក, ជាពិសេស ការភូត កុហកមិត្រសម្លាញ់ ដែលមានសុឆន្ទះចំពោះខ្លួន គឺជាការបិទផ្លូវ សម្រាប់នាំទៅរក សុខ។

Source: khmerproverb

“ប្រាជ្ញ មិនស្មើប្របបាក់ស្លឹកត្រចៀកខ្លបមិនស្មើអាឡេមឡឺម”

អត្ថាធិប្បាយ

សម្លោកនេះ ពោលសំដៅទៅលើរឿង “ផ្គាប់ចៅហ្វាយ” ដើម្បីឲ្យចៅហ្វាយ “ពេញចិត្ត” ជាងគេ។
មនុស្សពីរនាក់ នៅធ្វើការក្រោមបញ្ជាចៅហ្វាយម្នាក់។ អ្នកទីមួយ ជាអ្នកប្រាជ្ញ (អ្នកចេះដឹង)។ គាត់ជាមនុស្សសាច់ការ, ស្មោះត្រង់, ខុស-ថាខុស, ត្រូវ-ថាត្រូវ, ហ្មត់ចត់។ មនុស្សទីពីរ គ្មានការចេះដឹងអ្វីទេ, ចៅហ្វាយបញ្ជាយ៉ាងណា ធ្វើយ៉ាងនេះ, ស្របរហូត, ប្របរហូត គ្រប់ពេលវេលា គ្មានដែលជំទាស់ ម្តងណាឡើយ។
តាមសម្លោកនេះ, មនុស្សដែលចៅហ្វាយពេញចិត្តជាង គឺមនុស្សទីពីរនេះឯង, មិនមែនមនុស្សដែលមានចំណេះជ្រៅជ្រះនោះទេ ! ។ នេះជារឿងមនុស្សលោកទូទៅទាំងអស់ ។ ដោយហេតុនេះហើយ បានជាមានមនុស្សច្រើនណាស់ ដែលជួនកាលមិនទាំងចេះអានអក្សរផង រួចឡើងធ្វើជានាយក ត្រួតលើអ្នកចេះ ច្រងេងច្រងាង បាយបិណ្ឌ ជាបាយបាត្រ, លើជាក្រោម, ដល់នូវក្តីមហន្តរាយ ទូទាំងនគរ។
“បាក់ស្លឹកត្រចៀកខ្លប មិនស្មើអាឡេមឡឺម,” គឺជារឿងមនុស្ស ២ នាក់ ទៀត ដែលនៅក្រោមបញ្ជាចៅហ្វាយតែមួយ ដូចរឿងខាងលើដែរ។ មនុស្សទី ១ ជាអ្នកគោរពចៅហ្វាយ ត្រង់ជើងភ្លឹង, មិនហ៊ានលេងសើច លូកល ជាមួយ ចៅហ្វាយម្តងណាឡើយ។ ឯអ្នកទី ២ ជាមនុស្សឡេមឡឺម, ក្រមាច់ក្រមឺម, កំប្លែង , បញ្ចុកបន្ស៊ីចៅហ្វាយ, ទិញនំនែក ជូនចៅហ្វាយ រហូតដល់ពេលខ្លះ រកស្រីមកជូន ចៅហ្វាយទៀត ! ។
រវាងមនុស្សទាំង ២ ប្រភេទនេះ, “អាឡេមឡឺម” ត្រូវបានទទួលការពេញចិត្តពីចៅហ្វាយ ជាងអាម្នាក់ទៀត ដែលបាក់ស្លឹកត្រចៀកខ្លបនោះឯង ។

Source: khmerproverb

“ផ្ទះណាឥតក្មេង ផ្ទះនោះស្ងាត់ដែនដែលឥតក្សត្រ សូន្យអាជ្ញាមាត់ឥតវិជ្ជា សូន្យចរិយាទុគ៌តទ្រព្យា សូន្យទាំងអស់”

អត្ថាធិប្បាយ

ពាក្យថា សូន្យ មានន័យថា “ខ្វះ, គ្មាន, ឥត” ។ តាមធម្មតា, ផ្ទះ ដែលមាន តែមនុស្សចាស់ៗរស់នៅ គ្មានក្មេងម្នាក់សោះ ផ្ទះនោះ មុខជាស្ងាត់ជ្រងំមិនខាន។ យ៉ាងណាមិញ, ប្រទេស (ដែន) ដែលគ្មានស្តេច ឬ ប្រធានាធិបតីនៅគ្រប់គ្រងទេ មុខជា “សូន្យអាជ្ញា” គឺថា គ្មានច្បាប់ទម្លាប់, គ្មាននរគបាលសម្រាប់រក្សារបៀបរៀបរយ គ្មានសន្តិសុខ អ្វីទាំងអស់ ។
– ” មាត់ឥតវិជ្ជា ” គឺមនុស្ស ដែលគ្មានចំណេះអ្វីសោះក្នុងខ្លួន មុខជាអង្គុយ ចំហមាត់ ចាំតែស្តាប់គេ , គ្មានអ្វីយកមកជជែកលេងជាមួយគេបានទេ ។
– “ទុគ៌តទ្រព្យា សូន្យទាំងអស់” មានន័យថា បើគ្មានទ្រព្យធនអ្វីសោះ (ក្រ) នោះប្រាកដសូន្យគ្រប់ផ្លូវមិនខាន ។

Source: khmerproverb

“ស្រឡាញ់ពេញប្រាស ស្អប់ជំពប់លើ”

អត្ថាធិប្បាយ

មនុស្សរាល់រូប តែងជួប្រទះរឿងនេះញឹកញាប់ ដោយមិនដឹងមកពីបុព្វហេតុអ្វី។ អ្វីក៏ដោយ ដែលយើងចូលចិត្ត ឬ ស្រឡាញ់ (មនុស្ស-សត្វ-វត្ថុ), យើងមិនងាយ បានជួប្រទះនឹងវត្ថុទាំងនោះទេ។ ឧទាហរណ៏៖ បុរស ឬ ស្ត្រី ដែលយើងសែនស្រឡាញ់ ចង់បានមកធ្វើជាគូជីវិត ច្រើនតែមិនបានសម្រេចដូចបំណង, ហើយវាបែរជាទៅជួបជាមួយមនុស្សផ្សេងទៀត ដែលមិនបានព្រាងទុកជាមុនសោះ។ ក្នុងបណ្តាកូន ឬ មិត្រភ័ក្តិទាំងអស់ កូនដែលយើងស្រឡាញ់ជាងគេ និងមិត្រដែលយើងស្និទ្ធស្នាលជាងគេ ច្រើនតែព្រាត់ប្រាស ដោយហេតុផលណាមួយ។ យើងស្អប់ “ក្រ”, តែម្នាក់ៗ ពិបាកគេចឲ្យផុតពន់ពេកណាស់ ។ យើងស្អប់ “ជង្ងឺ” តែគ្មានអ្នកណាម្នាក់ គេចផុតសោះឡើយ ។
ពាក្យបូរាណមួយទៀត តែងនិយាយថា ” ស្អប់អាចម៍ មុខជាដើរ ជាន់អាចម៍ ” ។

Source: khmerproverb

“ស្លៀកស្បង់មិនកោរសក់ ឆ្លុះកញ្ចក់ធ្មេចនេត្រា យល់សេះថាជាលា យល់គជាថាកណ្តុរ”

អត្ថាធិប្បាយ

– ស្បង់ : សំពត់ដែលព្រះសង្ឃស្លៀក ដើម្បីបិទបាំងកេរ្តិ៍ខ្មាស់
– នេត្រា : ភ្នែក
– លា : សត្វលា , ស្រដៀងសេះ តែតូចជាង
– គជា (អានថា គុច-ជា) : ដំរី
សម្លោកនេះ និយាយពីចរិតរបស់មុស្ស នាសតវត្សទី ១៩ និងទី ២០ ហើយ និងសតវត្សបន្តបន្ទាប់ទៅមុខ ។
តាមទម្លាប់ ឬ ប្រពៃណី ដែលមានមកពីបូរាណ – ជាប្រពៃណីត្រឹមត្រូវនោះ – បើអ្នកណាម្នាក់ ស្លៀកស្បង់ (ទៅបួស) គេត្រូវតែកោរសក់ចេញ ទើបពេញលក្ខណ៍ជាអ្នកបួស ។
“កោរសក់” ក្នុងទីនេះ មិនត្រឹមតែមានន័យថា “កោរសក់ក្បាល” ចេញនោះទេ, គឺមានន័យវែងឆ្ងាយជាងនេះទៅទៀត៖
– លះបង់នូវតណ្ហាទាំង ៤ គឺ – រាគៈ -លោភៈ -ទោសៈ -និងមោហៈ
– លាចាកជីវិតលោកិយ ទៅកាន់ឧត្តមភេទ ជាអ្នកដឹកនាំគ្រហស្ថឲ្យកាន់សីល ដើម្បីទទួលនូវភាពសុខសាន្ត ក្នុងសង្គម ។
នេះជារឿងដើម នៃអ្នកបួស ដែលត្រឹមត្រូវ តាមវិន័យនៃព្រះពុទ្ធសាសនា។ លុះមកដល់សម័យបច្ចុប្បន្ននេះ មនុស្សភាគច្រើនដែលទៅស្លៀកស្បង់នោះ ធ្វើផ្ទុយ ពីវិន័យ ឬ ច្បាប់ដើមរបស់ព្រះពុទ្ធ។ គេស្លៀកស្បង់ ដើម្បីបំភ័ន្តភ្នែក ទាក់ទាញយក លាភសក្ការៈ ពីពុទ្ធសាសនិកដែលល្ងង់ខ្លៅ មិនយល់ថា តើ “បួសនោះ ប្រាកដជា បួសមែនទេន , ឬមួយក៏បួសតែសំបកក្រៅ មិនព្រមកោរសក់ឲ្យស្អាតផងសោះ?” ។
– ឆ្លុះកញ្ចក់ ធ្មេចនេត្រា: មានន័យដូចគ្នានឹងពាក្យខាងលើ, គឺថា ជាពាក្យឧបមា។ យើងឆ្លុះកញ្ចក់ មើលមុខខ្លួនយើង ក្រែងមានប្រឡាក់អ្វីមួយ-មិនស្អាត ។ តែបើពេលឆ្លុះនោះ បែរជាបិទភ្នែកទៅវិញ តើអាចមើលឃើញ មុខបែបណាឬទេ?
អត្ថន័យពេញលេញ នៃពាក្យនេះ គេចង់និយាយថា សម័យនេះ មានមនុស្សមួយចំនួនធំ មិនព្រមយល់ថា តើខ្លួនជាជនថ្នាក់ណា? ជាមនុស្សដែលអ្នកផងស្រឡាញ់រាប់អាន? ជាមនុស្សកំរោលឃោរឃៅ? ជាអ្នកចេះ? ជាអ្នកល្ងង់? ។ល។ គេតាំងខ្លួនជាអ្នកចេះ -ជាអ្នកដឹកនាំ… ហើយទីបំផុតបានទទួលនូវមហន្តរាយដល់ប្រទេស និង ប្រជារាស្ត្រ វេទនាខ្លោចផ្សា ព្រោះតែ “ល្ងង់” ហើយមិនព្រមទទួលថា ល្ងង់… មិនព្រមបើកភ្នែក មើលមុខខ្លួននៅក្នុងកញ្ចក់ ។
– “យល់សេះ ថាជាលា”: ជាសម្តីបញ្ជាក់នូវទិដ្ឋិរបស់មនុស្សបច្ចុប្បន្ន ដែលមានភាពច្របូកច្របល់ វិលវល់ក្នុងចិត្តលែងស្គាល់ខុស-ត្រូវ, ល្អ- អាក្រក់, ស-ខ្មៅ អស់រលីងហើយ, លែងស្គាល់ម៉ែ-ឪ, លែងស្គាល់គ្រូ-បា-អាចារ្យ , ឆ្អិនក្បាល ស៊ីក្បាល ឆ្អិនកន្ទុយ ស៊ីកន្ទុយ ។ល។
– ” យល់គជា ថាកណ្តុ ” មានន័យដូចពាក្យខាងលើ, គឺថាមនុស្សឥលូវ មានការយល់ច្រឡំធំណាស់, មើលឃើញដំរី ហើយយល់ថា មិនមែនដំរីទេ, គឺជាសត្វកណ្តុរទៅវិញ។ យ៉ាងណាមិញ, ដូចជាគ្រាបច្ចុប្បន្ននេះ មនុស្សដែលគ្មានវិជ្ជា ឬ មានបន្តិចបន្តួច ច្រើនជាមនុស្សអួតអាង -លោតហក់ -វាយឫក ធ្វើហាក់ខ្លួនទើបនឹងប្រឡងចេញពីសាលាជាន់ខ្ពស់ណាមួយ តែតាមពិត គឺជាមនុស្ស “ប៉ោត” សុទ្ធសាធ។ មនុស្សធុននេះ អាចទាក់ទាញអ្នកឯទៀត ឲ្យយល់ច្រឡំថាជា “អ្នកចេះ” រួចត្រូវគេលើក តម្កើង ដោយជឿទៅលើភាពក្អេងក្អាងនោះ។
ចំណែកអ្នកចេះដឹងពិតប្រាកដ ច្រើនជាមនុស្សសុភាពរាបសា មិនចេះអួតអាង, មិនចេះព្រោកប្រាជ្ញបែកពពុះមាត់ គ្មានខ្លឹមសារអ្វីសោះនោះទេ។ អាកប្បកិរិយានេះ នាំមនុស្សភាគច្រើន យល់ច្រឡំថាជាមនុស្ស “គ្មានដឹងអ្វីសោះ” រួចហើយ គេទុកមនុស្សនេះ ដែលជាមនុស្ស “គជា” ពិតៗ ថាជាកណ្តុរទៅវិញ! ។

Source: khmerproverb

គេ​មិន​ហៅ ទៅ​មិន​គួរ គេ​មិន​សួរ ឆ្លើយ​មិន​សម

និយមន័យៈ ត្រូវ​ស្គាល់​កាល​គួរ និង​កាល​មិន​គួរ ។

អត្ថាធិប្បាយ

តាម​ទម្លាប់​នៅ​ក្នុង​សហគមន៍​ខ្មែរ កាលណា​មាន​ប្រារព្ធ​ធ្វើ​ពិធី​អ្វី​មួយ ​ដូចជា ជប់លៀង រាត្រី​សមោសរ អាពាហ៍​ពិពាហ៍ ឬ បុណ្យ​ទាន​ផ្សេងៗ ។ ម្ចាស់​កម្មវិធី​តែង​អញ្ជើញ​ញាតិ​មិត្ត​ជិត​ឆ្ងាយ​មក​ចូល​រួម​ជា​កិត្តិយស រៀរ​លែង​តែ​បុណ្យ​សព​មួយ​ចេញ ។ ចំណែក​អ្នក​ដែល​គេ​មិន​បាន​អញ្ជើញ ដោយ​ហេតុ​គេ​ភ្លេច ឬ​រក​មិន​ជួប ឬ​ក៏​នៅ​ឆ្ងាយ គេ​មិន​គួរ​ទៅ​ទេ ទោះ​ជា​បង​ប្អូន​បង្កើត​ក៏​ដោយ ។
នៅ​ក្នុង​វង់​សន្ទនា តែ​មាន​អ្នក​តាំង​សំណួរ និង​តម្រូវ​ឲ្យ​មាន​អ្នក​ឆ្លើយ ។ ក្នុង​ករណី​នេះ អ្នក​ដែល​គេ​មិន​សួរ មិន​គួរ​គប្បី​ឆ្លើយ​ទេ ។ ព្រោះ​អ្នក​សួរ​គេ​ចុច​ចំ​អ្នកណា​ឲ្យ​ឆ្លើយ គឺ​គេ​ចង់​បាន​គំនិត​យោបល់​ពី​អ្នក​នោះ ។ ឯ​អ្នកក្រៅ​ពី​នោះ បើ​ខំ​ប្រឹង​ឆ្លើយ​គេ​អាច​បដិសេធ​ចម្លើយ​នោះ​នាំ​ឲ្យ​ខ្មាស​គេ ។

ដោយឈូកខ្មែរ

Source: khmerproverb

គ្នា​ច្រើន​អន្សម​ខ្លោច គ្នា​ដូច​ស្រមោច​អន្សម​ឆៅ

និយមន័យៈ ទង្វើ​មិន​ចេះ​ប្រមាណ និង​ទង្វើ​ប្រចាំ​គ្នា ។

អត្ថាធិប្បាយ

គ្នា​ច្រើន​ក្នុង​ពេល​នេះ លោក​សំដៅ​យក​ចំនួន​ប្រមាណ​៤‑៥​នាក់​ប៉ុណ្ណោះ ។ អន្សម​មួយ​ឆ្នាំង អ្នក​ស្ងោរ​៤‑៥​នាក់ ម្នាក់​ដាក់​អុស​ម្ដង ម្នាក់​ទៀត​ថែម​អុស​ម្ដង ដោយ​ឥត​ចេះ​ប្រមាណ​គ្នា រួច​ដុត​ភ្លើង​ស្ងោរ​គ្រប់​តែ​គ្នា​ទៅ អន្សម​ក៏​ខ្លោច​អស់ ទទួល​ទាន​មិន​កើត ។
ឯ​គ្នា​ដូច​ស្រមោច គឺ​គ្នា​ច្រើន​ពេក ។ កាលណា​គ្នា​ច្រើន​យ៉ាង​នេះ រមែង​តែង​ប្រចាំ​គ្នា ម្នាក់​ប្រចាំ​ម្នាក់ ម្នាក់​ប្រចាំ​ម្នាក់ ភ្លើង​ក៏​រលត់​អស់​ទៅ ។ អន្សម​ក៏​ឆៅ ទទួល​ទាន​មិន​កើត​ដូច​គ្នា ។

អត្ថប្បដិរូប

នៅ​ក្នុង​ករណី​ពិភាក្សា​គ្នា​ពី​បញ្ហា​អ្វី​មួយ បើ​មាន​គ្នា​៤‑៥​នាក់ ពុំ​ងាយ​មូល​មតិ​គ្នា​ទេ ។ ម្នាក់​យល់​ថា​យ៉ាង​នេះ ម្នាក់​ទៀត​យល់​ថា​យ៉ាង​នោះ យោបល់​ចេះ​តែ​ខ្វែង​គ្នា​រហូត ។ ម្នាក់ៗ​ចេះ​តែ​យល់​ថា​យោបល់​ខ្លួន​ត្រូវ​ជាង ប្រសើរ​ជាង ល្អ​ជាង ។ ម្ល៉ោះ​ហើយ​គេ​មិន​ព្រម​សម្រប​សម្រួល​គ្នា​ទេ ។ ដូច្នេះ កិច្ចការ​ក៏​មិន​បាន​លេច​ចេញ​ជា​ផ្លែផ្កា​អ្វី​ឲ្យ​ប្រាកដ​ឡើយ ។
ម្យ៉ាងទៀត បើ​មាន​គ្នា​ច្រើន​ដូច​ស្រមោច ការងារ​រឹត​តែ​រយីក​រយាក​ខ្លាំង​ណាស់​ទៅ​ទៀត ។ ព្រោះ​ម្នាក់​មើល​បំណាំ​ម្នាក់ ម្នាក់​ទៀត​មើល​បំណាំ​ម្នាក់​ទៀត ។ មើល​ចុះ មើល​ឡើង កិច្ចការ​ត្រូវ​ទុក​ចោល​កណ្ដាល​ផ្លូវ ។ ដូច្នេះ កិច្ចការ​ក៏​មិន​បាន​លេច​ចេញ​ជា​ផ្លែផ្កា​អ្វី​ប្រាកដ​ឡើយ ។ ករណី​មិន​ចេះ​ប្រមាណ​ក្នុង​ការងារ ប្រចាំ​គ្នា និង​មើល​បំណាំ​គ្នា គេ​គ្មាន​បាន​ទទួល​លទ្ធផល​អ្វី​ដូច​គ្នា ។

ដោយឈូកខ្មែរ
Source: khmerproverb

គោ​ដំបៅ​ខ្នង ក្អែក​ហើរ​រំលង រំសាយ​កន្ទុយ

និយមន័យៈ អ្នក​មាន​ចំណុច​ខ្សោយ តែង​រសើប​នឹង​សម្ដី​គេ ។

អត្ថាធិប្បាយ

អត្ថានុរូប

គោ​ដែល​មាន​ដំបៅ​លើ​ខ្នង កាល​ណា​ឃើញ​ក្អែក​ហើរ​រំលង​ពី​លើ តែង​លើក​កន្ទុយ​គ្រវាស​ចុះ​ឡើង​ពី​លើ​ខ្នង ដើម្បី​ការពារ​ខ្លួន ដោយ​ខ្លាច​ក្អែក​ចុះ​ចឹក​ដំបៅ ។ តែ​តាម​ពិត ក្អែក​ឥត​ដឹង​អ្វី​ពី​គោ​ទេ គឺ​វា​ហើរ​តាម​ធម្មតា​របស់​វា ។

អត្ថប្បដិរូប

មនុស្ស​មាន​ចំណុច​ខ្សោយ ដូចជា ធ្លាប់​ប្រព្រឹត្ត​អំពើ​អាក្រក់ មាន​លួច ប្លន់​គេ​ជាដើម ។ កាលណា​ឮ​គេ​និយាយ​ពី​ចោរកម្ម​កើត​នៅ​ទីណា មនុស្ស​នោះ​តែង​តែ​ផ្អើលៗ រសើប​គូទ​នៅ​ពុំ​សុខ​ទេ ។ ព្រោះ​អារម្មណ៍​គេ​ចេះ​តែ​នឹក​បារម្ភ​ខ្លាច​គេ​និយាយ​ដៀមដាម​ឲ្យ​ខ្លួន ជួនកាល​ដោយ​រអៀស​ខ្លួន​ខ្លាំង​ពេក ក៏​ក្រោក​ដើរ​ចេញ​បាត់​ទៅ ។ ជួន​គេ​មិន​អាច​ដើរ​ចេញ​បាន ក៏​ខំ​នឹក​រក​មធ្យោបាយ​ផ្សេងៗ​ដើម្បី​និយាយ​ការពារ​ខ្លួន ។ តែ​តាម​ពិត​អ្នក​និយាយ​គឺ​និយាយ​ដោយ​ត្រង់​ទេ ។

ដោយឈូកខ្មែរ

Source: khmerproverb

គោ​លឿន​សឹក​ក ស្រី​ល្អ​សឹក​គូទ

និយមន័យៈ អ្វី​ដែល​គេ​ត្រូវការ​ញឹកញាប់ តែ​តែ​សឹក​រេចរឹល ។

អត្ថាធិប្បាយ

គោ​លឿន​សឹក​ក

កាល​ណា​គេ​ឃើញ​ក​គោ​ណា​សឹក​ក្រិន គេ​ដឹង​ថា គោ​នោះ​លឿន ដោយសារ​គេ​ទឹម​វា​ញឹក​ញាប់ ទើប​ក​វា​ឡើង​ក្រិន​អស់ ។

ស្រី​ល្អ​សឹក​គូទ

ការ​ពិត​ហើយ ស្រី​ណា​ដែល​មាន​រូប​សម្ផស្ស​ឆោម​លោម​ពណ៌​ល្អ​ស្អាត គឺ​ជា​ប្រាថ្នា​របស់​ផង​ទាំង​ឡាយ ។ ជាពិសេស​ចំពោះ​បុរស​អភិជន ។
ដោយសារ​រូប​សម្ផស្ស​ស្រស់​ស្អាត​ក៏​ជា​គ្រោះ​ថ្នាក់​មួយ​ដែរ ។ ព្រោះ​អ្នក​ដែល​មាន​លទ្ធភាព គេ​ហ៊ាន​ចំណាយ​ធនធាន​ដើម្បី​រូប​នាង ។ កាល​បើ​ចៀស​មិន​ផុត នាង​ក៏​ធ្លាក់​ក្នុង​អន្ទាក់​ប្រាក់ ។ រួច​ពី​អន្ទាក់​មួយ​ចូល​ទៅ​អន្ទាក់​មួយ​ទៀត​ជា​បន្ត​បន្ទាប់​គ្នា ។
អ្វី​ក៏​ដោយ កាលណា​គេ​ត្រូវការ​ប្រើប្រាស់​ច្រើន រមែង​តែងតែ​សឹក​រេច​រឹល ត្រង់​នេះ​ត្រង់​នោះ​ជា​មិន​ខាន ។ នេះ​ជា​បំណង​របស់​ន័យ​ដើម​សុភាសិត ។ ឥឡូវ​នេះ ដើម្បី​កុំ​ឲ្យ​អាក្រក់​ស្ដាប់​ពេក គេ​ប្រែ​សេចក្ដី​ថា «សឹក​គូទ​សំពត់» ទៅ​វិញ ។

ដោយឈូកខ្មែរ
Source: khmerproverb

គោ​មួយ​ក៏​យប់ គោ​ដប់​ក៏​យប់

និយមន័យៈ ការ​រក​ភាព​រីកចម្រើន​ក្នុង​ពេល​តែ​មួយ ។

អត្ថាធិប្បាយ

អត្ថានុរូប

អ្នក​គង្វាល​ម្នាក់​ឃ្វាល​គោ​១​ក្បាល​តាំង​ពី​ព្រឹក​ដល់​ល្ងាច ។ ប្រសិន​បើ​គេ​ឃ្វាល​គោ​១០​ក្បាល ក៏​តាំង​ពី​ព្រឹក​ដល់​ល្ងាច​ដូច​គ្នា ។ ដូច្នេះ​គេ​គួរ​តែ​ឃ្វាល​គោ​១០​ក្បាល​តែ​ម្ដង​ទៅ​វា​បាន​ចំណេញ​ច្រើន​ជាង ព្រោះ​គោ​១​ក៏​យប់ គោ​១០​ក៏​យប់​ដែរ ។

អត្ថប្បដិរូប

មុខ​របរ​រក​ស៊ី បើ​គេ​លក់​របស់​១​មុខ​បាន​ក្នុង​មួយ​ថ្ងៃ គេ​គួរ​តែ​លក់​ឲ្យ​បាន​១០​មុខ ព្រោះ​បាន​ផល​ចំណេញ​ច្រើន​ជាង​មួយ​មុខ ដោយ​ប្រើ​ពេល​តែ​មួយ​ថ្ងៃ​ដូច​គ្នា ។ ឧទាហរណ៍ ៖

អ្នកលក់​ផ្លែឈើ​ម្នាក់ អង្គុយ​លក់​ផ្លែក្រូច​មួយ​កញ្ជើ​តាំង​ពី​ព្រឹក​ដល់​ល្ងាច ។ ដូច្នេះ គេ​គួរ​លក់​ផ្លែ​ទៀប ល្មុត ល្ហុង ។ល។ ឲ្យ​បាន​១០​មុខ​ទៀត ។
អ្នកលក់​គ្រឿង​ទេស​ម្នាក់ លក់​ឥវ៉ាន់​ច្រើន​មុខ ។ គេ​ចំណេញ​មួយ​មុខ​បន្តិច​មែន តែ​ច្រើន​មុខ​ទៅ​គេ​បាន​ចំណេញ​ច្រើន ។

ដោយឈូកខ្មែរ

Source: khmerproverb

គ្មាន​ទីណា​ប្រសើរ​ជាង​ផ្ទះ​យើង​ទេ

និយមន័យៈ អ្វី​ដែល​ជា​កម្មសិទ្ធ​របស់​យើង​ប្រសើរ​ជាង​របស់​គេ ។

អត្ថាធិប្បាយ

ប្រាសាទ វិមាន ភូមិគ្រឹះ ដ៏​ស្កឹមស្កៃ ជា​កម្មសិទ្ធ​របស់​គេ​ក៏​នៅ​តែ​ចាញ់​ខ្ទម​កំព្រួក​របស់​យើង​ដែរ ។ ព្រោះ​វិមាន​អស់​ទាំង​នោះ យើង​មិន​អាច​ទៅ​ស្នាក់​នៅ ឬ​ទៅ​ជ្រក​ភ្លៀង​ម្ដងម្កាល​បាន​ទេ ។
ម្យ៉ាងទៀត បើ​មាន​បង​ប្អូន​ជា​គហបតី ហៅ​យើង​ឲ្យ​ទៅ​នៅ​លេង​បួន​ដប់​ថ្ងៃ ។ គេ​ផ្គត់​ផ្គង់​បាយ​ទឹក​គ្មាន​ឲ្យ​ខ្វះ​អ្វី ។ យើង​មិន​អាច​នៅ​ឲ្យ​គ្រប់​ដប់​ថ្ងៃ​បាន​ដែរ ។ ផ្ទះ​គេ​ស្អាត​ឥត​ខ្ចោះ ប៉ុន្តែ​បើ​យើង​នៅ​យូរ យើង​រឹត​តែ​ធុញ​ថប់​ក្នុង​អារម្មណ៍​ខ្លាំង​ជានិច្ច​ដែរ ។ ព្រោះ​ផ្ទះ​គេ​មិន​មែន​ជា​ផ្ទះ​របស់​យើង​ទេ ។ ផ្ទះ​គេ​ស្អាត​ពេក ឥវ៉ាន់​ប្រើប្រាស់​ទំនើប​ទាន់​សម័យ តែ​យើង​មិន​ហ៊ាន​កាន់ ឬ​ប៉ះពាល់​ឲ្យ​ពេញ​ដៃ​ជើង​ឡើយ ។
ដូច្នេះ ទីកន្លែង​ណា​ឲ្យ​តែ​របស់​គេ ទោះបី​ជា​ល្អ​ប្រណីត​យ៉ាង​ណា​ក៏​ដោយ ក៏​នៅ​តែ​មិន​ប្រសើរ​ជាង​ខ្ទម​កំព្រួក​របស់​យើង​ដែរ ។ ព្រោះ​ខ្ទម​របស់​យើង ទោះ​យើង​ចង់​ដេក ដើរ ឈរ អង្គុយ គ្រប់​ឥរិយាបថ ក៏​គ្មាន​ខ្លាច​ក្រែង​ចិត្ត​អ្នកណា គឺ​មាន​សេរីភាព​ពេញ​បរិបូណ៌ ។ ត្រង់​ការ​មាន​សេរីភាព​ពេញ​លេញ និង​គ្មាន​ខ្លាច​អ្នកណា ហ្នឹង​ហើយ​ជា​សុភមង្គល​របស់​យើង ដែល​លោក​ហៅ​ថា «គ្មាន​ទីណា​ប្រសើរ​ជាង​ផ្ទះ​យើង​ទេ» ។
ដោយឈូកខ្មែរ
Source: khmerproverb

គ្រូ​ទាយ ម្ដាយ​ថា

និយមន័យៈ ទំនាយ​គ្រូ និង​តំហា​របស់​អ្នក​ម្ដាយ​មាន​ភាព​ប្រាកដ​និយម ។

អត្ថាធិប្បាយ

គ្រូ​ទាយ

គ្រូ ​នៅ​ទី​នេះ លោក​សំដៅ​យក​គ្រូ​បង្រៀន​អក្សរ លេខ នព្វន្ត ។ មិន​មែន​គ្រូ​ទស្សន៍​ទាយ​ជោគ​ជតា​រាសី​ទេ ។
គ្រូ​បង្រៀន​តែង​ស្គាល់​ច្បាស់​នូវ​អត្តចរិត​សិស្ស តាម​រយៈ​សកម្មភាព​សិក្សា​របស់​សិស្ស​គ្រប់ៗ​គ្នា ។ ព្រោះ​ការ​បង្រៀន​របស់​គ្រូ ប្រកប​ដោយ​និយាម​គរុកោសល្យ បូក​ផ្សំ​នឹង​ចិត្ត​សាស្ត្រ​ផង​នោះ ធ្វើ​ឲ្យ​គ្រូ​ឆាប់​ចាប់​បាន​នូវ​និស្ស័យ​របស់​សិស្ស​ដោយ​ច្បាស់​ប្រាកដ​ណាស់ ។
អាស្រ័យ​ហេតុ​នេះ គ្រូ​អាច​មើល​ឃើញ​នូវ​វាសនាកម្ម អនាគត​របស់​សិស្ស​ម្នាក់ៗ​ថា ជា​យ៉ាង​ណា​បាន​តាម​រយៈ​អត្តចរិត និង​សកម្មភាព​សិក្សា ។ ដូចនេះ​គ្រូ​អាច​ទាយ​ថា សិស្ស​នេះ​ទៅ​ថ្ងៃ​មុខ​នឹង​ក្លាយ​ទៅ​ជា​អ្នកប្រាជ្ញ ឬ​កវី បណ្ឌិត ឬ​ក៏​មុជ​មិន​ជ្រៅ​ទៅ​មិន​ឆ្ងាយ បាន​យ៉ាង​ច្បាស់​លាស់​ល្អ​ណាស់ ។ ដូច្នេះ កូន​សិស្ស​ណា​ដែល​គ្រូទាយ​ថា យ៉ាង​ម៉េច​ហើយ ពុំ​សូវ​ឃើញ​ខុស​ទេ ។

ម្ដាយ​ថា

ព្រះពុទ្ធដីកា​ត្រាស់​ថា ម្ដាយ ​ជា​មិត្ត​ជិត​ស្និទ្ធ​បំផុត​របស់​ខ្លួន និង​ជា​បុព្វាចារ្យ​គឺ​គ្រូ​ដើម ឬ​គ្រូ​ទី​១ របស់​កូន​ប្រុសស្រី​គ្រប់​គ្នា ។
ក្នុង​សង្គម​ខ្មែរ ម្ដាយ​មាន​នាទី​បីបាច់​ថ្នាក់ថ្នម​ថែរក្សា​កូន ចាប់​តាំង​ពី​កូន​កើត​មក មាន​ការ​បញ្ចុក​ចំណី​អាហារ ស្លៀកពាក់ ផ្ងូត​ទឹក​ជាដើម ។ល។ រហូត​ដល់​កូន​ដឹង​ក្ដី ចេះ​ស៊ី​ចុក ស្លៀកពាក់ ងូត​ទឹក​ខ្លួន​ឯង ។ ម្ល៉ោះ​ហើយ អ្នក​ម្ដាយ​តែង​បាន​កត់​សម្គាល់​នូវ​និស្ស័យ​អត្តចរិត​របស់​កូន​ម្នាក់ៗ​បាន​យ៉ាង​ច្បាស់ ដូចជា​គ្រូ​បង្រៀន​ដូច្នោះ​ដែរ ។
ដូច្នេះ កូន​ប្រុសស្រី​ណា​ដែល​អ្នក​ម្ដាយ​ថា ទៅ​ថ្ងៃ​ក្រោយ កូន​ណា​មាន​កំណើត ឬ​អត់​កំណើត​ក៏​ពុំ​សូវ​ឃើញ​ខុស​ដែរ ។

ដោយឈូកខ្មែរ
Source: khmerproverb

គ្រូ​កាច សិស្ស​ខូច

និយមន័យៈ កំណាច​ខុស​បែប​បទ​នាំ​ឲ្យ​សិស្ស​ខូច ។

អត្ថាធិប្បាយ

កាល​ពី​សម័យ​មុន​យូរ​បន្តិច​ហើយ គ្រូ​បង្រៀន​មិន​ថា ព្រះសង្ឃ ឬ​គ្រហស្ថ​ទេ តែង​កាចៗ​ខ្លាំង​សម្បើម ។ ក្នុង​ជំនាន់​នោះ សិស្ស​ខ្លាច​គ្រូ​ជាង​ឪពុក​ម្ដាយ​ទៅ​ទៀត ។ ឪពុក​ម្ដាយ​ខ្លះ​យក​កូន​ទៅ​ផ្ញើ​នឹង​ព្រះសង្ឃ ឬ​លោក​គ្រូ​ឲ្យ​នៅ​រៀន​តែង​និយាយ​ថា «សូម​ផ្ញើ​កូន​ឲ្យ​រៀន​សូត្រ​ផង ដោយ​សុំ​តែ​ភ្នែក និង​ឆ្អឹង​ទេ» ក្នុង​ន័យ​នេះ​គឺ​សុំ​ឲ្យ​វាយ​យ៉ាង​ណា​កុំ​ឲ្យ​ខ្វាក់​ភ្នែក និង​បាក់​ឆ្អឹង ។ ម៉្លោះ​ហើយ គ្រូ​វាយ​សំពង​តាម​ចិត្ត ។ សិស្ស​ខ្លះ​មិន​ហ៊ាន​ទាំង​មើល​មុខ​គ្រូ​ចំ​ផង ។ សិស្ស​ណា​មាន​ប្រាជ្ញា រៀន​ឆាប់​ចេះ​ឆាប់​យល់​ពុំ​សូវ​ត្រូវ​រំពាត់​ទេ ។ សិស្ស​ណា​អាប់​ប្រាជ្ញា រៀន​ខ្សោយ គ្រូ​វាយ​សំពង​ឥត​ប្រណី ។
ដោយ​កំណាច និង​គ្រូ​ខ្វះ​គរុកោសល្យ​ផង​នោះ សិស្ស​ក៏​បែក​ប្រាជ្ញា​ខូច ។ គេ​រក​មធ្យោបាយ​ភូត​ភរ​កុហក​គ្រូ​ថា ថ្ងៃ​នេះ​ចុកពោះ​ណាស់​រៀន​មិន​កើត​ទេ ។ ខ្លះ​ថា​ឪពុក​ម្ដាយ​ឈឺ ។ ខ្លះ​ខ្លាច​គ្រូ​ពេក​រត់​ចោល​សាលា​តែ​ម្ដង ។

ដោយឈូកខ្មែរ
Source: khmerproverb

គិត​រួច សឹម​គូរ

និយមន័យៈ មុន​ធ្វើ​អ្វី​មួយ តោង​ធ្វើ​គំរោង​សិន ។

អត្ថាធិប្បាយ

កិច្ចការ​អ្វី​ក៏​ដោយ​មុន​នឹង​ចាប់​ធ្វើ គេ​តោង​ពិចារណា​ជា​មុន ថា​តើ​ត្រូវ​ធ្វើ​អ្វី ? ធ្វើ​យ៉ាង​ម៉េច ? ធ្វើ​បាន​ឬ​ទេ ? ធ្វើ​កើត​ឬ​ទេ ? មាន​សម្ភារៈ​គ្រប់គ្រាន់​ហើយ​ឬ​នៅ ? …
បើ​គេ​ធ្វើ​គម្រោង​នោះ​មិន​ចេញ កិច្ចការ​នោះ​ក៏​មិន​ចេញ​ជា​រូប​រាង​ដែរ ។ កាល​ណា​គេ​គិត​ពិចារណា​ឃើញ​ថា សម​ស្រប​ហើយ ទើប​គេ​ធ្វើ​គម្រោង (ប្លង់) រួច ទើប​គេ​ចាប់​ធ្វើ​កិច្ចការ​នោះ ។ បើ​គេ​ធ្វើ​អ្វី​ដោយ​ឥត​បាន​គិតគូរ​ជាមុន ក៏​មិន​ខុស​ពី​មនុស្ស​ម្នាក់​ដែល​ចេះ​តែ​ដើរ​ទៅ​មុខ​ដោយ​ឥត​មាន​គោលដៅ​ថា ត្រូវ​ទៅ​ណា​ទិស​ណា​ដូច្នោះ​ដែរ ។
ហេតុ​នេះ​ហើយ បាន​ជា​លោក​ប្រើ​ពាក្យ «គិតគូរ» គឺ​គិត​រួច​ទើប​គូរ​នៅ​ជាប់​គ្នា​ជា​រហូត​មក ។

ដោយឈូកខ្មែរ
Source: khmerproverb

គុណ​១០០​សំពៅ ទោស​១​ចូល​ទៅ​ រលាយ​បាត់​អស់

និយមន័យៈ អំពើ​អាក្រក់​មាន​ឥទ្ធិពល​ខ្លាំង​ជាង​អំពើ​ល្អ ។

អត្ថាធិប្បាយ

បុគ្គល​ម្នាក់ៗ​ខំប្រឹង​សន្សំ​ប្រាក់​បន្តិច​ម្ដងៗ គេ​ត្រូវ​ប្រើ​ពេល​យ៉ាង​យូរ​ណាស់​ទម្រាំ​សាង​សង់​ជា​ផ្ទះ​មួយ​ខ្នង​បាន ។ ប៉ុន្តែ​បើ​មាន​អគ្គីភ័យ​ឆាប​ឆេះ ផ្ទះ​នោះ​ក៏​អន្តរាយ​រលាយ​សូន្យ​ក្នុង​រយៈ​ពេល​យ៉ាង​ខ្លី​បំផុត ។
ដូច្នេះ ការ​សាងសង់ ឬ​សន្សំ​នូវ​អំពី​ល្អ គេ​ត្រូវ​ប្រើ​ពេល​យូរ​ដូច​គ្នា ។ ប៉ុន្តែ គុណសម្បត្តិ​យ៉ាង​ធំ​នេះ បើ​មាន​គុណវិបត្តិ​មួយ​ជ្រៀត​ចូល​ទៅ វា​នឹង​ធ្វើ​ឲ្យ​រលាយ​គុណសម្បត្តិ​នោះ​អស់​រលីង​ក្នុង​រយៈ​ពេល​យ៉ាង​ខ្លី​បំផុត​ដែរ ។ ប្រៀប​ដូច​តំណក់​ទឹក​ពណ៌​ខ្មៅ​មួយ​តំណក់​សម្រក់​ចូល​ក្នុង​ទឹក​ថ្លា​កន្លះ​កែវ ទឹក​ថ្លា​នោះ​ក៏​ស្រអាប់​ភ្លាម ។ ករណី​នេះ​បញ្ជាក់​ឲ្យ​ឃើញ​ថា​ អំពើ​ល្អ​ទោះបី​ជា​មាន​ច្រើន​ដល់​ម្ល៉ា ក៏​ចាញ់​អំពើ​អាក្រក់​ដែល​មាន​តែ​បន្តិច​បន្តួច​ដែរ ។

ដោយឈូកខ្មែរ
Source: khmerproverb

គ្រោះ​ជូជក

និយមន័យៈ គ្រោះ​អាសន្ន​ដែល​គេច​មិន​រួច ។

អត្ថាធិប្បាយ

ជូជក ជា​ឈ្មោះ​ស្មូមយាចក​ម្នាក់​នៅ​ក្នុង​គម្ពីរ​ព្រះមហាវេស្សន្ដរ​ជាតក (កណ្ឌ​ជូជក) ។ តា​ជូជក​នេះ​មាន​រូប​កាយ​អាក្រក់ មើល​ឃើញ​គួរ​ឲ្យ​ខ្លាច និង​ខ្ពើម ។
មួយ​ថ្ងៃ​ទៅ​មួយ​ថ្ងៃ គាត់​ដើរ​ត្រាច់រង្គាត់​គ្រប់​ច្រក​ល្ហក និង​គ្រប់​ភូមិស្ថាន​ដើម្បី​សុំ​ទាន​គេ ។ គាត់​សុំ​ពុំ​រើស​ថា​ជា​អ្វី​ទេ ។ គាត់​សុំ​តាំង​ពី​ជី ស្លឹកគ្រៃ អំបិល ប្រហុក មាស ប្រាក់ រហូត​ដល់​សុំ​ចៅ​ជាលី ក្រឹស្នា ដែល​ជា​ព្រះរាជ​បុត្រា​បុត្រី​របស់​ព្រះមហាវេស្សន្ដរ​ទៀត​ផង ។
ប៉ុន្តែ ពេល​ជិត​ទៅ​ដល់​អាស្រម​សាលា​ក៏​ជួប​នឹង​ចេតបុត្រ ជា​អង្គរក្ស​ដែល​ព្រះបាទ​ស្រីសញ្ជ័យ​ចាត់​ឲ្យ​មក​ការពារ​ព្រះវេស្សន្ដរ ។ ចេតបុត្រ​ឃើញ​តាជូជក​ក៏​បង្អៅ​ឆ្កែ​ឲ្យ​ដេញ​ខាំ ។ តា​ជូជក​ភ័យ​ពេក​ក៏​ប្រវា​ឡើង​ដើម​ឈើ ។ ពេល​គាត់​ឡើង​ទៅ​ដល់​មែក​ខាងលើ​អាច​ផុត​ពី​គ្រោះថ្នាក់​ឆ្កែ​ខាំ​ហើយ តែ​គាត់​ជួប​នឹង​សម្បុក​ឃ្មុំ​មួយ​យ៉ាង​ធំ ។ គាត់​ក៏​ប្រវា​តោង​ទៅ​មែក​ម្ខាង​ទៀត តែ​មែក​នោះ​ងាប់ ។ គាត់​មើល​មក​ក្រោម​ឃើញ​ចេតបុត្រ​កំពុង​យឺត​ធ្នូ​បាញ់ ។
គ្រោះ​អាសន្ន​បែប​នេះ​លោក​ហៅ​ថា «គ្រោះ​ជូជក» ព្រោះ​មិន​ដឹង​ជា​ត្រូវ​ដោះស្រាយ​យ៉ាង​ណា ។

ដោយឈូកខ្មែរ
Source: khmerproverb

គាស់​ក្រោល​ទាំង​ថ្ងៃត្រង់

និយមន័យៈ ល្មួច​ដោយ​ក្លាហាន​បំផុត ។

អត្ថាធិប្បាយ

ធម្មតា​ចោរ​ចូល​លួច​គោ​តែង​ចូល​លួច​ពេល​យប់​ស្ងាត់ ។ វា​លួច​គាស់​ក្រោល​បន្តិច​ម្ដងៗ​ដើម្បី​ដឹក​គោ​ចេញ ។ ចោរ​ពួក​នេះ​នៅ​មាន​ចិត្ត​ភិតភ័យ​ខ្លាច​ម្ចាស់​គេ​ដឹង ។ សកម្មភាព​បែប​ហ្នឹង​បញ្ជាក់​ឲ្យ​ដឹង​ថា វា​មាន​អារម្មណ៍​ភ័យ​ខ្លាច​ម្ចាស់​គេ​ទាន់​ដែរ ។
ប៉ុន្តែ​ក្នុង​ន័យ​ខាងលើ លោក​ចង់​និយាយ​ប្រៀប​ធៀប​ទៅ​នឹង​ជន​ល្មើស​ដែល​ធ្វើ​អ្វី​ដោយ​ក្លាហាន​ខ្លាំង​គ្មាន​កោត​ញញើត​អ្នក​ណា​ទាំង​អស់ ។ ដូចជា នៅ​ក្នុង​អង្គភាព​មួយ មាន​អ្នក​គ្រប់គ្រង​ឃ្លាំង​សម្ភារៈ​ម្នាក់​ហ៊ាន​យក​សម្បត្តិ​រួម​ទៅ​ផ្ទះ ធ្វើ​ជា​សម្បត្តិ​ផ្ទាល់​ខ្លួន​ដោយ​គ្មាន​ខ្លាច​សហការី​ណា​ឃើញ ឬ​ក៏​ចៅហ្វាយ​នាយ​ណា​ដឹង​ឡើយ ។ គឺ​គេ​យក​ដោយ​គ្មាន​លាក់​លៀម​អ្វី​បន្តិច​សោះ ។
មនុស្ស​ដែល​ហ៊ាន​យក​ដោយ​ក្លាហាន​បែប​នេះ​ហើយ​ដែល​លោក​ពោល​ថា គាស់​ក្រោល​កណ្ដាល​ថ្ងៃ​ត្រង់​ភ្លឺ​ចែស​តែ​ម្ដង ដោយ​មិន​ចាំ​បាច់​យប់​ស្ងាត់​អ្វី​ឡើយ ។
ដោយឈូកខ្មែរ
Source: khmerproverb

គូ​ព្រេង​មិន​ព្រាត់

និយមន័យៈ ការ​លើក​ទឹក​ចិត្ត​គូ​ស្នេហ៍​ឲ្យ​មាន​ក្ដី​សង្ឃឹម ។

អត្ថាធិប្បាយ

ពាក្យ​នេះ​គ្រាន់​តែ​ជា​ពាក្យ​ពោល​លើក​ទឹក​ចិត្ត​ដល់​គូ​ស្នេហ៍​កុំ​ឲ្យ​អស់​សង្ឃឹម ។ ជួនកាល​គេ​ពោល​លើក​ទឹក​ចិត្ត​អ្នក​ដទៃ ។ ដូចជា «នែ​សម្លាញ់​អើយ កុំ​កើត​ទុក្ខ​ខ្លាំង​ពេក ប្រសិន​ណា​បើ​គេ​ជា​គូ​ព្រេង​នឹង​ឯង គង់​តែ​ជួប​គ្នា​ទេ ចង់​អ្នក​ណា​មក​ខា​ឃាំង​ពង្រាត់​បង្រាស​យ៉ាង​ម៉េច​ក៏​គង់​តែ​ជួប​គ្នា​វិញ​ជា​មិន​ខាន ។ ប៉ុន្តែ​បើ​ជា​គូ​កម្ម​វិញ ទោះ​ជា​ឯង​ខំ​ប្រឹង​យ៉ាង​ណា​ក៏​មិន​ជួប​គ្នា​ដែរ» ។

ដោយឈូកខ្មែរ
Source: khmerproverb

ខែ​រះ​ឆ្លង​ផ្លូវ កូន​កើត​មុន​ឪ ព​តា​ដើរ​លេង

និយមន័យៈ ការ​ពោល​សរសើរ​គុណ​ពោធិ​សម្ភារ​របស់​ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ។

អត្ថាធិប្បាយ

ព្រះពុទ្ធ​អង្គ​បរម​គ្រូ ទ្រង់​ប្រកប​ដោយ​អតិ​រេកគុណ​បារមី​មហា​ប្រសើរ​យ៉ាង​ក្រៃលែង​លើ​ត្រ័យ​ភព​គឺ ភព​មនុស្ស ភព​ទេព្ដា ភព​ឥន្ទ្រ​ព្រហ្ម ។

ខែ​រះ​ឆ្លង​ផ្លូវ

បុរាណាចារ្យ​បាន​ពោល​សរសើរ​នូវ​គុណ​ថ្ងៃ​មហា​នក្ខត្តឫក្ស​ទាំង​បី​លក្ខណៈ​គឺ ថ្ងៃ​ពេញ​បូរមី ១៥​កើត ខែ​ពិសាខ ព្រោះ ៖
1. កាល​ព្រះអង្គ​ប្រសូត​ក៏​នៅ​ថ្ងៃ​ហ្នឹង
2. កាល​ទ្រង់​ត្រាស់​ដឹង​នូវ​អនុត្តរ​សម្ពោធិញ្ញាណ​ក៏​នៅ​ថ្ងៃ​ហ្នឹង
3. កាល​ទ្រង់​រំលត់​ខន្ធ​ចូល​កាន់​ព្រះនិព្វាន​ក៏​នៅ​ថ្ងៃ​ហ្នឹង
ហេតុ​នេះ​ហើយ​បាន​ជា​ពុទ្ធបរិស័ទ​ខ្មែរ នាំ​គ្នា​ប្រារព្ធ​ធ្វើ​បុណ្យ «ពិសាខ​បូជា» នៅ​ថ្ងៃ​ពេញ​បូរមី ១៥​កើត ខែ​ពិសាខ ជា​រៀង​រាល់​ឆ្នាំ​មិន​ដែល​ខាន ។
ម្យ៉ាង​ទៀត ខែ​រះ​ឆ្លង​ផ្លូវ លោក​បាន​ឲ្យ​ន័យ​មួយ​បែប​ទៀត​ថា ខែ​ពេញ​វង់​ឆ្លង​ពី​ផ្លូវ​មួយ​ទៅ​ផ្លូវ​មួយ​ទៀត​គ្រប់​ផ្លូវ​ទាំង​បី ឬ​ថា​ថ្ងៃ​១៥​កើត ខែ​ពេញ​បូរមី ជា​ថ្ងៃ​ចប់​ផ្នែក​ខាង​ខ្នើត​ឆ្លង​ចូល​ថ្ងៃ​១​រោច ខែ​ងងឹត​ជា​ថ្ងៃ​ដើម​ផ្នែក​ខាង​រនោច ។

កូន​កើត​មុន​ឪ

កាល​ព្រះអង្គ​ទ្រង់​សម្រេច​នូវ​ព្រះអរហត្តផល គឺ​បាន​សម្រេច​មុន​ព្រះវរបិតា ។ លុះ​ព្រះអង្គ​បាន​សម្រេច​នូវ​ព្រះអរហត្តផល​ហើយ ទើប​ទ្រង់​យាង​ទៅ​ប្រោស​ព្រះវរបិតា​ឲ្យ​បាន​សម្រេច​នូវ​ព្រះអរហត្តផល​ជា​ខាង​ក្រោយ ។ លោក​ប្រៀប​ថា «កូន​កើត​មុន​ឪ» ។

ព​តា​ដើរ​លេង

ព្រះពុទ្ធ​អង្គ​មាន​ផៅ​ពង្ស​ចេញ​ពី «សាក្យៈ​ត្រកូល» សាក្យៈ​គឺ​ជា​គោត្តនាម​ដែល​មាន​ខ្សែ​ស្រលាយ​ជាច្រើន​តំណ​យូរ​មក​ហើយ​ដែល​លោក​ប្រៀប​ប្រដូច​ទៅ​នឹង «ជីតា» ។ ក្រោយ​ពេល​ព្រះអង្គ​ទ្រង់​ត្រាស់​ដឹង​នូវ​អនុត្តរ​សម្មាសម្ពោធិញ្ញាណ​រួច​ហើយ ព្រះអង្គ​ទ្រង់​ស្ដេច​យាង​ទៅ​គ្រប់​ទិសទី​ដើម្បី​សម្ដែង​ធម៌​ប្រោស​មហាជន ។
កាល​ណោះ​មហា​ជន​ក៏​បាន​ស្គាល់​ព្រះអង្គ និង​បាន​ថ្វាយ​ព្រះនាម​ព្រះអង្គ​ថា «ព្រះសាក្យមុនី» ដែល​មាន​ន័យ​ថា «អ្នក​ប្រាជ្ញ​ក្នុង​ត្រកូល​សាក្យៈ» ។ លោក​ប្រៀប​ថា «ព​តា​ដើរ​លេង» ។

ដោយឈូកខ្មែរ
Source: khmerproverb

ខឹង​ខុស​ ខឹង​ខូច ខឹង​ខាត

និយមន័យៈ ទោស​នៃ​កំហឹង​នាំ​ឲ្យ​វិនាស​អន្តរាយ ។

អត្ថាធិប្បាយ

ពាក្យ​ថា «ខឹង» គឺ​ជា​អារម្មណ៍​ស្ទុះ​ឡើង ពុះ​កព្ជ្រោល​ឡើង​ដែល​កើត​ឡើង​ពី​កម្លាំង​ចិត្ត​របស់​មនុស្ស​បុថុជ្ជន ។ តាម​ព្រះពុទ្ធ​ដីកា​ទ្រង់​ត្រាស់​ថា «លោភៈ» គឺ​សេចក្ដី​លោភ​ចង់​បាន​ជា​ឫស​គល់​នៃ​ទោសៈ (កំហឹង​ក្រេវ​ក្រោធ) កាល​បើ​ទោសៈ​កើត​ឡើង​ហើយ «មោហៈ» ការ​វង្វេង​វង្វាន់ ក៏​កើត​ឡើង​តាម​លំដាប់​គ្នា ។ កាល​បើ «មោហៈ» កើត​ឡើង​ហើយ អ្វីៗ​ក៏​ដល់​នូវ​ក្ដី​វិនាស​អន្តរាយ​គ្មាន​សល់ ។ ព្រោះ​ថា «មោហៈ» គឺ​សេចក្ដី​វង្វេង​វង្វាន់​នេះ​ហើយ​ដែល​នាំ​ឲ្យ​ធ្វើ​អ្វី​ក៏​ខុស ក៏​ខូច ក៏​ខាត គ្រប់​បែប​យ៉ាង ។

ខឹង​ខុស

បុថុជ្ជន កាល​បើ​កំពុង​ខឹង​ខ្លាំង តែង​ពោល​ពាក្យ​អសុរោះ ប្រាសចាក​សីលធម៌ ចាក​ច្បាប់​ទម្លាប់ ចាក​ផ្លូវ​ល្អ ផ្លូវ​ត្រូវ​ទាំង​អស់ ។ ព្រោះ​អាម្មណ៍​គេ​លែង​ធម្មតា​អស់​ហើយ ។

ខឹង​ខូច

ខឹង​ខូច​ក៏​ដូច​ខឹង​ខុស​ដែរ ព្រោះ​តែ​កំហឹង​នាំ​ឲ្យ​វង្វេង ធ្វើ​អ្វី​គិត​គូរ​អ្វី​ក៏​ចេះ​តែ​មិន​ត្រូវ​ទំនង​តាម​បែប​បទ តាម​វិធាន​ក្បួន​ខ្នាត គឺ​ធ្វើ​តូងតាង មួរម៉ៅ វាយ​ដំ​សំពង​គ្មាន​ប្រណី​ដៃ ។ បើ​គេ​ធ្វើ​បាន​ក៏​ពុំ​ស្អាត​ល្អ​ដែរ ។

ខឹង​ខាត

ពេល​ខឹង​ខ្លាំង​ម្ដងៗ គេ​ទប់​អារម្មណ៍​ឲ្យ​ស្ងប់​ពុំ​បាន ។ អ្នក​ខ្លះ​បោក​ចាន បោក​ឆ្នាំង ឬ​សម្ភារៈ​ផ្សេងៗ​តាម​តែ​ប្រទះ​ដៃ ។ អ្នក​ខ្លះ​ទៀត​ឈាន​ដល់​ដុត​ផ្ទះ​សម្បែង ឆេះ​អន្តរាយ​គ្មាន​សេស​សល់ ។

ដោយឈូកខ្មែរ
Source: khmerproverb

ខ្លួន​ទីពឹង​ខ្លួន

និយមន័យៈ ខ្លួន​ឯង​ជា​ទីពឹង​របស់​ខ្លួន​ឯង ។

អត្ថាធិប្បាយ

ព្រះពុទ្ធ​បរមគ្រូ​ជា​ម្ចាស់​ទ្រង់​ត្រាស់​ថា «អត្តា ហិ អត្តនោ នាថោ» មាន​តែ​ខ្លួន​ឯង​ទេ​ដែល​ទីពឹង​របស់​ខ្លួន ។ ព្រះពុទ្ធ​ភាសិត​នេះ បញ្ជាក់​ឲ្យ​ឃើញ​ថា គ្រប់​សកម្មភាព ទោះ​ខាង​ផ្លូវ​កាយ​ក្ដី ផ្លូវ​ចិត្ត​ក្ដី រមែង​មាន​ខ្លួន​ឯង​ជា​ប្រធាន​ទាំង​អស់ ។ ចំណែក​អ្នក​ក្រៅ​ពី​ខ្លួន​គ្រាន់​តែ​ជា​ជំនួយ​រួម​ផ្សំ​សម្រាប់​ខ្លួន​ធ្វើ​ជា​ឧបករណ៍​ប៉ុណ្ណោះ ។

ផ្នែក​ផ្លូវ​ចិត្ត

ព្រះពុទ្ធ​អង្គ​ទ្រង់​ត្រាស់​បញ្ជាក់​ថា ការ​ទៅ​ចាប់​កំណើត​ជា​ថ្មី​ទៀត​ក៏​អាស្រ័យ​លើ​កុសល​ធម៌​ដែល​ខ្លួន​បាន​សាង​នោះ​ឯង​ជា​ទីពឹង ។ អ្នក​ដទៃ​ក្រៅ​ពី​ខ្លួន​ពុំ​អាច​ជា​ទីពឹង​ពំនាក់​អាស្រ័យ​បាន​ទេ ។ សម​ដូច​ពុទ្ធ​ភាសិត​ពោល​ថា «កោ ហិ នាថោ បរោ សិយា» ។ ព្រោះ​ថា ចិត្ត​ជា​កុសល​ក្ដី អកុសល​ក្ដី សម្រេច​ឡើង​កើត​ឡើង​ពី​ខ្លួន​ឯង​ទាំង​អស់ ។

ផ្នែក​ផ្លូវ​កាយ

បើ​ខ្លួន​ពុំ​មាន​អត្តភាព​ជា​ខ្លួន​ទេ តើ​មាន​អ្វី​ជា​ទីពឹង​របស់​ខ្លួន ។ ខ្លួន​អាស្រ័យ​បាយ​ខ្លួន​ឯង ខ្លួន​ក៏​ត្រូវ​ឆ្អែត​ខ្លួន​ឯង ដែល​នឹង​ពឹង​អ្នក​ដទៃ​ឲ្យ​អាស្រ័យ​បាយ​ជំនួស​រួច​ឲ្យ​ឆ្អែត​ខ្លួន​ឯង គឺ​ពុំ​មាន​ឡើយ ។
ឪពុក​ម្ដាយ​ជា​អ្នក​ឲ្យ​កំណើត និង​ជា​អ្នក​ចិញ្ចឹម​ជីវិត​ឲ្យ​រស់​ គ្រាន់​តែ​ជា​ឧបករណ៍​សម្រាប់​ទ្រទ្រង់​ឲ្យ​មាន​អត្តភាព​គង់​នៅ ។ ដូច​នេះ គ្រប់​សកម្មភាព គឺ​ខ្លួន​ឯង​ជា​អ្នក​ធ្វើ​ដើម្បី​ឲ្យ​ជា​ទីពឹង​ដល់​ខ្លួន​ឯង ។ បើ​ខ្លួន​ឯង​មិន​ធ្វើ ឈ្មោះ​ថា ពំនឹង​សម្រាប់​ខ្លួន​ពុំ​មាន ។
សរុប​សេចក្ដី​មក ខ្លួន​ជា​ទីពឹង​របស់​ខ្លួន អ្នក​ដទៃ​ក្រៅ​ពី​ខ្លួន​ គឺ​ជា​ឧបករណ៍ ។

ដោយឈូកខ្មែរ
Source: khmerproverb

ខ្លួន​តូច​កុំ​តោង ដៃ​ខ្លី​កុំ​ឈោង​ប្រវា​ឱប​ភ្នំ

និយមន័យៈ មុន​ប្រាថ្នា​ធ្វើ​អ្វី​មួយ តោង​ស្គាល់​ពី​សមត្ថភាព​របស់​ខ្លួន​ឲ្យ​ច្បាស់​លាស់​សិន ។

អត្ថាធិប្បាយ

ខ្លួន​តូច​កុំ​តោង

ខ្លួន​តូច​ ក្នុង​ពេល​នេះ លោក​សំដៅ​យក​ឋានៈ​ជីវភាព​ឋានន្តរស័ក្តិ ។ អ្នក​ទន់​ខ្សោយ​បែប​នេះ មិន​គួរ​មាន​ចិត្ត​លោភលន់ ចង់​តោង​ចាប់​យក​នូវ​អ្វី​ដែល​ខ្ពស់​ហួស​ពី​ឋានៈ ឬ​សមត្ថភាព​ខ្លួន ។ តួ​យ៉ាង​ដូចជា ៖

កម្មករ​តូច​តាច​ម្នាក់​ប្រាថ្នា​ចង់​ធ្វើ​អគ្គនាយក​ក្រុមហ៊ុន
ជន​អវិជ្ជា​ម្នាក់​ប្រាថ្នា​ចង់​ធ្វើ​ប្រធាន​តុលាការ
ស្មូម​យាចក​ម្នាក់​ប្រាថ្នា​ចង់​ក្លាយ​ខ្លួន​ជា​វិនិយោគិន ។

ដៃ​ខ្លី​កុំ​ឈោង​ប្រវា​ឱប​ភ្នំ

ពំនោល​នេះ ក៏​មាន​ន័យ​ប្រហែល​នឹង​ខ្លួន​តូច​កុំ​តោង​ដែរ ព្រោះ​ពាក្យ​ថា «តោង» និង «ឈោង» មាន​ន័យ​ដូច​គ្នា ។ គ្រាន់​តែ​លោក​ចង់​បញ្ជាក់​បន្ថែម​ឲ្យ​រឹតតែ​ច្បាស់​ឡើង​ទៀត​ប៉ុណ្ណោះ ។ ព្រោះ​មនុស្ស​ដែល​ពុំ​ស្គាល់​សមត្ថភាព​ខ្លួន ច្រើន​តែ​មាន​មហិច្ឆិតា​លោភ​លន់​ឥត​ព្រំដែន ។ ការ​ដែល​ប្រាថ្នា​លោភ​លន់​ចង់​បាន ឬ​ចង់​ធ្វើ​អ្វី​មួយ​ដែល​ហួស​ពី​សមត្ថភាព​ខ្លួន​ខ្លាំង​ពេក សុទ្ធ​តែ​នាំ​មក​នូវ​សេចក្ដី​វិនាស​អន្តរាយ​ទាំង​អស់ ។ ដូចជា ទុរគត​ជន​ម្នាក់​ដេក​ប្រាថ្នា​ចង់​បាន​កូន​ក្រមុំ​មហា​សេដ្ឋី​មក​ធ្វើ​ជា​ប្រពន្ធ ឬ​ដូច​អនក្ខរ​ជន​ម្នាក់​ចង់​ធ្វើ​អ្នក​ដឹកនាំ​ប្រទេស​ជាតិ ។ ឧបមា​ថា បើ​គេ​បាន​ធ្វើ​អ្នក​ដឹកនាំ​ដោយ​ប្រការ​ណា​មួយ ក៏​ប្រទេស​ជាតិ​នោះ​គ្មាន​ការ​រីក​ចម្រើន​ដែរ ។ ទី​បំផុត​ក៏​វិនាស​ខ្លួន​ឯង​ទៀត ។ ព្រះពុទ្ធ​ភាសិត​បាន​ចែង​ថា «យម្បិច្ឆំ នលភតិ តម្បិ ទុក្ខំ ការ​ប្រាថ្នា​មិន​បាន​សម្រេច នាំ​មក​នូវ​សេចក្ដី​ទុក្ខ» ។

ដោយឈូកខ្មែរ
Source: khmerproverb

ខ្មោច​ស្រុក​ឲ្យ​ដៃ ទើប​ខ្មោច​ព្រៃ​ហ៊ាន

និយមន័យៈ កម្លាំង​ខាងក្រៅ​ធ្វើការ​បាន​ល្អ ដោយ​មាន​កម្លាំង​បង្កប់​ខាងក្នុង ។

អត្ថាធិប្បាយ

ខ្មោច​ស្រុក ខ្មោច​ព្រៃ ក្នុង​ពេល​នេះ លោក​និយាយ​ពី​មនុស្ស​ទុច្ចរិត​ដែល​ចង់​វាយ​ប្រហារ​គោលដៅ​ណា​មួយ ។ ពួក​វា​តែង​មាន​អ្នក​រនុក​ក្នុង​ជា​អ្នក​ឲ្យ​ការណ៍ ទើប​ធ្វើការ​នោះ​បាន​សម្រេច​ល្អ ។
ឧទាហរណ៍ៈ មាន​ចោរ​មួយ​ក្រុម​ចង់​ចូល​លួច ឬ​ប្លន់​ផ្ទះ​មួយ ឬ​អង្គភាព​មួយ ។ ពួកវា​តែង​មាន​រនុក​ក្នុង​ជា​អ្នក​ផ្ដល់​ព័ត៌មាន ។ រនុក​ក្នុង​នេះ ជួន​ជា​អ្នក​បម្រើ​ក្នុង​ផ្ទះ ឬ​ក្នុង​អង្គភាព ។ ជួន​ជា​កូន​ក្មួយ ឬ​សាច់​ញាតិ ឬ​ក៏​ជា​បុគ្គលិក​ក្នុង​អង្គភាព ។ កាល​បើ​រនុក​ក្នុង​ផ្ដល់​ព័ត៌មាន​បាន​ល្អ ពួក​វា​ក៏​វាយ​លុក​ចូល​យ៉ាង​ជោគជ័យ ។

ឯ​រឿង​នយោបាយ អ្នក​ដឹកនាំ​ដ៏​ឆ្លាត​វៃ​ក៏​អនុវត្ត​តាម​រូបមន្ត​នេះ​ដែរ ។ ដូចជា គេ​ចង់​ចូល​វាយ​លុក​បន្ទាយ​ខ្មាំង គេ​ត្រូវ​រក​រនុក​ក្នុង​ឲ្យ​បាន​ទើប​វាយ​លុក​ចំៗ​គោលដៅ​តែ​ម្ដង ។

ដោយឈូកខ្មែរ
Source: khmerproverb

ខុស​ម្ដង ឆ្គង​មួយ​ពេល

និយមន័យៈ ការ​លើក​អភ័យ​ដោយ​មនោសញ្ចេតនា ។

អត្ថាធិប្បាយ

នៅ​ក្នុង​អង្គភាព​នីមួយៗ​តែង​មាន​អ្នក​ប្រព្រឹត្ត​ខុស​ឆ្គង​ដែល​នាំ​ឲ្យ​ប្រធាន​អង្គភាព​ខឹង​ក្រេវក្រោធ រហូត​ដល់​ចង់​ដក​ហូត​មុខងារ ឬ​ដេញ​ចោល​ទៀត​ផង ។ ពេល​នោះ ចាស់ទុំ​ក្នុង​អង្គភាព​ជួយ​និយាយ​សម្រុះ​សម្រួល​បន្ធូរ​ភាព​ក្រេវក្រោធ​ថា ណ្ហើយ​… គួរ​លើក​អភ័យ​ឲ្យ​គ្នា​ម្ដង​ទៅ​ព្រោះ​កំហុស​នេះ​កើត​ឡើង​ដោយ​អចេតនា​ទេ បើ​ថ្ងៃ​ក្រោយ​នៅ​តែ​ប្រព្រឹត្ត​ទៀត សឹម​ធ្វើ​ទោស​តាម​ដំណើរ ។ ម្យ៉ាង​ទៀត គ្នា​ទើប​តែ​ខុស​ម្ដង​ឆ្គង​មួយ​ពេល​នេះ​ទេ ។ សេចក្ដី​អង្វរ​ក​ប៉ុណ្ណេះ អាច​ធ្វើ​ឲ្យ​ប្រធាន​ស្ងៀម និង​រំសាយ​កំហឹង​បាន​មួយ​កម្រិត​ដែរ ៕

ដោយឈូកខ្មែរ
Source: khmerproverb

ខ្លា​មិន​ខ្លាច​ទៅ​ខ្លាច​អាចម៍​ខ្លា

និយមន័យៈ កម្លាច​មិន​សម​ហេតុផល ។

អត្ថាធិប្បាយ

ខ្លា ​នៅ​ពេល​នេះ លោក​ពោល​សំដៅ​ទៅ​លើ​អ្នក​មាន​អំណាច​ណា​ម្នាក់ ។ ឯ​អាចម៍​ខ្លា លោក​សំដៅ​ទៅ​លើ​អ្នក​ដែល​នៅ​អែប​អង្គ​អ្នក​មាន​អំណាច​នោះ ។ បើ​កាល​ណា​គេ​ចង់​ចូល​ទៅ​ជួប​ប្រាស្រ័យ​ទាក់​ទង​នឹង​អ្នក​ធំ​នោះ គេ​ត្រូវ​រិះ​រក​មធ្យោបាយ​យ៉ាង​ណា​ដើម្បី​ចូល​ទៅ​ជួប​នឹង​អ្នក​ធំ​នោះ​ឲ្យ​បាន ។ មាន​អ្នក​ខ្លះ​គ្រាន់​តែ​ទៅ​ដល់​មាត់​ទ្វារ ក៏​ត្រូវ​អ្នក​យាម​ទ្វារ​សម្លុត​តែ​បន្តិច ក៏​ខ្លាច​លែង​ហ៊ាន​ទៅ​រក​អ្នក​ធំ​នោះ​តែ​ម្ដង ។ ត្រង់​នេះ​ហើយ​ដែល​លោក​ពោល​ថា «ខ្លា​មិន​ខ្លាច​ទៅ​ខ្លាច​អាចម៍​ខ្លា» ។ តាម​ពិត​ទៅ អ្នក​ចាំ​ទ្វារ​តែង​តែ​កាច​បន្តិច ហើយ​បើ​មិន​កាច​ក៏​គេ​មិន​ឲ្យ​ចាំ​យាម​មាត់​ទ្វារ​ដែរ ។ ប៉ុន្តែ​បើ​គេ​ចេះ​មាន​ទំនាក់​ទំនង​ល្អ​វិញ គេ​នឹង​ចូល​បាន​យ៉ាង​ស្រួល ។ មិន​តែ​ប៉ុណ្ណឹង អ្នក​យាម​ទ្វារ​ថែម​ទាំង​ជួយ​ណែនាំ​អំពី​របៀប​ដែល​ត្រូវ​ចូល​ទៅ​ជួប​ទៀត​ផង ៕

ដោយឈូកខ្មែរ
Source: khmerproverb

ខ្លាច​ឲ្យ​ចូល​ជិត

និយមន័យៈ ការ​លើក​ទឹកចិត្ត​ឲ្យ​ក្លាហាន ។

អត្ថាធិប្បាយ

ជា​ប្រពៃណី​ទៅ​ហើយ​នៅ​ក្នុង​សហគមន៍​ខ្មែរ​យើង អ្នក​ធំ​គឺ​ជា​អ្នក​មាន​អំណាច ។ ហើយ​អំណាច​នោះ​ត្រូវ​បាន​គេ​យក​មក​ប្រើ​គ្រប​សង្កត់​មក​លើ​អ្នក​តូច​ទាប​ទន់​ខ្សោយ ។ ម្ល៉ោះ​ហើយ​អ្នក​តូច​ទាប ទោះ​បី​ចង់ ឬ​មិន​ចង់​ក៏​ត្រូវ​តែ​បាក់​បប​ខ្លប​ខ្លាច​គ្រប់​គ្នា ។ ដូច្នេះ​បើ​មាន​ករណី​ណា​ដែល​ចាំ​បាច់​ត្រូវ​ចូល​ទៅ​ជួប​អ្នក​ធំ​នោះ តោង​ពឹង​គេ​ឲ្យ​ជូន​ចូល​ដើម្បី​កុំ​ឲ្យ​ខ្លាច​ពេក ។

ហេតុ​នេះ​ហើយ​បាន​ជា​បុរាណ​លោក​ពោល​លើក​ទឹក​ចិត្ត​ផង ជំរុញ​ចិត្ត​ឲ្យ​ក្លាហាន​ផង ។ ព្រោះ​បើ​បាន​ចូល​ទៅ​ជិត​អ្នក​ធំ​ម្ដង​ហើយ ថ្ងៃ​ក្រោយ​លែង​សូវ​ខ្លាច​ញញើត​ញញើម​ទៀត​ហើយ ព្រោះ​បាន​អ្នក​ធំ​ស្គាល់ ។ ប៉ុន្តែ​ករណី​នេះ និយាយ​បាន​តែ​ចំពោះ​មនុស្ស​ទេ ។ ចំពោះ​សត្វ​ខ្លា ដំរី បើ​ខ្លាច​កុំ​ចូល​ជិត​ឲ្យ​សោះ បើ​ហ៊ាន​ប្រថុយ​ចូល ច្បាស់​ជា​បាន​ខ្លា​កកេរ​ហើយ ។

ដោយឈូកខ្មែរ
Source: khmerproverb

ខឹង​ខំ​អត់ ខ្សត់​ខំ​រក

និយមន័យៈ ខន្តី​អំណត់ និង​ការ​តស៊ូ ។

អត្ថាធិប្បាយ

ខឹង​ខំ​អត់

ធម្មតា​មនុស្ស​បថុជ្ជន កាល​បើ​មាន​អារម្មណ៍​ពី​ខាង​ក្រៅ​មក​ប៉ះ​ទង្គិច​នឹង​អារម្មណ៍​ខាង​ក្នុង កំហឹង​ក៏​ស្ទុះ​ពុះ​កញ្ជ្រោល​ឡើង​ភ្លាម ។ កាល​បើ​កំហឹង​ឆេះ​ឡើង​ហើយ អ្វីៗ​ក៏​ភ្លាត់​ចាក​ប្រក្រតី​អស់​រលីង គឺ​ភ្លាត់​ពី​ល្អ​មក​អាក្រក់ ពី​ត្រូវ​មក​ខុស ។ ប៉ុន្តែ​បើ​មនុស្ស​ចេះ​យក​ជ័យ​ជម្នះ​លើ​ផ្លូវ​ចិត្ត​បាន​មិន​ឲ្យ​ក្រេវ​ក្រោធ​ហើយ​នោះ អ្វីៗ​ក៏​វិល​មក​រក​ផ្លូវ​ត្រូវ ផ្លូវ​ល្អ​វិញ ។ ហេតុ​នេះ​ហើយ បាន​ជា​លោក​ប្រាប់​ថា «កុំ​ខឹង បើ​ខឹង​ត្រូវ​ខំ​អត់» ។

ខ្សត់​ខំ​រក

អ្នក​ក្រ​ខ្សត់​ទ្រព្យ ត្រូវ​រិះ​រក​មធ្យោបាយ​គ្រប់​បែប​យ៉ាង ដើម្បី​រក​ទ្រព្យ​ឲ្យ​មាន​ឡើង ។ ការ​ប្រឹងប្រែង​រក​ទ្រព្យ​នេះ​ទៀត​សោត ក៏​អាស្រ័យ​លើ​សេចក្ដី​ព្យាយាម និង​ក្ដី​អំណត់​តស៊ូ​យ៉ាង​ស្វិតស្វាញ​បំផុត ទើប​ស្វែង​រក​ទ្រព្យ​បាន ។ ការ​ស្វែង​រក​ទ្រព្យ​គឺ​ត្រូវ​សន្សំ​តាំង​ពី​តូច​តាច​ឡើង​ទៅ ប្រៀប​ដូច​សត្វ​កណ្ដៀរ​ធ្វើ​ដំបូក​ដូច្នោះ​ដែរ ។

ដោយឈូកខ្មែរ
Source: khmerproverb

ខ្លួន​រស់ របស់​បាន

និយមន័យៈ ជីវិត​មាន​តម្លៃ​ជាង​ទ្រព្យធន​នានា ។

អត្ថាធិប្បាយ

ក្នុង​ន័យ​ខាងលើ​នេះ លោក​ចង់​បង្ហាញ​ឲ្យ​ដឹង​អំពី​តម្លៃ​នៃ​ជីវិត​របស់​មនុស្ស ។ ព្រោះ​ពាក្យ​ថា «ជីវិត» គឺ​ការ​រស់​នៅ​នេះ​មាន​តម្លៃ​មិន​អាច​កាត់​ថ្លៃ​បាន ។ ជីវិត​គ្មាន​ដាក់​លក់​នៅ​ទីផ្សារ ហើយ​ក៏​គ្មាន​គេ​ដើរ​លក់​ជីវិត​ដែរ ។ អ្នក​ខ្លះ​យល់​ច្រឡំ​ថា ទាហាន​គឺ​ជា​អ្នក​ដើរ​លក់​ជីវិត ។ យោបល់​នេះ​ពុំ​ត្រឹមត្រូវ​ឡើយ តាម​ពិត​ទាហាន​គឺ​ជា​អ្នក​បូជា​ជីវិត​ចំពោះ​មាតុភូមិ​ជាទី​ស្នេហា​របស់​ខ្លួន​ទេ ។ ដូច្នេះ «ជីវិត» នៅ​តែ​ជា​របស់​មាន​តម្លៃ​កាត់​ថ្លៃ​មិន​បាន​ដដែល ។ លោក​ប្រាប់​ថា ធ្វើ​ម្ដេច​ឲ្យ​ខ្លួន​រស់​សិន​សឹម​គិត​ពី​ទ្រព្យសម្បត្តិ​ជា​ខាង​ក្រោយ ។ ព្រោះ​បើ​កាល​ណា​ជីវិត​រលត់​ហើយ អ្វីៗ​ក៏​រលត់​រលាយ​ទៅ​ទាំង​អស់​ដែរ ។ ឧទាហរណ៍ ៖

1. ខ្លួន​កំពុង​ឈឺ បើ​មាន​អ្វី​ដែល​អាច​លក់​ដើម្បី​ព្យាបាល​ខ្លួន​បាន ក៏​គួរ​នឹង​លក់​ទៅ ។ កាលណា​ខ្លួន​បាន​ជានា​ហើយ សឹម​រក​របស់​នោះ​មក​វិញ ប៉ុន្តែ​បើ​ស្លាប់ គឺ​ចប់​ទាំង​អស់ ។
2. មាន​ពួក​ចោរ​កំណាច​ចូល​មក​ប្លន់ បើ​យល់​ថា​ឱកាស​ពុំ​ល្អ​ទេ គេ​ពុំ​គួរ​នឹង​ធ្វើ​ការ​តតាំង​នឹង​ពួក​វា​ឡើយ ព្រោះ​បើ​ហ៊ាន​តតាំង វា​នឹង​សម្លាប់ ។ ដូច្នេះ គេ​ត្រូវ​រក្សា​ជីវិត​ឲ្យ​គង់​នៅ​សិន ទ្រព្យ​សម្បត្តិ​បាត់​បង់​អាច​រក​បាន​វិញ ។

ដោយឈូកខ្មែរ
Source: khmerproverb

ខ្មាស​គ្រូ​អាប់​ប្រាជ្ញា ខ្មាស​ភរិយា​គ្មាន​កូន

និយមន័យៈ ការ​អៀន​ខ្មាស​ពុំ​សម​ហេតុ​ផល ។

អត្ថាធិប្បាយ

អត្ថាធិប្បាយ

សិស្ស​ ណា​ដែល​មិន​ហ៊ាន​សួរ​ដេញដោល​គ្រូ​ឲ្យ​ជួយ​ពន្យល់​នូវ​ចម្ងល់​អ្វី​មួយ ដោយសារ​ខ្មាស​គ្រូ និង​ខ្លាច​គ្រូ​ដៀល​ថា ល្ងង់​អី​ម្ល៉េះ ។ សិស្ស​ណា​មាន​គំនិត​បែប​នេះ សិស្ស​នោះ​ប្រាកដ​ជា​អាប់​ឱន​ប្រាជ្ញា​ហើយ ។ ព្រោះ​គ្រូ​ម្នាក់​ណា​ក៏​ពេញ​ចិត្ត សប្បាយ​ចិត្ត​នឹង​ទទួល​សំណួរ​ពី​សិស្ស​ដែរ ។ ម្យ៉ាងទៀត គ្រូ​មាន​នាទី​ជា​អ្នក​ណែនាំ​បង្ហាត់​បង្រៀន​សិស្ស ។ ម្ល៉ោះ​ហើយ គ្រូ​ពេញ​ចិត្ត​នឹង​រង់​ចាំ​ទទួល​សំណួរ​ពី​សិស្ស​ជានិច្ច ។

ដូច្នេះ សិស្ស​មិន​ត្រូវ​ខ្លាច​ញញើត​ញញើម​នឹង​តាំង​សំណួរ​ចំពោះ​គ្រូ​ទេ ព្រោះ​តែ​ល្ងង់​ហើយ​បាន​ជា​សួរ​ដើម្បី​ឲ្យ​ចេះ​ឡើង ព្រោះ​តែ​មិន​ចេះ​ហើយ បាន​ជា​សួរ​ដើម្បី​ឲ្យ​បាន​ដឹង បាន​យល់​ឡើង ។ ហេតុ​នេះ​សិស្ស​ណា​ដែល​ខ្មាស​មិន​ហ៊ាន​សួរ​គ្រូ ច្បាស់​ជា​អាប់​ប្រាជ្ញា​ហើយ ។
ឯ​ប្ដី​ណា​ដែល​ចេះ​តែ​ខ្មាស​ប្រពន្ធ​ឯង​នោះ ដោយ​មិន​ហ៊ាន​ទៅ​ក្បែរ​គេ ប្ដី​នោះ​ច្បាស់​ជា​គ្មាន​កូន​ហើយ ។

ដោយឈូកខ្មែរ
Source: khmerproverb

ខ្ញី​កាន់​តែ​ចាស់​កាន់​តែ​ហឹរ

និយមន័យៈ គុណសម្បត្តិ​អ្នក​នយោបាយ​ជើង​ចាស់​ដែល​មាន​ចំណេះ​ដឹង​ខ្ពស់ ។

អត្ថាធិប្បាយ

អត្ថានុរូប

ធម្មតា មើម​ខ្ញី​ពេល​ចាស់​យូរ​ទៅ វា​កាន់​តែ​មាន​រសជាតិ​ហឹរ​ខ្លាំង ទោះ​បី​វា​ក្រៀម​ស្វិត រឹង​ក្រញង់​ក៏​ដោយ​ក៏​នៅ​តែ​រក្សា​គុណភាព​របស់​វា ហឹរ​ល្អ​ដដែល ។ បើ​ត្រូវ​យក​ធ្វើ​ថ្នាំ ក៏​គេ​រើស​យក​ខ្ញី​ចាស់ៗ​ដែរ ។ ហេតុ​នេះ​ហើយ​បាន​ជា​លោក​ពោល​ថា ខ្ញី​កាន់​តែ​ចាស់​កាន់​តែ​ហឹរ ។

អត្ថប្បដិរូប

អ្នកបច្ចេកទេស វិស្វករ សាស្ត្រាចារ្យ វេជ្ជបណ្ឌិត បណ្ឌិត អ្នក​នយោបាយ ។ល។ ដែល​មាន​ចំណេះ​ដឹង​ខ្ពស់ មាន​ទេព្យកោសល​ខ្ពស់ ។ កាលណា​ធ្វើការ​ជា​រាល់​ថ្ងៃ ជា​យូរ​ទៅ ឬ​កាន់​តែ​ចាស់​ទៅ កាន់​តែ​មាន​បទពិសោធន៍​ខ្ពស់ ដោយសារ​អស់​លោក​ទាំង​នេះ​ធ្លាប់​ឆ្លង​កាត់​ការងារ​ជាច្រើន​ក្នុង​ជីវិត​របស់​គាត់ ។ ព្រោះ​ការងារ​ហ្នឹង​ហើយ​ដែល​បង្រៀន ដែល​បង្វឹក​ឲ្យ​គាត់​កាន់​តែ​ចេះ​ល្បិច​កិច្ចការ​បាន​ប្រសើរ​ឡើង​កាន់​តែ​យល់​ច្រើន​ឡើង ។

រីឯ​អ្នក​នយោបាយ​ដែល​មាន​ចំណេះ​វិជ្ជា​ខ្ពស់ សមត្ថភាព​ខ្ពស់ កាលណា​ធ្វើ​នយោបាយ​កាន់​តែ​យូរ​ទៅ​កាន់​តែ​មាន​បទពិសោធន៍ ល្បិច​កល​ច្រើន​ដែល​គេ​ហៅ​ថា អ្នក​នយោបាយ​ជើង​ចាស់ មាន​សមត្ថភាព​គ្រប់គ្រាន់ ដូច​ខ្ញី​កាន់​តែ​ចាស់​កាន់​តែ​ហឹរ អីចឹង​ដែរ ។ គឺ​គេ​មាន​មធ្យោបាយ​ដឹកនាំ​ប្រទេស​ឲ្យ​ដើរ​ទាន់​សភាពការណ៍​សកល​លោក គ្រប់​ចង្វាក់​នយោបាយ​អន្តរជាតិ ។ ប្រសិនបើ​មាន​អតិផរណា​កើត​ឡើង គេ​មាន​សមត្ថភាព​គ្រប់​គ្រាន់​នឹង​ទប់​ស្កាត់ បើ​មិន​បាន​មួយ​រយ​ភាគ​រយ​ក៏​ក្បែរៗ​ដែរ ។

ឯ​អ្នក​នយោបាយ​ដែល​គ្មាន​ចំណេះ​វិជ្ជា​ជា​មូលដ្ឋាន មាន​តែ​អំនួត និង​វោហារ​ប្រាជ្ញា​ព្រោក​បែក​ពពុះ​មាត់ ទោះ​ធ្វើ​នយោបាយ​មួយ​រយ​ឆ្នាំ​ ប្រទេស​ជាតិ​ក៏​គ្មាន​រីក​ចម្រើន​ដែរ ។

ដោយឈូកខ្មែរ
Source: khmerproverb

ខឹង​គោ វាយ​រទេះ

និយមន័យៈ ការ​បន្ធូរ​បន្ថយ​ភាព​ក្រេវក្រោធ ។

អត្ថាធិប្បាយ

អត្ថានុរូប

អ្នក​បរ​រទេះ​ខ្លះ​ពេល​ខឹង​នឹង​គោ​ដើរ​យឺត​ពេក មិន​ហ៊ាន​វាយ​គោ​ទេ ដោយ​ឃើញ​គោ​ស្គម ឬ​ខ្លាច​គោ​មាន​ស្លាក​ស្នាម ។ ម៉្លោះ​ហើយ​ដើម្បី​បន្ធូរ​បន្ថយ​កំហឹង​ខ្លះ​ក៏​ស្រែក​ខ្លាំងៗ និង​វាយ​គោះ​រទេះ ធ្វើ​ឲ្យ​គោ​ភ្ញាក់​ស្ទុះ​ដើរ​លឿន​បន្តិច​ទៅ ។

អត្ថប្បដិរូប

មនុស្ស​ខ្លះ ពេល​ខឹង​ក្រេវក្រោធ​ខ្លាំង​នឹង​អ្នកណា​ម្នាក់ មិន​ហ៊ាន​ទៅ​វាយ​គេ​ទេ ដោយ​ឃើញ​គេ​ធំ​ជាង ឬ​មាន​កម្លាំង​ជាង ឬ​ក៏​ដោយ​ប្រការ​ណា​មួយ ។ ប៉ុន្តែ​ដើម្បី​កាត់​បន្ថយ​ភ្លើង​កំហឹង​ខ្លះ គេ​ក៏​ទៅ​កាប់​បំផ្លាញ​ដំណាំ​ដាំដុះ​របស់​គូ​វិវាទ ។

នៅ​ក្នុង​គ្រួសារ​ខ្លះ ប្រពន្ធ​ខឹង​នឹង​ប្ដី​ខ្លាំង​ពេក តែ​មិន​ហ៊ាន​វាយ​ប្ដី​ទេ បែរ​ជា​សំពង​ម៉ូតូ​ដែល​គ្នា​ឥត​ដឹង​អី​សោះ ជួនកាល​បោក​ចាន បោក​ឆ្នាំង​ខ្ទេច​អស់ ។

ដោយឈូកខ្មែរ
Source: khmerproverb

ខុស​ដូច​វាយ​ឆ្កែ​ខុស

និយមន័យៈ វិប្បដិសារី​នូវ​កំហុស​ដែល​ធ្វើ​ឥត​ពិចារណា ។

អត្ថាធិប្បាយ

កំហឹង​ធ្វើ​ឲ្យ​មនុស្ស​វង្វេង​លែង​គិត​ពិចារណា ។ ម្ល៉ោះ​ហើយ គេ​ធ្វើ​អ្វីៗ​ទាំង​កំរោល ។ លុះ​ដល់​គេ​ស្ងប់​អារម្មណ៍​ក្រេវក្រោធ ទើប​ដឹង​ខ្លួន​ថា ខុស ប៉ុន្តែ​អ្វីៗ​ជ្រុល​ហួស​អស់​ទៅ​ហើយ ។ ដូច្នេះ គេ​នៅ​សល់​តែ​សេចក្ដី​ស្ដាយ​ក្រោយ​ប៉ុណ្ណោះ ។ រឿង​នេះ​បុរាណាចារ្យ​បាន​លើក​និទាន​ជា​តួយ៉ាង​ដូច​ត​ទៅ ៖
មហាសេដ្ឋី​ម្នាក់​មាន​ទ្រព្យ​សម្បត្តិ​មហាសាល ។ គាត់​បាន​ចិញ្ចឹម​ឆ្កែ​កំណាច​៥០០​ក្បាល ដើម្បី​ការពារ​ទ្រព្យសម្បត្តិ ។ នៅ​យប់​មួយ​មាន​ចោរ​៥០០​នាក់ បាន​ជីក​រូង​ឧម្មង្គ​ក្នុង​ដី​មក​ដល់​ឃ្លាំង​ទ្រព្យ ។ ពួក​ចោរ​ក៏​ជញ្ជូន​ឥវ៉ាន់​ជា​ច្រើន​ចេញ​ទៅ​តាម​រូង​ឧម្មង្គ ។ ឯ​ឆ្កែ​ទាំង​៥០០​ក៏​ដេញ​ខាំ​ចោរ​ទាំង​៥០០​នាក់​ស្លាប់​ក្នុង​រូង​ឧម្មង្គ​អស់​ទៅ ។

លុះ​ព្រឹក​ឡើង សេដ្ឋី​ដឹង​ថា​បាត់​ឥវ៉ាន់​អស់ ។ គាត់​ក្រេវក្រោធ​ជា​ខ្លាំង ក៏​បញ្ជា​ឲ្យ​គេ​យក​ឆ្កែ​ទាំង​៥០០​ក្បាល​ទៅ​សម្លាប់​ចោល​អស់​ទៅ ។ បី​ថ្ងៃ​ក្រោយ​មក សេដ្ឋី​បាន​ធុំ​ក្លិន​ស្អុយ​អសោចិ​ក្នុង​ឧម្មង្គ ទើប​បាន​ដឹង​ថា ជា​ខ្មោច​ចោរ​ទាំង​៥០០​នាក់​ដែល​ឆ្កែ​បាន​ខាំ​សម្លាប់ ។
សេដ្ឋី​មាន​វិប្បដិសារី កើត​ក្ដី​ក្ដុក​ក្ដួល​ជា​ខ្លាំង នឹង​ស្ដាយ​កំហុស​ដែល​ខ្លួន​បាន​ធ្វើ​រួច​ទៅ​ហើយ ។

ដោយឈូកខ្មែរ
Source: khmerproverb

ខែ​ពិសាខ​ដើរ​ព្រឹក ខែ​កត្តិក​ដើរ​ល្ងាច

និយមន័យៈ មធ្យោបាយ​ធ្វើ​ដំណើរ​ចៀស​វាង​ភ្លៀង ។

អត្ថាធិប្បាយ

កាល​សម័យ​ដើម ការ​ធ្វើ​ដំណើរ​ចាស់​ទុំ​សុទ្ធ​តែ​មើល​មេឃ មើល​ខ្យល់​ជាក់​លាក់​ណាស់ ។ ​ព្រោះ​កាល​នោះ​សម្ភារៈ​ខ្វះខាត គ្មាន​អាវភ្លៀង គ្មាន​ឡាន​ទេ ។ ម្ល៉ោះ​ហើយ លោក​បាន​កំណត់​ចំណាំ​ថា ខែ​ពិសាខ​ឲ្យ​ដើរ​ពេល​ព្រឹក ព្រោះ​ល្ងាចៗ​ច្រើន​មាន​ភ្លៀង ។ លុះ​ដល់​ខែ​កត្តិក លោក​ឲ្យ​ដើរ​ពេល​ល្ងាច​វិញ ព្រោះ​ព្រឹកៗ​ច្រើន​មាន​ភ្លៀង ។

ប៉ុន្តែ​គោលបំណង​របស់​លោក​ពុំ​មែន​ហាម​តែ​ខែ​ពិសាខ និង​កត្តិក​ទេ គឺ​លោក​ចង់​និយាយ​ម្ដុំ​ខែ​ពិសាខ មាន​ខែ​ជេស្ឋ អាសាធ ស្រាពណ៍ ឯ​ម្ដុំ​ខែ​កត្តិក​មាន​ខែ​ភទ្របទ អស្សុជ​…
កាល​ជំនាន់​ដើម បើ​គេ​អនុវត្ត​តាម​ពំនោល​នេះ គេ​ច្រើន​បាន​សម​បំណង​មែន តែ​មិន​ប្រាកដ​ជា​ត្រូវ​ទាំង​អស់​ទេ ។ ព្រោះ​ជួនកាល​មាន​ភ្លៀង​អាណាធិបតេយ្យ​មិន​គោរព​ប្រក្រតីទិន​ដែរ ។
លុះ​ដល់​សម័យ​វិទ្យាសាស្ត្រ​ជឿន​លឿន អ្វីៗ​ក៏​ត្រូវ​ប្រែប្រួល​អស់​ហើយ ។ ដូច្នេះ កំណត់​ចំណាំ​ខាងលើ​នេះ​ក្លាយ​ទៅ​ជា​តម្រា​ប្រចាំ​សម័យ​កាល​អស់​ហើយ ដូច​យ៉ាង ពាក់​កណ្ដាល​ទសវត្សរ៍​៨០ ខែ​ចេត្រ​ធ្លាប់​តែ​ក្ដៅ​សោះ។

ដោយឈូកខ្មែរ
Source: khmerproverb

ខ្លា​ចាស់​ចាំ​សីល

និយមន័យៈ មធ្យោបាយ​បោក​ប្រាស់​របស់​មនុស្ស​អស់​ឫទ្ធិ​អំណាច ។

អត្ថាធិប្បាយ

ទាក់ទង​ក្នុង​ន័យ​ខាងលើ​នេះ បុរាណាចារ្យ​បាន​លើក​រឿង​មួយ​មក​និទាន​ថា មាន​ខ្លា​ចាស់​មួយ​ដែល​មាន​ធ្មេញ ចង្កូម និង​ក្រចក​រេចរឹល ចាប់​សត្វ​អ្វី​ស៊ី​ក៏​ពុំ​បាន ។
ថ្ងៃ​មួយ ខ្លា​ចាស់​បាន​ជួប​នឹង​បុរស​ឆោត​ល្ងង់​ម្នាក់ ក៏​និយាយ​ថា ចូរ​បុរស​ឯង​ចុះ​ទៅ​ក្នុង​ស្រះ​ទឹក​នេះ រួច​រាវ​យក​កង​មាស​កង​ប្រាក់​ទៅ​ចុះ ។ ខ្ញុំ​ថែរក្សា​ទុក​ជាយូរ​ហើយ ។ ខ្ញុំ​និយាយ​នេះ​ជា​ពាក្យ​ពិត ព្រោះ​ខ្ញុំ​ជា​ខ្លា​ចាស់​ចាំ​សីល មិន​ចេះ​ភូត​ភរ​ទេ ។
លុះ​បុរស​នោះ​ចុះ​ទៅ​ក្នុង​ស្រះ​ទឹក​ត្រឹម​ទ្រូង​ហើយ ខ្លា​ចាស់​នោះ​ក៏​លោត​ទៅ​សង្គ្រប់​ចាប់​បុរស​នោះ​ខាំ​ស៊ី​បាត់​ទៅ ។

ខ្លា​ចាស់​នេះ​ លោក​ប្រៀប​ទៅ​នឹង​មន្ត្រី​ចាស់ ខឹល​ខូច​ម្នាក់​ចូល​និវត្តន៍ ។ កាល​ដែល​នៅ​កាន់​អំណាច កាច​សាហាវ​ដូច​ខ្លា គ្មាន​អ្នកណា​ហ៊ាន​មើល​មុខ​ចំ​ទេ ។ ប៉ុន្តែ​លុះ​ដល់​អស់​បុណ្យ​ទៅ ឫទ្ធិ​អំណាច​ក៏​គ្មាន ឯ​លាភ​សក្ការៈ​ទាំង​ប៉ុន្មាន​ក៏​អស់​រលីង​ទៅ​ដែរ ។

គាប់ជួន​ថ្ងៃ​មួយ មាន​បុរស​ម្នាក់​ចូល​ទៅ​ពឹង​បុណ្យ ។ ខ្លា​ចាស់​នោះ​និយាយ​ថា សព្វ​ថ្ងៃ​ពិត​មែន​តែ​ចូល​និវត្តន៍​មែន តែ​ខ្ញុំ​នៅ​តែ​មាន​អ្នក​តូច អ្នក​ធំ គេ​រាប់​អាន​ខ្ញុំ​ច្រើន​ដដែល ។ ដូច្នេះ អ្នក​ឯង​ទុក​ចិត្ត​ចុះ ខ្ញុំ​ចាស់​ហើយ​ខ្ញុំ​កាន់​សីល​៥ ចាំ​សីល​៨ មិន​ហ៊ាន​ប្រព្រឹត្ត​អំពើ​អាក្រក់​ទេ ខ្លាច​បាប ។ បុរស​នោះ​ក៏​ជឿ​ទុក​ចិត្ត​ស្លុង ហ៊ាន​ចងការ​ប្រាក់​ដាក់​ដី​បញ្ចាំ​យក​លុយ​មក​ឲ្យ​ខ្លា​ចាស់​នោះ ។ ប៉ុន្តែ លុះ​យូរ​ទៅ ចាំ​បាត់ៗ ស្ងាត់​រហូត​… ហ្នឹង​ហើយ ខ្លា​ចាស់​ចាំ​សីល ។

ដោយឈូកខ្មែរ
Source: khmerproverb

ក្ដៅ​ស៊ី​រាក់ ត្រជាក់​ស៊ី​ជ្រៅ

និយមន័យៈ ទង្វើ​ដោយ​ភ្លើង​កំហឹង​បាន​ផល​តិច​ជាង​ទង្វើ​ដោយ​អារម្មណ៍​ស្ងប់ ។

អត្ថាធិប្បាយ

អត្ថានុរូប

ក្ដៅ​ស៊ី​រាក់ៈ ម្ហូប​អាហារ​ដែល​នៅ​ក្ដៅ គេ​ហូប​បាន​តិចៗ សើៗ លើ​មាត់​ចាន គេ​មិន​អាច​លូក​ជ្រៅ​បាន​ទេ ព្រោះ​វា​នាំ​ឲ្យ​រលាក​មាត់ ។
ត្រជាក់​ស៊ី​ជ្រៅៈ ម្ហូប​អាហារ​ដែល​ត្រជាក់​ គេ​ហូប​បាន​ច្រើនៗ គេ​អាច​ចូក​លូក​ជ្រៅ​បន្តិច​ក៏​បាន ព្រោះ​វា​ត្រជាក់ មិន​នាំ​ឲ្យ​រលាក​មាត់​ទេ ។

អត្ថប្បដិរូប

មនុស្ស​ដែល​មាន​អារម្មណ៍​ឆាប់​មួរម៉ៅ​ក្ដៅ​ក្រហាយ គេ​ហៅ​មនុស្ស​ចិត្ត​ស្រាល ។ មនុស្ស​នេះ​ បើ​ធ្វើ​ការ​អ្វី​ឲ្យ​តែ​ទាស់​ចិត្ត​បន្តិច គេ​ច្រលោត​តោតតូង បោក​ប្រាស់​ខូច​ខ្ទេច​ខ្ទីរ​អស់ ។
បើ​គេ​និយាយ​ស្ដី​ទៅ​នឹង​អ្នកណា​ម្នាក់ ហើយ​គេ​ធ្វើ​ឲ្យ​ថ្នាំង​ថ្នាក់​ចិត្ត​តែ​បន្តិច​ គេ​មាន​ប្រតិកម្ម​តប​ត បង្ក​ហេតុ​បណ្ដាល​ឲ្យ​មាន​រឿង​ឈ្លោះ​ប្រែក​គ្នា​ភ្លាម ព្រោះ​គេ​មិន​សូវ​ចេះ​អត់ធ្មត់ សង្កត់​ចិត្ត​ទេ បើ​មាន​ការ​ត្រូវ​ទៅ​និយាយ​ពឹង​ពាក់​គេៗ​មិន​សូវ​ជួយ​យក​អាសារ​ទេ ។
រីឯ​មនុស្ស​ដែល​មាន​អធ្យាស្រ័យ​ត្រជាក់ គេ​ហៅ​មនុស្ស​ចិត្ត​ធ្ងន់ ។ មនុស្ស​នេះ បើ​ធ្វើ​ការ​អ្វី ទោះ​បី​មាន​ខូចខាត​បន្តិច​បន្តួច គេ​ចេះ​អត់ធ្មត់ រួច​ធ្វើ​ត​ទៅ​ទោត​ទាល់​តែ​បាន​សម្រេច​ផល ។
មនុស្ស​ចិត្ត​ត្រជាក់ បើ​ទៅ​និយាយ​កិច្ចការ​អ្វី​នឹង​អ្នក​តូច អ្នក​ធំ ច្រើន​បាន​សម្រេច​ផល ព្រោះ​គេ​ចេះ​ប្រើ​សម្ដី​ទន់​ភ្លន់ សុភាព​រាបសារ​គួរ​ឲ្យ​អាណិត ។
ម្យ៉ាងទៀត បើ​អ្នក​ធំ ឬ​ចៅហ្វាយ​នាយ​ស្ដី​បន្ទោស​ឲ្យ​គេៗ​ចេះ​បន្ទន់​ឥរិយាបថ អង្វរ​ក​ទាល់​តែ​គេ​ទន់​ចិត្ត​អាណិត​អាសូរ យក​ទោស​លែង​កើត ៕

ដោយឈូកខ្មែរ
Source: khmerproverb

ក្រមុំ​សាប​ដូច​ទឹក​ទន្លេ ​ប្រពន្ធ​គេ​ឈ្ងុយ​ដូច​ដូង​ដុត

និយមន័យៈ គ្រោះ​ថ្នាក់​នៃ​ប្រព្រឹត្តិកម្ម​ក្នុង​ផ្លូវ​ស្នេហា​លើ​ប្រពន្ធ​គេ ។

អត្ថាធិប្បាយ

នារី​ដែល​នៅ​ក្នុង​វ័យ​ក្រមុំ​ជា​វ័យ​ដែល​ល្អ​ប្រសើរ​បំផុត ។ ប៉ុន្តែ​នៅ​ពេល​នេះ លោក​ពុំ​មាន​ចេតនា​ចង់​និយាយ​ពី​តម្លៃ​របស់​ស្ត្រី​ក្រមុំ​ទេ គឺ​លោក​ចង់​និយាយ​អំពី​គ្រោះថ្នាក់​នៃ​អ្នក​ដែល​សហាយ​ស្មន់​នឹង​ប្រពន្ធ​គេ ។

ក្រមុំ​សាប​ដូច​ទឹក​ទន្លេ

ស្ត្រី​ក្រមុំ​គឺ​ជា​ស្ត្រី​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​វ័យ «រង់ចាំ» ។ ពេល​ដែល​នាង​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​វ័យ​រង់ចាំ​នេះ បើ​មាន​កំលោះ​ណា​ទៅ​ញ៉េះញ៉ោះ លែបខាយ​ពាក្យ​សម្ដី​ក្នុង​ផ្លូវ​លោកីយ៍​ក៏​ដោយ ក៏​ចាស់​ទុំ​ពុំ​សូវ​ចាប់​ទោស​អូស​ដំណើរ​ខ្លាំងក្លា រហូត​ដល់​ប្ដឹង​ឡើង​តុលាការ​ដែរ គឺ​គ្រាន់​តែ​ស្ដីបន្ទោស និង​ធ្វើការ​ព្រមាន​ប៉ុណ្ណោះ ។ ប្រសិនបើ​រឿង​នេះ​ឈាន​ទៅ​ដល់​ការ​ប្រាសចាក​ប្រពៃណី​ដោយ​សាមីជន​ទាំង​ពីរ​ព្រមព្រៀង​គ្នា​ទៀត​ផង​នោះ គេ​ក៏​ពុំ​សូវ​ដែល​ឃើញ ដែល​ឮ​ថា​ឪពុក​ម្ដាយ អាណាព្យាបាល ឬ​បងប្អូន​ញាតិ​ខាង​ស្រី​ដេញ​បាញ់ ដេញ​កាប់ សម្លាប់​កូន​ប្រុស​នោះ​ដែរ ដោយ​គ្រាន់​តែ​ប្ដឹង​ទៅ​សមត្ថកិច្ច​ដើម្បី​ទាមទារ​ឲ្យ​ភាគី​ខាង​កូនប្រុស​បង់​ជំងឺ​ចិត្ត​ប៉ុណ្ណោះ ។ ជួនកាល បើ​វាសនា​មាន គេ​ចាប់​ឲ្យ​រៀបការ​ទៀត​ក៏​សឹង​មាន​ដែរ ។

ប្រពន្ធ​គេ​ឈ្ងុយ​ដូច​ដូង​ដុត

ប្រពន្ធ​គេ​គឺ​ស្ត្រី​ដែល​ច្បាប់​រដ្ឋ​ទទួល​ស្គាល់​ថា​ជា​កម្មសិទ្ធិ​ផ្ដាច់​មុខ​របស់​ជនណា​ម្នាក់ ។ បាន​សេចក្ដី​ថា ស្ត្រី​ប្រភេទ​នេះ​មាន​ម្ចាស់​ហួងហែង ថែរក្សា​ហើយ ។
ដូង​ដុតៈ គឺ​សាច់​ដូង​ទុំ​ដែល​គេ​ដុត វា​មាន​ក្លិន​ឈ្ងុយ​ឆួល ។ គេ​តែង​យក​វា​ទៅ​ធ្វើ​ជា​នុយ​សម្រាប់​ស្ទូច​ត្រី ។ ត្រី​ធុំ​ក្លិន​ភ្លាម ត្របាក់​ភ្លាម តែ​វា​ក៏​ងាប់​ភ្លាម​ដែរ ។
ហេតុ​បាន​ជា​លោក​ពោល​ថា ប្រពន្ធ​គេ​ឈ្ងុយ​ដូច​ដូង​ដុត ព្រោះ​ប្រសិនណា​បើ​មាន​បុរស​ល្មោភកាម​ណា​ម្នាក់​ប្រថុយ​ផ្សង​ស្នេហ៍​ជាមួយ​ប្រពន្ធ​គេ វាសនា​របស់​គេ​ប្រហែល​មិន​ខុស​ពី​ត្រី​ដែល​ត្របាក់​ដូង​ដុត​ប៉ុន្មាន​ដែរ ។
ជាញឹកញាប់​ណាស់ គេ​តែង​ឮ​ថា បុរស​ដែល​ផ្សង​ស្នេហ៍​ជាមួយ​ប្រពន្ធ​គេ​នោះ ក្បាល​របស់​គេ​ត្រូវ​គ្រូពេទ្យ​ដេរ​ម្ភៃ​សាមសិប​ថ្នេរ ។ ជួនកាល​ឮ​ថា មិន​ពិបាក​គ្រូពេទ្យ​ដេរ​ទេ ព្រោះ​គេ​ត្រូវ​រលត់​ធាតុ​បាត់​ទៅ​ហើយ ។
ការណ៍​ដែល​លោក​លើក​ឡើង​ថា ក្រមុំ​សាប​ដូច​ទឹក​ទន្លេ​នោះ គឺ​ក្នុង​ន័យ​ចំអក​ផង ក្នុង​ន័យ​ប្រៀបធៀប​ជា​ឧបមាណ​វិធី​ផង ។ ម្យ៉ាង​ទៀត​លោក​ចង់​ពោល​ត្រង់ៗ​ថា ក្រមុំ​សាប​ណាស់​ទៅ​ឬ ? បាន​ជា​ទៅ​ស្រឡាញ់​ប្រពន្ធ​គេ ទោះបី​ដឹង​ថា​មាន​គ្រោះថ្នាក់​ច្រើន​ក៏​ដោយ ៕

ដោយឈូកខ្មែរ
Source: khmerproverb

កុំ​ខ្វើក​តាម​ខ្យល់ ​កុំ​ខ្វល់​តាម​ស្រី

និយមន័យៈ ធ្វើ​អ្វីៗ​ត្រូវ​ចេះ​គិត​ពិចារណា​កុំ​ស្ទុះ​តាម​គេ​ញាក់ ។

អត្ថាធិប្បាយ

កុំ​ខ្វើក​តាម​ខ្យល់

ពាក្យ​ថា «ខ្វើក» មាន​ន័យ​ថា​កម្រើក​តិចៗ ។ តែ​ខ្វើក​ក្នុង​ទីនេះ​មាន​ន័យ​ថា «ងាក​ភ្លេត​ទៅ​លិច ងាក​ភ្លេត​ទៅ​កើត» ។ លោក​ចង់​បញ្ជាក់​ប្រាប់​ថា កិច្ចការ​សព្វ​សារពើ​មុន​នឹង​ធ្វើ​ត្រូវ​ចេះ​គិត​ពិចារណា​ឲ្យ​គ្រប់​ជ្រុងជ្រោយ​ជា​មុន​សិន កុំ​ចេះ​តែ​ខ្វើក​ទៅ​តាម​គេ​ញាក់ គេ​បបួល​ម្ដង​ទៅ​ឆ្វេង ម្ដង​ទៅ​ស្ដាំ​ឲ្យ​សោះ ។

កុំ​ខ្វល់​តាម​ស្រី

ពាក្យ​ថា «ស្រី» ក្នុង​ទី​នេះ​លោក​ពោល​យក​ស្ត្រី​ដែល​វប្បធម៌​នៅ​មាន​កម្រិត ព្រោះ​ស្ត្រី​ប្រភេទ​នេះ​ច្រើន​ចិត្ត​ស្រាល​គិត​ខ្លី ។ បើ​គេ​ឈ្លោះ​នឹង​អ្នកណា ឬ​ខឹង​នឹង​អ្នក​ណា សឹង​តែ​ស្ទុះ​ទៅ​ប្រហារ​គេ​តាម​កម្លាំង​បាយ ឬ​តាម​កម្លាំង​អំណាច​បុណ្យ​សក្តិ​ប្ដី ។ សម​ដូច​ពាក្យ​លោក​ថា ប្ដី​សក្ដិ​បួន​ប្រពន្ធ​សក្ដិ​ប្រាំ ឬ​ច្រើន​ជាង​នេះ​ទៀត ។
ដូចនេះ អ្នក​ប្រុស​ជា​ប្ដី​ត្រូវ​ចេះ​គិត​ពិចារណា​ឲ្យ​ម៉ដ្ឋចត់​ល្អិតល្អន់​មែនទែន កុំ​ចេះ​តែ​ខ្វល់ខ្វាយ​ខឹង​ច្រឡោត​តោតតូង​ទាំង​កំរោល​ទៅ​តាម​ប្រពន្ធ​ញាក់​ឲ្យ​សោះ ។
ពាក្យ​ចាស់​លោក​ថា បើ​ស្រីៗ​ឈ្លោះ​គ្នា​ខ្លាំង​ណាស់​ត្រឹម​រហែក​អាវ និង​ដាច់​សាច់​មុខ​ប៉ុណ្ណោះ ។ ប៉ុន្តែ​បើ​ប្រុសៗ​ឈ្លោះ​គ្នា​វិញ គឺ​មាន​ស្លាប់​មាន​រស់ យ៉ាងហោច​ណាស់​ក៏​ត្រូវ​មាន​ចូល​មន្ទីរពេទ្យ​មិន​ខាន ។
ពាក្យ​ខាងលើ​នេះ ព្រះរាជ​សម្ភារ​លោក​សង្កត់​ធ្ងន់​ទៅ​លើ​អ្នក​ជា​ប្ដី​ថា កុំ​ឲ្យ​ខ្វល់​តាម​ប្រពន្ធ​ពេក ៕

ដោយឈូកខ្មែរ
Source: khmerproverb

កុំ​បោះ​សន្ទូច​រំលង​ភ្នំ

និយមន័យៈ ទង្វើ​អ្វីៗ​ត្រូវ​ធ្វើ​តាម​ឋានានុក្រម ។

អត្ថាធិប្បាយ

សន្ទូច​ក្នុង​ពេល​នេះ លោក​សំដៅ​យក​កិច្ចការ​ដែល​ត្រូវ​ធ្វើ ។ ភ្នំ​ក៏​ជា​តំណាង​តួអង្គ​មន្ត្រី​អ្នក​មាន​បុណ្យសក្តិ​ធំ​ណា​ម្នាក់​ដែល​ពាក់ព័ន្ធ​ក្នុង​កិច្ចការ​នេះ ។
កិច្ចការ​អ្វី​ក៏​ដោយ​នៅ​ក្នុង​សង្គម​ខ្មែរ​យើង​ គេ​ធ្វើ​ពី​ថ្នាក់​ក្រោម​បញ្ជូន​ឡើង​ទៅ​លើ​ជានិច្ច ។ ដូច្នេះ បើ​ចង់​ធ្វើ​កិច្ចការ​អ្វី​នីមួយៗ​លោក​ប្រាប់​ថា ត្រូវ​ធ្វើ​តាម​លំដាប់​លំដោយ គឺ​ធ្វើ​តាម​ឋានានុក្រម​ពី​ទាប​ទៅ​ខ្ពស់ ដោយ​មិន​អាច​រំលង​មន្ត្រី​ធំ​ណា​ម្នាក់​ឡើយ ។
ឧទាហរណ៍ៈ គេ​ធ្វើ​កិច្ចការ​អ្វី​មួយ​ដែល​ត្រូវ​ឡើង​ទៅ​ដល់​ថ្នាក់​ខេត្ត ។ គេ​ត្រូវ​ធ្វើ​កិច្ចការ​នោះ​ពី​ថ្នាក់​មូលដ្ឋាន​ រួច​ឡើង​ទៅ​ស្រុក​ ទើប​បន្ត​ទៅ​ខេត្ត​ទៀត ។ គេ​មិន​ត្រូវ​រំលង​ផ្លោះ​ចោល​មន្ត្រី​ស្រុក​បាន​ទេ ។ មន្ត្រី​ស្រុក​នេះ​លោក​ចាត់​ទុក​ថា​ជា​ភ្នំ​មួយ​ដែរ​ហើយ ។
ការ​ដែល​គេ​លោត​ផ្លោះ​បោះ​សន្ទូច​រំលង​មន្ត្រី​ស្រុក​ដែល​លោក​ចាត់​ទុក​ជា​ភ្នំ​មួយ​ដែរ​នោះ គឺ​ជា​ការ​មួយ​ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ខុស​នឹង​នីតិវិធី ។ កាល​បើ

ដោយឈូកខ្មែរ
Source: khmerproverb

កុំ​រា​មុខ​ដឹង​កុំ​ទទឹង​មុខ​ទ័ព

និយមន័យៈ កុំ​នៅ​ពី​មុខ​អ្នក​មាន​អំណាច​ខ្លាំង ។

អត្ថាធិប្បាយ

«ដឹង» គឺ​ជា​ឧបករណ៍​ម្យ៉ាង​សម្រាប់​ចាំង​ឈើ ។ វា​មាន​ផ្លែ​រាង​ដូច​ពូថៅ តែ​ផ្លែ​វា​នៅ​ទទឹង​ដង និង​មាន​កន្ទុយ​វែង​ឡើង​លើ​សម្រាប់​ជា​ជំនួយ​ធ្វើ​ឲ្យ​មាន​លំនឹង មិន​ផ្លាត​ទៅ​ឆ្វេង​ទៅ​ស្ដាំ​ផង និង​ជួយ​យោល​យោគ​នៅ​ពេល​ចាំង​ផង ។

កុំ​រា​មុខ​ដឹង

នៅ​ពេល​គេ​កំពុង​ចាំង​ឈើ គេ​មិន​ត្រូវ​ទៅ​នៅ​ពី​មុខ​ដឹង​ឡើយ ព្រោះ​ផ្លែ​វា​អាច​រង្គោះ​ខ្ទាត​ចេញ នាំ​ឲ្យ​មាន​គ្រោះ​ថ្នាក់​បង្ក​របួស​ស្នាម​ជា​ទម្ងន់ ។ ម្យ៉ាងទៀត អ្នក​ចាំង​ពុំ​សូវ​បាន​មើល​អ្វី​ក្រៅ​ពី​ចំណុច​ដែល​ត្រូវ​ដាក់​ផ្លែ​ដឹង​ដើម្បី​ចាំង​នោះ​ទេ ។

កុំ​ទទឹង​មុខ​ទ័ព

កាល​ដើម​ឡើយ ចាស់ៗ​តែង​និយាយ​ប្រាប់​កូនចៅ​ថា ពេល​ស្រុក​មាន​អសន្តិសុខ ក្បួនទ័ព​ត្រូវ​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅ​សមរភូមិ​ដោយ​ថ្មើរ​ជើង ។ ពេល​កំពុង​យាត្រា​ដូច្នេះ ចាស់ៗ​តែង​ចាប់​កូន​ចាប់​ចៅ ដោយ​ខ្លាច​ក្រែង​វា​រត់​កាត់​មុខ​ទ័ព ព្រោះ​កាល​ជំនាន់​នោះ កាលណា​មាន​ក្បួន​យាត្រា​ទ័ព អ្នក​ស្រុក​ប្រយ័ត្ន​ណាស់ ជាពិសេស​មិន​អាច​ស្ត្រី​មាន​ផ្ទៃពោះ​ដើរ​កាត់​មុខ​ទ័ព​ទេ ព្រោះ​គេ​ប្រកាន់​ថា វា​នឹង​នាំ​មក​ភាព​បរាជ័យ ។ ដូច្នេះ គេ​ត្រូវ​តែ​ប្រហារ​ជីវិត​ចោល ។
នៅ​ពេល​ស្រុក​ជឿនលឿន ក្បួន​យាត្រា​ទ័ព គេ​ធ្វើ​តាម​រថយន្ត ប៉ុន្តែ​យាត្រា​ទ័ព​ក៏​នៅ​តែ​មាន​អាជ្ញា​សឹក​ពិសេស​ដដែល ព្រោះ​ទ័ព​នេះ​ហើយ​ជា​អ្នក​ការពារ​ជាតិ​មាតុភូមិ និង​បូរណភាព​ទឹក​ដី ៕

ដោយឈូកខ្មែរ
Source: khmerproverb

កាត់​ទឹក​មិន​ដាច់ កាត់​សាច់​វា​ឈឺ

និយមន័យៈ កុំ​តាំង​ខ្លួន​ធ្វើ​គ្រាន់​មុន​ចេះ​ដឹង ។

អត្ថាធិប្បាយ

អត្ថានុរូប
ផ្លែ​ឈើ​ទាំងអស់​ត្រូវ​មាន​លក្ខណៈ​៥​យ៉ាង​ទើប​ត្រឹមត្រូវ​តាម​លក្ខណៈ​ធម្មជាតិ​គឺ ៖ ក្ដឹប ខ្ចី ចាស់ ស្រគាល និង​ទុំ ។
ប្រសិនបើ​គ្រប់​លក្ខណៈ​ទាំង​៥​នេះ​ហើយ ផ្លែ​ឈើ​នោះ​ទើប​មាន​រសជាតិ​ផ្អែម​ឆ្ងាញ់​ពិសា ។ ប្រសិនបើ​មាន​គេ​យក​ផ្លែឈើ​ដែល​ស្ទើរ​ចាស់​ទៅ​បន្ទុំ​ថ្ម វា​អាច​ទុំ​បាន​ដែរ ប៉ុន្តែ​មិន​សូវ​មាន​រសជាតិ​ផ្អែម​ល្អ មិន​គួរ​ឲ្យ​ចង់​បរិភោគ​ទេ ព្រោះ​វា​ទុំ​ទាំង​បង្ខំ ។

អត្ថប្បដិរូប

ទង្វើ​អ្វី​ក៏​ដោយ ប្រសិនបើ​ធ្វើ​ដោយ​ច្រូត​កាត់​ច្រើន​តែ​ជួប​នឹង​ផលវិបាក​ផ្សេងៗ ។ ម្យ៉ាងទៀត​មុន​នឹង​ចូល​ទៅ​ប្រកប​ការងារ​អ្វី​មួយ ត្រូវ​ស្វែង​យល់ ស្វែង​ចេះ​អំពី​កិច្ចការ​នោះ​ជាមុន​សិន សឹម​ចាប់​ការងារ​នោះ​ជា​ខាង​ក្រោយ​ទើប​មាន​ប្រសិទ្ធភាព ។
ទំនៀមទម្លាប់​ប្រពៃណី​បាន​ដឹក​នាំ​ឲ្យ​ស្ត្រី​ខ្មែរ​មាន​ចរិយា និង​សណ្ដាប់​ធ្នាប់​ល្អ​ណាស់ គឺ​មុន​នឹង​មាន​ប្ដី ត្រូវ​មាន​គេ​ចូល “ចែចូវ” តាម​ច្បាប់​ទម្លាប់ ។ ប៉ុន្តែ​បើ​មាន​ស្ត្រី​ណា​មាន​ប្ដី​ខ្លួនឯង ឬ​មាន​ទម្ងន់​ទើប​រៀបការ​ជា​ក្រោយ អាហ្នឹង​គេ​ហៅ​ថា ទុំ​មុន​ស្រគាល​ហើយ ។
មាន​មន្ត្រី​ខ្លះ​បាន​ចូល​ធ្វើការ​រដ្ឋ ឬ​ចូល​កាន់​តំណែង​ខ្លឹម​ណា​មួយ​តាម​រយៈ​បក្សពួក ឬ​តាម​រយៈ​សំណូក ។ ប៉ុន្តែ​គ្មាន​ចេះ​អ្វី​សោះ ។ លុះ​បាន​ចូល​ធ្វើការ ឬ​ចូល​កាន់​មុខ​តំណែង​ហើយ​ទើប​រៀន​តាម​ក្រោយ ។ អាហ្នឹង​គេ​ហៅ​ថា ទុំ​មុន​ស្រគាល​ហើយ ។
សមណៈ​ខ្លះ​បាន​បួស​រួច​ហើយ ទើប​រៀន​អក្សរ ឬ​រៀន​ធម៌​តាម​ក្រោយ ។ អាហ្នឹង​គេ​ហៅ​ថា ទុំ​មុន​ស្រគាល​ដែរ ៕

ដោយឈូកខ្មែរ
Source: khmerproverb

កំប្រុក​ស៊ី​ផ្លែ​ល្វា រមួល​កទា ផ្សា​ក្ដិត​ឈ្លូស

និយមន័យៈ និទណ្ឌភាព​របស់​អ្នក​ខ្លាំង និង​ភាព​រងគ្រោះ​របស់​អ្នក​ខ្សោយ ។

អត្ថាធិប្បាយ

សុភាសិត​នេះ​ពុំ​មាន​ន័យ​យោល​ទៅ​ផ្នែក​អត្ថានុរូប​ទេ គឺ​មាន​ន័យ​ជា​អត្ថប្បដិរូប​សុទ្ធសាធ ។

កំប្រុក​ស៊ី​ផ្លែល្វា

ពាក្យ​នេះ​លោក​សំដៅ​ទៅ​លើ​មន្ត្រី​ពុករលួយ​ដែល​ស៊ី​សំណូក ។ សំណូក​លោក​ប្រៀប​ទៅ​នឹង​ផ្លែល្វា​ដែល​ជា​ផ្លែ​មិន​ស្អាត​ល្អ​ដូច​ផ្លែឈើ​ឯ​ទៀតៗ ។
ហេតុ​ដែល​លោក​រើស​យក​សត្វ​កំប្រុក​នេះ​មក​ដើរ​តួ​ក្នុង​សុភាសិត​នេះ ព្រោះ​សត្វ​កំប្រុក​អាច​រស់​នៅ​ក្នុង​ស្រុក​ក៏​បាន​នៅ​ក្នុង​ព្រៃ​ក៏​បាន​ឲ្យ​តែ​មាន​ដើមឈើ​ដែល​មាន​ផ្លែ​អាច​ឲ្យ​វា​ស៊ី​ចិញ្ចឹម​ជីវិត​បាន ។ ម្យ៉ាងទៀត​លោក​បាន​លើក​យក​សត្វ​កំប្រុក​នេះ​មក​ធ្វើការ​ប្រៀបធៀប ព្រោះ​វា​ជា​សត្វ​រស់​នៅ​តែ​លើ​ដើមឈើ​ជា​តំណាង​ឲ្យ​មន្ត្រី​ថ្នាក់​លើ ថ្នាក់​ខ្ពស់ ថ្នាក់​ធំ ។

រមួល​ក​ទា

សត្វ​ទា​នៅ​ពេល​នេះ​លោក​សំដៅ​យក​សត្វ​ទា​ស្រុក​ដែល​ឡើង​ទ្រនំ​មិន​រួច គឺ​រស់​នៅ​ផ្ទាល់​តែ​នឹង​ដី​ឲ្យ​ជា​តំណាង​បុគ្គលិក​តូច​ទាប ។ គឺ​បុគ្គលិក​ដែល​មន្ត្រី​ធំ​ប្រើ​ឲ្យ​រត់ការ ឬ​ធ្វើ​ការងារ​ដែល​ពាក់ព័ន្ធ​នឹង​អំពើ​ខុស​ច្បាប់ ។

ផ្សា​ក្ដិត​ឈ្លូស

ឈ្លូស​គឺ​ជា​សត្វ​រស់​នៅ​ក្នុង​ព្រៃ ហើយ​ស៊ី​ស្មៅ​ជា​អារហារ ។ វា​មិន​ដែល​ស៊ី​ជីវិត​គេ​ទេ ។ ឈ្លូស​ជា​សត្វ​ស្លូត​បំផុត និង​ខ្លាច​គេ​ខ្លាំង​ណាស់ ។ លោក​លើក​យក​សត្វ​នេះ​ឲ្យ​ជា​តំណាង​ប្រជាពលរដ្ឋ​ស្លូត​ត្រង់ និង​សាមញ្ញ​បំផុត ហើយ​រស់​នៅ​ឆ្ងាយ​ពី​មន្ត្រី​ជាន់​ខ្ពស់ ។

សំយោគ​ន័យ

ពិត​មែន​តែ​សុភាសិត​នេះ​មាន​បី​ឃ្លា​មែន តែ​មាន​ន័យ​ជាប់​ទាក់​ទង​គ្នា​តែ​មួយ គឺ​លោក​ចង់​និយាយ​ថា មាន​មន្ត្រី​ពុករលួយ​ម្នាក់​ស៊ី​សំណូក​យ៉ាង​ឆ្ងាញ់​ពេញ​មាត់ ដោយ​គ្មាន​គិត​ក្រែង​អ្វី​ទាំងអស់ ។ គេ​ត្របាក់​ស៊ី​ដោយ​សុវត្ថិភាព ។
ប៉ុន្តែ បុគ្គលិក​ក្រោម​ឱវាទ​ដែល​លោក​ធំ​ប្រើ​ឲ្យ​ធ្វើ​កិច្ចការ​នោះ​វិញ​ទេ ដែល​ជា​អ្នក​រងគ្រោះ​ជំនួស ។ អ្នក​រងគ្រោះ​នេះ​មិន​ហ៊ាន​ថ្លែង​ការណ៍​ពិត​ទេ​ដោយ​ខ្លាច​សុវត្ថិភាព​ផ្ទាល់​ខ្លួន ។ ម្ល៉ោះហើយ សុខចិត្ត​ទ្រាំ​លេប​ថ្ម លេប​ក្រួស​ទាំង​បង្ខំ​ចិត្ត យ៉ាង​រមួល​ក​ទៅ​ចុះ ។
រីឯ​ប្រជាពលរដ្ឋ​ដែល​ពាក់ព័ន្ធ​ក្នុង​រឿង​នេះ​បាន​ត្រឹមតែ​ឈឺ​ចាប់​ប៉ុណ្ណោះ​ឯង ។
ឧទាហរណ៍ៈ អ្នក​វិនិយោគទុន​ម្នាក់​បនា​ទៅ​ឃុបឃិត​ជាមួយ​មន្ត្រី​មាន​អំណាច​ម្នាក់​ដើម្បី​ធ្វើ​ប្លង់​កាន់​កាប់​ដី ។ លោក​ធំ​ប្រើ​ឲ្យ​ភ្នាក់ងារ​ទៅ​ដេញ​ប្រជាពលរដ្ឋ​ចេញ​ដោយ​ជ្រក​ក្រោម​ផ្លាក​ដី​អភិវឌ្ឍន៍ ។ ជួនកាល​គេ​រុះរើ​ផ្ទះ​សម្បែង​គ្នា​អស់​ទៀត​ផង ។ ឯ​ប្រជាពលរដ្ឋ​គ្មាន​អ្វី​ទៅ​តវ៉ា​ឲ្យ​ឈ្នះ​គេ​ទេ ព្រោះ​អង្ករ​ក្លាយ​ជា​បាយ​អស់​ហើយ ។ ម្ល៉ោះហើយ​មាន​តែ​ក្ដីក្ដៅ​ក្រហាយ និង​ឈឺ​ចាប់​យ៉ាង​ខ្លោច​ផ្សា​តែ​ប៉ុណ្ណោះ​ឯង ៕

ដោយឈូកខ្មែរ
Source: khmerproverb

កុំ​ពត់​ស្រឡៅ​កុំ​ប្រដៅ​ស្រី​មានះ

និយមន័យៈ ភាព​រឹងត្អឹង​របស់​ស្រី​មានះ ។

អត្ថាធិប្បាយ

កុំ​ពត់​ស្រឡៅ

ស្រឡៅ​ជា​ដើម​ឈើ​ធំ​ខ្ពស់​ដូច​គគីរ​ដែរ ប៉ុន្តែ​មិន​មូល​ស្រលន​ទេ ព្រោះ​វា​មាន​ពួរ​កំពីក​កំពក សណ្ដូក​តាម​ដើម ។ គេ​តែង​យក​ពួរ​នេះ​មក​ធ្វើ​ដង​ចប កាំបិត ពូថៅ ។ល។ ព្រោះ​វា​មាន​ភាព​រឹង​ល្អ ។ ប៉ុន្តែ​វា​មាន​លក្ខណៈ​ពិសេស​មួយ គឺ​បើ​វា​វៀច ឬ​កោង​បែប​ណា​ហើយ គេ​មិន​អាច​ពត់ ឬ​តម្រង់​វា​បាន​ទេ ។ បើ​គេ​រោល​ភ្លើង​ពត់​វា វា​អាច​ទៅ​តាម​ដៃ​បាន ប៉ុន្តែ​ដល់​ពេល​លែង​ដៃ វា​នឹង​ទៅ​រក​កន្លែង​ដើម​វិញ​ដដែល ។

កុំ​ប្រដៅ​ស្រី​មានះ

ជាទូទៅ​នៅ​ក្នុង​សង្គម​ខ្មែរ​យើង ស្ត្រី​ភេទ​តែង​មាន​ចរិត​ទន់ភ្លន់ ចរិយា​ស្លូតបូត អាច​សម្រប​សម្រួល​ទៅ​តាម​បរិយាកាស​បាន​ស្រួល សូម្បី​សម្លៀក​បំពាក់ ប្រពៃណី ទំនៀមទម្លាប់ ជំនឿ សាសនា​ក៏​អាច​ផ្លាស់​ប្ដូរ​ទៅ​តាម​ប្ដី​បាន​ដែរ ។
ប៉ុន្តែ​ចំពោះ​ស្រី​មានះ​វិញ រមែង​មាន​អស្មិ​រឹងត្អឹង​ដូច​ដែក​ថែប ។ បើ​មាន​ប្ដី​ក៏​ពុំ​រណប ឬ​ចុះ​ញ៉ម​ដែរ គឺ​គេ​សុខ​ចិត្ត​លែង​លះ​គ្នា​ដ៏​បាន​ដែរ ដែល​ថា​ឲ្យ​ឱន​លំទោន​ចុះ​ចាញ់​អ្នកឯង​ប្រាកដ​ជា​អត់​សោះ​តែ​ម្ដង ។
ហេតុ​នេះ​ហើយ​បាន​ជា​លោក​ពោល​ថា កុំ​ពត់​ស្រឡៅ កុំ​ប្រដៅ​ស្រី​មានះ ៕

ដោយឈូកខ្មែរ
Source: khmerproverb

កោកៗ​សឹក​តែ​មាត់​ត្រដោក​ឆ្អែត​តែ​ពោះ​ក្របី

និយមន័យៈ ការ​ទូន្មាន​ប្រៀនប្រដៅ​ដែល​គ្មាន​ប្រសិទ្ធភាព ។

អត្ថាធិប្បាយ

អត្ថានុរូប

ត្រដោក ជា​ប្រដាប់​ធ្វើ​ពី​ឈើ ឬ​ឫស្សី និង​មាន​គ្រាប់​នៅ​ខាងក្នុង​សម្រាប់​ចង​នៅ​ក​ក្របី ។ កាលណា​វា​ឱន​ស៊ី​ស្មៅ គ្រាប់​នោះ​ប៉ះទង្គិច​នឹង​មាត់​ត្រដោក​ឮ​សូរ​ប៉ូកៗ ។
ទោះជា​សំឡេង​ត្រដោក​ឮ​សូរ​យ៉ាងណា​ក៏​ដោយ ក៏​ក្របី​នោះ​មិន​រវល់​អើពើ​ដែរ គឺ​វា​គិត​តែ​ពី​ស៊ី​ស្មៅ​តាម​ទម្លាប់​ធម្មតា​របស់​វា ។ គ្រាប់​ត្រដោក​ប៉ះទង្គិច​នឹង​មាត់​ត្រដោក​យូរៗ​ទៅ​ក៏​ធ្វើ​ឲ្យ​សឹក​រេចរឹល​មាត់​ត្រដោក ឯ​ក្របី​ស៊ី​ស្មៅ​យ៉ាង​ឆ្អែត​តឹង​ពោះ ព្រោះ​សំឡេង​ត្រដោក​គ្មាន​អ្វី​ធ្វើ​ឲ្យ​ខាត ឬ​ចំណេញ​ដល់​វា​ទេ ។

អត្ថប្បដិរូប

លោក​បាន​ប្រៀបធៀប​ន័យ​ខាងលើ​នេះ​ទៅ​នឹង​មនុស្ស​ខ្លះ​ដែល​ឪពុក​ម្ដាយ អាណាព្យាបាល ឬ​គ្រូបាអាចារ្យ​ខំប្រឹង​ប្រៀនប្រដៅ​អប់រំ​ទូន្មាន​យ៉ាងណា​ក៏​ដោយ ក៏​គេ​ពុំ​ខ្ចី​ធ្វើ​ដឹង ធ្វើ​ឮ​អ្វី​ដែរ ។ គេ​គិត​តែ​ពី​ធ្វើ​អ្វី​ទៅ​តាម​ចំណង់​ចំណូល​ចិត្ត​របស់​គេ ។ អ្នកទូន្មាន​ខំប្រឹង​និយាយ​ប៉ោចៗ​បាន​ត្រឹមតែ​សឹក​បបូរ​មាត់​ឥត​ប្រយោជន៍ ។ ឯ​កូនចៅ សិស្ស ធ្វើ​ព្រងើយ​ហាក់​ដូច​គ្មាន​បាន​ដឹង​ឮ​អ្វី​ទាំងអស់ ។ ន័យ​នេះ​មិន​ខុស​ពី​សត្វ​ក្របី​ដែល​មិន​រវល់​នឹង​សំឡេង​ត្រដោក​ដូច្នោះ​ដែរ ៕

ដោយឈូកខ្មែរ
Source: khmerproverb

កុំ​តូច​ចិត្ត​នឹង​វាសនា​កុំ​តវ៉ា​នឹង​ព្រហ្មលិខិត

និយមន័យៈ ត្រូវ​ចេះ​តស៊ូ និង​អត់ធ្មត់​នូវ​អ្វី​ដែល​ខ្លួន​បាន​ទទួល ។

អត្ថាធិប្បាយ

វាសនា = សំណាង, សំណាង = ការ​សាង

កុំ​តូច​ចិត្ត​នឹង​វាសនា

វាសនា ជា​បច្ច័យ​បាន​មក​ពី​ការ​កសាង ។ ការ​កសាង​នេះ​ជួន​មាន​មក​ពី​អតីត​ជាតិ ជួន​មាន​ក្នុង​បច្ចុប្បន្ន​ជាតិ ។
តាម​ទ្រឹស្ដី​នៃ​ព្រះពុទ្ធសាសនា​បាន​បញ្ជាក់​ថា វាសនា​របស់​បុគ្គល​ម្នាក់ៗ​សុទ្ធ​តែ​កើត​មាន​ឡើង​អំពី​អំពើ​របស់​ខ្លួន​ម្នាក់ៗ​ជានិច្ច ។ បើ​ខ្លួន​បាន​សាង​សន្សំ​នូវ​កម្ម​អ្វី កម្ម​នោះ​នឹង​ផ្ដល់​មក​ឲ្យ​ខ្លួន​វិញ ។ ដូចជា បើ​បុគ្គល​សាង​នូវ​សុកល​កម្ម​រមែង​បាន​ទទួល​នូវ​កុសល​ធម៌ (ភាវៈ​ល្អ) ។ បើ​បុគ្គល​សាង​អកុសល​កម្ម​រមែង​បាន​ទទួល​នូវ​អកុសល​ធម៌ (ភាវៈ​អាក្រក់) ។ ន័យ​នេះ​មាន​ការ​ប្រៀបធៀប​ដូច​អ្នក​ដែល​ដាំ​ដើម​ខ្នុរ តែង​ទទួល​បាន​ផ្លែ​ខ្នុរ (ផ្អែម​ល្អ) ។ ឯ​អ្នក​ដែល​ដាំ​ដើម​ស្លែង តែង​បាន​ទទួល​ផ្លែ​ស្លែង (ពុល) ។
បើ​យោល​តាម​ទ្រឹស្ដី​ព្រះពុទ្ធសាសនា​ខាងលើ​នេះ បុគ្គល​ម្នាក់ៗ​មិន​ត្រូវ​តូច​ចិត្ត​នឹង​វាសនា​របស់​ខ្លួន​ទេ ។ ព្រោះ​អ្វីៗ​សុទ្ធ​តែ​កើត​ឡើង​អំពី​អំពើ​របស់​ខ្លួន​ទាំងអស់ ។ សម​ដូច​ពុទ្ធភាសិត​ពោល​ថា ៖ សត្តេ កម្មំ វិភជ្ជតិ សត្វ​ទាំងឡាយ​រមែង​ទទួល​នូវ​កម្ម​ដែល​ខ្លួន​បាន​សាង ។

កុំ​តវ៉ា​នឹង​ព្រហ្មលិខិត

ព្រហ្មលិខិត = ចំណារ​ព្រះព្រហ្ម ឬ​ចំណារ​ដ៏​ប្រសើរ
ព្រហ្មលិខិត ដែល​មាន​ន័យ​ថា ចំណារ​របស់​ព្រះព្រហ្ម​នោះ​ តាម​ពិត​ទៅ​ពុំ​មាន​ព្រះព្រហ្ម​ឯណា​មក​ចារ​ឲ្យ​ទេ ។ វា​គឺ​ជា «កម្ម» ដែល​ខ្លួន​បាន​សាង​នោះ​ឯង​ចារ​មក​ឲ្យ ។
ដូច្នេះ ព្រហ្មលិខិត​មាន​ន័យ​ម្យ៉ាងទៀត​ថា «កម្មលិខិត» ។ កម្ម​លិខិត​នេះ គឺ​ជា​ចំណារ ឬ​ជា​កំណត់ហេតុ​នៃ​ទង្វើ​ដែល​សត្វ​លោក​ម្នាក់ៗ​បាន​ធ្វើ​រួច​មក​ហើយ ។
តាម​ទស្សនៈ​ពុទ្ធនិយម​បាន​បញ្ជាក់​យ៉ាង​ច្បាស់​ថា ព្រហ្មលិខិត ឬ​កម្មលិខិត​ហ្នឹង​ឯង​ជា​អ្នក​ផ្ដល់​វាសនា ឬ​បែង​ចែក​នូវ​កំណើត​មនុស្ស​លោក​គ្រប់ៗ​គ្នា (កម្ម​យោនី) ។
សុភាសិត​ទាំង​ពីរ​ឃ្លា​ខាងលើ​នេះ គង់​មាន​ន័យ​ប្រហែល​គ្នា ។ បើ​ដូច្នេះ តើ​មាន​អ្វី​ដែល​មនុស្ស​លោក​ត្រូវ​តូច​ចិត្ត ត្រូវ​តវ៉ា បើ​អ្វីៗ​ទាំងអស់​សុទ្ធ​តែ​កើត​ឡើង សម្រេច​ឡើង​ដោយ​ខ្លួនឯង​ជា​អ្នក​ធ្វើ អ្នក​សាង​ទាំងអស់ ។
«ព្រហ្មលិខិត ឬ​កម្មលិខិត» គ្រាន់​តែ​ជា​វិញ្ញាបនបត្រ​បញ្ជាក់​នូវ​កម្រិត​នៃ​ទង្វើ ឬ​ការ​សាង​របស់​មនុស្ស​លោក​ដែល​ធ្វើ​តិច ឬ​ច្រើន​ប៉ុណ្ណោះ ៕

ដោយឈូកខ្មែរ
Source: khmerproverb

កូន​ក្រោល​បង្គោល​ស្នឹង

និយមន័យៈ មនោសញ្ចេតនា​លើ​អ្នក​ដែល​នៅ​ជាមួយ​គ្នា​យូរ ។

អត្ថាធិប្បាយ

អត្ថានុរូប

គោ ក្របី ដែល​ម្ចាស់​ចិញ្ចឹម​យូរ​ជាង​គេ ទុក​ដូច​ជា​ម្ចាស់​ក្រោល ។ ជា​រៀងរាល់​ថ្ងៃ គេ​ដឹក​វា​ទៅ​បោះ​ស្នឹង​ឲ្យ​ស៊ី​ស្មៅ​នៅ​ឯ​វាល ដោយ​គេ​ចិញ្ចឹម​វា​ទុក​ប្រចាំ​ក្រោល​យូរ​យ៉ាង​នេះ​ហើយ គេ​ក៏​មាន​ចិត្ត​អាណិត​ស្រឡាញ់​វា​ជាង​គេ ។
ដូច្នេះ​ហើយ​ម្ចាស់​ក៏​មិន​លក់ដូរ​វា​ដែរ គឺ​គេ​ទុក​វា​ទ្រព្យ​សម្អប់ ។ គេ​ហៅ​វា​ថា កូន​ក្រោល​បង្គោល​ស្នឹង ។

អត្ថប្បដិរូប

មនុស្ស​ណា​ដែល​រស់​នៅ​ក្នុង​ស្រុក​ភូមិ​យូរ​ជាង​គេ លោក​ហៅ​ថា «ចាស់​ស្រុក» ។ លោក​ប្រៀបធៀប​មនុស្ស​នេះ​ដូច​គោ ក្របី​ប្រចាំ​ក្រោល​ដែរ ។ មនុស្ស​នេះ​បើ​មាន​បញ្ហា​អ្វី​ល្មមៗ គេ​ច្រើន​លើក​អភ័យ​ឲ្យ​ ព្រោះ​គេ​យល់​ថា ជា​ចាស់​ទុំ​ប្រចាំ​ស្រុក​ភូមិ​ទៅ​ហើយ ។
ម្យ៉ាងទៀត មនុស្ស​ណា​ដែល​ធ្វើការ​ក្នុង​អង្គភាព​បាន​យូរ​ជាង​គេ​មិន​ផ្លាស់​ប្ដូរ​ទៅណា​គឺ​យូរ​ជា​ច្រើន​តំណ​ចៅហ្វាយ​នាយ ។ មនុស្ស​នេះ​ក៏​គេ​ចាត់​ទុក​ថា​ជា​ព្រឹទ្ធាចារ្យ​ប្រចាំ​អង្គភាព​ដែរ ។
ពំនោល​ខាងលើ​នេះ ពុំ​មែន​ជា​ពាក្យ​ប្រៀន​ប្រដៅ​អប់រំ​អ្វី​ទេ គឺ​គ្រាន់​តែ​ចង់​បញ្ជាក់​ថា មនុស្ស​ណា​ដែល​នៅ​យូរ​ក្នុង​កន្លែង​ណាមួយ តែ​មាន​គេ​រាប់អាន​ច្រើន និង​គេ​ស្គាល់​ច្រើន​ពី​សំណាក់​មហាជន​ប៉ុណ្ណោះ ។

ដោយឈូកខ្មែរ
Source: khmerproverb

កាប់​បំពង់​រង់​ទឹកភ្លៀង

និយមន័យៈ ការ​រង់ចាំ​ដែល​មិន​ច្បាស់​លាស់ ។

អត្ថាធិប្បាយ

អត្ថានុរូប

មាន​មនុស្ស​ខ្លះ​ដោយ​គ្រាន់​តែ​បាន​ឮ​សូរ​ផ្គរលាន់​ក៏​នឹង​ស្មាន​ថា នឹង​មាន​ភ្លៀង​ធំ​ហើយ ។ គេ​ក៏​បោះបង់​ការងារ​ដែល​កំពុង​ធ្វើ​នៅ​ដៃ​ចោល រួច​ក៏​ប្រញាប់​ប្រញាល់​ទៅ​កាប់​ឫស្សី​ធ្វើ​បំពង់​រង់​ចាំ​ត្រង​ទឹកភ្លៀង​ដែល​មិន​ទាន់​ទាំង​ដឹង​ច្បាស់​ថា មាន​ភ្លៀង​ឬ​ក៏​អត់​ផង ។

អត្ថប្បដិរូប

កិច្ចការ​អ្វី​ក៏​ដោយ បើ​មិន​ទាន់​ដឹង​ច្បាស់លាស់​ទេ គេ​មិន​ត្រូវ​សង្ឃឹម​ខ្លាំងក្លា​រហូត​ដល់​សុខ​ចិត្ត​ចោល​ការងារ​ដែល​កំពុង​ធ្វើ​នៅ​ដៃ​នោះ​ទេ ។
ឧទាហរណ៍ៈ មនុស្ស​ម្នាក់​កំពុង​ធ្វើ​ចម្ការ ស្រាប់​តែ​ថ្ងៃ​មួយ​បាន​ដំណឹង​ថា មាន​គេ​បម្រុង​មក​បើក​រោងចក្រ​ក្នុង​ភូមិ​របស់​ខ្លួន ។ មនុស្ស​នោះ​ក៏​លះបង់​ការងារ​កសិកម្ម​ចោល​អស់​រលីង ។ មួយ​ថ្ងៃៗ គេ​គិត​តែ​ពី​ដើរ​ស៊ើប​ការងារ​រោងចក្រ ។ ចំណែក​ក្រុមហ៊ុន​ក៏​ពុំ​ទាន់​ប្រាកដ​ថា មក​បើក​ថ្ងៃ​ណា​ដែរ ។ ឯ​អ្នក​រង់​ចាំ​ក៏​ចេះ​តែ​រង់​ចាំ​រហូត​ទៅ គឺ​រង់​ចាំ​រហូត​ដល់​អស់​លុយ​កាក់​ពី​ខ្លួន ។
ដូច្នេះ​ការ​ដែល​ឮ​សូរ ហើយ​រង់​ចាំ​នេះ​ពុំ​ល្អ​ឡើយ ៕

ដោយឈូកខ្មែរ
Source: khmerproverb

កាន់​ក​ពស់​កាន់​ឲ្យ​ជាប់​ប្រយ័ត្ន​ក្រឡាប់​ខាំ​ឯ​ប្រាណ

និយមន័យៈ ការ​កាន់​ក្ដីក្ដាំ​ត្រូវ​ក្ដាប់​ឲ្យ​ណែន ប្រយ័ត្ន​គ្រោះ​ថ្នាក់​ដល់​ខ្លួន ។

អត្ថាធិប្បាយ

អត្ថានុរូប

ពស់​ក្នុង​ពេល​នេះ លោក​សំដៅ​យក​ពស់​ដែល​មាន​ពឹស​ខ្លាំង ។ លោក​ចង់​និយាយ​ប្រាប់​ថា បើ​បាន​ជា​ជ្រុល​កាន់​ក​ពស់​ហើយ ត្រូវ​ក្ដាប់​ឲ្យ​ណែន​ជាប់​ក្នុង​ដៃ ។ ព្រោះ​បើ​ធ្វេស​តែ​បន្តិច ពស់​នោះ​នឹង​ក្រឡាស់​បែរ​មក​ចឹក​អ្នក​កាន់​វិញ​មិន​ខាន ។

អត្ថប្បដិរូប

ពំនោល​ខាងលើ​នេះ លោក​ចង់​និយាយ​ថា មុន​នឹង​ចោទ​ប្រកាន់​ទៅ​លើ​ភាគី​ណា​មួយ អ្នក​ដើម​ចោទ​តោង​ត្រិះរិះ​ពិចារណា​ឲ្យ​បាន​គ្រប់​ជ្រុង​ជ្រោយ និង​ឲ្យ​បាន​ហ្មត់ចត់​ល្អិតល្អន់​ជាមុន​សិន ។ ព្រោះ​ថា​ការ​ចោទ​ប្រកាន់​ដែល​គ្មាន​ភ័ស្តុតាង​គ្រប់គ្រាន់ និង​មិន​ត្រឹមត្រូវ វា​នឹង​មាន​ផល​អាក្រក់​ស្រោច​មក​លើ​ដើម​ចោទ​វិញ ជា​ហេតុ​នាំ​ឲ្យ​មាន​ផល​វិបាក​ជា​ខ្លាំង ៕

ដោយឈូកខ្មែរ
Source: khmerproverb

កុំ​ធ្វើ​ស្រែ​ប្រវាស់​កុំ​សង់​ផ្ទះ​ចូល​គ្នា

និយមន័យៈ ផល​វិបាក​នៃ​ទង្វើ​រួម​គ្នា ។

អត្ថាធិប្បាយ

ធម្មតា​ការ​រក​ស៊ី បើ​មុខ​របរ​នោះ​ធំ តម្រូវ​ឲ្យ​មាន​ភាគហ៊ុន​ច្រើន គេ​តែង​ចូល​ហ៊ុន​គ្នា ទើប​ប្រកប​មុខរបរ​នោះ​ទៅ​បាន ។ ក៏​ប៉ុន្តែ​ចំពោះ​ការ​ចូល​ហ៊ុន​គ្នា​២​មុខ​លោក​ហាម​ជា​ដាច់​ខាត​ពី​ព្រោះ​វា​បង្ក​ឲ្យ​មាន​បញ្ហា​ខ្លាំង​ណាស់ គឺ ៖

កុំ​ធ្វើ​ស្រែ​ប្រវាស់

ការ​ធ្វើ​ស្រែ​ប្រវាស់ ដូចជា ម្នាក់​មាន​ដី​ស្រែ ម្នាក់​ទៀត​មាន​ពូជ​ស្រូវ ឬ​ម្នាក់​មាន​ដី​ស្រែ ម្នាក់​ទៀត​មាន​ឧបករណ៍ គោ ក្របី នង្គ័ល រនាស់​ជា​ដើម ។
ការ​ប្រវាស់​គ្នា​នេះ អាច​ឲ្យ​គេ​ចំណេញ​បាន​ទាំង​សងខាង ក៏​ប៉ុន្តែ​បើ​ការ​ប្រវាស់​គ្នា​នេះ​ធ្វើ​បាន​ត្រឹមតែ​ពាក់​កណ្ដាល​ដៃ ដូចជា ស្រូវ​មិន​ទាន់​ចេញ​ផ្លែ ឬ​កំពុង​ចេញ​ផ្លែ ស្រាប់​តែ​ជួប​ចៃដន្យ​ចង្រៃ ភាគី​ទាំង​ពីរ​នេះ​មាន​ជម្លោះ​ដោយ​ប្រការ​ណា​នីមួយ តើ​គេ​បែងចែក​ភាគ​ផល​គ្នា​ដូចម្ដេច​កើត ? ដូច្នេះ​ប្រកដ​ជា​ជម្លោះ​នេះ​រីក​រាល​ដាល​ដែល​អាច​ប្រឈម​មុខ​នឹង​គ្រោះថ្នាក់ និង​អាច​ឈាន​ទៅ​រក​ការ​វាយ​ប្រហារ​គ្នា​ក៏​សឹង​មាន ។

កុំ​សង់​ផ្ទះ​ចូល​គ្នា

ការ​សង់​ផ្ទះ​ចូល​គ្នា​ក៏​មាន​ន័យ​ដូច​ខាងលើ​ដែរ ។ ពី​ដំបូង​ដៃ ភាគី​ទាំង​ពីរ​ស្រឡាញ់​គ្នា​ជិតស្និទ្ធ​ចាក់​ទឹក​មិន​លិច រហូត​ដល់​ស្រុះស្រួល​គ្នា​សង់​ផ្ទះ​រួម ។ លុះ​ដល់​ទៅ​ជិត​គ្នា​យូរ​បន្តិច​ទៅ ក៏​ស្រាប់​តែ​មាន​ទំនាស់​ដែល​បណ្ដាល​មក​ពី​កត្តា​ផ្សេងៗ ។ បើ​ទំនាស់​មាន​ហើយ តើ​គេ​អាច​នៅ​ជិត​គ្នា​បាន​ឬ​ទេ ? តើ​គេ​អាច​រើ​ផ្ទះ​ចែក​គ្នា​បាន​ទេ ? ចម្លើយ​មាន​តែ​មួយ គឺ​គេ​មិន​អាច​ធ្វើ​ទៅ​កើត​ទេ ។ បើ​មិន​កើត​ទេ គេ​នឹង​ឈ្លោះ​គ្នា​រាល់​ថ្ងៃ​ដែល​អាច​ប្រឈម​មុខ​នឹង​ការ​វាយ​ប្រហារ​គ្នា​រាល់​ថ្ងៃ​ដូច​ករណី​ខាងលើ​ដែរ ។
សរុប​មក ការ​រកស៊ី​រួម​គ្នា ទោះ​តូច​ធំ​ក្ដី​សុទ្ធ​តែ​មាន​ផលវិបាក​ទាំង​អស់ ។ ប៉ុន្តែ​ផលវិបាក​ដែល​លេច​ធ្លោ​ជាង​គេ​គឺ​ករណី​ទាំង​ពីរ​ខាងលើ​នេះ​ឯង ព្រោះ​មនុស្ស​មួយ​ចំនួន​សុទ្ធ​តែ​មាន​មហិច្ឆិតា​លោភលន់ ចង់​បាន​ផលប្រយោជន៍​តែ​រៀងៗ​ខ្លួន ទោះបី​ជា​បងប្អូន​បង្កើត​ក៏​ដោយ ៕

ដោយឈូកខ្មែរ
Source: khmerproverb

កុំ​ស្លាប់​ដូច​ពស់​រស់​ដូច​កង្កែប

និយមន័យៈ កុំ​ធ្វើ​ខ្លួន​ឲ្យ​គេ​ខ្លាច​គ្រប់​កាល និង​រស់​គ្មាន​ន័យ ។

អត្ថាធិប្បាយ

ធម្មតា​សត្វ​សាហាវ​យ៉ាងណា​ក៏​ដោយ ពេល​ងាប់​ទៅ​គេ​លែង​ខ្លាច​វា​អស់​ហើយ ។ ប៉ុន្តែ​សត្វ​ពស់​វិញ​ងាប់​ក៏​ដោយ ក៏​គេ​នៅ​តែ​ខ្លាច​ដដែល ។

អត្ថានុរូប
ពស់​នៅ​ពេល​នេះ លោក​សំដៅ​យក​ពស់​ដែល​មាន​ពឹស ។ ពេល​វា​នៅ​រស់ អ្នក​ផង​ទាំង​ពួង​តែងតែ​ខ្លាច​រអា​គ្រប់ៗ​គ្នា​ទាំង​ក្មេង​ទាំង​ចាស់ ។ លុះ​ពេល​វា​ងាប់​ទៅ​ក៏​គេ​នៅ​តែ​ខ្លាច​វា​ដដែល ។ កម្លាច​នេះ​ដោយ​គិត​ថា​វា​មិន​ទាន់​ងាប់​មែន​ទែន ។ បើ​ឃើញ​វា​ហើម​ស្អុយ​រលួយ​ក៏​នៅ​គិត​ថា​ក្រែង​ពឹស​វា​នៅ​ជាប់​តាម​ឆ្អឹង​ឆ្អែង​ទៀត ។
រីឯ​សត្វ​កង្កែប​គឺ​ជា​សត្វ​ស្លូត​ហើយ​ល្ងង់ ។ វា​ខ្លាច​គេ​ណាស់ ។ វា​គ្មាន​អាវុធ​សម្រាប់​ការពារ​ខ្លួន​ទេ ។ ធម្មជាតិ​បាន​ធ្វើ​អំណោយ​ដល់​វា​ដោយ​មាន​ការ​ផ្លាស់ប្ដូរ​ពណ៌​សម្បុរ​ស្បែក​ទៅ​តាម​ទី​កន្លែង​វា​រស់​នៅ​សម្រាប់​បន្លំ​ខ្លួន និង​ឲ្យ​ជើង​ក្រោយ​វែង​មាន​សាច់​ដុំ​ខ្លាំង​ក្លា​សម្រាប់​ចាក់​លោត​បាន​ឆ្ងាយ​ដើម្បី​គេច​ខ្លួន​ពី​អន្តរាយ​ផ្សេងៗ ។
ម្យ៉ាងទៀត​ដោយ​សារ​វា​ជា​សត្វ​ល្ងង់​ខ្លៅ​យ៉ាង​នេះ​ហើយ​បាន​ជា​វា​មិន​ចេះ​កាយ​រូង​ធ្វើ​ជម្រក​ទេ គឺ​វា​ដើរ​ជ្រក​ជាមួយ​រូង​ក្ដាម ។ វា​សប្បាយ​ចិត្ត​ណាស់​ក៏​ស្រែក​វ៉ែបៗ​នាំ​ឲ្យ​អ្នក​នេសាទ​ឮ​ក៏​ខ្វារ​យក​វា​ដោយ​ទាំង​ក្ដាម​ម្ចាស់​រូង​ទៀត ។
អត្ថប្បដិរូប
សត្វ​ពស់​ក្នុង​ន័យ​ខាងលើ​នេះ លោក​ប្រៀបធៀប​ទៅ​មនុស្ស​ពាល​យង់​ឃ្នង​កាច​សាហាវ ។ មនុស្ស​ពាល​នេះ​កាល​បើ​រស់​នៅ​ត្រង់​ណា អ្នក​ផង​ទាំង​ពួង​តែង​មាន​ការ​ភ័យ​ខ្លាច​រអា​ជា​ខ្លាំង ។ ព្រោះ​វា​បង្ក​អសន្តិសុខ និង​គ្រោះ​មហន្តរាយ ។ វា​គ្មាន​មនោសញ្ចេតនា អាណិតអាសូរ​ដល់​អ្នក​ណា​ម្នាក់​ឡើយ សូម្បី​តែ​ឪពុក​ម្ដាយ បងប្អូន ញាតិមិត្ត​វា​ក៏​ដោយ ។
ដូច្នេះ ពួក​វា​ជា​ទី​ស្អប់​ខ្ពើម​នៃ​សង្គម​មនុស្ស និង​សង្គម​ជាតិ ។ លុះ​ដល់​ពួក​វា​ស្លាប់​ទៅ មនុស្ស​ផង​ទាំង​ពួង​ក៏​នៅ​តែ​ស្អប់​ខ្ពើម មិន​ហ៊ាន​ទៅ​ជិត​ខ្មោច​វា​ដដែល ព្រោះ​គេ​យល់​ថា ខ្មោច​វា​លង​សាហាវ​ណាស់ ហើយ​គេ​ក៏​ពុំ​ចូល​បុណ្យ​ដែរ ។ គេ​ខ្លាច​កើត​ឡើង​ជួប​វា​ទៀត ។
រីឯ​សត្វ​កង្កែប លោក​ប្រៀប​ទៅ​នឹង​មនុស្ស​អាប់​ឥត​ប្រាជ្ញា គ្មាន​ចេះ​គ្មាន​យល់​អ្វី​ទាំង​អស់ គឺ​ជា​មនុស្ស​កំសោយ ។ ប្រសិនបើ​មនុស្ស​នេះ​ស្លូត​ក៏​គ្មាន​ប្រយោជន៍​អ្វី​ប៉ុន្មាន​ដល់​សហគមន៍​ជាតិ​ដែរ ។ គេ​រស់​នៅ​ដោយ​គ្មាន​ន័យ គឺ​រស់​នៅ​បាន​ត្រឹម​តែ​មាន​ឈ្មោះ​ថា​បាន​រស់​ជា​មនុស្ស​នឹង​គេ​ដែរ​ប៉ុណ្ណោះ ៕

ដោយឈូកខ្មែរ
Source: khmerproverb

កុំ​ទុក​ចិត្ត​មេឃ កុំ​ទុក​ចិត្ត​ផ្កាយ កុំ​ទុក​ចិត្ត​ប្រពន្ធ​ថា​គ្មាន​សហាយ កុំ​ទុក​ចិត្ត​ម្ដាយ​ថា​គ្មាន​បំណុល

និយមន័យៈ ក្នុង​លោក​នេះ​គ្មាន​អ្វី​គួរ​ឲ្យ​ទុក​ចិត្ត​បាន​ទេ ។

អត្ថាធិប្បាយ

កុំ​ទុក​ចិត្ត​មេឃ

មេឃ​ជា​របស់​ធម្មជាតិ គេ​មិន​អាច​កំណត់ ឬ​បង្គាប់​បញ្ជា​បាន​ទេ ដូចជា ពេល​ខ្លះ​មេឃ​រក​កល​ចង់​ភ្លៀង ស្រាប់​តែ​មិន​ភ្លៀង​ទៅ​វិញ ។ ជួន​គេ​ឃើញ​មេឃ​ស្រឡះ​សោះ​ស្រាប់​តែ​ភ្លៀង​ភ្លាម ។ ជួនកាល​ទៀត គេ​ឃើញ​មេឃ​បើក​ថ្ងៃ​ធម្មតា​ទេ ស្រាប់​តែ​មាន​ភ្លៀង​រ៉ុយៗ​ចុះ​មក​ដែល​គេ​ហៅ​ថា មេឃ​ភ្លៀង​បើក​ថ្ងៃ ។ ដូច្នេះ ឃើញ​ថា​គ្មាន​អ្វី​គួរ​ឲ្យ​គេ​ទុក​ចិត្ត​បាន​ឡើយ ។

កុំ​ទុក​ចិត្ត​ផ្កាយ

ផ្កាយ​ក៏​ជា​របស់​ធម្មជាតិ​ដូច​មេឃ​ដែរ ដូច្នេះ​ក៏​មិន​គួរ​ឲ្យ​ទុក​ចិត្ត​បាន​ឡើយ ។ ដូចជា​កណ្ដាល​អាធ្រាត្រ​ផ្កាយ​នេះ​ឃើញ​នៅ​ចំ​ពី​លើ​ក្បាល បន្ទាប់​មក​ឃើញ​នៅ​ទិស​ខាងលិច​វិញ ។ ដូច្នេះ ឃើញ​ថា គេ​មិន​អាច​កំណត់ ឬ​ទុក​ចិត្ត​ថា វា​នៅ​នឹង​ន​មួយ​កន្លែង​បាន​ឡើយ ។

កុំ​ទុក​ចិត្ត​ប្រពន្ធ​ថា​គ្មាន​សហាយ

នៅ​ក្នុង​សង្គម​ខ្មែរ ភរិយា​ជា​ចំនួន​ច្រើន​ណាស់​ដែល​ប្រកាន់​ខ្ជាប់​នូវ​ប្រពៃណី​ជាតិ និង​មួយ​ចំនួន​ធំ​ទៀត​ជា​ឧត្ដម​ភរិយា ទោះ​បាន​រៀន​សូត្រ​ចេះ​តិច​ក្ដី ច្រើន​ក្ដី ។
ប៉ុន្តែ​ទោះ​បី​ភរិយា​នោះ​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​ករណី​ដូច​ម្ដេច​ក្ដី ក៏​គង់​នៅ​មាន​ភរិយា​មួយ​ចំនួន​តូច​ដែល​បណ្ដោយ​ខ្លួន​ឲ្យ​ដួល​ទៅ​តាម​ទំនើបនិយម សម្ភារៈ​និយម​អូស​ទាញ ។ ភរិយា​ខ្លះ​ទៀត​ចាក​ប្រពៃណី​ដោយសារ​ភាព​ក្រីក្រ​ ទីទ័ល​ពេក ។ ខ្លះ​ទៀត​ភ្លាត់​ខ្លួន​ដោយសារ​សម្រស់​គេ ។ ខ្លះ​ទៀត​លង់​ខ្លួន​តាម​ពាក្យ​លួងលោម ថ្នាក់​ថ្នម​របស់​គេ ។ ខ្លះ​ទៀត​ភ្លើតភ្លើន​ស្រើប​ស្រាល​តាម​កាម​តណ្ហា​អូស​ទាញ ។ ដោយសារ​មាន​ករណី​ជាច្រើន​ចាំ​អូស​ទាញ​បែប​នេះ​ហើយ ទើប​លោក​ប្រាប់​ថា កុំ​ទុក​ចិត្ត​ខ្លាំង​ពេក ។

កុំ​ទុក​ម្ដាយ​ថា​គ្មាន​បំណុល

អ្នក​ម្ដាយ​ជា​ទី​គោរព​គ្រប់​មជ្ឈដ្ឋាន ទោះ​ថ្នាក់​លើ មធ្យម និង​ក្រោម​ក្ដី គេ​កម្រ​ជួប​នូវ​អ្នកម្ដាយ​ដែល​មិន​ជំពាក់​បំណុល​គេ​សោះ​នោះ​ទេ ។ អ្នក​ម្ដាយ​ខ្លះ ស្ថិត​ក្នុង​លំដាប់​ថ្នាក់​ឧត្ដម​មាន​លុយ ឡាន វីឡា មាន​គ្រឿង​ប្រើប្រាស់​សុទ្ធ​តែ​ទំនើប ពាក់​សុទ្ធ​តែ​ត្បូង​មាន​តម្លៃ មើល​ទៅ​មិន​គួរ​ឲ្យ​ជឿ​ថា គាត់​ខ្វះ​លុយ​ទេ ។ ប៉ុន្តែ​ថ្ងៃ​ណា​មួយ​អ្នក​ម្ដាយ​ចាញ់​ល្បែង ជំពាក់​គេ​ម្ដង​ម្កាល​ដែរ ។ អ្នក​ម្ដាយ​ខ្លះ​ទៀត មាន​មុខ​របរ​ពាណិជ្ជកម្ម​យ៉ាង​ធំ គឺ​ដល់​ខ្នាត​អន្តរជាតិ ។ ប៉ុន្តែ​គាត់​ក៏​ជំពាក់​គេ​ដល់​ខ្នាត​អន្តរជាតិ​ដែរ សម​ដូច​ពាក្យ​ចាស់​ថា «ទូក​ធំ​ក្ដោង​ធំ​មែន» ។ សរុប​មក អ្នក​ម្ដាយ​ភាគ​ច្រើន​ណាស់​ដែល​ជំពាក់​គេ​ទៅ​តាម​ឋានៈ​ខ្លួន ៕
Source: khmerproverb

ក្រមុំ​ដណ្ដឹង​ម្ដាយ មេម៉ាយ​ដណ្ដឹង​ចិត្ត

និយមន័យៈ ប្រពៃណី​ទំនៀម​ទម្លាប់​ខ្មែរ​ក្នុង​ការ​ស្ដី​ដណ្ដឹង ។

អត្ថាធិប្បាយ

ក្រមុំ​ដណ្ដឹង​ម្ដាយ

តាំង​ពី​បុរាណ​កាល​មក ប្រពៃណី​ទំនៀម​ទម្លាប់​ខ្មែរ​តម្រូវ​ឲ្យ​មាន​ការ​ចូល​ស្ដី​ដណ្ដឹង​ស្ត្រី​ក្រមុំ​ដល់​មេបា​ចាស់ទុំ​គឺ ម៉ែ‑ឪ ដែល​ភាសា​បច្ចេកទេស​ថា​ចូល «ចែចូវ» ។ ស្ត្រី​ក្រមុំ​ក្នុង​សង្គម​ខ្មែរ​ពុំ​មាន​សិទ្ធិ​សម្រេច​ក្នុង​ការ​រើស​គូស្រករ​ដោយ​ខ្លួនឯង​ឡើយ ។ ព្រោះ​គេ​យល់​ថា នាង​ជា​ស្ត្រី​វ័យ​ក្មេង​ពុំ​ទាន់​បាន​យល់​ការណ៍​រាក់ជ្រៅ​នៅ​ក្នុង​ជីវភាព​គ្រួសារ​នៅ​ឡើយ ។ ម្យ៉ាងទៀត​ កូនក្រមុំ​គេ​ទុក​ជា​កិត្តិយស​ល្អ ប្រសើរ​ដូច​ផ្កា​រីក ចេក​ទុំ ។ ដូច្នេះ ឪពុក​ម្ដាយ​ជា​អ្នក​មាន​សិទ្ធិ​សម្រេច​គ្រប់​បែប​យ៉ាង​ក្នុង​ការ​ជ្រើសរើស​គូស្រករ​ឲ្យ​កូន ។

ចែចូវ ៖ ចែ​ឲ្យ​ដល់​ម៉ូល ចូវ​ឲ្យ​ដល់​អូល (ចូល​ឲ្យ​ដល់​ម៉ែ ចូល​ឲ្យ​ដល់​ឪ)
ចែចូវ ៖ បរិវាស័ព្ទ ចូវ គន្លាស់​បាន​ជា ចូវ​ដើម្បី​បែក​ផ្លែ (ចែ​ដើម្បី​បើក​ផ្លូវ, បើក​ផ្លូវ​ស្ទង់​ស្ថានការណ៍)

មេម៉ាយ​ដណ្ដឹង​ចិត្ត

ស្ត្រី​មេម៉ាយ គឺ​ស្ត្រី​ដែល​ធ្លាប់​មាន​ប្ដី​រួច​ម្ដង​ហើយៗ​បាត់​បង់​ប្ដី​ដោយ​ប្រការ​ណា​នីមួយ ។ ដូច្នេះ គេ​យល់​ថា​ស្ត្រី​មេម៉ាយ​នេះ​ចាស់​ចិត្ត​ចាស់​គំនិត​អាច​ដឹង​អាច​យល់​ពី​កិច្ចការណ៍​រាក់​ជ្រៅ និង​មាន​បទពិសោធន៍​ក្នុង​ជីវភាព​គ្រួសារ​រួច​ហើយ ។ ឪពុក​ម្ដាយ ឬ​អាណាព្យាបាល​ហាក់​ដូចជា​បើក​សិទ្ធិ​សម្រេច​ឲ្យ​ដល់​កូន​ដែល​មេម៉ាយ​ក្នុង​ការ​ជ្រើសរើស​គូស្រករ​ថ្មី​ដោយ​ខ្លួនឯង ។ ដូច្នេះ បុរស​ណា​ដែល​ពេញចិត្ត​ចង់​ភ្ជាប់​និស្ស័យ​នឹង​នាង គេ​មិន​បាច់​ចូល​ទៅ​ដល់​ឪពុក​ម្ដាយ ឬ​អាណាព្យាបាល​ដូច​កាល​នាង​នៅ​ក្រមុំ​នោះ​ឡើយ ។ គឺ​គេ​ចូល​សួរ​ផ្ទាល់​ខ្លួន​នឹង​នាង​ដោយ​ត្រង់ៗ​តែ​ម្ដង ។ ប្រសិនបើ​នាង​យល់​ព្រម​ហើយ ទើប​គេ​ចូល​ស្ដី​ដណ្ដឹង​ដល់​ម៉ែឪ​ជាក្រោយ ។ នៅ​ពេល​នេះ ឪពុក​ម្ដាយ​អស់​មាន​សិទ្ធិ​សម្រេច​ជា​យ៉ាងណា​ហើយ គឺ​គ្រាន់​តែ​មាន​សិទ្ធិ​ជួយ​ជា​យោបល់ និង​ជួយ​សម្រួល​ឲ្យ​សមរម្យ​ប៉ុណ្ណោះ ។
ប៉ុន្តែ​ចំពោះ​កូន​ស្រី​ដែល​មេម៉ាយ​ក្មេងវ័យ​ពេក ឪពុក​ម្ដាយ​ក៏​បាន​យក​មក​ចិញ្ចឹម​ថែរក្សា​ដូច​កាល​នៅ​ក្រមុំ​នោះ ឪពុក​ម្ដាយ​ក៏​នៅ​តែ​មាន​សិទ្ធិ​សម្រេច​ដូច​កាល​នាង​នៅ​ក្រមុំ​ដែរ ៕

ដោយឈូកខ្មែរ
Source: khmerproverb

កាត់​ទឹក​មិន​ដាច់ កាត់​សាច់​វា​ឈឺ

និយមន័យៈ វិប្បដិសារី​នៅ​ពេល​កាត់​កាល់​កូន​ចៅ ។

អត្ថាធិប្បាយ

អត្ថានុរូប

          ធម្មតា​ទឹក គេ​មិន​អាច​កាត់​ដាច់​ទេ​ព្រោះ​វា​ជា​វត្ថុ​រាវ ។ ឯ​សាច់​មនុស្ស​ជា​សាច់​រស់ បើ​មាន​របួស ឬ​កាត់​ត្រង់​ណាមួយ​ដុំ​ឲ្យ​ដាច់ ទោះបី​ជា​តូច​ប៉ុណ្ណា​ក៏​ដោយ ក៏​ប្រាកដ​ជា​ឈឺ​មិន​ខាន ។

អត្ថប្បដិរូប

ពាក្យ​ថា កាត់​ទឹក​មិន​ដាច់ លោក​លើក​យក​មក​គ្រាន់​តែ​ជា​ការ​ឧបមា និង​ប្រៀប​ធៀប​ប៉ុណ្ណោះ ។ តាម​ការពិត លោក​និយាយ​ទៅ​ដល់​ឪពុក​ម្ដាយ​ខ្លះ​ដែល​ខឹង​ក្រេវ​ក្រោធ​ជា​ខ្លាំង​នឹង​កូន​ចៅ​ដែល​ប្រព្រឹត្ត​អនាចារ អសីលធម៌ និង​ប្រព្រឹត្ត​ខុស​នឹង​ច្បាប់​រដ្ឋ ។ ជា​ពិសេស​គឺ​កូន​មិន​លុះ​ដោយ​ដំបូន្មាន​ឪពុក​ម្ដាយ ឬ អាណាព្យាបាល ។ ទីបំផុត​ដោយ​ទ្រាំ​មិន​បាន គាត់​ក៏​សម្រេ​ចិត្ត​កាត់​កាល់​វា​ចោល​ទៅ ។ ប៉ុន្តែ​លុះ​ដល់​ថ្ងៃ​ក្រោយ ពេល​រំសាយ​កំហឹង គាត់​ក៏​មាន​វិប្បដិសារី នឹក​អាណិត​អាសូរ​កូន​ចៅ​តាម​ក្រោយ ។
ដោយ​ព្រហ្មវិហារធម៌​ដែល​គាត់​ធ្លាប់​មាន និង​មិន​អាច​កាត់​ផ្ដាច់​បាន​នោះ ចេះ​តែ​ធ្វើ​ឲ្យ​អារម្មណ៍​គាត់​នឹក​មមៃ​ពី​សុខទុក្ខ​របស់​កូន​ចៅ​ដែល​ឃ្លាត​មិន​ដឹង​ទៅ​ទី​ណា ។
ទោះ​គាត់​ខំប្រឹង​បំភ្លេច ឬ​ខំ​ប្រឹង​យក​ជ័យជំនះ​លើ​ចិត្ត​របស់​គាត់​យ៉ាងណា​ក៏​គាត់​មិន​អាច​កាត់​ផ្ដាច់​មនោសញ្ចេតនា​បាន​ដែរ ។ បើ​ទុក​ណា​ជា​គាត់​មិន​សម្ដែង​អាការៈ​ឲ្យ​គេ​ដឹង​ក៏​ដោយ ៕

ដោយឈូកខ្មែរ
Source: khmerproverb

ក្របី​ស្នែង​កែក មនុស្ស​ស្រលៀង​ភ្នែក ក្រពើ​កំបុត​កន្ទុយ

និយមន័យៈ អ្វី​ដែល​ខុស​ប្រក្រតី បុគ្គលិក​លក្ខណៈ​ក៏​ខុស​ប្រក្រតី​ដែរ ។

អត្ថាធិប្បាយ

          មនុស្ស​ក្ដី សត្វ​តិរច្ឆាន​ក្ដី ដែល​មាន​លក្ខណៈ​កាយវិការ​ដូច​ខាងលើ លោក​ប្រាប់​ថា​គួរ​ឲ្យ​ប្រុងប្រយ័ត្ន ។

ក្របី​ស្នែង​កែក

មាន​សត្វ​ជា​ច្រើន​ដែល​មាន​លក្ខណៈ​មិន​ប្រក្រតី តែ​ពេល​នេះ​លោក​លើក​យក​សត្វ​ក្របី​ស្នែង​កែក​មក​ធ្វើ​ជា​តួយ៉ាង ។ លោក​ថា​សត្វ​ក្របី​ស្នែង​កែក​តែង​កាច និង​មាន​ភាព​អំនួត​ជាង​ក្របី​ធម្មតា ។ ឫកពា​វា​ក្រអឺត​ក្រទម មិន​ខ្លាច​គេ​ទេ ។ កាលណា​វា​ឃើញ​ក្របី​ដូច​គ្នា ឬ​មនុស្ស​ទៅ​ជិត​វាៗ​តែង​អើត​ក្បាល​ស្ងើន បង្ហាញ​នូវ​ភាព​អំនួត និង​កាច ។

មនុស្ស​ស្រលៀង​ភ្នែក

តាម​ការ​កត់​សម្គាល់​ឃើញ​ថា មនុស្ស​ស្រលៀង​ភ្នែក​តែង​មាន​អ្វី​ដែល​«លើស» គឺ​ថា​ល្អ ក៏​ល្អ​លើស​គេ បើ​អាក្រក់​ក៏​លើស​គេ បើ​ស្លូត​បើ​កាច​ក៏​លើស​គេ​ដែរ ។ ហេតុ​នេះ​ហើយ​បាន​ជា​លោក​ប្រាប់​ថា ឲ្យ​ប្រុង​ប្រយ័ត្ន ។ ព្រោះបើ​សេពគប់​ចំ​លើ​អ្នក​ដែល​ល្អ​លើស​គេ​ជា​ការ​ប្រសើរ ។ តែ​បើ​ចំ​លើ​អ្នក​អាក្រក់​លើស​គេ​វិញ​គួរ​ឲ្យ​ស្ដាយ ។

ក្រពើ​កំបុត​កន្ទុយ

ចាស់ៗ​តែង​និយាយ​ប្រាប់​កូន​ចៅ​ថា នៅ​ក្នុង​បឹង​នេះ​មាន​ក្រពើ​កំបុត​កន្ទុយ​មួយ កាច​សាហាវ​ខ្លាំង​ណាស់ ។ បើ​មាន​សត្វ​ព្រៃ​ណា​ចុះ​ផឹក​ទឹក វា​ត្របាក់​ស៊ី​គ្មាន​ឲ្យ​រួច​ទេ ។ គេ​សម្គាល់​ឃើញ​ថា ក្រពើ​កំបុត​កន្ទុយ​កាច​សាហាវ​ខ្លាំងក្លា​ជាង​ក្រពើ​ធម្មតា ។ មនុស្សម្នា​តែង​ខ្លាច​រអា​នឹង​វា​គ្រប់ៗ​គ្នា ។
ដូច្នេះ ឃើញ​ថា អ្វីៗ​ដែល​ខុស​ប្រក្រតី អត្តចរិត​ក៏​ខុស​ប្រក្រតី​ដែរ ៕

ដោយឈូកខ្មែរ
Source: khmerproverb

ក្រពើ​លង់​ទឹក តុលាការ​ចាញ់​ក្ដី

និយមន័យៈ បញ្ហា​យ៉ាង​ធ្ងន់​ដែល​មិន​អាច​ជួយ​សម្រាល​បាន ។

អត្ថាធិប្បាយ

          លោក​លើក​យក​សត្វ​ក្រពើ​មក​និយាយ​នៅ​ពេល​នេះ គឺ​គ្រាន់​តែ​ជា​ការ​ប្រៀបធៀ​ប៉ុណ្ណោះ ។ ធម្មតា​សត្វ​ក្រពើ​មាន​ការ​ស្ទាត់​ជំនាញ​ជា​ទីបំផុត​ក្នុង​ការ​ហែល​ទឹក ។ មួយ​ជីវិត​វា ក្រពើ​មិន​ដែល​លង់​ទឹក​ទេ ។ ប៉ុន្តែ​បើ​បែរ​ជា​វា​លង់​ទឹក​វិញ គឺ​វា​មាន​ជំងឺ​ជា​ទម្ងន់ ឬ​មាន​របួស​ជា​ខ្លាំង​មិន​អាច​ឲ្យ​វា​ហែល​ទឹក​បាន ទើប​ធ្វើ​ឲ្យ​វា​លង់​ទឹក​ងាប់​ទៅ ។

          ពាក្យ​ថា តុលាការ ក្នុង​ពេល​នេះ លោក​សំដៅ​យក​មន្ត្រី​កាត់​សេចក្ដី​ក្នុង​តុលាការ ។ តុលាការ​មាន​ភារកិច្ច​កាត់​សេចក្ដី​ទៅ​តាម​នីតិក្រម គឺ​ក្រម​រដ្ឋប្បវេណី និង​ក្រម​ព្រហ្មទណ្ឌ ។ អ្នក​ផង​ដែល​មាន​រឿង​ក្ដីក្ដាំ​នឹង​គ្នា តែង​រត់​ទៅ​រក​តុលាការ​ឲ្យ​ជួយ​រក​យុត្តិធម៌​ឲ្យ​ខ្លួន ព្រោះ​តុលាការ​ជា​ខ្លាំង​ច្បាប់ ។ រឿង​ចាញ់ ឬ​ឈ្នះ​សម្រេច​លើ​តុលាការ​ទាំងអស់ ។ បើ​តុលាការ​សម្រេច​យ៉ាងណា គឺ​យ៉ាង​នោះ​ហើយ ។
រឿង​កាត់​ក្ដី​ជា​អាជីព​របស់​តុលាការ ។ ហេតុ​នេះ ហើយ​បាន​ជា​គេ​កម្រ​ឮ​ថា​មាន​មន្ត្រី​តុលាការ​ណា​ម្នាក់​មាន​រឿង​ក្ដីក្ដាំ​ណាស់ ។ ប៉ុន្តែ​បើបែរ​ជា​មាន​វិញ ហើយ​ចាញ់​ក្ដី​ទៀត​នោះ រឿង​នេះ​មិន​ធម្មតា​ទេ ។ គេ​ជឿ​ថា​ករណី​នេះ តុលាការ​ប្រាកដ​ជា​បាន​ប្រព្រឹត្ត​នូវ​កំហុស​យ៉ាង​ធ្ងន់ធ្ងរ​ដែល​មិន​អាច​ជួយ​សម្រួល​សម្រាល​បាន​ឡើយ ៕

ដោយឈូកខ្មែរ
Source: khmerproverb

កំភ្លាញ​ស្លាប់​ពីព្រោះ​មាត់

និយមន័យៈ ការ​និយាយ​ពុំ​ស្គាល់​កាល​គួរ ឬ​ពុំ​គួរ ។

អត្ថាធិប្បាយ

អត្ថានុរូប

         ត្រីកំភ្លាញ ទោះ​នៅ​ទីណា​ក៏​មិន​ស្ងាត់​កំបាំង​ដែរ ។ ជាទម្លាប់​ពី​កំណើត​របស់​វាៗ​តែង​ធ្វើ​មាត់​ចឹបៗ នាំ​ឲ្យ​មាន​រលក​ដល់​ផ្ទៃ​ទឹក​ខាងលើ ។ ឯ​មនុស្ស​ឃើញ​ហើយ​ក៏​យក​សន្ទូច​មក​ស្ទូច ឬ​យក​ឈ្នាង​មក​ជញ្ជាត់ ។ ត្រី​កំភ្លាញ​ក៏​ងាប់​អសារ​បង់ ។

អត្ថប្បដិរូប

មាន​មនុស្ស​មាត់​ដាច​ខ្លះ និយាយ​អ្វីៗ​ពុំ​សូវ​បាន​គិត​ដល់​បរិយាកាស​នៅ​ជុំ​វិញ​ខ្លួន​ទេ ។ គេ​និយាយ​តាម​ការ​នឹក​ឃើញ ដោយ​ពុំ​បាន​គិត​ថា រឿង​នេះ​គួរ​និយាយ ឬ​មិន​គួរ​ទេ ។ ជួនកាល គេ​និយាយ​ទៅ​ប៉ះពាល់​ដល់​កិត្តិយស​អ្នក​មាន​អំណាច​ណា​ម្នាក់ ។
មិន​ស្ងាត់​កំបាំង ស្រាប់​តែ​គេ​មក​ចាប់​យក​ទៅ​ធ្វើ​ទោស​ទណ្ឌ ជួន​កាល​រហូត​ដល់​ស្លាប់​ក៏​សឹង​មាន ៕

ដោយឈូកខ្មែរ
Source: khmerproverb

កុក​ភ្លេច​ជង់ តែ​ជង់​មិន​ភ្លេច​កុក​ទេ

និយមន័យៈ ជនល្មើស​ភ្លេច​គុក តែ​គុក​មិន​ភ្លេច​ជនល្មើស​ទេ ។

អត្ថាធិប្បាយ

អត្ថានុរូប

            ជង់ ជា​អន្ទាក់​តឿ​ឥត​ដង មាន​តែ​ជើង​ស្រួច​ខ្លី​សម្រាប់​ដោត​ជាប់​ទៅ​ក្នុង​ដី ។
កុក​ដើរ​មក​ចំ​រង្វង់​ខ្សែ​ធ្នាក់ៗ​ក៏​រឹត​ជើង​ជាប់ ។ ជួនកាល​វា​រលាស់​ជើង​រួច​ផុត ។ ពេល​វា​ដើរ​ទៅ វា​ឥត​គិត​ខ្វល់​នឹង​ខ្សែ​អន្ទាក់​ជង់​ទៀត​ទេ ។ ប៉ុន្តែ​ខ្សែ​ធ្នាក់​ជង់​នៅ​តែ​រង់​ចាំ​ទទួល​ជើង​កុក​ជានិច្ច ។

អត្ថប្បដិរូប

ជនល្មើស​ដែល​ប្រព្រឹត្ត​កំហុស​ឆ្គង​រួច​ហើយៗ​រត់​គេច​ខ្លួន ឬ​រត់​ចោល​ស្រុក​បាត់​ទៅ តែ​នឹក​គិត​ថា គ្មាន​អ្នក​ណា​ដឹង​ទេ គឺ​វា​ភ្លេច​សមត្ថកិច្ច​អស់​ហើយ ។ ប៉ុន្តែ​សមត្ថកិច្ច​ឥត​មាន​ភ្លេច​វា​ទេ ។ ពី​មួយ​ថ្ងៃ​ទៅ​មួយ​ថ្ងៃ គេ​ខំ​ប្រឹង​ធ្វើការ​តាម​ដាន​ស្រាវជ្រាវ​ជាប់​ជា​ប្រចាំ​ដើម្បី​ឈាន​ទៅ​រក​ការ​ចាប់​ខ្លួន ។ កាលណា​កិច្ចការ​គេ​មាន​លក្ខណៈ​គ្រប់គ្រាន់​ហើយ គេ​ក៏​ចាប់​ខ្លួន​វា​យក​មក​ដាក់​គុក​ទៀត ៕

ដោយឈូកខ្មែរ
Source: khmerproverb

ក្ដៅ​ថ្ងៃ​មិន​ស្មើ​ក្ដៅ​ចិត្ត

និយមន័យៈ គ្មាន​ភ្លើង​អ្វី​ក្ដៅ​ស្មើ​នឹង​ភ្លើង​ទោសៈ ។

អត្ថាធិប្បាយ

            កម្ដៅ​ព្រះអាទិត្យ ឬ​កម្ដៅ​ថ្ងៃ អ្នក​ប្រាជ្ញ​ខាង​វិទ្យាសាស្ត្រ​បាន​ពោល​ថា វា​មាន​កម្ដៅ​រាប់​ពាន់​ម៉ឺន​អង្សាសេ ។
ប៉ុន្តែ​ទោះបី​វា​មាន​ឋាមពល​ខ្លាំងក្លា​យ៉ាង​ណា​ក៏​ដោយ ក៏​នៅ​តែ​ចាញ់​កម្ដៅ​ចិត្ត​ទោសៈ​មនុស្ស​លោក​ដែរ ។ ព្រោះ​កម្ដៅ​ថ្ងៃ​មិន​អាច​ដុត​កម្លោច​ភព​ផែនដី ឬ​ដុត​ឲ្យ​ឆេះ​សម្លាប់​មនុស្ស​លោក​បាន​ទេ ។ ផ្ទុយ​ទៅ​វិញ កម្ដៅ​ភ្លើង​ចិត្ត​ទោសៈ​មនុស្ស​លោក​មាន​ឋាមពល​អាច​ដុត​កម្លោច​ភព​ផែនដី ឬ​ដុត​ឲ្យ​ឆេះ​មនុស្ស​លោក​ខ្លួន​ឯង​បាន ។ ព្រោះថា​កាលណា​មនុស្ស​លោក​ក្ដៅ​ចិត្ត​ហើយ គេ​ធ្វើ​អាវុធ​ប្រល័យ​លោក បំផ្លាញ​ភព​ផែនដី និង​ជីវិត​មនុស្ស សត្វ រុក្ខជាតិ ឲ្យ​អន្ដរធាន​តែ​ក្នុង​មួយ​ប៉ព្រិច​ភ្នែក​ប៉ុណ្ណោះ ៕

ដោយឈូកខ្មែរ

Source: khmerproverb

កក់​ក្ដៅ​ដូច​អាំង​ផេះ

និយមន័យៈ ការ​ទុក​ចិត្ត​ដែល​ឥត​ខ្លឹមសារ ។

អត្ថាធិប្បាយ

         មនុស្ស​ដែល​រងា​តែង​រក​អាវ​ក្រាស់ៗ​មក​ពាក់​ដើម្បី​ឲ្យ​កក់​ក្ដៅ ។ បើ​គ្មាន​អាវ​ពាក់​ការពារ​ទេ គេ​តែង​បង្កាត់​ភ្លើង​អាំង​ឲ្យ​កក់​ក្ដៅ ។
មនុស្ស​រងា​ពេល​នេះ លោក​និយាយ​ប្រៀប​ប្រដូច​នឹង​មនុស្ស​គ្មាន​ទីពឹង ។ ដូច្នេះ​មនុស្ស​នេះ​ត្រូវ​ស្វែង​រក​ទីពឹង គ្រាន់​ជា​បង្អែក​ពឹង​ពាក់​ពំនាក់​អាស្រ័យ ។ ការ​ដែល​ស្វែង​រក​ទីពឹង​នេះ ជួនកាល​ក៏​ពឹង​ទៅ​លើ​អ្វី​ដែល​គ្មាន​ផលប្រយោជន៍​គ្មាន​ខ្លឹមសារ​បន្តិច​សោះ ។
ឧទាហរណ៍ៈ នាយ «ក» បាន​ទៅ​ពឹង​ពាក់​លោក «ខ» ឲ្យ​ជួយ​រក​ការងារ​ធ្វើ ឬ​រក​មុខ​របរ​អ្វី​មួយ​ដើម្បី​ចិញ្ចឹម​ជីវិត ។ តាំង​ពី​ថ្ងៃ​នោះ​មក នាយ «ក» ចេះ​តែ​សង្ឃឹម និង​កក់​ក្ដៅ​ចិត្ត​ជាប់​ជានិច្ច​ថា គេ​មុខ​ជា​ជួយ​រក​មុខ​របរស ឬ​ការងារ​អ្វី​មួយ​ឲ្យ​ខ្លួន​មិន​ខាន ។ តែ​តាម​ពិត​លោក «ខ» គ្រាន់​តែ​បាន​ទទួល​អ៊ឺ‑អើ តែ​បបូរ​មាត់​ប៉ុណ្ណោះ គឺ​ឥត​បាន​ជួយ​រក​អ្វី​បន្តិច​ឡើយ ។
ម្យ៉ាងទៀត ប្រជាពលរដ្ឋ​រស់​នៅ​ក្នុង​ស្រុក​ភូមិ​មួយ​ដែល​មាន​ចោរ​លួច ចោរ​ប្លន់​ជា​ញឹកញាប់ ។ ប៉ុន្តែ​សមត្ថកិច្ច​បង្ក្រាប​ហាក់​ដូចជា​គ្មាន​ប្រសិទ្ធភាព​សោះ ។ ដូច្នេះ ប្រជាពលរដ្ឋ​ហាក់​ដូចជា​គ្មាន​ជំនឿ​ទៅ​លើ​សមត្ថកិច្ច​សោះ គឺ​គេ​កក់​ក្ដៅ​ដូច​អាំង​ផេះ​ដែរ ៕

ដោយឈូកខ្មែរ
Source: khmerproverb

ក្ដាម​ស្រែ​ណា​កាត់​ស្រែ​នោះ

និយមន័យៈ ជន​ល្មួច​នៅ​ត្រង់​ណា​លួច​នៅ​ត្រង់​នោះ ។

អត្ថាធិប្បាយ

អត្ថានុរូប

           ក្ដាម ជា​សត្វ​ចង្រៃ បើ​វា​នៅ​ត្រង់​ណា វា​កាត់​បំផ្លាញ​ត្រង់​នោះ ។ ហេតុ​នេះ​ហើយ បាន​ជា​គេ​ឃើញ​ស្រែ​ណា​ដែល​សម្បូរ​ក្ដាម​ច្រើន ស្រែ​នោះ​ពុំ​សូវ​បាន​ភោគផល​ល្អ​ទេ ។ ព្រោះ​ក្ដាម​កាត់​ស៊ី​ពន្លក​ស្រូវ​ខ្ចីៗ​ខ្ទេចខ្ទីរ​អស់​ហើយ ។
គេ​មិន​ដែល​ឃើញ​ក្ដាម​ដើរ​កាត់​ស្រូវ​នៅ​ស្រែ​ណា​ឆ្ងាយៗ​ពី​កន្លែង​វា​រស់​នៅ​ទេ ។

អត្ថប្បដិរូប

ក្ដាម លោក​ប្រៀប​ទៅ​នឹង​មនុស្ស​ល្មួច ។ ធម្មតា មនុស្ស​ល្មួច បើ​នៅ​ក្នុង​ស្រុក​ភូមិ​ណា វា​តែង​លួច​ក្នុង​ស្រុក​ភូមិ​នោះ ។ ម្យ៉ាងទៀត មនុស្ស​ល្មួច​នេះ បើ​នៅ​ក្នុង​អង្គភាព​វិញ គេ​ឲ្យ​កាន់​អង្ករ លួច​អង្ករ បើ​ឲ្យ​កាន់​សាំង លួច​សាំង ។ល។
សព្វ​ថ្ងៃ​នេះ​ ដោយ​វិទ្យាសាស្ត្រ​ជឿនលឿន ជន​ល្មួច​នេះ​ក៏​ជឿនលឿន​ដែរ គឺ​វា​មិន​នៅ​តែ​មួយ​កន្លែង​ទេ ។ វា​ធ្វើ​ការ​បន្លាស់​ទី​កន្លែង​មួយ​ទៅ​ទី​កន្លែង​មួយ​ទៀត រហូត​ដល់​ផ្លាស់​ពី​ខេត្ត​មួយ​ទៅ​ខេត្ត​មួយ​ទៀត​ផង ។ ព្រោះ​ការ​លួច​នេះ​គឺ​ជា​អាជីព​សម្រាប់​ពួកវា​ទៅ​ហើយ ៕

ដោយឈូកខ្មែរ

Source: khmerproverb

ក្បាល​អ្នកណា​សក់​អ្នក​ហ្នឹង

និយមន័យៈ អ្នកណា​ធ្វើ អ្នក​នោះ​ទទួល ។

អត្ថាធិប្បាយ

អត្ថានុរូប

            ធម្មតា​ក្បាល និង​សក់ ជា​របស់​នៅ​ជាប់​ជាមួយ​គ្នា ។ សក់​ដុះ​នៅ​លើ​ក្បាល​អ្នកណា វា​ជា​សម្បត្តិ​របស់​អ្នក​នោះ​ឯង ។ គឺ​គ្មាន​អ្នកណា​ផ្សេង​យក​ក្បាល​មក​ទទួល ឬ​រំលែក​បាន​ទេ ឬ​មាន​អ្នកណា​ផ្សេង​មក​តវ៉ា​ថា សក់​លើ​ក្បាល​អ្នក​ឯង​ជា​របស់​ខ្ញុំ​ដែរ ។

អត្ថប្បដិរូប

ពាក្យ​នេះ​លោក​និយាយ​ប្រៀប​ធៀប​ទៅ​លើ​ទង្វើ​អ្វី​មួយ​ដែល​អ្នកណា​ម្នាក់​បាន​ប្រព្រឹត្ត បាន​ធ្វើ បាន​សាង ។ រីឯ​លទ្ធផល​ដែល​ត្រូវ​ផ្ដល់​ឲ្យ​មក​វិញ​គឺ​អ្នក​ធ្វើ​នោះ​ឯង​ជា​អ្នក​ទទួល​ដោយ​មិន​អាច​អំពាវនាវ​ហៅ​រក ឬ​ជួល​អ្នកណា​ផ្សេង​ឲ្យ​មក​ជួយ​ទទួល​រង​ទុក្ខ​ទោស ឬ​ជួយ​រំលែក​បាន​ទេ ។
ករណី​នេះ សម​ដូច​ពាក្យ​ចាស់​លោក​ពោល​ថា «ភ្លើង អ្នកណា​ជាន់ អ្នក​នោះ​ឯង​ជា​អ្នក​ក្ដៅ» ។

ដោយឈូកខ្មែរ

Source: khmerproverb

កង់​ត្រាច​កង់​ធ្នង់

និយមន័យៈ វាសនា​កម្ម​មនុស្ស​ម្នាក់ៗ​មិន​មាន​ភាព​ប្រាកដ​និយម​ទេ ។

អត្ថាធិប្បាយ

អត្ថានុរូប

           រទេះ​គោ ឬ​ក្របី មាន​កាំ និង​ខ្នង​កង់​ធ្វើ​ពី​ឈើ​ខ្លឹម ស្វិត​ជាប់​ល្អ ។
ខ្នង​កង់ ផ្គុំ​ឡើង​ពី​ឈើ​ច្រើន​កំណាត់ ។ កំណាត់​នីមួយៗ​មិន​ប្រាកដ​ជា​ប្រភេទ​ឈើ​តែ​មួយ​មុខ​ទេ ។ គេ​ជ្រើស​យក​ឈើ​ដែល​ស្វិត​មាំ ។ ជួន​គេ​យក​ឈើ​ត្រាច​ខ្លះ ឈើ​ធ្នង់​ខ្លះ មក​ផ្គុំ​ចម្រុះ​គ្នា ។
ពេល​គេ​បរ​រទេះ​ទៅ គេ​ឃើញ​កំណាត់​ឈើ​ត្រាច​នៅ​លើ ឈើ​ធ្នង់​នៅ​ក្រោម ។ បន្ទាប់​មក ឈើ​ធ្នង់​ឡើង​លើ ឈើ​ត្រាច​មក​នៅ​ក្រោម​ម្ដង​វិញ ។ កង់​ត្រាច កង់​ធ្នង់ ចេះ​តែ​ផ្លាស់​ប្ដូរ​គ្នា​ជា​រហូត​ទៅ ។

អត្ថប្បដិរូប

​​​​​​​​         មនុស្ស​ម្នាក់ៗ​រមែង​មាន​វាសនា​កម្ម​ខុសៗ​គ្នា ។ ជួនកាល គេ​ឃើញ​បុរស «ក» មាន​បុណ្យស័ក្តិ​ខ្ពស់ ឬ​មាន​ទ្រព្យសម្បត្តិ​ស្ដុក​ស្ដុម្ភ ។ ឯ​បុរស «ខ» មាន​ជីវភាព​ជា​ជន​សាមញ្ញ ឬ ក្រីក្រ​តោក​យ៉ាក ។ បន្ទាប់​មក គេ​ឃើញ​លោក «ក» ប្រព្រឹត្ត​ខុស​ធ្លាក់​បុណ្យស័ក្តិ ឬ​ចាញ់​ល្បែង​ធ្លាក់​ខ្លួន​ក្រីក្រ​លំបាក​លំបិន​ពេក​ក្រៃ ។ ឯ​បុរស «ខ» ស្រាប់​តែ​រក​ស៊ី​កាក់​កប មាន​លុយ​ចាយ​សម្បូរ​សប្បាយ មាន​ឡាន​វីឡា ឡើង​ជា​អ្នក​មាន​ស្ដុកស្ដម្ភ មាន​គេ​គោរព​កោតក្រែង​រអែង​បុណ្យស័ក្តិ​ទៀត​ផង ។

ដោយឈូកខ្មែរ

Source: khmerproverb

ក្រ​ក៏​ក្រ​ចុះ​ឲ្យ​តែ​មាន

និយមន័យៈ ក្រ​ទ្រព្យ​សម្ប័ទ​ចុះ​ឲ្យ​តែ​មាន​ចំណេះ​វិជ្ជា ។

អត្ថាធិប្បាយ

អត្ថាធិប្បាយ

           មនុស្ស​គ្រប់​គ្នា​កើត​ឡើង​សុទ្ធ​តែ​ចង់​មាន ចង់​បាន​ទ្រព្យ​សម្ប័ទ និង​បុណ្យ​ស័ក្តិ ។ តែ​ការ​ចង់​បាន​នេះ វា​ពុំ​ប្រាកដ​ថា​បាន​សម​តាម​បំណង​ទេ ។
ពេល​នេះ លោក​ចង់​ពោល​ថា បើ​បាន​ជា​កើត​មក​ហើយ​ក្រីក្រ​ក៏​ក្រ​ទៅ​ចុះ​ឲ្យ​តែ​មាន​ចំណេះ​វិជ្ជា ។ លោក​បាន​ឲ្យ​តម្លៃ​ទៅ​ចំណេះ​វិជ្ជា​ថា ជា​ទ្រព្យសម្ប័ទ​ប្រសើរ​ឧត្ដុង្គ​ឧត្ដម​បំផុត ព្រោះ​គ្មាន​អ្នកណា​មក​ឆក់​ដណ្ដើម ឬ​លួច​ប្លន់​បាន​ទេ សូម្បី​តែ​ភ្លើង​ក៏​មិន​អាច​ឆេះ​បាន​ផង ។ ឯ​ទ្រព្យសម្ប័ទ​ប្រើប្រាស់​នានា ចោរ​អាច​ឆក់​ប្លន់ ឬ​ភ្លើង​ឆេះ​អន្ដរធាន​ក្នុង​រយៈពេល​ខ្លី​បំផុត ។
ដូច្នេះ លោក​ឲ្យ​ស្វែង​រក​ចំណេះ​វិជ្ជា​មក​ទុក​ក្នុង​ខ្លួន ។ កាល​បើ​មាន​ចំណេះ​វិជ្ជា​ហើយ ទ្រព្យសម្ប័ទ បុណ្យស័ក្តិ កើត​តាម​ក្រោយ​យ៉ាង​ងាយ​បំផុត ។

ដោយឈូកខ្មែរ

Source: khmerproverb

កុំ​ប្រដៅ​ក្រពើ​ឲ្យ​ហែល​ទឹក

និយមន័យៈ មុន​ប្រដៅ​គេ ត្រូវ​ដឹង​ពី​សមត្ថភាព​គេ​សិន ។

អត្ថាធិប្បាយ

អត្ថានុរូប

​​​​​          សត្វ​ក្រពើ មាន​ការ​ស្ទាត់​ជំនាញ​បំផុត​ក្នុង​ការ​ហែល​ទឹក​តាំង​ពី​កំណើត​វា​មក ព្រោះ​វា​ធ្លាប់​រស់​នៅ​តែ​ក្នុង​ទឹក​មួយ​ជីវិត ។ ដូច្នេះ​មិន​បាច់​បង្វឹក​វា​ឲ្យ​ចេះ​ហែល​ទឹក​ទេ ។

អត្ថប្បដិរូប

បើ​អ្នក​ចង់​និយាយ​ពី​អ្វី​ដែល​មាន​ន័យ​ប្រហាក់​ប្រហែល​នឹង​ការ​ប្រៀន​ប្រដៅ គេ​តោង​ដឹង​ពី​ជំនាញ​របស់​គេ​សិន ។ ឧទាហរណ៍ៈ

• មិន​ត្រូវ​និយាយ​ពី​បច្ចេកទេស​ធ្វើ​តុ ទូ តាំង ប្រាប់​ដល់​ជាង​អាជីព​តុ ទូ តាំង​ទេ ។
• មិន​ត្រូវ​និយាយ​ពី​ច្បាប់​ប្រាប់​បណ្ឌិត​ច្បាប់​ទេ ។
• មិន​ត្រូវ​និយាយ​ពី​គរុកោសល្យ​ប្រាប់​លោក​សាស្ត្រាចារ្យ​ទេ ។

សរុប​មក គេ​មិន​ត្រូវ​និយាយ​ពី​កិច្ចការ​អ្វី​មួយ​ប្រាប់​ទៅ​អ្នក​ដែល​មាន​អាជីព​ក្នុង​កិច្ចការ​នោះ​ទេ វៀរ​លែង​តែ​គេ​សួរ ។

ដោយឈូកខ្មែរ

Source: khmerproverb

កុំ​ផ្ញើ​ស្រា​នឹង​អ្នក​ប្រមឹក

និយមន័យៈ កុំ​យក​របស់​អ្វី​ទៅ​ផ្ញើ​នឹង​អ្នក​កំពុង​ត្រូវការ ។

អត្ថាធិប្បាយ

            មុន​នឹង​ផ្ញើ​របស់​អ្វី​មួយ​ទៅ​នឹង​អ្នកណា​ម្នាក់ គេ​ត្រូវ​ដឹង​ពី​ចំណុច​ខ្សោយ​អ្នក​នោះ​សិន ។ ព្រោះ​ថា មនុស្ស​ដែល​មាន​ចំណុច​ខ្សោយ​តែង​ត្រូវ​ការ​ចំណុច​ខ្លាំង ។ គឺ​មនុស្ស​ដែល​កំពុង​ត្រូវការ​អ្វី ហើយ​អ្វី​នោះ​បាន​មក​ដល់​ដៃ ។ គេ​ប្រាកដ​ជា​បេះ​បោច​របស់​នោះ​មិន​ខាន បើ​មិន​ច្រើន​ក៏​តិច​តួច​ដែរ ។ ឧទាហរណ៍ ៖

• យក​ដែក ផ្ញើ​នឹង​ជាង​ដែក ដែល​កំពុង​ត្រូវការ​ដែក
• យក​ឈើ ផ្ញើ​នឹង​ជាង​ឈើ ដែល​កំពុង​ត្រូវ​ការ​ឈើ
• យក​លុយ ផ្ញើ​នឹង​អ្នក​ក្រីក្រ
• យក​អង្ករ ផ្ញើ​នឹង​អ្នក​កំពុង​ដាច់​ពោះ

ដូចនេះ ការ​យក​ស្រា​ទៅ​ផ្ញើ​នឹង​អ្នក​ប្រមឹក​ក៏​មាន​ន័យ​ដូច​គ្នា ។ ទោះបី​គេ​ដឹង​ថា មនុស្ស​នោះ​ស្លូត​ត្រង់ និង​ស្មោះ​ត្រង់​យ៉ាងណា​ក៏​ដោយ ។ ពាក្យ​ចាស់​លោក​ពោល​ថា មនុស្ស​ទៀង​មិន​ឈ្នះ​ទ័ល តែ​ទ័ល​ហើយ មុខ​ជា​ហ៊ាន​ប្រថុយ​បេះ​បោច​ខ្លះ​មិន​ខាន ។

ដោយឈូកខ្មែរ

Source: khmerproverb

ក្របី​នឹង​ចេក ក្អែក​នឹង​ពងមាន់

និយមន័យៈ របស់​ជា​ទី​ចូល​ចិត្ត​នៃ​ភាគី​មួយ ។

អត្ថាធិប្បាយ

អត្ថានុរូប

           ធម្មតា ក្របី កាលណា​ឃើញ​ស្លឹក​ចេក វា​បោល​តម្រង់​ទៅ​រក​ស៊ី​ភ្លាម ព្រោះ​ស្លឹក​ចេក​ជា​ចំណី​យ៉ាង​ឆ្ងាញ់​សម្រាប់​វា ។ ឯ​ពងមាន់​ក៏​ជាទី​ចូលចិត្ត​នៃ​សត្វ​ក្អែក​ដែរ ។

អត្ថប្បដិរូប

សុភាសិត​ទាំង​ពីរ​ឃ្លា​ខាងលើ​នេះ មាន​ន័យ​តែ​មួយ​ដូច​គ្នា ។ លោក​ចង់​និយាយ​ដៅ​ទៅ​លើ​របស់​ដែល​ជា​កម្មវត្ថុ និង​ជា​ទី​ពេញ​ចិត្ត​នៃ​ភាគី​មួយ ។ ដូចជា មនុស្ស​កាល​ណា​បាន​ឃើញ​មាស​ប្រាក់ កែវ​កង ពិទូរ្យសូរ្យកាន្ត តែង​លោភ​លន់​ចង់​បាន​តាម​តណ្ហា​របស់​ខ្លួន ។
គេ​អាច​ចែក​សុភាសិត​នេះ​បាន​ម្យ៉ាង​ទៀត​ថា មនុស្ស​ដែល​ស្រលាញ់​គ្នា ត្រូវ​ចិត្ត​គ្នា កាលណា​បាន​ឃើញ​គ្នា គេ​តែង​រត់​រក​គ្នា​ជានិច្ច ។

ដោយឈូកខ្មែរ

Source: khmerproverb

កុំ​ទុក​ចិត្ត​បរទេស កុំ​ទុក​ចិត្ត​អភិនេស្ក្រម៍ កុំ​ទុក​ចិត្ត​អភិប្រាយ

និយមន័យៈ កុំ​ទុក​ចិត្ត​មនុស្ស ទោះ​ក្នុង​ប្រភេទ​ណា​ក៏​ដោយ ។

អត្ថាធិប្បាយ

ព្រះរាជ​សម្ភារ ទ្រង់​មាន​បន្ទូល​ថា ឲ្យ​ប្រយ័ត្ន​មនុស្ស​បី​ពួក​នេះ​គឺ ៖

កុំ​ទុក​ចិត្ត​បរទេស

បរទេស គឺ​ជា​ជាតិ​សាសន៍​ទីទៃ​ពី​ម្ចាស់​ស្រុក ។ គេ​តែង​មាន​ទំនៀម​ទម្លាប់ ប្រពៃណី ជំនឿ​សាសនា វប្បធម៌​ផ្សេង​ពី​ម្ចាស់​ស្រុក ។ ទោះបី​ពួក​នេះ​កើត​ក្នុង​ប្រទេស​ម្ចាស់​ស្រុក ឬ​ចូល​ជាតិ​សាសន៍​ក៏​ដោយ ។ មនុស្ស​ដែល​មាន​ប្រពៃណី វប្បធម៌​ខុស​គ្នា​បែប​នេះ តែង​មាន​ចិត្ត​គំនិត​ប្លែក​គ្នា​ពី​ម្ចាស់​ស្រុក​ដែរ ។ ដូច្នេះ គេ​មិន​ត្រូវ​ទុក​ចិត្ត​ឲ្យ​អស់​ពី​ពោះ​ឡើយ ។

កុំ​ទុក​ចិត្ត​អភិនេស្ក្រម៍

អភិនេស្ក្រម៍ គឺ​ពួក​ជន​ដែល​តាំង​ខ្លួន​ថា​ជា​អ្នក​ប្រព្រឹត្ត​នូវ​ព្រហ្មចរិយាធម៌ ប្រកាន់​ខ្ជាប់​នូវ​សីលទាន ភាវនា ។ ពួក​ជន​នេះ រាប់​ទាំង​អ្នក​បួស​ដែល​តាំង​ខ្លួន​ថា​ជា​អ្នក​ស្ងប់ ប្រកប​ដោយ​គុណធម៌​ខ្ពស់ និង​វិសេស​វិសាល​ក្រៃលែង​លើស​គេ ។ គ្រប់​ឥរិយាបថ ពួក​ខ្លះ​ធ្វើ​ឫក​រម្យទម ស្រគត់​ស្រគំ សង្រួម​ឥន្ទ្រីយ៍​គួរ​ឲ្យ​គោរព ។ ប៉ុន្តែ​មាន​ជន​ខ្លះ គ្រាន់​តែ​យក​ខ្លួន​មក​ជ្រក​ក្នុង​ស្បែក​លា ។ ឯ​ធាតុ​ពិត នៅ​ខាង​ក្នុង​គឺ​ជា​សត្វ​ខ្លា​កំណាច​ដែល​ប្រកប​ដោយ​គ្រោះ​ថ្នាក់​យ៉ាង​ក្រៃលែង ។
គេ​មិន​ត្រូវ​សម្គាល់​មនុស្ស​ល្អ ឬ​អាក្រក់​ដោយ​គ្រាន់​តែ​ឃើញ​សម្បក​ក្រៅ​ប៉ុណ្ណោះ​ទេ ។ សម​ដូច​ពុទ្ធភាសិត​ពោល​ថា «អតិ សន្តេបិ នាស្មសេ» មិន​ត្រូវ​ទុក​ចិត្ត​មនុស្ស​ដែល​ធ្វើ​ឫក​រម្យទម​ឡើយ ។

កុំ​ទុក​ចិត្ត​អភិប្រាយ

អភិប្រាយ គឺ​ជន​ដែល​មាន​វោហារ​សព្ទ​ម៉េត​ប្រាយ និង​មាន​សម្ដី​ថ្វី​មាត់​ពូកែ​ប្រាជ្ញ​ប្រោក និយាយ​មិន​ចេះ​ហត់ ទោះ​ទៅ​ទីណា​ក៏​ឮ​សូរ​តែ​មាត់ ។ ព្រោះ​គេ​ជា​មនុស្ស​មាន​ទេពកោសល្យ​ក្នុង​ការ​និយាយ ចេះ​ធ្វើ​ឲ្យ​គេ​ជឿ​តាម​ទស្សនៈ​ខ្លួន ។ ជន​ប្រភេទ​នេះ ក៏​មិន​គួរ​ឲ្យ​ទុក​ចិត្ត​ទាំង​អស់​បាន​ទេ ។

ដោយឈូកខ្មែរ

Source: khmerproverb

ការពារ​ប្រសើរ​ជាង​ព្យាបាល

និយមន័យៈ ការ​ទប់​ស្កាត់​មុន​ប្រសើរ​ជាង​ការ​ដោះស្រាយ ។

អត្ថាធិប្បាយ

         ហេតុការណ៍​អ្វី​ដែល​គេ​បាន​ដឹង​មុន​ថា​នឹង​មាន​ផល​អាក្រក់​ជា​វិជ្ជមាន​នោះ គេ​ត្រូវ​ទប់​ស្កាត់​វា​ឲ្យ​បាន​មុន​វា​កើត​ឡើង ។ ដូច​ជា​ដឹង​ថា ៖

• បើ​គ្មាន​អនាម័យ​នឹង​មាន​ជំងឺ
• បើ​មិន​អប់រំ​កូនចៅ​ឲ្យ​ល្អ​នឹង​ជាប់​គុក
• បើ​មិន​ធ្វើ​របង​ការពារ​ភូមិស្ថាន​នឹង​បាត់​បង់​ទ្រព្យសម្បត្តិ
• បើ​មិន​ប្រុង​ប្រយ័ត្ន​ក្នុង​ការ​ធ្វើ​ចរាចរ​នឹង​មាន​គ្រោះថ្នាក់
• បើ​មិន​រៀន​សូត្រ​នឹង​ប្រឡង​ធ្លាក់

ដូច្នេះ គេ​ត្រូវ​ការពារ​មុន កុំ​ឲ្យ​មាន​ជំងឺ កុំ​ឲ្យ​ជាប់​គុក កុំ​ឲ្យ​ចោរ​លួច កុំ​ឲ្យ​គ្រោះ​ថ្នាក់ កុំ​ឲ្យ​ប្រឡង​ធ្លាក់ ។ ព្រោះ​ថា បើ​បណ្ដោយ​ឲ្យ​ផល​អាក្រក់​កើត​ឡើង​ទើប​ព្យាបាល ឬ​ដោះស្រាយ​តាម​ក្រោយ​នោះ នាំ​ឲ្យ​ខាត​បង់​ប្រាក់​កាស និង​ខាត​បង់​ពេល​វេលា ។
ដោយឈូកខ្មែរ

Source: khmerproverb

កក​ក៏​បាយ មេម៉ាយ​ក៏​ស្រី

និយមន័យៈ ការ​និយាយ​លើក​ទឹក​ចិត្ត​ខ្លួន​ឯង ។

អត្ថាធិប្បាយ

កក​ក៏​បាយ

         អ្នក​ទទួល​ទាន​បាយ​កក មក​ពី​គ្មាន​បាយ​ក្ដៅ ។ បើ​មាន​បាយ​ក្ដៅ មុខ​ជា​រុញ​បាយ​កក​ចេញ ។ ព្រោះ​បាយ​ក្ដៅ យ៉ាង​ណា​ក៏​ឆ្ងាញ់​ជាង​បាយ​កក​ដែរ ។ ម្ល៉ោះ​ហើយ ចេះ​តែ​ទទួល​ទាន​ទាំង​បង្ខំ​ចិត្ត​ទៅ ។ ប៉ុន្តែ​ដើម្បី​លើក​ទឹក​ចិត្ត​ខ្លួន​ឯង ក៏​និយាយ​ថា បាយ​កក​ក៏​បាយ​ដែរ ឆ្អែត​ដូច​តែ​គ្នា ។

មេម៉ាយ​ក៏​ស្រី

អ្នក​ដែល​យក​ប្រពន្ធ​មេម៉ាយ ពុំ​មែន​មាន​ន័យ​ថា រក​ប្រពន្ធ​ក្រមុំ​ពុំ​បាន​នោះ​ទេ ។ ប៉ុន្តែ​មក​ពី​មាន​កត្តា​ផ្សេងៗ​ជាច្រើន​ដូចជា ៖

• ស្ត្រី​មេម៉ាយ​ខ្លះ​ មាន​រូបរាង​ស្អាត ស្រស់​ប្រិមប្រិយ
• ស្ត្រី​មេម៉ាយ​ខ្លះ​ មាន​ទ្រព្យ​សម្បត្តិ មាន​កិត្តិយស មាន​បុណ្យស័ក្តិ
• ស្ត្រី​មេម៉ាយ​ខ្លះ​ មាន​អំណោយ​ទាន ឬ​មាន​ឧបនិស្ស័យ ។

និយាយ​រួម​ទៅ សេចក្ដី​ស្នេហា ឬ​សេចក្ដី​ស្រលាញ់​ពុំ​ប្រាកដ​ថា ក្រមុំ​‑មេម៉ាយ​អ្វី​ទេ ឲ្យ​តែ​ស្រលាញ់ ឬ ត្រូវ​ចិត្ត​គ្នា ឬ​ក៏​មាន​និស្ស័យ​នឹង​គ្នា ក៏​ស្រលាញ់​គ្នា​បាន​ហើយ ។ ព្រោះ​សេចក្ដី​ស្រលាញ់​ពុំ​រើស​ឋានៈ ឬ វណ្ណៈ​ទេ ។ សម​ដូច​ពាក្យ​ចាស់​លោក​ពោល​ថា ឃ្លាន​ឆ្ងាញ់ ស្រលាញ់​ល្អ ។
ដូច្នេះ ដើម្បី​លើក​ទឹកចិត្ត​ខ្លួនឯង គេ​ក៏​ពោល​ថា មេម៉ាយ​ក៏​ស្រី​ដែរ គឺ​ស្រី​ដូច​តែ​គ្នា បង្កើត​កូន​បាន​ដូច​តែ​គ្នា ។

ដោយឈូកខ្មែរ
Source: khmerproverb

ក្អែក​មួយ​ជា​ក្អែក​ដប់

និយមន័យៈ មាត់​មនុស្ស​និយាយ​តៗ​គ្នា​ក្លាយ​ពី​មួយ​ជា​ដប់ ។

អត្ថាធិប្បាយ

            ការ​និយាយ​តៗ​គ្នា​ពី​មាត់​មួយ​ទៅ​មាត់​មួយ ម្នាក់​ពន្លើស​បន្តិច ម្នាក់​ទៀត​ពន្លើស​បន្តិច ។ បន្ត​គ្នា​តែ​ដប់​ដង​ធ្វើ​ឲ្យ​បាត់​ភាព​ដើម​អស់​រលីង ។ រឿង​នេះ លោក​បាន​លើក​ឧទាហរណ៍​ដូច​ត​ទៅ ៖
បុរស​ម្នាក់​ទើប​នឹង​ការ​ប្រពន្ធ​រួច​ថ្មីៗ ។ ព្រឹក​មួយ បុរស​នោះ​ទៅ​បត់​ជើង​ក្នុង​ព្រៃ​ក្រោយ​ផ្ទះ ក៏​ប្រទះ​ឃើញ​កូន​ពាង​មួយ​ពេញ​ដោយ​មាស ។ បុរស​នោះ​ក៏​កាយ​ដី​កប់​ទុក ។ ពេល​មក​ដល់​ផ្ទះ គេ​មិន​ហ៊ាន​ប្រាប់​ការណ៍​ពិត​ដល់​ប្រពន្ធ​ទេ ខ្លាច​នាង​បិទ​មាត់​មិន​ជិត ។ រួច​គេ​ក៏​និយាយ​ប្រាប់​ប្រពន្ធ​ថា នាង​អើយ​ព្រឹក​មិញ ខ្ញុំ​បត់​ជើង​ក្រោយ​ផ្ទះ ស្រាប់​តែ​មាន​ក្អែក​មួយ​ហើរ​ចេញ​ពី​គូទ​ខ្ញុំ ។ ចូរ​នាង​កុំ​និយាយ​ប្រាប់​អ្នក​ណា​ឲ្យ​សោះ ។ ប្រពន្ធ​គិត​ថា​រឿង​នេះ​ចម្លែក​ណាស់ មិន​អាច​នៅ​ស្ងៀម​បាន ក៏​ទៅ​ទម្លាយ​ប្រាប់​មិត្ត​ជិត​ស្និទ្ធ​ម្នាក់​ថា ប្ដី​ខ្ញុំ​បត់​ជើង​ចេញ​ក្អែក​ពីរ ។ មិត្ត​នោះ​និយាយ​បន្ត​ថា ចេញ​ក្អែក​បី ។ ការ​និយាយ​ប្រាប់​គ្នា​បន្ត​បែប​នេះ បាន​កើន​ចំនួន​ឡើង​ដល់​ដប់ ។
​​​​​​​​​​​​            រឿង​នេះ​មិន​ស្ងាត់ ក៏​ទ្រង់​ជ្រាប​ដល់​ព្រះមហាក្សត្រ ។ ព្រះរាជា​ត្រាស់​បង្គាប់​ឲ្យ​នាំ​បុរស​នោះ​ចូល​មក​គាល់ ។ ព្រះអង្គ​ត្រាស់​ដណ្ដឹង​សួរ​បុរស​នោះ ។ លុះ​ទ្រង់​ព្រះ​សណ្ដាប់​ហើយ ក៏​ឈ្វេង​យល់​ថា បុរស​នេះ​មាន​ប្រាជ្ញា​ឆ្លាត​វាងវៃ​ណាស់ ចេះ​ពិសោធ​រក​កម្លាយ​ដែល​និយាយ​តៗ​គ្នា ។ ព្រះអង្គ​ក៏​ត្រាស់​បង្គាប់​ឲ្យ​រាជ​បុរស​ទៅ​នាំ​យក​ពាង​មាស​នោះ មក​ដាក់​ក្នុង​ឃ្លាំង​ព្រះរាជទ្រព្យ រួច​តែង​តាំង​បុរស​នោះ​ជា​មន្ត្រី​គ្រប់​គ្រង​ឃ្លាំង​ជា​រៀង​រហូត​មក ។

ដោយឈូកខ្មែរ

Source: khmerproverb

ក្ដិច​សង្អារ​បញ្ជល់​គ្នា

និយមន័យៈ ការ​ញុះញង់​បំបែក​បំបាក់​សាមគ្គី ។

អត្ថាធិប្បាយ

អត្ថានុរូប

សត្វ​សង្អារ បើ​នៅ​ក្នុង​ក្រុម​ជាមួយ​គ្នា វា​មិន​ខាំ​គ្នា​ទេ ទោះ​ជា​គេ​ចាប់​ដាក់​ឲ្យ​ខាំ​គ្នា​ក៏​ដោយ ។ ប៉ុន្តែ​បើ​គេ​ចាប់​វា​ក្នុង​ក្រុម​ជាមួយ​គ្នា​មក​ក្ដិច​គូទ រួច​ដាក់​ឲ្យ​ខាំ​គ្នា វា​នឹង​ខាំ​គ្នា​វក់វី លែង​ស្គាល់​ងាប់​រស់ ព្រោះ​វា​បាត់​បង់​លក្ខណៈ​ធម្មជាតិ ។

អត្ថប្បដិរូប

មនុស្ស​ធ្លាប់​រស់​ក្នុង​សង្គម ឬ​ក្នុង​អង្គភាព​ជាមួយ​គ្នា ធ្លាប់​ស្រលាញ់​រាប់​អាន​គ្នា​ដូច​បង​ប្អូន ។ ប៉ុន្តែ​បើ​មាន​មនុស្ស​ខូច​មក​ញុះញង់ ដោយ​ម្ដង​ទៅ​ចាក់​ពន្យុះ​ខាង​នេះ ម្ដង​ខាង​នោះ ។ មិន​យូរ​ប៉ុន្មាន ភាគី​ទាំង​ពីរ ក៏​ក្លាយ​ទៅ​ជា​សត្រូវ​ស៊ី​សាច់​ហុត​ឈាម​គ្នា ។

ដោយឈូកខ្មែរ

Source: khmerproverb

ក្រពើ​វង្វេង​បឹង
និយមន័យៈ មនុស្ស​អកត្តញ្ញូ​បំភ្លេច​គុណ​គេ ។

អត្ថាធិប្បាយ

          ក្រពើ ក្នុង​ពេល​នេះ លោក​តំណាង​ឲ្យ​សភាវៈ​អាក្រក់ គឺ​មនុស្ស​អកត្តញ្ញូ ។
បឹង ក្នុង​ពេល​នេះ លោក​ប្រៀប​ដូច​ជា​ទី​ជម្រក ឬ​មាតា​បិតា អាណា​ព្យាបាល ។
មនុស្ស​អកត្តញ្ញូ រមែង​បំភ្លេច​នូវ​ឧបការគុណ អ្នក​ដែល​ធ្លាប់​ចិញ្ចឹម​ស្ងួន​គ្រង ឬ​អ្នក​ធ្លាប់​ឧបត្ថម្ភ​ខ្លួន ។ តួយ៉ាង ដូចជា ៖ អ្នក​ខ្លះ​កាល​នៅ​ក្រីក្រ ឬ​នៅ​រៀន តែ​មក​ជ្រក​កោន​ដោយ​វត្ត​អារាម ឬ​ជ្រក​កោន​ក្រោម​ការ​ឧបត្ថម្ភ​ពី​សំណាក់​សប្បុរស​ជន​ណា​ម្នាក់ ។ លុះ​ដល់​រៀន​ចប់ មាន​មុខងារ​ជា​មន្ត្រី ឬ​បាន​ប្រកប​អាជីព​យ៉ាង​សមរម្យ​ហើយ ស្រាប់​តែ​ភ្លេច​វត្ត​អារាម​ដែល​ជា​ជម្រក​ធ្លាប់​ផ្ដល់​នូវ​ភាព​សុខសាន្ត ភ្លេច​អ្នក​មាន​គុណ​ដែល​ធ្លាប់​ជួយ​ទំនុក​បម្រុង ហើយ​បែរ​ទៅ​ស្ម័គ្រ​ស្មាគម​នឹង​អ្នក​ថ្មី ។ អាក្រក់​ជាង​នេះ​ទៅ​ទៀត អ្នក​ខ្លះ​បែរ​មក​ប្រទូស្ត​នឹង​ជម្រក​ចាស់ ឬ​អ្នក​ឧបត្ថម្ភ​ចាស់​ទៀត​ផង ។
ឧទាហរណ៍ៈ ក្មេង​វត្ត​ខ្លះ ពេល​ឈប់​រៀន​ក៏​ទៅ​ធ្វើ​បដិវត្ត រួច​បែរ​មក​បំផ្លាញ​វត្ត រុះ​កុដិ វិហារ​ចោល ចាប់​ព្រះសង្ឃ​ផ្សឹក​អស់ ។
កូន​អកត្តញ្ញូ​ដែល​ភ្លេច​គុណ​មាតា​បិតា ​ក៏​លោក​ចាត់​ទុក​ថា ជា​ក្រពើ​វង្វេង​បឹង​ដែរ ។
កំណត់​ចំណាំ
​​​​​​​​​​តាម​សាស្ត្រាចារ្យ កេង វ៉ាន់សាក់ ខ្មែរ​ជំនាន់​ដើម​ប្រកាន់​ខ្ជាប់​នូវ​តូតែម (កំណាន់ រូប​តំណាង) ​ចំនួន​ពីរ​មិន​ដាច់​ពី​គ្នា​គឺ មេ និង​បា ឬ​ ដី និង​ទឹក ដែល​មាន​រូប​តំណាង​ជា​នាងគង្ហីង និង​ក្រពើ (ត្រកួត) ។ ការ​យក​ក្រពើ​ធ្វើ​ជា​អត្តសញ្ញាណ​ជាតិ​ស្ដែង​​ឲ្យ​​ឃើញ​​តាម​​រយៈ​ទង់​ព្រលឹង ទង់​រលក ទង់​ថ្វាយ​ទេវតា ក្បាច់​ចម្លាក់ និង​ការ​រចនា​តុប​តែង​ផ្សេងៗ ។ នៅ​ពេល​ជន​ខ្មែរ​ណា​ម្នាក់​ភ្លេច​ជាតិ​កំណើត​ខ្លួន ប្រព្រឹត្ត​អំពី​មិន​គប្បី​នឹង​ជាតិ​សាសន៍​ឯង អ្នក​នោះ​ឯង​ហើយ​ជា​ «ក្រពើ​វង្វេង​បឹង» ។ ដើម្បី​ស្ដាប់​ការ​បក​ស្រាយ​ពន្យល់​របស់​លោក​សាស្ត្រាចារ្យ កេង វ៉ាន់សាក់ សូម​ចុច​តំន​ភ្ជាប់​ភាគ​ទី ១ ២ ៣ ៤ ៥ ៦ ៧ ។

ដោយឈូកខ្មែរ
Source: khmerproverb

កាំបិត​ចិត​ដង​ឯង
និយមន័យៈ រងគ្រោះ​ព្រោះ​ចំណេះ​ខ្លួន​ឯង ។

អត្ថាធិប្បាយ

ចំណេះ​ដែល​ចេញ​ទៅ​ហើយ ស្រាប់​តែ​ត្រលប់​បែរ​មក​ឲ្យ​ទុក្ខ​ទោស​ដល់​ម្ចាស់​ដើម​វិញ ។ ឧទារហណ៍ ៖
គ្រូក្បាច់គុន​ម្នាក់ បាន​បង្រៀន​ក្បាច់​គុន​ដល់​សិស្ស​ឲ្យ​ចេះ​សព្វ​គ្រប់​ទាំងអស់ ។ លុះ​ចេះ​សព្វ​គ្រប់​ស្នៀត​អស់​ហើយ សិស្ស​នោះ​ក៏​សុំ​សាក​ល្បង​ជាមួយ​គ្រូ​ដើម្បី​ពិសោធ​នូវ​ចំណេះ​របស់​ខ្លួន ។ ការ​ប្រយុទ្ធ​សាកល្បង​រវាង​គ្រូ និង​សិស្ស​ក៏​ចាប់​ផ្ដើម ។ លុះ​ប្រយុទ្ធ​បន្តិច​ទៅ ដោយ​គ្រូ​មាន​វ័យ​ចាស់​ខ្សោយ​កម្លាំង​ផង​នោះ ក៏​រាង​ទន់​ដៃ​ជាមួយ​សិស្ស​របស់​ខ្លួន​ដែល​កំពុង​ពេញ​កម្លាំង ។ ទីបំផុត​គេ​ឃើញ​គ្រូ​អុកគូទ​ដោយសារ​ល្បិច​ស្នៀត​ខ្លួន​ឯង​ដែល​បង្រៀន​ឲ្យ​ទៅ​សិស្ស ។ ហេតុ​នេះ​ហើយ​បាន​ជា​គ្រូ​ពី​ដើម​មួយ​ចំនួន ចេះ​តែ​លាក់​ល្បិច​ស្នៀត​ខ្លះ​ទុក​គ្រាន់​ការពារ​ខ្លួន ។

ដោយឈូកខ្មែរ

Source: khmerproverb

កំហឹង​ទល់​កំហល់
និយមន័យៈ យក​កំហឹង​ទៅ​ទល់​នឹង​ការ​ក្រេវក្រោធ ។

អត្ថាធិប្បាយ

ភាគី​មួយ​កំពុង​ខឹង​ក្រេវក្រោធ ច្រឡោត​តោងតូង​ទៅ​លើ​ភាគី​មួយ​ទៀត ។ ភាគី​ទី​ពីរ​នេះ កាល​បើ​ដឹង​ថា គេ​កំពុង​ខឹង​នឹង​ខ្លួន​ហើយ​ក៏​មិន​បាន​រំងាប់​ចិត្ត ឬ​ខន្តី​អត់ធន់​ទេ គេ​បែរ​ជា​មាន​ប្រតិកម្ម​តប​ត​វិញ​យ៉ាង​ខ្លាំងក្លា ។
ភាគី​ទី​១ កំពុង​តែ​ខឹង​ក្រេវក្រោធ​ស្រាប់​ផង លុះ​ឃើញ​គេ​មក​តតាំង​ដូច​នេះ វិស័យ​ដូច​សាំង​មក​ជះ​លើ​ភ្លើង​ឆេះ​ព្រៃ ។ កំហឹង​ទល់​កំហល់​បែប​នេះ ទី​បំផុត​ក៏​ក្លាយ​ទៅ​ជា​សោកនាដកម្ម​យ៉ាង​សាហាវ មាន​ស្លាប់​មាន​រស់​គួរ​ឲ្យ​តក់​ស្លុត យ៉ាង​ហោច​ណាស់ ក៏​មាន​ភាគី​ណា​មួយ​ដឹក​ចូល​មន្ទីរ​ពេទ្យ​ជា​មិន​ខាន ។

ដោយឈូកខ្មែរ

Source: khmerproverb

ក្របី​ស៊ី​ស្មៅ​ក្នុង​អូរ
និយមន័យៈ អ្នក​កណ្ដាល​ស៊ី​រះ​ទាំង​សង​ខាង ។

អត្ថាធិប្បាយ

អត្ថានុរូប

ធម្មតា​អូរ ឬ ប្រឡាយ ពេល​រដូវ​ប្រាំង ទឹក​រីង​អស់ បើ​នៅ​ក៏​រាក់​ដែរ ឬ​ក៏​នៅ​ដក់​ដោយ​អន្លើៗ ។ ឯ​ស្មៅ​ក៏​ដុះ​លាស់​ខៀវ​ខ្ចី​តាម​ច្រាំង​អូរ​ទាំង​សង​ខាង ។
សត្វ​ក្របី តែង​ចុះ​ទៅ​ក្នុង​អូរ​ស៊ី​ស្មៅ​តាម​ច្រាំង​ខាង​ឆ្វេង​ផង ខាង​ស្ដាំ​ផង គឺ​វា​ស៊ី​រះ​ទាំង​សង​ខាង រួច​ផឹក​ទឹក ឬ​ដេក​ត្រាំ​ទឹក​ក្នុង​បាត​អូរ​នោះ​ទៅ ។

អត្ថប្បដិរូប

ន័យ​ខាងលើ​នេះ លោក​ធ្វើ​ការ​ប្រៀបធៀប​ទៅ​នឹង​មនុស្ស​ដែល​តាំង​ខ្លួន​ជា​អ្នក​កណ្ដាល ហើយ​ស៊ី​រះ​ទាំង​សង​ខាង ។ ដូចជា មេ​អណ្ដើក អ្នក​កាត់​សេចក្ដី អ្នក​រត់​ការ​ទិញ​លក់ ។ល។ អ្នក​កណ្ដាល​នេះ គេ​ទាញ​យក​ផល​ប្រយោជន៍​ទាំង​សង​ខាង គឺ​ស៊ី​ពី​អ្នក​ដើម​បណ្ដឹង​ផង ពី​អ្នក​ចុង​បណ្ដឹង​ផង ស៊ី​ពី​ខាង​អ្នក​ទិញ​ផង ពី​ខាង​អ្នក​លក់​ផង ។ល។
ការ​ស៊ី​រះ​ទាំង​សង​ខាង​ដូច​នេះ លោក​ហៅ​ថា ដូច​ក្របី​ស៊ី​ស្មៅ​ក្នុង​អូរ ។

ដោយឈូកខ្មែរ

Source: khmerproverb

កោរ​សក់​កុហក​ព្រះ
និយមន័យៈ ជ្រក​ក្រោម​ទង់​សាសនា​ដើម្បី​រក​ស៊ី ។

អត្ថាធិប្បាយ

           នៅ​ក្នុង​សាសនា​ព្រះពុទ្ធ​ជាម្ចាស់ តែង​មាន​ជន​ខិល​ខូច​មួយ​ចំនួន​តូច​ចូល​ទោ​ជ្រក​ក្រោម​ទង់​សាសនា​ដើម្បី​រក​ស៊ី​ចិញ្ចឹម​ជីវិត និង​គ្រួសារ ។ ដូចជា អ្នក​ខ្លះ​កោរ​សក់ ស្លៀក​ស​ពាក់​ស តាំង​ខ្លួន​ជា​អ្នក​កាន់​សីល​ប្រាំ ចាំ​សីល​ប្រាំបី ។ ពេល​ទៅ​ណា​ម្ដងៗ គេ​ស្ពាយ​ថង់​យាម​មួយ​ដាក់​បរិក្ខា​ផ្សេងៗ មាន​ទៀន ធូប​ជាដើម មើល​ទៅ​គួរ​ឲ្យ​គេ​ជឿ​ថា ជា​សំណព្វ​របស់​ព្រះ ។
គេ​ឃើញ​ជន​មួយ​ចំនួន​ទៀត ធ្វើ​សកម្មភាព​ជា​លោក​អាចារ្យ ឬ​តាជី យាយជី ដើរ​កាន់​ក្រដាស​កម្មវិធី​បុណ្យ​តាម​តែ​ប្រទះ​វត្ត​ណា​ក៏​បាន ។ ជន​នេះ​តែង​យក​លេស​ថា អង្គាស​បច្ច័យ​យក​ទៅ​កសាង​ព្រះវិហារ​វត្ត​នេះ​វត្ត​នោះ ។ ជួនកាល​គេ​កាន់​ក្រដាស​កម្មវិធី​ហួស​កាល​បរិច្ឆេទ​ទៀត​ផង ។ ជន​ខ្លះ​ទៀត គឺ​ជា​លោក​អាចារ្យ​មែន​ទែន​តែ​ម្ដង ។ ប៉ុន្តែ​មាន​មួយ​ចំនួន​តូច ឆ្លៀត​កេង​យក​ផលប្រយោជន៍​ផ្ទាល់​ខ្លួន​ដែរ ។
មាន​ស្រមណ៍​កំណោរ​មួយ​ចំនួន​ទៀត កោរ​សក់​បួស​ក្នុង​សាសនា​ទៅ​ហើយ តែ​ឆ្លៀត​រក​ស៊ី​ក្រោម​ទង់​សាសនា​ដែរ ។ ដូចជា ធ្វើ​គ្រូ​ស្រោចទឹក ធ្វើ​ខ្សែចង្កេះ ខ្សែគាថា​ឲ្យ​រក​ស៊ី ឲ្យ​ឡើង​បុណ្យស័ក្តិ ។ល។ មាន​សង្ឃ​ខ្លះ​ទៀត ធ្វើ​កន្សែង​ស្នេហ៍ មន្តអាគម​អូមអាម កាប់​មិន​មុត​ដុត​មិន​ឆេះ ។ល។
អាចារ្យ​ខ្លះ សង្ឃ​ខ្លះ បើ​មាន​គេ​អញ្ជើញ ឬ​និមន្ត​ទៅ​សូត្រ​មន្ត​រំដោះ​គ្រោះ លើក​រាសី តែង​តែ​សម្លឹង​មើល​អ្នក​ដែល​មក តើ​មាន​ឬ​ក្រ មាន​ឡាន​ថ្មី​ថ្លៃៗ​ឬ​ចាស់ ។ បើ​អ្នក​មាន និង​ជា​ពិសេស​ឡាន​ថ្មី មាន​តម្លៃ​ខ្ពស់ គេ​រៀបចំ​ខ្លួន​យ៉ាង​រហ័ស ។ បើ​ឡាន​ចាស់ ឬ​ថ្មើរ​ជើង គេ​រាង​ច្រិមច្រុម​បន្តិច ជួន​មិន​ទៅ​តែ​ម្ដង ដោយ​ប្រាប់​ថា ជាប់​រវល់ ឬ​មិន​ស្រួល​ខ្លួន ។
អ្នក​កោរ​សក់​ដូច​ករណី​ខាងលើ​នេះ សុទ្ធតែ​បោកប្រាស និង​កោរ​សក់​កុហក​ព្រះ​ទាំងអស់ ។

ដោយឈូកខ្មែរ

Source: khmerproverb

ក្មេង​អាង​យំ ធំ​អាង​កាប់ ចាស់​អាង​ស្លាប់

និយមន័យៈ ការ​អាង​តាម​វ័យ​របស់​ខ្លួន ។

អត្ថាធិប្បាយ

មនុស្ស​ម្នាក់ៗ​មិន​ថា​ក្មេង ឬ​ចាស់​ទេ សុទ្ធ​តែ​មាន​ការ​អាង​រៀងៗ​ខ្លួន ដើម្បី​ការពារ​ផល​ប្រយោជន៍ ឬ​ការពារ​ខ្លួន ។

ក្មេង​អាង​យំ

កាលណា​ក្មេង​ចង់​បាន​អ្វី​តាម​បំណង វា​បាន​ជ្រើស​យក​ការ​យំ​ជា​អាវុធ​សំខាន់​របស់​វា ។ ហេតុ​ដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​គេ​ឃើញ​ក្មេងៗ​យំ​ច្រើន​ជាង​គេ ទោះ​នៅ​ទីណា​ក៏​ដោយ ។ ការ​យំ​របស់​វា​ជា​អាវុធ​ស័ក្តិសិទ្ធិ​សំខាន់​ណាស់ ព្រោះ​អាច​ឲ្យ​វា​បាន​សម្រេច​នូវ​គោល​បំណង​បាន​ជា​ស្ថាបពរ ។ ដូចជា បើ​ចង់​ញ៉ាំ​អ្វី ឬ​ចង់​បាន​ល្បែង​លេង វា​តែង​យំ​លំអុក​ឲ្យ​ម៉ែឪ​ទិញ​ឲ្យ ។ បើ​ម៉ែឪ​មិន​ទិញ​ឲ្យ​ទេ វា​ប្រើ​ការ​យំ​ខ្លាំងៗ​ភ្លាម ។ ដូចនេះ​ ទោះបី​ម៉ែឪ​មិន​ចង់​ទិញ​ឲ្យ​ក៏​ដោយ ក៏​ត្រូវ​តែ​ទិញ​ឲ្យ​ដែរ ។ ជួនកាល ម៉ែឪ​មិន​ជាប់​លុយ​មក​ក៏​ដោយ ក៏​សុខ​ចិត្ត​ខ្ចី​លុយ​គេ​ទិញ​តម្រូវ​តាម​បំណង​កូន​សិន​ដែរ ។

ធំ​អាង​កាប់

មនុស្ស​ធំ​យំ​លែង​សម ហើយ​ក៏​គ្មាន​ឥទ្ធិពល​ទៅ​លើ​អ្នក​ណា​ដែរ ។ តែ​គេ​មាន​កម្លាំង​ពេញ​ខ្លួន គេ​ក៏​ជ្រើស​យក​កម្លាំង​បាយ​ជា​អាវុធ​សំខាន់​របស់​គេ ។ ដូច្នេះ កាលណា​គេ​ចង់​សម្រេច​នូវ​គោល​បំណង​អ្វី​មួយ គេ​យក​កម្លាំង​ក្នុង​ខ្លួន​មក​ដោះស្រាយ ។ ដូចជា គេ​ចង់​យក​ជ័យជម្នះ​លើ​អ្នក​ណា​ម្នាក់ គេ​តែ​ប្រើ​ការ​ដាល់​តប់​ទាត់​ធាក់ កាប់​សម្លាប់​គូ​ប្រយុទ្ធ​ឥត​ប្រណី ដើម្បី​បន្ថយ​កំហឹង​ក្រេវក្រោធ​របស់​គេ ។

ចាស់​អាង​ស្លាប់

មនុស្ស​ចាស់​កម្លាំង​ខ្សោយ ម៉្លោះ​ហើយ​គ្មាន​អ្វី​អាង​នឹង​គេ ក៏​ជ្រើស​យក​សេចក្ដី​ស្លាប់​មក​អាង ។ កាលណា​គាត់​មាន​កំហឹង គេ​តែង​ឮ​គាត់​និយាយ​ថា អញ​ចំណាស់​ហ្នឹង​ហើយ អញ​មិន​ខ្លាយ​អា​ណា​ទេ ខ្លាំង​ណាស់​ត្រឹម​ស្លាប់​ គ្មាន​អា​ណា​ជៀស​ស្លាប់​រួច​ទេ​អ៎ា បើ​មិន​ជឿ​ទេ សាក​ចូល​មក​មើល​… បើ​អញ​មិន​ទាន់​ដួល​ទេ គឺ​ឯង​… ។

ដោយឈូកខ្មែរ

Source: khmerproverb

កូន​ខូច​ព្រោះ​មេបា
និយមន័យៈ កង្វះខាត​ការ​អប់រំ​កូន ។

អត្ថាធិប្បាយ

          បុរាណាចារ្យ​តែង​បន្ទោស​ថា កូន​ខូច​ព្រោះ​តែ​ឪពុក​ម្ដាយ​ខ្វះ​ការ​អប់រំ​ទូន្មាន​ប្រៀន​ប្រដៅ ។ ម្យ៉ាង​ទៀត ព្រះពុទ្ធ​ដីការ​ក៏​មាន​ចែង​ថា មាតា​បិតា​ជា​បុព្វាចារ្យ គឺ​ជា​គ្រូ​ដើម ឬ​ជា​គ្រូ​ទី​១​របស់​កូន​ប្រុស្រី ។ ដូច្នេះ បើ​គ្រូ​ដើម​ចេះ​អប់រំ​កូន​ឲ្យ​ដើរ​ត្រូវ​តាម​គន្លង​ធម៌ កូនៗ​ច្បាស់​ជា​ក្លាយ​ទៅ​ជា «អតិជាតបុត្ត» គឺ​កូន​ល្អ​លើស​ជាង​ការ​អប់រំ​ទៅ​ទៀត ។ ព្រោះ​កូនៗ​កាល​នៅ​តូច និស្ស័យ​វា​ប្រៀប​ដូច​ក្រដាស «ស» មួយ​សន្លឹក ។ បើ​គេ​ផាត់​ពណ៌​អ្វី​លើ​ក្រដាស​ស​នេះ វា​នឹង​ដិត​ច្បាស់​ល្អ​ជា​មិន​ខាន ។ តាម​ន័យ​នេះ បើ​ឪពុក​ម្ដាយ​ខ្លះ មាន​ការ​ចេះ​ដឹង​ខ្លួន​ឯង​តិច​មែន តែ​ចេះ​អប់រំ​កូន​ឲ្យ​ល្អ​តាំង​ពី​នៅ​ក្មេង លុះ​ដល់​កូន​ធំ​ឡើង ទោះបី​សង្គម​ដឹកនាំ​ឲ្យ​ខិល​ខូច​ខ្លះ ក៏​គង់​នៅ​ល្អ​មួយ​កម្រិត​ដែរ ។ ជាពិសេស ឪពុក​ម្ដាយ​ខ្លះ​ស្រលាញ់​កូន​ខ្លាំង​ពេក ទំយើ​កូន​ខ្លាំង​ពេក បណ្ដែត​បណ្ដោយ​កូន​ខ្លាំង​ពេក លុះ​ដល់​កូន​ធំ​ឡើង ច្បាស់​ជា​ប្រាសចាក​សីលធម៌ ប្រព្រឹត្ត​តែ​អំពើ​ពាលា មាន​ចោរកម្ម ជាដើម​មិន​ខាន ។
ម្យ៉ាងទៀត ឪពុក​ម្ដាយ​ខ្លះ​ជា​មនុស្ស​អវិជ្ជា ប្រព្រឹត្ត​តែ​អំពើ​ថោក​ទាប មាន​ការ​ឆក់ កាប់​សម្លាប់​គេ​ជាដើម ។ ឪពុក​ម្ដាយ​ប្រភេទ​នេះ មិន​បាន​អប់រំ​កូន​ទាល់​តែ​សោះ ។ ម្ល៉ោះ​ហើយ កូន​ក៏​ក្លាយ​ជា «អវជាតបុត្ត» មិន​ខាន គឺ​កូន​ដែល​អាក្រក់​ជាង​ឪម៉ែ​ទៅ​ទៀត ។

ដោយឈូកខ្មែរ

Source: khmerproverb

ក្របី​បាត់​ទើប​ធ្វើ​របង ពេល​ប្រឡង​ទើប​ស្វាធ្យាយ មាន​ដំណើរ​ទើប​រៀប​សម្ពាយ ទាំង​បី​រលាយ​អសារ​បង់

និយមន័យៈ ដល់​ពេល​ទើប​ធ្វើ គ្មាន​ប្រយោជន៍​អ្វី​ឡើយ ។

អត្ថាធិប្បាយ

សុភាសិត​នេះ លោក​ពោល​ប្រាប់​ត្រង់ៗ​តែ​ម្ដង គឺ​កិច្ចការ​ កាល​ណា​ដល់​ពេល​ត្រូវ​ការ ទើប​រៀបចំ​ធ្វើ​កិច្ចការ​នោះ រមែង​ពុំ​បាន​សម្រេច​ផល​សម​ស្រប​ទេ ។

ក្របី​បាត់​ទើប​ធ្វើ​របង

ពេល​ក្របី​នៅ​មាន មិន​គិត​ធ្វើ​របង​ទេ ដល់​ពេល​ក្របី​បាត់​អស់ ទើប​ធ្វើ​របង​ការពារ តើ​ការពារ​អ្វី តើ​មាន​ប្រយោជន៍​អ្វី​ទៀត ។

ពេល​ប្រលង​ទើប​ស្វាធ្យាយ

ដល់​ពេល​ប្រលង​ទៅ​ហើយ ទើប​ខំ​រៀន ខំ​ទន្ទេញ ខំ​សូត្រ ។ បើ​ទុក​ជា​ខំ​យ៉ាង​ណា ក៏​មិន​ទាន់​ពេល​វេលា​ដែរ ។ តើ​ខំ​មាន​ប្រយោជន៍​អ្វី បើ​រៀប​ចំ​ខ្លួន​ចូល​ប្រលង​ទៅ​ហើយ ។

មាន​ដំណើរ​ទើប​រៀប​សម្ពាយ

ដល់​ពេល​ចេញ​ដំណើរ​ទៅ​ហើយ ទើប​ងាយ​មក​រៀបចំ​ឥវ៉ាន់​វេច​ជា​សម្ពាយ ចាប់​យក​នេះ​ខ្លះ នោះ​ខ្លះ ។ ដោយ​ប្រញាប់​ពេក អាច​ធ្វើ​ឲ្យ​គេ​ភាន់ច្រឡំ​មុខ​ក្រោយ ភ្លេច​នេះ​ភ្លេច​នោះ ពុំ​បាន​សព្វគ្រប់ ។
ករណី​ទាំង​បី​ខាងលើ​នេះ លោក​ពោល​ថា រលាយ​អសារបង់​ គឺ​គ្មាន​បាន​ផល​ល្អ​ទេ ។ ពី​ព្រោះ​វេលា​ខ្លី​ណាស់​ទៅ​ហើយ ធ្វើ​អ្វី​ក៏​ពុំ​ទាន់​ដែរ ។ ម្យ៉ាងទៀត របស់​បាត់​អស់​ហើយ ទើប​ចាក់​សោរ ឬ​មនុស្ស​ស្លាប់​បាត់​ទៅ​ហើយ ទើប​នាំ​យក​ទៅ​មន្ទីរពេទ្យ តើ​មាន​ប្រយោជន៍​អ្វី​ទៀត ។

ដោយឈូកខ្មែរ

Source: khmerproverb

ក្រមុំ​មិន​ដែល​ស្លូត ចង្កូត​មិន​ដែល​នឹង
និយមន័យៈ កិច្ច​ការពារ​ខ្លួន និង​ការពារ​លំនឹង​ខ្លួន ។

អត្ថាធិប្បាយ

អត្ថានុរូប

            ធម្មតា ស្រី​ក្រមុំ​ខ្មែរ ជា​ស្រី​ដែល​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​ឥរិយាបថ​ប្រពៃណី​និយម គឺ​មិន​និយាយ​លេង​ឡេះឡោះ មិន​លេង​សើច​ខុស​បែប​បទ​ប្រាស​ចាក​ប្រពៃណី និង​ទំនៀម​ទម្លាប់​ពី​ដូនតា​មក ។ ម្ល៉ោះ​ហើយ បើ​មាន​កំលោះ​ណា​មក​លលេង ញ៉េះញ៉ោះ​លែបខាយ សើច​លេង​នាយ​អាយ នាង​តែង​តែ​មាន​ពាក្យ​ពុំ​ពីរោះ​ខ្លះ ដើម្បី​ការពារ​កិត្តិយស​ខ្លួន​ជា​ស្រី​ក្រមុំ ។ ជា​ការ​ពិត​ណាស់​ហើយ អ្នក​ដែល​ត្រូវ​ការពារ​ខ្លួន​តែងតែ​ម៉ឺងម៉ាត់​ខែងរ៉ែង​ទើប​អាច​ការពារ​ខ្លួន​បាន ។ ត្រង់​ហ្នឹង​ហើយ​ជា​ហេតុ​នាំ​ឲ្យ​គេ​ថា ស្រី​ក្រមុំ​ខ្មែរ​បែប​រាង​កាចៗ​បន្តិច ។
រីឯ​ចង្កូត​យាន​ទាំង​អស់ ទោះ​ជើង​ទឹក ជើង​គោក និង​ជើង​អាកាស សុទ្ធ​តែ​មិន​នៅ​នឹង​តែ​មួយ​ចំណុច​ទេ ។ ព្រោះ​ចង្កូត​នេះ​សម្រាប់​បត់បែន​យាន​ឲ្យ​ទៅ​តាម​កំណោង​ផ្លូវ ឬ​ទៅ​តាម​ទិស​ដៅ​ដែល​គេ​ចង់​ទៅ ។ ទោះ​ផ្លូវ​ត្រង់​ណា​ក៏​ដោយ ក៏​គេ​កាច់​ចង្កូត​ទៅ​ឆ្វេង​ទៅ​ស្ដាំ​បន្តិចៗ​ជានិច្ច​ដើម្បី​ទប់​លំនឹង​ល្បឿន​យាន ។

អត្ថប្បដិរូប

          ធម្មតា​អ្នក​ដែល​មាន​នាទី​ជា​អ្នកការពារ តែង​តែ​មាន​អាជ្ញាសិទ្ធ​អំណាច​ខ្លះ បើ​មិន​ច្រើន​ក៏​តិច ទើប​អាច​ការពារ​បាន ។ បើ​អ្នកការពារ​មាន​ចរិត​ស្លូត​បូត អ្នកណា​យក​អ្វី​ធ្វើ​អ្វី​ក៏​បាន គេ​មិន​ចាំ​បាច់​ឲ្យ​មាន​អ្នក​ការពារ​ទេ ។
រីឯ​អ្នក​ដឹកនាំ​រដ្ឋ ឬ​អង្គភាព បើ​មិន​ចេះ​បត់បែន​ឲ្យ​ត្រូវ​តាម​កាលៈទេសៈ​ទេ ។ ប្រទេស​ជាតិ ឬ​អង្គភាព​នឹង​ប៉ះទង្គិច​នឹង​អ្វី​ដែល​កើត​ឡើង​ជា​យថាហេតុ​មិន​ខាន ។ អ្នក​ដឹកនាំ​ល្អ និង​ឆ្លាត​វាងវៃ តែង​បត់​បែន​នយោបាយ​ឲ្យ​បាន​មុន​សភាព​ការណ៍​ដែល​បម្រុង​កើត​ឡើង​ជានិច្ច ។

ដោយឈូកខ្មែរ

Source: khmerproverb

ក្អេង​ក្អាង​ដូច​ក្អាត់​ក្នុង​ក្អម
និយមន័យៈ មនុស្ស​អំនួត​ហួស​មាឌ តែ​ធ្វើ​អ្វី​ពុំ​កើត ។

អត្ថាធិប្បាយ

                                                                            អត្ថានុរូប

សត្វ​ក្អាត់​ដែល​គេ​ចាប់​ដាក់​ក្នុង​ក្អម ហែល​ចេញ​ទៅ​ណា​ពុំ​រួច ម្ល៉ោះ​ហើយ​វា​គិត​តែ​ពី​ស្រែក​យំ ។ សំឡេង​វា​លាន់​ខ្ទ័រ​ខ្លាំង ស្រកៀរ​ត្រចៀក​ដោយ​រំពង​នឹង​ក្អម ។

                                                                             អត្ថប្បដិរូប

លោក​ប្រៀប​មនុស្ស​ណា​ដែល​បាន​តែ​សម្ដី​អួត​ក្អេងក្អាង​ទៅ​នឹង​សត្វ​ក្អាត់​ដែល​នៅ​ក្នុង​ក្អម ។ មនុស្ស​បែប​ហ្នឹង​គ្មាន​ធ្វើ​អ្វី​ឲ្យ​ចេញ​ជា​សាច់​ការ​បាន​ទេ គឺ​ដូច​គ្នា​នឹង​សត្វ​ក្អាត់​ដែល​ចេញ​ទៅ​ណា​ពុំ​រួច​ពី​ក្អម​ដូច្នោះ​ដែរ ។ គេ​តែង​សម្គាល់​ឃើញ​ថា ជាទូទៅ​មនុស្ស​ដែល​មាន​កាយវិការ​កំពូល​អួត​នោះ មិន​ដែល​ធ្វើ​អ្វី​បាន​កើត​ទេ ។ ដូចជា មនុស្ស​ខ្លះ អួត​អាង​ខាង​វាយ​កាប់​ចាក់​គ្មាន​អ្នក​ណា​ស្មើ ។ ប៉ុន្តែ​បើ​មាន​អ្នក​ខ្លាំង​មក​តតាំង​តប​វិញ ស្រាប់​តែ​បាក់​អំនួត​បន្ថយ​សំឡេង រហូត​ដល់​គេច​ខ្លួន​បាត់​ស្រមោល​តែ​ម្ដង​ក៏​មាន ។

ដោយឈូកខ្មែរ

Source: khmerproverb

            “ត្រឡាចវារទៅ ល្ពៅវារមក”

អត្ថាធិប្បាយ

          – ពាក្យនេះដៅទៅលើមេត្រីភាពរវាងមនុស្សម្នាក់នឹងម្នាក់ទៀត។មេត្រីភាព(ការរាប់​អាន​គ្នា​ជា​មិត្រ) អាចនឹងកើតមានឡើងដោយសារ មានការចាប់ផ្តើមពីជនណាម្នាក់ជាមុន។
– “ត្រឡាច”ទុកដូចជាមនុស្សទីមួយ ដែលលូកដៃទៅចាប់ដៃមនុស្សទីពីរទើបមនុស្សទីពីរដើរ​មក​រកខ្លួនវិញ (ល្ពៅវារមក) ។

          ដូច្នេះ,បើយើងមិនខំស្វែងរកមិត្រទេ ចាំឲ្យមិត្រនោះចូលរកយើងដោយឯងៗគឺជារឿងលំបាក ប្រសិន​​បើយើងជាមនុស្សខ្សត់ធន ។

         មិត្រពិតប្រាកដគឺមិត្រដែលមិនរត់ចោលយើងនៅគ្រាមានវិបត្តិឬមានអាសន្នកើត​ឡើង​ដល់​ខ្លួន​យើង។

(រសជាតិភាសាខ្មែរ)

Source: khmerproverb

        ឃ្លោកលិច អំបែងអណ្តែត

អត្ថាធិប្បាយ

– ឃ្លោកគឺសំដៅទៅលើ អ្នកចេះដឹង , បណ្ឌិត , អ្នកប្រាជ្ញ
– អំបែងគឺសំដៅទៅលើមនុស្សឥតវិជ្ជា,ពាល , ល្ងង់…

             តាមធម្មតា,ឃ្លោកត្រូវតែអណ្តែត បើកាលណាគេដាក់ទៅក្នុងទឹក ។ ចុះហេតុអ្វី បែរជាលិចទៅវិញ? ហេតុអ្វីបានជាអំបែងដែលជាវត្ថុធ្ងន់បែរជាអណ្តែត?

             លិចមានន័យថាអស់ពន្លឺ អស់រស្មីឥតមានការគោរពរាប់អានពីអ្នកផង​។អណ្តែតមានន័យថារុងរឿងត្រចះ​ចាំងពន្លឺ​មានគេគោរពលើក​ដំកើងថាជាអ្នកប្រាជ្ញ ។

             សុភាសិតនេះនិយាយបញ្ឆិតបញ្ចៀងពីស្ថានភាពមនុស្សនៅក្នុងសតវត្សបច្ចុប្បន្ន ដែលមានការភ័ន្ត​ច្រឡំសជាខ្មៅ, ចេះជាល្ងង់ ច្របូកច្របល់ពេញនគរដោយសារសត្រូវដែលមានបំណងលេបទឹកដីនោះផង ដោយសារមនុស្សខ្វះការរៀនសូត្រនិងខ្វះមគ្គុទ្ទេសក៏ដ៏ត្រឹមត្រូវនោះផង ។

             មនុស្សឥតវិជ្ជារួចឡើងកាន់មុខតំណែង ជាអ្នកដឹកនាំគេ ចាត់ទុកជាអំបែងអណ្តែត ។ អ្នកមានតំរិះ​ខ្ពង់​ខ្ពស់ព្រមទាំងមានចរិយាសម្បត្តិពេញលេញ រួចត្រូវគេទាត់ចោល មិនឲ្យកាន់កិច្ចការសំខាន់ៗ… ចាត់ទុក​ជា ” ឃ្លោកលិច ” ។

(រសជាតិភាសាខ្មែរ)

Source: khmerproverb

​​​​​​​       ឃើញឈើពុកកុំដាក់គូទលើ ឬថាឃើញឈើពុកកុំដាក់គូទអង្គុយលើ

អត្ថាធិប្បាយ

                  ” ឈើពុក ” ពោលសំដៅទៅលើមនុស្សទន់ខ្សោយ,ឥតវិជ្ជា,ក្រខ្សត់,តោកយ៉ាក ,ខោមិនខោ អាវ​មិនអាវ , មនុស្សបាតផ្សារ ឬថាជាមនុស្សកាកសង្គម ។

                   ជាការធម្មតារបស់មនុស្សលោក ,កាលណាមានភាពខុសគ្នា ផ្នែកទ្រព្យសម្បត្តិវិជ្ជា ពូជពង្ស ឋានៈ បុណ្យស័ក្តិ ជាតិ ។ល។ តែងមានការមើលងាយកើតឡើង អ្នកមានច្រើនមើលងាយអ្នកក្រ , អ្នកចេះ មើលងាយអ្នកល្ងង់ , អ្នកមានស័ក្កិធំមើលងាយអ្នកស័ក្តិតូច ។ល។

                   ការមើលងាយ ឬ ការប្រកាន់ មិននាំមកនូវសេចក្តីសុខទេ , ព្រោះមនុស្ស ដែលត្រូវគេមើលងាយ​នោះ ​កើត​ក្តីក្តៅក្រហាយហើយរកឧបាយកលសងសឹកត្រឡប់មកវិញ​ នៅពេលណាមួយ ដែលគេអាច​ធ្វើកើត ។

                 ការប៉ុនប៉ង ឬសេចក្តីព្យាយាម ជាពិសេសក្នុងរឿងអាក្រក់ ទៅលើជនណាម្នាក់ច្រើនបានសម្រេច ។ ដោយហេតុនេះ ទើបមានសុភាសិតថា “ជង់មិនដែល ភ្លេចកុកទេ , មានតែកុកទេ ដែលភ្លេចជង់!” ។

                បុរាណាចារ្យរបស់ខ្មែរ ប្រដៅថា “សុំកុំមើលងាយមនុស្ស ព្រោះតែមនុស្សនោះ ល្ងង់ ក្រ អប្បឥតវិជ្ជា​ពូជត្រកូលទាប” ឲ្យសោះ ។ មនុស្សម្នាក់ៗដែល ព្រះអាទិទេពបង្កើតឲ្យមានជារូបរាងមកនោះ ទោះបីជារូប​រាង​បែបណាក៏ដោយ ក៏មានអ្វីមួយសម្រាប់ការពារខ្លួនដែរ ។ សូម្បីរុក្ខជាតិនិងសត្វតូចធំ ក៏មានអាវុធ សំរាប់​ការពារសន្តិសុខ ,ដូចជា កូលាបមានបន្លា , សង្អារ​ ស្រមោច អង្ក្រង ស្រាំង ឪម៉ាល់… ចេះខាំនិងទិច ។

             នៅក្នុងរឿងព្រេងមួយ ដែលជារឿងប្រៀនប្រដៅមនុស្ស កុំឲ្យមើលងាយ អ្នកតូចតាចជាងខ្លួន , បានលើកយករឿង ” ចាបនិងដំរី ” មកនិទាន ។ ដំរីដើរទៅ ជាន់កូនចាបស្លាប់អស់ ។ ចាបខឹង បានទៅធ្វើ​ការទាក់​ទងជាមួយសត្វឯទៀត ហើយទីបំផុតបានធ្វើឲ្យដំរីនោះស្លាប់ ដោយផុងក្នុងភក់ រើខ្លួនមិនរួច ។

             ហេតុនេះ គួរយើងចាំថា ” ឃើញឈើពុក កុំដាក់គូទអង្គុយលើ ” ក្រែងលោមានទុក្ខដល់ខ្លួន នៅថ្ងៃណាមួយ ! ។

(រសជាតិភាសាខ្មែរ)
Source: khmerproverb

       ញឹកពេក លេចដំរី

អត្ថាធិប្បាយ

              សុភាសិតនេះពន្យល់ពីការតឹងតែងរឹតត្បឹតនៃបទបញ្ជាឬច្បាប់វិន័យដែលជនណាម្នាក់ ដាក់កំហឹត​ឲ្យ​គេ​ធ្វើតាម ឲ្យបានហ្មត់ចត់ ជាច្បាប់ដែលពិបាកអនុវត្ត (តឹងហួស) ។

              បទបញ្ញត្តិ ដែលតឹងពេកក្នុងរឿងអ្វីមួយ , ឧទាហរណ៏៖ ហាមមិនឲ្យលេងល្បែងស៊ីសង , ហាមសុរា , ហាម​អំពើពេស្យា ។ល។ អាចឲ្យអំពើទាំងនោះ លេចឡើងមានទំហំប៉ុនដំរី(ធំ)នៅកន្លែងលួចលាក់ណាមួយ ដែលអាជ្ញាធរ មិនងាយនឹងចាប់បានឡើយ ។

              នៅក្នុងគ្រួសារនីមួយៗ ក៏អាចមានរឿងបែបនេះកើតឡើងបានដែរ ប្រសិនបើមាតាបិតា​ រឹងត្បឹតកូន​ហួស​ហេតុ (បង្ខំ)ឲ្យកូនស្តាប់បង្គាប់ខ្លួន ខុសឆន្ទៈរបស់ពួកេគ ។

             បទបញ្ជាណាដែលមិនស្របនឹងឆន្ទៈ នៃមនុស្សភាគច្រើន ហើយខុសដំណើរធម្មជាតិ, ច្រើននាំឲ្យ ” លេចដំរី ” គឺថានាំឲ្យមានការរំលោភយ៉ាងធំ ។

(រសជាតិភាសាខ្មែរ)

Source: khmerproverb