Category: A Khmer Dictionary

គារវរូប

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា រូបគំនូរ ឬបដិមាករ ដែលគេលើកតម្កើងជាវត្ថុសក្តិសិទ្ធ ទុកជាគ្រឿងសក្ការបូជា មនុស្សដែលគេទុកជាទេវតា ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គារវភក្តី

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា សេចក្តីគោរពដោយខ្លាចយសសក្តិ ឬស្ងើចសរសើរដល់គុណធម៌របស់បុគ្គលណាមួយ ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គាយ

?ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាសព្ទ
មានន័យថា ចែវ​ទូក​មិន​លើក​ចែវ​ឲ្យ​ផុត​ពី​ទឹក ដើម្បី​នឹង​ប្រើ​ចែវ​ជួស​ចង្កូត; ទប់​ទូក​កុំ​ឲ្យ​ឃ្លោង ឬកុំ​ឲ្យ​ទើស កុំ​ឲ្យ​ទង្គិច​នឹង​អ្វី​ៗ ; អុំ​ទូក​ដោយ​ដៃ​ម្ខាង យក​ដង​ច្រវា​ទប់​នឹង​ស្មា ហើយ​មិន​លើក​ស្លាប​ច្រវា​ឲ្យ​ផុត​ពី​ទឹក​ក៏​ហៅ​ថា គាយ ដែរ។

?ថ្នាក់ពាក្យជា គុណនាម
មានន័យថា ដែល​កន្ធែក​ក្រោម​ជាង​លើ ។
ឧទាហរណ៍៖ ជើង​គាយ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គាមូបចារៈ

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា (បា.) ទី​ជិត​ស្រុក ទី​ជិត​ព្រំ​ដែន​នៃ​ស្រុក។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គាមិកភាព

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ភាពដាក់ខ្លួនរហូតដល់ទៅមានការឆ្គង ឈ្លើយ ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គាមសីមា

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា សីមាស្រុក ជាប្រភេទនៃអពទ្ធសីមា ។ តត្ថ យាវតា ឯកំ គាមក្ខេត្តំ អយំ គាមសីមា នាម បណ្តាអពទ្ធសីមាទាំង ៣ យ៉ាងនោះខេត្តរបស់ស្រុកនីមួយ ៗ ឬស្រុកនីមួយ ៗ កំណត់ខេត្តត្រឹមណា ក្នុងរង្វង់ផ្ទៃទាំងអស់នេះហៅថា គាមសីមា ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គាមវាសី

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា (បា.) អ្នក​នៅ​ក្នុង​ស្រុក​ជា​ប្រក្រតី ឬ​អ្នក​មាន​លំនៅ​ប្រក្រតី នៅ​ក្នុង​ស្រុក គឺ​នៅ​ក្នុង​ស្រុក​ជានិច្ច។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គាមភោជក

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( បា.; សំ. គ្រាមភោជក ” មេស្រុក ” ) ។ មហាគាមភោជក ” ចៅហ្វាយស្រុក ” ( ម . ព. គ្រាមភោជក ផង ) ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គាមភាសា

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា (បា.) ភាសា​របស់​អ្នក​ស្រុក​និយាយ​តាម​ទម្លាប់ សំដី​ស្រុក​អ្នក​ធម្មតា (ម. ព. គ្រាម​ភាសា ទៀត​ផង)។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គាមកថា

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( បា. ; សំ. គ្រាមកថា ) ការនិយាយពីស្រុកទេសថាចម្រើន ឬ វិនាស, ល្អ ឬ អាក្រក់ជាដើម ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គាម

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា (បា.; សំ.) (គ្រាម) < គស-ធា + ម-ប ។ លុប ស ទីឃៈ អ ជា អា ។ វិ. គសន្តិ ឯត្ថាតិ > គាមោ កន្លែងជាទីបរិភោគនៃជន ឈ្មោះថា គាម ។ ម៉្យាងទៀត < គេ-ធា. + ម-ប. ។ វិ. គាយន្តិ ឯត្ថាតិ > គាមោ កន្លែងជាទីពោលនៃជនឈ្មោះថា គាម ។ ម៉្យាងទៀត < គម-ធា. + ណ-ប., លុប ណ ទីឃៈ អ ជា អា ។ វិ. ជនា គច្ឆន្តិ ឯត្ថាតិ > គាមោ ស្រុកជាទីដែលមានអ្នកដំណើរទៅមក ឈ្មោះថា គាម ។ ម៉្យាងទៀត < គោ-សទ្ទុ. + អម-ធា +អ-ប., លុប ឱ ទីឃៈ អ ជា អា ។ វិ. គាវោ អមន្តិ កីណន្តិ ឯត្ថាតិ > គាមោ កន្លែងជាទីទិញគោ ឈ្មោះថា គាម ។ ម៉្យាងទៀត < គស-ធា. + ម-ប., លុប ស ទីឃៈ អ ជា អា ។ វិ. កាមគុណេហិ គសន្តិ ឯត្ថាតិ > គាមោ កន្លែងដែលជាទីបរិភោគកាមគុណនៃជនឈ្មោះថា គាម ។ ម៉្យាងទៀត < គម-ធា. + ណ-ប., លុប ណ ទីឃៈ អ ជា អា ។ វិ. តេន តេន វត្ថុនា អត្ថិកេហិ គន្តព្វោតិ > គាមោ កន្លែងជាទីដែលបុគ្គលគួរទៅ ព្រោះត្រូវការដោយវត្ថុផ្សេង ៗ ឈ្មោះថា គាម ។ ឧ. ន ឧបជ្ឈាយំ អនាបុច្ឆា គាមោ បវិសិតព្វោ ភិក្ខុមិនគួរចូលទៅកាន់ស្រុក ដោយមិនបានលាឧបជ្ឈាយ៍ឡើយ ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គាប្បី

?ថ្នាក់ពាក្យជា អាយតនិបាត
មានន័យថា ( ម. ព. គប្បី ) ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គាប់

?ថ្នាក់ពាក្យជា គុណនាម
មានន័យថា ត្រូវ ឥត​ខុស ឥត​ទាស់។ ពាក្យ​ផ្ទុយ​នឹង ខុស ទាស់; មិន​ត្រូវ​ចិត្ត ។
ឧទាហរណ៍៖ អ្នក​ហ្នឹង​គេ​គាប់​នឹង​ចៅហ្វាយ​គេ​ណាស់ គាប់​ចិត្ត ; គាប់​ប្រសើរ; គាប់​គួរ; មាន​ក្ដី​គាប់។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គាប

?ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាសព្ទ
មានន័យថា ចាប់​រឹត​ដោយ​គំនាប ឬ ឃ្លាប។
ឧទាហរណ៍៖ គាប​ត្នោត។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គាធ

?ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាសព្ទ
មានន័យថា ( ម. ព. គាត ) ។
?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( ម. ព. គាត ) ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គាថាពាន់

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា គាថាបាលីចំនួនមួយពាន់ ក្នុងមហាវេស្សន្ដរជាតក ( មហាជាតក៍ ) ដែលលោកអ្នកប្រាជ្ញខ្មែរបានដកស្រង់ពីក្នុងគម្ពីរសុត្តន្ដបិដក ខុទ្ទកនិកាយ ចារជាគម្ពីរស្លឹករឹត ( គាថាបាលីសុទ្ធ ) សម្រាប់ទេសនាអានបាលីសុទ្ធប្រើការអានជាបទសរភញ្ញខ្លីៗ តាមសង្កាត់បាទនៃគាថា ត្រាតែចប់ទាំង ១៣ កណ្ឌ ។
ឧទាហរណ៍៖ និមន្តលោកទេសគាថាពាន់ឲ្យចប់ទាំង ២ ខ្សែ; គេនិមន្តលោកទេសគាថាពាន់ជាជំនួសមហាជាតក៍សម្រាយ ( ប្រែរយ ) ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គាថាពន្ធ

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា (បា.) សេចក្ដី ឬ ប្រយោគដែលតែងជាគាថាប្រកបដោយឆន្ទ និង បាទ ។

              (បា.) < គាថា + ពន្ធ. ។ វិ. គាថាយ ពន្ធោ > គាថាពន្ធោ សេចក្តី ឬប្រយោគដែលតែងជាគាថាប្រកបដោយឆន្ទ និងបាទ ។ កាលសម័យដើម ឬក្រោយការបរិនិព្វានរបស់ព្រះពុទ្ធមក មានលោកអ្នកដែលចេះគាថាពន្ធ ពោលគឺការតែងពាក្យបាលីរាយធម្មតា ឲ្យទៅជាគាថាដែលបែបបទក្បួនខ្នាតត្រឹមត្រូវជាច្រើនបែប ដូចជាកំណាព្យនៅក្នុងភាសាខ្មែរយើងដែរ ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គាថា

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា (សំ.) (បា.) កម្រង​វាចា​ដែល​មាន​របៀប​កំណត់ ដោយ​ខ្យល់​អក្សរ​មាន ឆន្ទ គណៈ ឃ្លា ល្បះ (ពាក្យ​កាព្យ​បាលី) ។
(សំ.),(បា.) មាស ប្រាក់​ជាដើម ដែល​ចារ​បញ្ចុះ​គាថា​យ័ន្ត សម្រាប់​ដាក់​ខ្សែ​ចង្កេះ ខ្សែ-ក ខ្សែ​ដៃ តាម​ទម្លាប់​មនុស្ស​ដែល​ធ្លាប់​រាប់អាន; ពាក្យ​នេះ ច្រើន​ហៅ​ក្លាយ​មក​ថា កថា ឬកាថា (គួរ​ប្រើ គាថា​វិញ)។

                  កម្រងពាក្យកាព្យដែលមានន័យបរិបូណ៌ ហើយត្រូវមានឈប់ដកដង្ហើម ឬបន្ទន់សំឡេងនៅខ្យល់ខាងចុង ។

                 (សំ. បា.) < គេ-ធា. + ថ-ប. + អា-ឥ ។ វិ. គិយតិ កថិយតីតិ > គាថា សទ្ទជាតិដែលបុគ្គលពោល ឈ្មោះថា គាថា ។ កម្រងវាចាដែលមានរបៀបកំណត់ដោយខ្យល់អក្សរមាន ឆន្ទ គណៈ ឃ្លា ល្បះ (ពាក្យកាព្យបាលី) ឧ. បុញ្ញញ្ចេ បុរិសោ កយិរា កយិរាថេនំ បុនប្បុនំ គម្ហិ ឆន្ទំ កយិរាថ សុខោ បុញ្ញស្ស ឧច្ចយោ ។ នេះហៅថា គាថា ដែលមានសេចក្តីប្រែជាភាសាខ្មែរថា បុរសគប្បីធ្វើនូវបុណ្យ គប្បីធ្វើបុណ្យនោះឱ្យបានញឹកញាប់ គប្បីធ្វើនូវសេចក្តីពេញចិត្តក្នុងបុណ្យនោះ ព្រោះថា ការសន្សំនូវបុណ្យ គឺជាហេតុនាំមកនូវសេចក្តីសុខ ។ (ន.) មាស, ប្រាក់ជាដើម ដែលចារបញ្ចុះគាថាយ័ន្ត សម្រាប់ដាក់ខ្សែចង្កេះ, ខ្សែ-ក ខ្សែដៃ, តាមទម្លាប់មនុស្សដែលធ្លាប់រាប់អាន; ពាក្យនេះ ច្រើនហៅក្លាយមកថា កថា ឬ កាថា (គួរប្រើ គាថាវិញ) ។ គាថាមានន័យ ២ យ៉ាងគឺ (១) បជ្ជៈ គាថា; (២) វចីភេទ បញ្ចេញពាក្យពោល ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គាត់

?ថ្នាក់ពាក្យជា បុរិសសព្វនាម
មានន័យថា គេ អ្នក។
ឧទាហរណ៍៖  បង​ខ្ញុំ​ធ្វើ​ការ​មិន​កើត ព្រោះ​គាត់​មិន​សូវ​សប្បាយ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គាត

?ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាសព្ទ
មានន័យថា (សំ.) (គាធ “ចង, ក្រង…”) ស្លៀក​លាត់​ព័ទ្ធ​ចង​មាំ ។
ឧទាហរណ៍៖ គាត​សំពត់, គាត​ខោ (គួរ​ប្រើ​គាធ មាន​ន័យ​ជាក់​ច្បាស់​ជាង គាត) ។

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា (សំ.) សូត្រ​ដែល​ចង​រុំ​ជា​ក្បាច់ ដើម្បី​នឹង​ធ្វើ​សំពត់​។
ឧទាហរណ៍៖ ចង​គាត ជ្រលក់​គាត (គួរ​ប្រើ គាធ មាន​ន័យ​ជាក់​ច្បាស់​ជាង គាត)។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គាងឃ្វាយ

?ថ្នាក់ពាក្យជា គុណនាម
មានន័យថា (ស. គាងគ្វាយ អ.ថ. ខាងខ្វាយ ” ចង្កាក្របី ” ) ឈ្មោះគ្រឿងទព្វសម្ភារៈជាប្រដាប់ប្រាសាទពីបុរាណដែលមានសណ្ឋានដូចចង្កាក្របី ។
ឧទាហរណ៍៖ ត្រី​សូល៍​​គាងឃ្វាយ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គាង

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ចំហៀង​ក្បាល​ទាំង​ពីរ​ខាង; សក់​ដែល​នៅ​សង​ខាង​ក្បាល។
ឧទាហរណ៍៖ កាត់​សក់​ទុក​គាង។

?ថ្នាក់ពាក្យជា គុណនាម
មានន័យថា ដែល​កន្ធែក​លើ​ជាង​ក្រោម។
ឧទាហរណ៍៖ ស្មា​គាង។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គាក់

?ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាសព្ទ
មានន័យថា គាំង ទើស ទើរ អាក់។
ឧទាហរណ៍៖ គាក់​ដំណើរ។

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា គាំង ទើស ទើរ អាក់។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គហព័ន្ធ

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា បាវពា្រវ ជនអ្នកក្រីក្រដែលស៊ីឈ្នួលនៅផ្ទះអ្នកដទៃចិញ្ចឹមជីវិត ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គហបតីចីវរ

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា (បា.) ចីពរដែអ្នកស្រុកថ្វាយព្រះសង្ឃ ។ ដោយច្រើនជាប្រភេទនៃចីវរកាត់ដេររួចរាល់ហើយ អាចហៅជាអតិរេកចីវរ ។ ចីវរនេះ បើគិតតាមព្រះវិន័យ លោកអាចទទួលយកទៅប្រើប្រាស់ដោយឥតមានទាស់ខុសអ្វីឡើយ ។ តែបើគិតតាមច្បាប់ធុតង្គវិញលោកមិនអាចទទួលយកបានដោយត្រង់ ៗ ឡើយ គឺលោកអាចទទួលយកដោយប្រយោលបាន ទៅតាមប្រភេទនៃច្បាប់ធុតង្គ ។ (ម. ព. តេចីវរិកង្គធុតង្គ ឬបង្សុកូលិកង្គធុតង្គ) ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គហបតី

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា (បា.)(សំ.) (គហ “ផ្ទះ” + បតិ “ម្ចាស់; មេ; ចៅហ្វាយ”; គ្ឫហបតិ) បុរស​ជា​ម្ចាស់​ផ្ទះ; អ្នក​មាន​ធនធាន​ស្ដុកស្ដម្ភ; ពាណិជ​ដែល​មាន​ភោគ​សម្បត្តិ​ច្រើន; សេដ្ឋី។ ឥត្ថី. គហបតានី។

                 ជនអ្នកនៅក្នុងក្រុង ដែលតែងតែមានឯកសិទ្ធិជាងពលរដ្ឋដទៃ ជនដែលគេរាប់ចូលក្នុងវណ្ណៈមធ្យម (ផ្ទុយនឹងវណ្ណៈអ្នកចិញ្ចឹមជីវិតដោយកម្លាំងកាយ)។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គវម្បតិ

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា (បា.) ឈ្មោះកុលបុត្រម្នាក់ជាសម្លាញ់របស់ព្រះយស, ជាបុត្ររបស់សេដ្ឋីក្រុងពារាណសី បានដឹងដំណឹងថា យសកុលបុត្រចេញបួសហើយ ទើបចេញបួសតាម ព្រមទាំងសម្លាញ់ ៣ នាក់ទៀតគឺ វិមល, សុពាហុ និងបុណ្ណដិ ក្រោយមក ក៏បានសម្រេចអរហត្តផលទាំងអស់គ្នា ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គល់រាំង

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ឈ្មោះ​ត្រី​ស្រកា​មួយ​ប្រភេទ មាឌ​ធំ​ជាង​ត្រី​កាហោ។
ឧទាហរណ៍៖ ត្រី​គល់​រាំង។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គល់កែ

មានន័យថា (ម. ព. កូវកែ)។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គល់កែ

មានន័យថា (ម. ព. កូវកែ)។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គល់

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ប៉ែក​ដើម​ឈើ​ខាង​ក្រោម​ជិត​នឹង​​ដី ។

ឧទាហរណ៍៖ គល់​ឈើ; គល់​សសរ។

                ប៉ែក​ខាង​ដើម​បង្អស់ ។

ឧទាហរណ៍៖ គល់​ភ្លៅ

​​​​​​               ដើម​ឈើ​ងាប់​អណ្ដែត​ទឹក ដែល​មិន​មាន​មែក​ជាប់ ។
ឧទាហរណ៍៖ គល់​កំណាត់ ស្រង់​គល់​ដាក់​ទូក។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គរុវិជ្ជា

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា (បា.) វិជ្ជា​របស់​គ្រូ ឬ​សម្រាប់​គ្រូ។ គុរុវិទ្យា។
ឧទាហរណ៍៖  សាលា​គរុ​វិជ្ជា​នៅ​ក្រុង​ភ្នំពេញ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គរុការភាព

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ប្រណិបតន៍ សេចក្តីគោរពយ៉ាងជ្រាលជ្រៅចំពោះអ្នកដទៃ អាការដែលសំដែងចេញក្នុងការគោរព ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គរុការ

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ការបន្ថែមទម្ងន់ បន្ថែមកម្លាំង ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គរុកាបត្តិ

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា (បា.) < គរុក + អបត្តិ ។ វិ. គរុកា អាបត្តិ > គរុកាបត្តិ អាបត្តិធ្ងន់, អាបត្តិថ្នាក់ឧក្រិដ្ឋ, ពួកអាបត្តិដែលភិក្ខុត្រូវហើយមានទោសធ្ងន់ បានដល់ អាបត្តិបារជិក ជាអាបត្តិដែលភិក្ខុត្រូវហើយ មិនអាចរួចទោសបានទេ គឺត្រូវតែសឹកចេញ និងអាបត្តិសង្ឃាទិសេស លុះត្រាតែធ្វើបរិវាសកម្ម ទើបនឹងរួចផុតបាន ។ (ម. ព. បរិវាសកម្ម) ។ ពាក្យនេះជាគូគ្នានឹងលហុកាបត្តិ ដែលជាប្រភេទនៃអាបត្តិស្រាល បានដល់អាបត្តិថុល្លច្ច័យ, បាចិត្តិយៈ, បដិទេសនីយៈ ទុក្កដ និងទុព្តាសិត ។ (ម. ព. លហុកាបត្តិ)។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គរុកម្ម

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា (បា.) < គរុ + កម្ម ។ វិ. គរុ កម្មំ > គរុកម្មំ កម្មធ្ងន់ គឺកម្មមានទម្ងន់ធ្ងន់, កម្មធ្ងន់ទាំងផ្នែកកុសល ទាំងផ្នែកអកុសល ។ ក្នុងផ្នែកអកុសល បានដល់ ឈានសម្បត្តិ, ក្នុងផ្នែកអកុសល បានដល់ អនន្តតិយកម្ម ។ កម្មនេះ មានអំណាចឱ្យផលមុនកម្មដទៃ ៗ ប្រៀបដូចជាបុគ្គលឈរនៅលើទីដ៏ខ្ពស់ ហើយយកវត្ថុផ្សេង ៗ គ្នា ទម្លាក់ចុះក្រោម, បណ្តាវត្ថុទាំងនោះ វត្ថុណាដែលធ្ងន់ជាងគេ រមែងធ្លាក់ដល់ដីមុនគេ យ៉ាងណាមិញ រីឯកម្មទាំងឡាយក៏ដូចគ្នាដែរ កម្មណាធ្ងន់ជាង គឺមានកម្លាំងខ្លាំងជាងគេ កម្មនោះរមែងឱ្យផលមុន យ៉ាងដូច្នោះដែរ ។ គរុកម្មគឺកម្ម កម្មដែលមានទោសច្រើន និងមានអានុភាពខ្លាំងកម្មដែលមិនមានអ្វីដែលអាចកាត់ផ្តាច់បាន ។ គរុកម្មចែកចេញជា ២ យ៉ាងគឺ (១) គរុកម្មដែលជាកុសល, (២) គរុកម្មដែលជាអកុសល ។គរុកម្មដែលជាកុសល បានដល់ មហគ្គតកុសល ៩ គឺរូបាចរកុសលកម្ម ៥ និងអរូបាវចរកុសលកម្ម ៤ គរុកម្មដែលជាអកុសលបានដល់និយតមិច្ចាទិដ្ឋិ៣ និងអនន្តរិយកម្ម ៥ ។និយតមិច្ឆាទិដ្ឋិ ៣ បានដល់ (១) នត្ថិកទិដ្ឋិ ឃើញថាផលរបស់បុណ្យនិងបាបមិនមាន, (២) អហេតុកទិដ្ឋិ យល់ឃើញថាអ្វី ៗ មិនមានហេតុ, (៣) អកិរិយទិដ្ឋិ យល់ឃើញថាកម្មដែលធ្វើហើយមិនមាន ។ អនន្តរិយកម្ម ៥ យ៉ាងគឺ (១) មាតុឃាត សម្លាប់មាតា; (២) បិតុឃាត សម្លាប់បិតា; (៣) អរហន្តឃាត សម្លាប់ព្រះអរហន្ត; (៤) លោហិតុប្បាទ ធ្វើលោហិតរបស់ព្រះបរមសម្ពុទ្ធឲ្យពុរពងឡើង; (៥) សង្ឃភេទ បំបែកបំបាក់ព្រះភិក្ខុសង្ឃ ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គរុ

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា អក្សរ​ដែល​មាន​សំឡេង​ធ្ងន់​យូរ។ គ្រូ។ ពាក្យ​ផ្ទុយ លហុ។
?ថ្នាក់ពាក្យជា គុណនាម
មានន័យថា (បា.) (សំ.) ធ្ងន់ យូរ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គរហា

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( បា.; សំ. គ្រហណ ) ការតិះដៀល, ដំនៀល; សេចក្ដីបន្ទោស, ការរិះគន់ ។ ច្រើនប្រើជាមួយនឹងពាក្យ និន្ទា ។
ឧទាហរណ៍៖ ត្រូវ​ធ្វើ​ការ​នេះ​ឲ្យ​ហ្មត់ចត់ ដើម្បី​កុំ​ឲ្យ​មាន​គេ​គរហា​និន្ទា។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

?ថ្នាក់ពាក្យជា គុណនាម
មានន័យថា ដែល​ច្រើន​ពេញពាស ដេរដាស (បើ​យក​ទៅ​គរ​ក្នុង​ទឹក​អាច​នឹង​ទៅ​ជា​គោក​បាន)។
?ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាវិសេសន៍
មានន័យថា ដែល​ច្រើន​ពេញពាស ដេរដាស (បើ​យក​ទៅ​គរ​ក្នុង​ទឹក​អាច​នឹង​ទៅ​ជា​គោក​បាន)។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គរ

?ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាសព្ទ
មានន័យថា ធ្វើ​ឲ្យ​ជា​គំនរ។
?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ព្រឹក្សមួយប្រភេទកម្ពស់ ៤-១៥ ម មានដើមកំណើតប្រទេសអាមេរិកក្តៅ ឬអាហ្វ្រិកក្តៅ គេដាំនៅប្រទេសក្តៅក្នុងសកលលោក។ គរសម្រាប់ញាត់ពូក ខ្នើយ។ ពេលមានសង្គ្រាម គេយកគរត្បាញធ្វើផួយ ខោ អាវ។ ផ្កា ផ្លែ ខ្ចីៗគេអាចបរិភោគធ្វើបន្លែបាន។ ជ័រដើមគរមានដាក់លក់តាមផ្សារ គេយកជ័រនេះ ត្រាំទឹកឱ្យរីក ហើយលាយស្ករបរិភោគជាថ្នាំលើកកម្លាំង និងគ្រុន។ ស្លឹកគរបុកជាមួយអង្ករ សម្រាប់បំពោកលើថ្ងាសអ្នកឈឺ។ សំបកគរជាថ្នាំរំងាប់ជំងឺ ដើមគរគេយកធ្វើឈើគូស។ សរសៃសំបក សម្រាប់វេញខ្សែពួរ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គយល្បាត

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា អ្នកដែលឃ្លាំមើលក្រែងមានមនុស្សនាំរបស់រត់រំលងគយ (ប្រើជា កិ. ក៏បាន ) ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គយឃ្លាំ

?ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាសព្ទ
មានន័យថា រំពៃចាំមើល, ល្បាត ។
ឧទាហរណ៍៖ ត្រូវគយឃ្លាំគោ ក្រែងវាស៊ីសំណាបគេ ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គយគន់

?ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាសព្ទ
មានន័យថា ចាំ​មើល ឃ្លាំ​មើល។
ឧទាហរណ៍៖ គយគន់​រំពៃ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គយ

?ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាសព្ទ
មានន័យថា ដែលទើបនឹងទុំមួយៗ ច្បោលៗ ( ផ្លែឈើ ) ។
ឧទាហរណ៍៖ ផ្លែស្វាយទើបនឹងគយមួយៗ ។

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា អាករ​ព្រះ​រាជ​ធានី ដែល​ហូត​យក​ពី​សរពើ​ទំនិញ ដែល​នាំ​ចេញ​ចូល​ទៅ​មក។ ក្រសួង​ដែល​កាន់​កាប់​ខាង​មុខ​ហូត​អាករ​ព្រះ​រាជ​ធានី​នោះ ក៏​ហៅ​ថា គយ ដែរ។
?ថ្នាក់ពាក្យជា គុណនាម
មានន័យថា ដែលទើបនឹងទុំមួយៗ ច្បោលៗ ( ផ្លែឈើ ) ។
ឧទាហរណ៍៖ ផ្លែស្វាយទើបនឹងគយមួយៗ ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គម្លាន

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា សេចក្ដីឃ្លាន
ឧទាហរណ៍៖ ស៊ូទ្រាំអត់សម្រេកគម្លាន ។ សុភាសិតថា រោគអ្វីពុំស្មើនឹងគម្លាន, គា្មនអ្វីពុំស្មើគ្មានប្រាជ្ញា, ចំណាប់អ្វីពុំស្មើនឹងទោសា, ជាអ្វីពុំស្មើនឹងចិត្តជា ។ ( ម. ព. ឃ្លាន ទៀតផង ) ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គម្លាតសីតុណ្ហភាពពេលថ្ងៃ

?ថ្នាក់ពាក្យជា បច្ចេកសព្ទបរិស្ថាន
មានន័យថា ភាពខុសគ្នារវាងសីតុណ្ហភាពអតិបរមានិងអប្បបរមានៅពេលថ្ងៃ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គម្លង់

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ដែល​កើត​ឃ្លង់; មនុស្ស​ឃ្លង់។
ឧទាហរណ៍៖ មនុស្ស​គម្លង់ (ព. ទ្រ. ម.) ។

?ថ្នាក់ពាក្យជា គុណនាម
មានន័យថា ដែល​កើត​ឃ្លង់; មនុស្ស​ឃ្លង់។
ឧទាហរណ៍៖ មនុស្ស​គម្លង់ (ព. ទ្រ. ម.) ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គម្រោង

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ការ​ដែល​គេ​គ្រោង​ទុក​ជា​មុន។
ឧទាហរណ៍៖  គម្រោង​ការ សំណង់​នេះ​មាន​គម្រោង​ទុក​ហើយ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គម្រេច

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា (ព. ថ.) ការ​គ្រេច។
ឧទាហរណ៍៖  គម្រេច​ដៃ​ប៉ុណ្ណឹង​មិន​ជា​ធ្ងន់​អ្វី​ប៉ុន្មាន​ទេ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គម្រៀវ

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ដែល​គេ​គ្រៀវ​ហើយ; សត្វ​មាន​គោ​ជាដើម ដែល​គេ​គ្រៀវ​ហើយ​ទីទៃ​ពី​សត្វ​ដែល​គេ​មិន​គ្រៀវ គេ​ទុក​ឲ្យ​វា​ឡើង​ក។
ឧទាហរណ៍៖ គោ​គម្រៀវ ក្របី​គម្រៀវ ជ្រូក​គម្រៀវ។ (ម. ព. កម្រៀវ ផង)។

?ថ្នាក់ពាក្យជា គុណនាម
មានន័យថា ដែល​គេ​គ្រៀវ​ហើយ; សត្វ​មាន​គោ​ជាដើម ដែល​គេ​គ្រៀវ​ហើយ​ទីទៃ​ពី​សត្វ​ដែល​គេ​មិន​គ្រៀវ គេ​ទុក​ឲ្យ​វា​ឡើង​ក។
ឧទាហរណ៍៖ គោ​គម្រៀវ ក្របី​គម្រៀវ ជ្រូក​គម្រៀវ។ (ម. ព. កម្រៀវ ផង)។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គម្រិះ

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា គគ្រិះ ដែល​គគ្រិះ​កខ្វក់។
ឧទាហរណ៍៖ ខ្មៅ​គម្រិះ; អា​គម្រិះ ! (ព. ទ្រ. ម.)។

?ថ្នាក់ពាក្យជា គុណនាម
មានន័យថា គគ្រិះ ដែល​គគ្រិះ​កខ្វក់។
ឧទាហរណ៍៖ ខ្មៅ​គម្រិះ; អា​គម្រិះ ! (ព. ទ្រ. ម.)។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គម្រិងគម្រាំង

?ថ្នាក់ពាក្យជា គុណនាម
មានន័យថា ដែល​គគ្រិង​គគ្រាំង។
ឧទាហរណ៍៖ សាច់​គម្រិងគម្រាំង គឺ​សាច់​គគ្រិង​គគ្រាំង។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គម្រាំង

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ដែល​គគ្រាំង ដែល​មិន​រលីង មិន​ស្អាត។
ឧទាហរណ៍៖ តុ​គម្រាំង ធំ​គម្រាំង។

?ថ្នាក់ពាក្យជា គុណនាម
មានន័យថា ដែល​គគ្រាំង ដែល​មិន​រលីង មិន​ស្អាត។
ឧទាហរណ៍៖  តុ​គម្រាំង ធំ​គម្រាំង។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គម្រប់ព្រៃស្រទាប់លើ

?ថ្នាក់ពាក្យជា បច្ចេកសព្ទបរិស្ថាន
មានន័យថា ភាគរយនៃចន្លោះពីផ្ទៃដីទៅចុងឈើដែលគ្របដណ្តប់ដោយចំណោលខ្សែកែងឈរនៃបរិវេណស្រទាប់លើបង្អស់ដែលរុក្ខជាតិបែកមែកធាង ស្លឹក សាខា តាមធម្មជាតិ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គម្រប់ព្រៃស្រទាប់លើ

?ថ្នាក់ពាក្យជា បច្ចេកសព្ទបរិស្ថាន
មានន័យថា ភាគរយនៃចន្លោះពីផ្ទៃដីទៅចុងឈើដែលគ្របដណ្តប់ដោយចំណោលខ្សែកែងឈរនៃបរិវេណស្រទាប់លើបង្អស់ដែលរុក្ខជាតិបែកមែកធាង ស្លឹក សាខា តាមធម្មជាតិ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គម្រប់

?ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាសព្ទ
មានន័យថា ធ្វើ​ឲ្យ​គ្រប់, បង្គ្រប់, បំពេញ​ឲ្យ​គ្រប់ ។
ឧទាហរណ៍៖ មាន ៣ ហើយ​ត្រូវ​ថែម ២ មក​ទៀត​គម្រប់​ជា ៥ ។ ច្រើន​ប្រើ បង្គ្រប់ ជាង។

?ថ្នាក់ពាក្យជា គុណនាម
មានន័យថា (សំ. ) ដែលជាទីបង្គ្រប់ចំនួន ។
ឧទាហរណ៍៖ គម្រប់ ២, គម្រប់ ៣, គម្រប់ ៤ គឺ ទី២,ទី៣, ទី៤, ប៉ុន្តែកុំប្រើ គម្រប់១ ព្រោះមួយជាបូរណសំខ្យាទោលឯកឯង, ត្រូវប្រើជា ទី១ ឬ ជាបឋម, ជាប្រថម, ជាដំបូង ( ធ្លាប់សរសេរ គំរប់ ប៉ុន្តែត្រូវប្រើ គម្រប់ វិញ មានន័យទៀងទាត់តាមលក្ខណៈវេយ្យាករណ៍ខ្មែរ ) ។

?ថ្នាក់ពាក្យជា បុរណសំខ្យា
មានន័យថា (សំ. ) ដែលជាទីបង្គ្រប់ចំនួន ។
ឧទាហរណ៍៖ គម្រប់ ២, គម្រប់ ៣, គម្រប់ ៤ គឺ ទី២,ទី៣, ទី៤, ប៉ុន្តែកុំប្រើ គម្រប់១ ព្រោះមួយជាបូរណសំខ្យាទោលឯកឯង, ត្រូវប្រើជា ទី១ ឬ ជាបឋម, ជាប្រថម, ជាដំបូង ( ធ្លាប់សរសេរ គំរប់ ប៉ុន្តែត្រូវប្រើ គម្រប់ វិញ មានន័យទៀងទាត់តាមលក្ខណៈវេយ្យាករណ៍ខ្មែរ ) ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គម្រប

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ប្រដាប់​សម្រាប់​គ្រប។
ឧទាហរណ៍៖ គម្រប​ខ្ទះ គម្រប​ឆ្នាំង។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គម្រង

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា (ព. ថ.) ការ​គ្រង ការ​ថែ​រក្សា។ ការ​ស្លៀក​ដណ្ដប់​ត្រៃ​ចីវរ (ស. ស.) គម្រង​ចីវរ។
ឧទាហរណ៍៖ ទ្រព្យ​សម្បត្តិ​ដែល​ខ្វះ​គម្រង​តែង​វិនាស។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គម្រក់

?ថ្នាក់ពាក្យជា គុណនាម
មានន័យថា ដែល​គគ្រក់ អាក្រក់​យក​ជា​ការ​ពុំ​បាន។
ឧទាហរណ៍៖ របស់​គម្រក់ មនុស្ស​គម្រក់ (ព. ទ្រ. ម.)។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គម្យស្ថាន និងដំណាក់ឆ្លងកាត់

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ទីដែលត្រូវទៅដល់ដោយ​មាន​ដំណាក់ត្រូវកាត់ ឆ្លង ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គម្យស្ថាន

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ទីដែលមនុស្ស ឬវត្ថុត្រូវទៅឱ្យដល់ ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គម្យជន

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា អ្នកត្រូវទទួល (ម.ព.គម្យស្ថាន) ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គម្ភីរមតិ

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា មតិជ្រៅ, គំនិតជ្រៅ ។ ល ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គម្ភីរភាព

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ភាពជ្រៅ, ជម្រៅ ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គម្ភីរបទ

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា បទ ឬ ចំណែកនៃសេចក្ដីដ៏ជ្រាលជ្រៅ ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គម្ពីរ

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា (ក្លាយមកពី បា. គម្ភីរ “ជ្រៅ” ) សាស្ត្រា, ច្បាប់, ធម្មវិន័យ ដែលរួបរួមដោយពួក ដោយប៉ែក ដោយខ្សែ
ឧទាហរណ៍៖ សាស្ត្រា​មួយ​គម្ពីរ។

              (បា.) (ក្លាយមកពី បា. គម្ពីរ ជ្រៅ) សាស្រ្តា, ច្បាប់, ធម្មវិន័យដែលរួបរួមដោយពួក ដោយប៉ែក ដោយខ្សែ : សាស្រ្តាមួយគម្ពីរ ។ បន្ទាប់ពីការសង្គាយនាជាច្រើនលើក ច្រើនសារមក ក៏កើតមាននូវគម្ពីរខាងព្រះពុទ្ធសាសនាជាច្រើន ដូចជាគម្ពីរព្រះត្រៃបិដក, គម្ពីរអដ្ឋកថា, គម្ពីរអនុដីកា, និងគម្ពីរយោជនា ។ គម្ពីរទាំងអស់នេះ សុទ្ធតែមានប្រយោជន៍សំខាន់សម្រាប់អ្នកសិក្សាស្រាវជ្រាវចង់ដឹងការពិត ។ ដូច្នេះ យើងសូមធ្វើការបែងចែកទៅតាមលំនាំដើមខ្លះ ៗ ដូចតទៅ ៖ គម្ពីរព្រះបិដក មាន ៣ ផ្នែក គឺផ្នែកខាងព្រះវិនយបិដក មានគម្ពីរចំនួន ១៣ ក្បាល, ផ្នែកខាងព្រះសុត្តន្តបិដក មានគម្ពីរចំនួន ៦៤ ក្បាល, ផ្នែកខាងព្រះអភិធម្មបិដក មានគម្ពីរចំនួន ៣៣ ក្បាល ។ ព្រះវិនយបិដកចែកចេញទៅទៀត មានចំនួន ៥ គម្ពីរគឺ ៖ ១- អាទិកម្ម ឬមហាវិភង្គ សម្តែងអំពីទោសធ្ងន់ ៗ ២- បាចិត្តិយៈ ឬមហាវិភង្គ សម្តែងអំពីទោស ៗ ៣- មហាវគ្គ វគ្គធំ ឬមហាខន្ធកៈ ៤- ចុល្លវគ្គ វគ្គតូច ឬចុល្លខន្ធកៈ ៥- បរិវារៈ បទរាយរង ឬបទបកិណ្ណកៈ ។ ផ្នែកខាងព្រះសុត្តន្តបិដកចែកចេញទៅយ៉ាងសង្ខេប មានចំនួន ៥ គម្ពីរ គឺ ៖ ១- ទីឃនិកាយ ព្រះសូត្រដែលមានរឿងរ៉ាវ ឬ សេចក្តីវែង ២- មជ្ឈិមនិកាយ ព្រះសូត្រដែលមានរឿងរ៉ាវ ឬ សេចក្តីមធ្យម ៣- សំយុត្តនិកាយ ព្រះសូត្រដែលមានរឿងរ៉ាវ ឬ សេចក្តីទាក់ទងនឹងទេវតា ។ ៤- អង្គុត្តរនិកាយ ព្រះសូត្រដែលមានរឿងរ៉ាវ ឬ សេចក្តីបន្ថែមចំណែកនីមួយ ៗ ។ ៥- ខុទ្ទកនិកាយ ព្រះសូត្រដែលមានរឿងរ៉ាវ ឬសេចក្តីខ្លី ៗ ។ ឯផ្នែកខាងព្រះអភិធម្មបិដកទាំងអស់មានចំនួន ៧ គម្ពីរ គឺ ៖ ១- ធម្មសង្គណី ការចាត់របៀបធម៌ ២- វិភង្គ ការបែងចែកធម៌ ៣- កថាវត្ថុ ចំណុចនៃធម៌ ៤- បុគ្គលប្បញ្ញាត្តិ ការបញ្ញត្តិនូវធម៌ ៥- ធាតុកថា ការវែកញែកធាតុ ៦- យមកៈ ធម៌ជាគូ ៗ នឹងគ្នា ៧- បដ្ឋាន ធម៌ជាបច្ច័យដល់គ្នានិងគ្នា ។ (ម.ព. ធម្មខន្ធផង) ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គម្នោះ (តន្ត្រី)

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ស្នូរគោះតាមចង្វាក់នៃបទភ្លេង ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គម្ដែង

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា (ក្លាយ​ឃ្លាត​មក​ពី​ពាក្យ​ខ្មែរ ក្នុង​សម័យ​បុរាណ​ព្រេង​នាយ​ថា ក្រម្រតាង > ក្រម្រតេង > ក្រម្រតែង) មាន​ន័យ​ថា ព្រះ​តេជ​ព្រះ​គុណ; លោក​ជា​ម្ចាស់។ លុះ​ចំណេរ​កាល​ត​ៗ​មក ខ្មែរ​យើង​ប្រើ​ពាក្យ​នេះ សំដៅ​សេចក្ដី​ថា លោក​អ្នក​មាន​បុណ្យ​ច្រើន​គួរ​ជា​ទី​គោរព គួរ​ធ្វើ​សក្ការ​បូជា; លោក​អ្នក​មាន​ស័ក្តិ​យស​ខ្ពង់ខ្ពស់។ គម្ដែង​ក្រឡា ស្វាមី ប្ដី។ គម្ដែង​ផ្ទៃ​ក្រោម ព្រះ​រាជា ក្សត្រិយ៍​ទ្រង់​រាជ្យ (មើល​ក្នុង​ពាក្យ ផ្ទៃ ទៀត​ផង)។ គម្ដែង​សង្ឃ ព្រះ​ភិក្ខុ​សង្ឃ​ជា​ទី​គោរព : បពិត្រ​ព្រះ​គម្ដែង​សង្ឃ….។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គមិកវត្ត

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា (បា.) < គមិក + វត្ត ។ វិ. គន្តុំ ភព្វោតិ > គមិកោ ភិក្ខុអ្នកគួរដើម្បីទៅ, ភិក្ខុអ្នកដំណើរ, ឬ គន្តុមិច្ឆតីតិ > គមិកោ ភិក្ខុអ្នកប្រាថ្នានឹងធ្វើដំណើរទៅ ។ គមិកស្ស (កាត្វព្វំ) វត្តំ > គមិកវត្តំ វត្តប្រណិប័តន៍ដែលភិក្ខុគប្បីធ្វើដល់ភិក្ខុអ្នកដំណើរ ។ គមិកវត្ត គឺវត្តរបស់ភិក្ខុអ្នកធ្វើដំណើរទៅមានសេចក្តីថា គមិកភិក្ខុ ភិក្ខុអ្នកនឹងចេញចាកអាវាសទៅកាន់ទីដទែគប្បីទុកដាក់គ្រឿងឈើ មានគ្រែនិងតាំងជាដើម ដែលជារបស់សង្ឃនឹងគ្រឿងដីហើយ បិទទ្វារបិទបង្អួចប្រគល់សេនាសនៈឲ្យស្រេច បើមិនមានភិក្ខុគប្បីប្រគល់ឲ្យសាមណេរ បើមិនមានសាមណេរគប្បីប្រគល់ឲ្យអ្នករក្សាវត្ត បើអ្នករក្សាវត្តមិនមាន គប្បីប្រាប់ឧបាសក បើមិនមានអ្នកណាម្នាក់គប្បីតម្កល់គ្រែលើដុំសិលា ៤ ដុំ ហើយលើកគ្រែតម្រួតលើគ្រែ តាំងតម្រួតលើតាំងដាក់គ្រឿងសេនាសនៈមានពូកខ្នើយជាដើមទុកខាងលើ ទុកដាក់គ្រឿងឈើគ្រឿងដី បិទទ្វារបង្អូច ទើបសឹមជៀសចេញទៅ បើកុដិភ្លៀងលិចបានកាលអាចនិងប្រក់បានក៏គប្បីប្រក់ ឬគប្បីធ្វើសេចក្តីឧស្សាហ៍កម្មថា ធ្វើម្តេចនឹងគប្បីប្រក់បានបើបានយ៉ាងនេះជាការល្អ បើមិនសោត គប្បីដំកល់គ្រែលើដុំថ្ម ៤ ដុំទុកក្នុងឱកាសដែលភ្លៀងមិនបានលិចហើយរៀបចំទុកដាក់ដូចមុននោះចុះ បើកុដិវិហារនោះអាចលិចទឹកបាន កាលអាំចនឹងនាំទៅបាន ក៏គប្បីនាំសេនាសនៈទៅផ្ញើទុកក្នុងស្រុកបាន បើបានដូច្នេះជាការល្អ បើមិនបានទេគប្បីដំកល់គ្រែតាំងលើដុំសិលា ៤ ដុំក្នុងទីវាលហើយរៀបទុកដាក់របស់ទាំងពួងទុកដូចមិនហើយគ្របស្មៅ ឬស្លឹកឈើហើយសឹមជៀសចេញទៅដោយគិតថាធ្វើដូចម្តេចហ្ម ! សូម្បីអវយវមានមេគ្រែ មេតាំងជាដើមនឹងគប្បីសល់នៅខ្លះដូច្នេះ ។ សេនាសនៈដែលត្រូវប្រគល់នៅនោះចំពោះសេនាសនៈដែលធ្វើពីស្មៅនិងស្លឹកឈើ ដែលគួរកណ្តៀរកាត់នឹងឡើងបាន សេនាសនៈសណាគេធ្វើលើខ្នងសិលា ឬលើសសរថ្មក្នុងទីដែលកណ្តៀរឡើងមិនបានសេនាសនៈនោះសូម្បីមិនប្រាប់ មិនប្រគល់ហើយទៅក៏មិនត្រូវអាបត្តិ នេះជាវត្ថុរបស់គមិកភិក្ខុ គមិកភិក្ខុ គប្បីប្រព្រឹត្តដោយប្រពៃចុះ ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គមិកភត្ត

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា (បា.) < គមិក + ភត្ត ។ វិ. គន្តុំ ភព្វោតិ > គមិកោ ភិក្ខុអ្នកគួរដើម្បីទៅ, អ្នកធ្វើដំណើរទៅ, គមិកស្ស (កាតព្វំ) ភត្តំ > គមិគភត្តំ ភត្តដែលគេធ្វើសម្រាប់អ្នកធ្វើដំណើរចេញទៅទីដទៃ, អាហារសម្រាប់ជនអ្នកចេញដំណើរទៅ, ចង្ហាន់ដែលធ្វើសម្រាប់ប្រគេនចំពោះភិក្ខុដែលត្រូវចេញដំណើរទៅទីណាមួយ ហៅថា គមិកភត្ត ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គមនាគមន៍

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា (បា.) (គមន “ការ​ទៅ, ដំណើរ​ទៅ” + អាគមន “ការ​មក, ដំណើរ​មក”) ការ​ទៅ​និង​ការ​មក, ដំណើរ​ទៅ​និង​ដំណើរ​មក; ផ្លូវ​ទាក់ទង​សម្រាប់​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅ​មក។
ឧទាហរណ៍៖ ផ្លូវ​គមនាគមន៍ ពី​ស្រុក​មួយ​ទៅ​ស្រុក​មួយ។

                 ការបញ្ជូនទៅ ការប្រាស្រ័យទៅរកអ្នកដទៃ មធ្យោបាយខាងការ​បញ្ជូនទៅ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គមនាការអន្តរតារា

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ដំណើរទៅកាន់ផ្កាយនព្វគ្រោះ ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គមនាការ

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( បា. គមន + អាការ ) អាការទៅ, អាការដែលប្រុងធ្វើដំណើរទៅ, ដំណើរដែលប្រុងនឹងទៅ ។
ឧទាហរណ៍៖ ធ្វើគមនាការដោយទូក, —ដោយរថយន្ត ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គមនបត្រ

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា សំបុត្រអនុញ្ញាត ដែលរាជការគយ ឬក្រុមពន្ធមិនចំពោះចេញឱ្យ សម្រាប់ដឹកនាំវត្ថុដែលត្រូវរួចពន្ធអាករ ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គមនបត្រ

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា សំបុត្រអនុញ្ញាត ដែលរាជការគយ ឬក្រុមពន្ធមិនចំពោះចេញឱ្យ សម្រាប់ដឹកនាំវត្ថុដែលត្រូវរួចពន្ធអាករ ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គម

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ឈ្មោះនំ ១ យ៉ាង មានសណ្ឋានដូចខ្នងគម ធ្វើពីម្សៅដំណើបមានស្នូលដូង ឬ ស្នូលសណ្ដែកស្បាត់ស្ករខ្ចប់ដោយស្លឹក ចម្អិនដោយចំហុយ
ឧទាហរណ៍៖ នំគម ។

               បណ្ដូល-កឈើក្នុងពួកត្នោត, ដូង, ស្លា, ជ្រែ; ប្រើធ្វើជាបន្លែ, អន្លក់ មានរសពីសា ប្រើជួសសាឡាត់បាន ។

ឧទាហរណ៍៖ គមត្នោត, គមដូង, គមស្លា, គមស្លាត្រឱន ។ ល ។

?ថ្នាក់ពាក្យជា គុណនាម
មានន័យថា ដែល​មាន​ខ្នង​ពក​កំពូក​ស្រដៀង​នឹង​បូក​គោ។
ឧទាហរណ៍៖ មនុស្ស​គម ខ្នង​គម គម​គាក់ គម​និង​គាក់ (ម. ព. គាក់ ផង)។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គភ៌

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( ម. ព. គភ៌ ) ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គព្ភបរិហារវិទ្យា

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា សិល្បៈខាងប្រសូតកម្ម (ការឆ្លងទន្លេ) ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គព្ភ

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា (បា.) < គស-ធា.-អភ-ប. (ផ្លាស់ ស ជា ព, លុប អ) ។ ១- បន្ទប់, ល្វែង ។ វិ. គសតីតិ > គព្ភោ បន្ទប់ដែលប្រព្រឹត្តទៅ ឈ្មោះថាគព្ភ ។ ឧ. យស្មឹ គព្ភេ ចីវរំ និក្ខិត្តំ ហោតិ ភិក្ខុទុកចីវក្នុងបន្ទប់ណា ។ ២- < គុ- ធា. + អភ-ប. ។ គភិ, សត្វកើតក្នុងគតិ, ពាក្យធម្មតាថា មានផ្ទៃ, មានផ្ទៃពោះ, ទម្ងន់ជាដើម ។ វិ. គុគុសទ្ទំ ករោតីតិ > គព្ភោ ផ្ទៃដែលធ្វើ សំឡងឮថា “គុគុ” ឈ្មោះថាគព្ភ ។ ដូចគាថាដែលលោកពោលទុកថា ៖ ផលំ វេ កទលឹ ហន្តិ ផលំ នឡំ សក្ការោ កាបុរិសំ ហន្តិ គព្ភោ អស្សតរឺ យថា ដូចជាផ្លែចេកតែងសម្លាប់នូវដើមចេក, ផ្លែឫស្សីតែងសម្លាប់នូវដើមឫស្សី, ផ្លែបបុសតែងសម្លាប់ដើមបបុស, លាភសក្កាៈតែងសម្លាប់បុគ្គលអាក្រក់, គភ សេះអស្សតរ តែងសម្លាប់នូវមេសេះអស្សតរអស្សតរដូច្នេះដែរ ។ ៣- < គព្ភ-ធា. “ទ្រទ្រង់” + អ-ប. ។ ឧ. ឯត្ថ គព្ភោតិ មាតុកុច្ឆិបិ វុច្ចតិ កុច្ឆិគតបុត្តោបិ ពាក្យថា ភព្ភ ក្នុងទីនេះ ហៅបានទាំងផ្ទៃម្តាយផង ទាំងកូននៅក្នុងផ្ទៃម្តាយផង ។ ឧ. គព្ភោ មេ ទេវ បតិដ្ឋិតោ ។ គព្ភោ ច បតិតោ ឆមាតិ ច ឯត្ថ បន កុច្ឆិគតបុត្តោ គព្ភ ក្នុងប្រយោគថាគព្ភោ មេ ទេវ បតិដ្ឋិតោ ។ គព្ភោ ច បតិតោ ឆមា សំដៅដល់កូនក្នុងផ្ទៃ ។ សេចក្តីសរុប ភព្ភ សព្ទ ប្រើក្នុងសេចក្តី ៣ យ៉ាងគឺ ៖ ១) បន្ទប់, ២) ផ្ទៃពោះ, ៣) សត្វក្នុងគម៌ ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គព្ពវតី

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ធ្លា ឬទីវាលមានរបងព័ទ្ធជុំវិញ ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គប្បី

?ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាវិសេសន៍
មានន័យថា ប្រព្រឹត្ត​មិន​គប្បី ជាដើម។
?ថ្នាក់ពាក្យជា អាយតនិបាត
មានន័យថា ត្រូវ​តែ។
ឧទាហរណ៍៖ អ្នក​បួស​គប្បី​ខំ​ប្រឹង​សិក្សា​រៀន​សូត្រ គប្បី​ប្រព្រឹត្ត​ឲ្យ​ត្រឹមត្រូវ​ទៀងទាត់​តាម​ធម៌​វិន័យ កុំ​បី​ឲ្យ​ឃ្លា។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គប់គិត

?ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាសព្ទ
មានន័យថា រួម​គំនិត​គ្នា គិត​គូរ​គ្នា។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គប់

?ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាសព្ទ
មានន័យថា វាយ សំពង​ដោយ​គប់។

                    រាប់​រក​គ្នា, ចង​សមាគម​នឹង​គ្នា។
ឧទាហរណ៍៖ គប់​មិត្រ កុំ​សេពគប់​មនុស្ស​អាក្រក់ កុំ​សម​គប់​នឹង​មនុស្ស​ពាល។

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា សំណុំ​សំរាម ចំបើង ឬបាច់​ឈើ​ស្ងួត ឈើ​ពុក​ដែល​ចង​សម្រាប់​កាន់​អុជ​ឈួល ឬ បំភ្លឺ (ហៅ គប់​ភ្លើង ក៏​បាន)។

                   អន្លូង​ឈើ​ធំ​ៗ មាន​សណ្ឋាន​បែប​ញញួរ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គន្លោង

?ថ្នាក់ពាក្យជា បរិវារសព្ទ
មានន័យថា ពាក្យ​សម្រាប់​និយាយ​ផ្សំ​នឹង​ពាក្យ​គន្លាស់ ពាក្យ​កន្លៀត។ គន្លៀត​គន្លោង គឺ​កន្លៀត​ដែល​មាន​កន្លែង​បៀត​បាំង (ម. ព. គន្លាស់ ទៀត​ផង)។
ឧទាហរណ៍៖ គន្លាស់​គន្លោង គឺ​គន្លាស់​មាន​ឃ្លា មាន​ឃ្លោង។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គន្លឹះ

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា រនុក​បពា្ឈរ ឬ​ផ្ដេក ចន្ទាស់​សម្រាប់​រុក​រុញ​ចេញ​ចូល។
ឧទាហរណ៍៖ គន្លឹះ​ទ្វារ គន្លឹះ​បង្អួច។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គន្លិកគន្លាក់

?ថ្នាក់ពាក្យជា គុណនាម
មានន័យថា ដែល​រដិបរដុប ខ្ពស់​ទាប ស្ដួច​ខ្លះ ធំ​ខ្លះ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គន្លាស់គន្លោង

?ថ្នាក់ពាក្យជា គុណនាម
មានន័យថា ដែល​គន្លាស់​ជា​កាព្យ ជា​ឃ្លោង ដូច​ជា ខ្ជៀនរឹល សេកឌី​សេកឌី ត្អថាក្រូញ ស៊េតែកុំ អាសខ្មិត ចក់អាក្រិត អាមេត្តិត ឃេពីកុស ទាំងអ៊ាក្នស់ ក្នុកស្រុង….។
?ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាវិសេសន៍
មានន័យថា ដែល​គន្លាស់​ជា​កាព្យ ជា​ឃ្លោង ដូច​ជា ខ្ជៀនរឹល សេកឌី​សេកឌី ត្អថាក្រូញ ស៊េតែកុំ អាសខ្មិត ចក់អាក្រិត អាមេត្តិត ឃេពីកុស ទាំងអ៊ាក្នស់ ក្នុកស្រុង….។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គន្លាស់

?ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាសព្ទ
មានន័យថា និយាយ​ផ្ទុយ​ពាក្យ ថា​ត្រឡប់​ឡើង​វិញ ទើប​មាន​ន័យ​ច្បាស់​ថា ជា​នេះ​ជា​នោះ ដូច​គន្លាស់​ថា តា​នៅ ? (=ទៅ​ណា ?); ម៉ាពីនក ? (= មក​ពី​ណា ?); ភឹកតឹក (= ផឹក​ទឹក ?); សាយប៊ី (= ស៊ី​បាយ ?) ជាដើម។

?ថ្នាក់ពាក្យជា គុណនាម
មានន័យថា ពាក្យ​គន្លាស់ សំដី​គន្លាស់។ ចាស់​ទុំ​ហាម​ថា កុំ​និយាយ​គន្លាស់​លើ​ពាក្យ​ពុំ​សម​គួរ ឬ លើ​ពាក្យ​អាសគ្រាម ព្រោះ​នាំ​ឲ្យ​គេ​រង្កៀស ឲ្យ​គេ​រិះគន់​និន្ទា​ថា​ព្រហើន។ ពាក្យ​គន្លាស់​ពុំ​សម​គួរ​នោះ កាល​បើ​យើង​នឹង​រក​ទៅ​គង់​តែ​ឃើញ​មាន។ល។
?ថ្នាក់ពាក្យជា កិរិយាវិសេសន៍
មានន័យថា និយាយ​គន្លាស់។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គន្លាក់អាចម៍

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា អវយវៈ​របស់​មនុស្ស​ត្រង់​ប៉ែក​ខាង​ក្រោយ​ជង្គង់។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គន្លាក់គន្លើន

?ថ្នាក់ពាក្យជា គុណនាម
មានន័យថា ដែល​មាន​គន្លាក់​ច្រើន​ដង ច្រើន​សង្កាត់។
ឧទាហរណ៍៖ ផ្លូវ​រទេះ​គន្លាក់​គន្លើន។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គន្លាក់

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា កន្លែង​ដែល​គេ​លាក់​ឲ្យ​ស្ដួច​តូច​ជាង​គេ អ្វី​ៗ​ដែល​មាន​ថ្នាក់ មាន​ជាន់​ដូច​គេ​លាក់។
ឧទាហរណ៍៖ គន្លាក់​ជើង។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គន្លាក់

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា កន្លែង​ដែល​គេ​លាក់​ឲ្យ​ស្ដួច​តូច​ជាង​គេ អ្វី​ៗ​ដែល​មាន​ថ្នាក់ មាន​ជាន់​ដូច​គេ​លាក់។
ឧទាហរណ៍៖ គន្លាក់​ជើង។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គន្លង

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ជួរស្នាម; ជ្រលង; ដាន; លំអាន
ឧទាហរណ៍៖ គន្លង​នង្គ័ល ដើរ​តាម​គន្លង គន្លង​មង គន្លង​លប គន្លង​ត្រី។

                 លំអាន

ឧទាហរណ៍៖ គន្លងធម៌ ។

                ច្បាប់, សណ្ដាប់
ឧទាហរណ៍៖ ប្រព្រឹត្តតាមគន្លង ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គន្ធារៈ

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា (បា.) ឈ្មោះ​ដែន​មួយ​ក្នុង​ប្រទេស​ឥណ្ឌា។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គន្ធរស

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ទឹកក្រអូប ទឹកអប់។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គន្ធមាទន៍ ឬ គន្ធមាទនៈ

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា (បា.) < គន្ធ-សទ្ទូ. + មទ-ធា. + យុ-ប. ។ វិ. អត្តនិ សញ្ញាតគន្ធព្វានំ គន្ធេហិ កេ មទយតិ មោទយតីតិ វា. គន្ធមាទនោ ភ្នំដែលធ្វើឱ្យសត្វលោកទាំងឡាយកើតសេចក្តីត្រេចអររីករាយ ដោយក្លិនដ៏ក្រអូបដែលកើតឡើងក្នុងខ្លួន ឈ្មោះថា គន្ធមាទន៍ ។ ឧ. គន្ធមាទនកេលាសចិត្តកូដសុទស្សនាកាឡកូដា ឥតិ អស្សឥមេ កូដា គន្ធមាទន៍នេះជាភ្នំកំពូលមួយក្នុងចំណោមភ្នំកំពូលទាំង ៥ ដែលស្ថិតនៅជាជួរលើភ្នំហិមាល័យនោះ គឺភ្នំគន្ធមាទន៍, ភ្នំកៃលាស, ភ្នំចិត្តកូដ, ភ្នំសុទស្សនៈ និងភ្នំកាឡកូដ ។ ខ្មែរយើងហៅថា ភ្នំគន្ធមាទន៍ ។ ឧ. គន្ធមាទនសេសោវ សុគន្ធវិភូសិតោ ភ្នំដ៏សេសឈ្មោះគន្ធមានទ៍ហ្នឹងឯង ដែលអប់ដោយក្លិនដ៏ក្រអូប ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គន្ធព្វាធិប

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា ( គន្ធព្វ + អធិប ) ស្ដេចរបស់គន្ធព្វ គឺព្រះបាទ ធតរដ្ឋ គ្រប់គ្រងទិសខាងកើត ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គន្ធព្វ

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា (បា. គន្ធព្វ; សំ. គន្ធរ្វ) ទេវតាពួករបាំ : ពួកគន្ធព្វ, ក្រុមគន្ធព្វ ។ ឥត្ថី. គន្ធព្វី ។
ឧទាហរណ៍៖ ពួក​គន្ធព្វ ក្រុម​គន្ធព្វ។

                គន្ធព្វាធិប (គ័ន-ធ័ប-ពា-ធិបៈ ឬ —ធិប) ន. ( គន្ធព្វ + អធិប ) ស្ដេចរបស់គន្ធព្វ គឺព្រះបាទ ធតរដ្ឋ គ្រប់គ្រងទិសខាងកើត ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គន្ធកុដិ

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា បា. សំ <គន្ធ “ក្លិន” + កុដិ ។ វិ. ទិព្វគន្ធេហិ បរិភាវិតា កុដិ > គន្ធកុដិ កុដិដែលអប់ដោយក្លិនទិព្វ ឈ្មោះថា គន្ធកុដិ ។ មាតុច្ឆារបស់ព្រះអង្គ បានស្ម័គ្រព្រះទ័យចង់បព្វជាជាភិក្ខុនី ហើយបានធ្វើដំណើរយ៉ាងច្រើនគីឡូម៉ែត្រដោយព្រះបាទទទេ ដើម្បីទៅសុំបព្វជ្ជានឹងព្រះអង្គ ៗ បានបដិសេធជាច្រើនលើកច្រើនសា និងបន្ទាប់មកទៀត បានព្រះអានន្ទជួយធ្វើអន្តរាគមន៍ ទើបព្រះអង្គទ្រង់អនុញ្ញា ដោយឱ្យនាងទទួលយកនូវគរុធម៌ទាំង ៨ នេះ ។ (ម. ព. បជាបតិគោតមី)។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត

គន្ធ

?ថ្នាក់ពាក្យជា នាមសព្ទ
មានន័យថា (សំ. បា. ) ក្លិន; គ្រឿងក្រអូប (សម្រាប់ប្រើតែក្នុងកាព្យ) ។ បើរៀងភ្ជាប់ពីខាងដើមសព្ទដទៃ អ. ថ. គ័ន-ធៈ, ដូចជា គន្ធជាត (គ័ន-ធៈ-ជាត ) ក្លិន; គ្រឿងក្រអូប ។ គន្ធពាណិជ ឬ គន្ធវាណិជ (គ័ន-ធៈ-ពានិច, —វានិច ) អ្នកលក់គ្រឿងក្រអូប, អ្នកលក់ទឹកអប់ ឬ ប្រេងក្រអូបផ្សេងៗ ។ គន្ធពិដោរ (គ័ន-ធៈ— ឬ គន់-ធៈ— ) ក្លិនក្រអូបល្អ, ក្លិនក្រអូបឈ្ងប់, ក្រអូបល្វេងល្វើយ (ម. ព. ពិដោរ ផង) ។ គន្ធរស (គ័ន-ធៈ-រស់) ទឹកក្រអូប, ទឹកអប់ ។ ល ។

ដកស្រង់ពីវចនានុក្រមសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត